Engelli Öğrencilerin Yüksek Öğretimden Beklentileri
advertisement
Bildiri: Engelli Öğrencilerin Yüksek Öğretimden Beklentileri Mart2011 Engelli Öğrenciler Platformu Görme Engelli Öğrenciler Platformu www.engelliogrenciplatformu.com www.gormeengelliogrenciler.com Mart, 2011 1 İçindekiler Engelli Öğrenci Platformu Bildirisi Mart 2011 .....................................................................4 Sunuş ................................................................................................................................................... 4 1. Karar Mekanizmalarına Dahil edilme .......................................................................................... 5 A) Üniversitelerde Resmi Engelli Öğrenci temsilcisi: ................................................................... 5 B) Engelli birimlerinde Uzman Kişiler:.......................................................................................... 5 C) Gölge rapor:............................................................................................................................. 5 2. Ayrımcılıkla Mücadele ve Eşitlik: ................................................................................................ 5 A) Bölüm Erişilebilirlik Envanteri:................................................................................................. 6 B) Ek Bütçe: .................................................................................................................................. 6 C) Bölümlerde Erişilebilirlik Uzmanı: ........................................................................................... 6 D) Bölüm değişiminde eşitlik:....................................................................................................... 6 3. İzolasyonla Mücadele Ve Entegrasyon:....................................................................................... 6 A) Engelsiz Laboratuvarlar: .......................................................................................................... 7 B) Erişilebilir Mağzemeler:........................................................................................................... 7 C) Erişilebilir dersler:.................................................................................................................... 7 D) Entegre akademik şartlar: ....................................................................................................... 7 E) Engelsiz Yurtlar: ....................................................................................................................... 7 4. Bireysel Farklılıklara saygı:........................................................................................................... 7 A) Bireysel Bütçe: ......................................................................................................................... 8 B) Bireysel Uyarlama Mektubu: ................................................................................................... 8 C) Bireysel Araç gereksinimleri: ................................................................................................... 8 D) Kurumsal araç gereçler:........................................................................................................... 8 E) Bireysel Not tutucu:................................................................................................................. 9 F) 5. Bireysel Asistanlar: .................................................................................................................. 9 Erişilebilirlik/Ulaşılabilirlik ve Engelsiz Üniversite: ...................................................................... 9 2 A) Üniversiteye giriş aşamasında erişilebilirlik / ulaşılabilirlik: .................................................... 9 B) Akademik erişilebilirlik: ......................................................................................................... 10 i. Akademik personalin tutumu:........................................................................................... 10 ii. Dersin işlenişi:.................................................................................................................... 10 iii. Not Tutucu:........................................................................................................................ 10 iv. Sınavlar: ............................................................................................................................. 10 v. Muhafiyet: ......................................................................................................................... 11 vi. Kaynakların erişilebilirliği:.................................................................................................. 12 vii. Akademik Erişilebilirlik Komisyonu:............................................................................... 12 C) Kütüphanelerde erişilebilirlik: ............................................................................................... 12 D) Laboratuvarlarda Erişilebilirlik:.............................................................................................. 13 E) Fiziksel erişilebilirlik: .............................................................................................................. 13 F) Sosyal Hayata Uyumda Erişilebilirlik:..................................................................................... 14 Son söz............................................................................................................................................... 15 Ekler................................................................................................................................................... 16 Ek1: Örnek Bireysel Uyarlama Mektubu ....................................................................................... 16 Ek2: Engellilerin Sınavlarda Kullanabilecekleri Araçlar.................................................................. 18 GİRİŞ ................................................................................................................................................ 18 Not Alma ve Okuma Malzemeleri................................................................................................. 18 A) Braille Not Alma ve Okuma Malzemeleri ........................................................................... 18 B) Kısmi görme oranı bulunan görme engelliler için not alma ve Okuma Malzemeleri ... 20 Matematiksel İşlemlerde Kullanılacak Malzemeler.................................................................... 23 Sonuç ................................................................................................................................................. 25 Ek3: Sınav Sorusu Okuma Kuralları.................................................................................................... 27 3 Engelli Öğrenci Platformu Bildirisi Mart 2011 Sunuş Bizler Türkiye’nin yüksek öğretim kurumlarında eğitimlerini tamamlamış, halen sürdüren veya sürdürmeye aday olan ve Engelli Öğrenci Platformu adı altında bir araya gelmiş engelli öğrencileriz. İlk olarak Mart2010 tarihinde Yüksek öğretimden beklentilerimizi ortaya koyan bir bildiri kaleme almış, bunu gerek kamuoyu gerekse tüm üniversitelerin engelli birimleriyle paylaşmıştık. Bu bildirinin ardından geçen 1 yıl içersinde, Yüksek Öğretim Özürlü Öğrenci Yönetmeliği’nin değişmesi, bir engelli öğrenci temsilcisinin Yüksek Öğretim Kurulu Özürlü Öğrenci Komisyonu’na seçilmesi gibi olumlu gelişmeler yaşanmakla birlikte, halen üniversitelerin birçoğundaki erişilebilirlik sorunlarının sürdüğünü, üniversitelerin bazı engelli öğrencileri bazı bölümlere kabul etmemesi tarzı uygulamaların devam ettiğini üzülerek gözlemlemekteyiz. Aynı biçimde, ÖSYM’den beklentilerimizi kaleme aldığımız Haziran 2010 raporumuz ve bu raporu destekleyen ÖSYM engelli öğrenci biriminin hazırladığı raporların mevcudiyetine karşın, ÖSYM’nin engellilere yönelik yapacağı düzenlemelere ilişkin halen somut ilerlemelerin kaydedilememesi, kaygılarımızı arttırmaktadır. Engelli Öğrenci platformu olarak, hem 2010 raporumuzdaki isteklerimizin altını bir kez daha çizmek, hem de üniversitelerin engelli birimleri, üniversite yönetimleri ve Yüksek Öğretim kuruluna, uygulayabilecekleri daha somut çözüm önerileri sunmak üzere 2011 engelli öğrenci bildirimizi kaleme alıyoruz. Bu bildirinin hazırlanması için, aşağıdaki çalışmalar yapılmıştır. • 18 Aralık Engelli Öğrenci Buluşması: 18 Aralık 2010 tarihinde, yapılan çağrılar doğrultusunda Bilkent üniversitesinde yapılan ve tüm gün süren mini bir engelli öğrenci çalıştayı düzenlenmiştir. Bu çalıştayda, Engelli öğrenciler olarak beklentilerimiz ve çözüm önerilerimiz bir kez daha enine boyuna tartışılmış ve 2011 bildirimizin ana hatları ortaya çıkmıştır. • İnternet toplantıları: 2010 yılında olduğu gibi bu yılda, internet üzerindeki paylaşım odalarında bir araya gelen engelli öğrenci platformu üyeleri bildiriye son şeklini vermek için tartışmalar yapmıştır. • E‐posta grubu tartışmaları: Gerek TIU öğrenci grubu, Gerek Görme Engelli Öğrenciler platformu e‐posta listelerinde yapılan yazışma ve tartışmalar, bu yılki bildirimizin şekillenmesine yardım etmiştir. Aşağıda paylaştığımız 2011 Engelli Öğrenci bildirimizde, 2010 bildirisinde ortaya koyduğumuz 5 temel ilkenin somut beklenti ve çözüm önerilerini ortaya koyacağız. Bilindiği gibi, yüksek öğretimde yapılacak çalışmaların daha nihai sonuçlar verebilmesi için 5 temel ilke benimsemiştik. Bunlar; 1)Karar Mekanizmalarına dâhil edilme, 2) Ayrımcılıkla mücadele ve eşitlik, 3) İzolasyonla mücadele ve entegrasyon, 4) Erişilebilirlik/ulaşılabilirlik ve engelsiz üniversite ve 5) Bireysel farklılıklara saygı ilkeleriydi. Aşağıda bu 5 temel ilkenin somut olarak ne anlama geldiğine ilişkin beklenti ve çözüm önerilerimiz bulunmaktadır. 4 1. Karar Mekanizmalarına Dâhil edilme 2010 Engelli Öğrenci bildirisinde, engellilerle ilgili düzenlenen toplantı, çalıştay, seminer gibi programlarda ve kurulan komisyonlarda mutlaka engelli öğrenci temsilcilerinin de bulundurulmasının önemine işaret edilmiş, yüksek öğretimde engellilerle ilgili alınacak her türlü kararda, engelli öğrencilerin de söz hakkı olması gerektiği belirtilmişti. Bir engelli öğrencinin YÖK Özürlü Öğrenci Komisyonuna girmesi bu anlamda atılan önemli bir adım olarak görülebilir. Ancak, bu tür temsilciliklerin nasıl seçileceği konusunda halen bir netlik yoktur. Engelli öğrenci temsilcileri yine engelli öğrenciler tarafından seçilmeli ve bu resmi biçimde ortaya konulmalıdır. Karar mekanizmalarına dâhil edilmeyle ilgili temel beklenti ve önerilerimizi şu biçimde sıralayabiliriz. A) Üniversitelerde Resmi Engelli Öğrenci temsilcisi: Engelli birimlerinin işlerliği ve etkisini arttırabilmek için her üniversitede mutlaka bir engelli öğrenci temsilcisinin seçilmesi şarttır. Zira öğrenci taleplerinin doğru biçimde anlaşılması, gözlemlenmesi ve olası çözüm yöntemlerinin bulunabilmesi için engelli öğrenci birimlerinin engelli öğrencilerle yakın biçimde çalışmaları gerekmektedir. Bu nedenle her üniversite’nin resmi olarak engelli öğrenci temsilcisini Seçip YÖK’e bildirmesi atılabilecek ilk temel adım olacaktır. Bu temsilcinin üniversitedeki engelli öğrenciler tarafından engelli birimlerinin müdahalesi olmaksızın seçilmesi elzemdir. B) Engelli birimlerinde Uzman Kişiler: Engelli birimlerinde etkin çözümler için, bu birimlerde çalışan kişilerin, konuyla ilgili daha önce çalışma deneyimi olan, konuya hâkim kişiler arasından seçilmesi, bu konuda uzmanlaşmış akademisyenlerin birimde mutlaka görev alması sağlanmalıdır. Birimde akademik personelin yanı sıra idari personel olarak engelli bir çalışanın da yer alması gerekmektedir. Engellilikle ilgili alınacak kararlar, deneyim ve uzmanlık da gerektirmektedir. Eğer yukarıda bahsettiğimiz şartları taşıyan engelli bir kişi mevcutsa, engelli birimlerinde çalışmak üzere bu kişilere öncelik tanınmalıdır. C) Gölge rapor: Bildiğimiz üzere, her yıl Üniversitelerdeki engelli öğrenci birimleri YÖK’e çalışmaları hakkında rapor sunmaktadır. Bu raporların ne kadar gerçeği yansıttığının tespiti amacıyla her yıl, üniversite engelli öğrenci temsilcisinin başkanlığında oluşturulan bir öğrenci komisyonu tarafından da bir gölge rapor hazırlanarak YÖK’e gönderilmelidir. Hazırlanan bu gölge raporun üniversitenin engelli öğrenci birimlerinden tamamen bağımsız biçimde hazırlanması garanti altına alınmalıdır. Bu rapor, hem öğrencilerin daha etkin biçimde engellilik çalışmalarına katılımını sağlayacak, hem de engelli birimlerinin etkinliğini arttıracaktır. 2. Ayrımcılıkla Mücadele ve Eşitlik: 2010 bildirisinde de belirtildiği üzere, Birleşmiş Milletler Engelli Hakları sözleşmesi engellilere yönelik ayrımcılığı şöyle tanımlamıştır: ““Engelliğe dayalı ayrımcılık” siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başka herhangi bir alandaki tüm insan hak ve temel özgürlüklerinin diğerleri ile eşit bir şekilde kullanılması veya bunlardan yararlanılması imkânını ortadan kaldıran veya bunu engelleyen her türlü ayrımın, dışlamanın veya kısıtlamanın engelliye dayalı olarak yapılmasıdır.” Ayrıca Türk Ceza Kanununun Hürriyete Karşı suçları düzenleyen bölümünün 122. Maddesi de ayrımcılığı açıkça suç olarak kabul etmektedir. Tüm bunlara karşın, 2010 yılında da bazı üniversite bölümleri, öğrencinin kendi bölümlerinde okumasını engelinden dolayı reddetme çabasında olmuşlardır. Bu zorlu süreçler 5 bazı öğrencilerin kendi istekleriyle bölüm değiştirmek istemelerine neden olmuştur. Her şeyden önce, büyük bir çaba ve çalışma sonucu herhangi bir bölüme giren bir öğrencinin, kısa zaman içersinde bu bölümü değiştirmek istemesinin ardında, uygulanan bezdirme politikalarının olduğunu düşünmekteyiz. Bölümlerin gerekli erişilebilirlik tedbirlerini almamaları, çeşitli öğretim üyelerinin takındıkları olumsuz ve ayrımcı tutumlar öğrencilerin umutsuzluğa kapılarak farklı arayışlara girmesine neden olmaktadır. Bu sebeple, Öncelikle engelli bir öğrencinin mevcut hiçbir bölüme girmesinin hiçbir biçimde engellenemeyeceği garanti altına alınmak zorundadır. Konuyla ilgili öneri ve beklentilerimiz şu biçimdedir. A) Bölüm Erişilebilirlik Envanteri: Yüksek Öğretim Kurulu tarafından, üniversitelerde açılan tüm programlar için ayrı ayrı bir erişilebilirlik envanteri hazırlanmasının yararlı olacağını düşünmekteyiz. Buna göre, bir program veya bölümde engelli birinin eğitim görebilmesi için, nelere ve nasıl bir altyapıya ihtiyaç bulunduğu elden geldiğince detaylı biçimde hazırlanarak bir kılavuz haline getirilebilir. Böylece, herhangi bir bölüme engelli bir birey geldiğinde, üniversiteler neler yapılabileceği konusunda detaylı bilgi sahibi olacaklardır. B) Ek Bütçe: Engelli öğrenciler bir bölüme girdiğinde, onun için gerekli malzeme alımı ve diğer altyapı çalışmaları için YÖK tarafından üniversitelere ek bütçe temin edilmelidir. Hiçbir üniversite veya bölüm altyapı eksikliği gibi sebeplerle öğrenciyi bir bölüme kabul etmede isteksiz davranma lüksüne sahip olamamalıdır. C) Bölümlerde Erişilebilirlik Uzmanı: YÖK tarafından hazırlanacak erişilebilirlik rehberi doğrultusunda her bölümdeki en az bir öğretim üyesinin erişilebilirlik konusunda bilgi birikiminin arttırılması sağlanmalıdır. Hatta bölümlerin erişilebilirlik envanterleri hazırlanırken, bu öğretim üyeleriyle birlikte hareket edilmeli ve böyle bir komisyon kurulmalıdır. D) Bölüm değişiminde eşitlik: Engelli bir öğrencinin de bölüm değiştirme hakkı diğer öğrencilerle eşit olmalıdır. Bu konuda pozitif veya negatif bir ayrımcılık uygulanmamalıdır. Ancak, bir öğrenci engelinden dolayı bölümün erişilebilir olmaması nedeniyle bölüm değiştirmek istediğini belirtmişse, İlgili bölüme resmi bir soruşturma açılarak, gerekli erişilebilirlik kriterlerinin karşılayıp karşılamadığı detaylı biçimde soruşturulmalıdır. Erişilebilirlik kriterlerini karşılamayan üniversite ve bölümlere bu konuda yaptırım uygulanmalıdır. Hiçbir öğrenci bölümdeki erişilebilirlik sorunları nedeniyle bölümünü değiştirmek zorunda bırakılamaz. 3. İzolasyonla Mücadele Ve Entegrasyon: 2010 bildirimizde de vurguladığımız gibi engelli kişinin asıl ihtiyacı herkesle aynı ortamda ve eşit biçimde eğitim almak ve sosyal yaşantısını gerçekleştirmektir. Yapılan çalışmalarda kişileri sosyal ve eğitsel yaşamdan ayırıcı değil birleştirici uygulamalara gidilmelidir. Maalesef konuyla ilgili yeterince uzmanlığın bulunmaması ve bilgi eksikliği nedeniyle, halen engellileri belirli üniversitelerde, belirli yurtlarda toplama fikirleri dillendirilmeye devam etmektedir. Tüm bunlarla mücadele ederken ÖSYM’nin altyapı gerekçesiyle engelli kişileri sadece belirli merkezlerde toplama girişimi ve bu nedenle yaşanabilecek mağduriyetler kabul edilebilir değildir. Salt belirli noktaların engelsiz hale getirilmesi, engellilerle ilgili çalışmalar yapıldığı ilizyonunu yaratmaktadır. Asıl olan tüm hizmetlerin ve altyapının engellilerin de erişimine uygun hale getirilmesidir. Konuyla ilgili beklenti ve önerilerimiz şunlardır. 6 A) Engelsiz Laboratuvarlar: Üniversitelerde, engelliler için ayrı laboratuvarlar kurmak yerine mevcut bilgisayar laboratuvarlarındaki 1 ya da 2 bilgisayar engellinin kullanımına tahsis edilmelidir. Böylece engelli kişi de diğer akranlarıyla aynı ortamda çalışma ve bilgi paylaşma imkânı bulacaktır. B) Erişilebilir Malzemeler: Fizik Kimya ve Benzeri laboratuarlarda, engelli kişi de herkesle aynı eğitim alabilir. Bu tür laboratuarlar için tüm araç gereçlerin erişilebilir hale getirilmesi mümkündür. Bunun için gerekli araştırma yapılmalı ve en kısa zamanda bu tür malzemeler erişilebilir hale getirilmelidir. (Bakınız: http://ilab.psu.edu/) C) Erişilebilir dersler: Özellikle fizik, kimya, matematik gibi sayısal alanlardaki derslerin herkesle aynı anda takibinde güçlükler yaşanabilmektedir. Bunların çözümü için, derslerde not tutucunun görevlendirilebilmesinin yanı sıra bölümlerin ekstra asistanlık hizmeti sağlaması ve derslere ek olarak asistanlarla birebir çalışmaların yapılması yararlı olacaktır. D) Entegre akademik şartlar: Bir derste engelli kişi veya kişilerin bulunması, akademik şartların onlar için farklı işletilmesini gerektirmemelidir. Örneğin, bir akademisyen, herkesi yazılı bir sınava tabi tuttuğu halde, engelli kişiyi sözlü sınava tabi tutmamalıdır. Bu konuyla ilgili nasıl düzenlemelerin yapılabileceği, engelliler biriminin öğretim üyesine vereceği mektupla belirlenmelidir. E) Engelsiz Yurtlar: Üniversitenin diğer mekanlarında olduğu gibi yurtlarda da bir fiziksel engellinin erişimine uygun olmayan şartların halen devam ettiğini üzülerek gözlemliyoruz. Aslolan, üniversitenin her yurdunda, fiziksel engellilerin erişimine uygun, engelli tuvaleti, asansör, ışık ve diğer düğmelerin alçak oluşu gibi düzenlemelerin yapılmasıdır. Engellileri erişilebilir olduğu gerekçesiyle sadece bazı yurtlara veya odalara yerleştirmek, ayrımcılık ve izolasyondur. Erişilebilirlik var olan tüm mekanlarda gerçekleştirildiğinde ve bir hizmet herkesle aynı ortamlarda eşit biçimde verildiğinde anlam kazanan hususlardır. Ayrıca yurtlarda birden fazla engelli kişinin kalması, otomatik olarak bu kişilerin aynı odalarda kalmaları gerektiği anlamına hiçbir biçimde gelmemelidir. Hatta eğer kişiler kendileri istemiyorlarsa, engelli kişilerin aynı odalarda kalmamaları için düzenlemeler yapılmalıdır. Çünkü böyle olduğunda, engelli kişiyle diğer öğrencilerin kaynaşmasının önüne set çekilmiş olmaktadır. Birbirini hiç tanımayan 2 engelli kişinin birbirini hiç tanımayan 2 insandan daha fazla ortak noktası olma olasılığı yüksek değildir. Yurtlarda, asansör, engelli tuvaleti tarzı fiziksel erişilebilirliğin yanısıra kişilerin ayrı ortama ihtiyaç duyması muhtemel olan en temel düzenleme, engelli kişilerin sesli çalışma yapabilmelerini sağlayacak, çalışma odası veya odalarının tahsis edilmesidir. 4. Bireysel Farklılıklara saygı: 2010 bildirimizde de özetlendiği üzere, her engelli kişinin farklı ihtiyaçları ve farklı çözümleri bulunabilir. Bu yüzden, genel erişilebilirliğe ilişkin düzenlemelerin yanı sıra, bireylerin ihtiyaçlarına yönelik düzenlemelerin de aynı titizlikle uygulanması gerekmektedir. Bireyleri etiketlemekten kaçınarak ihtiyaca yönelik çalışmaların yapılması önemlidir. Bireysel farklılıklar ve ihtiyaçlarla ilgili aşağıdaki beklenti ve önerilerimiz bulunmaktadır. 7 A) Bireysel Bütçe: Engeli olduğunu belgeleyen ve üniversiteye giren her öğrenci için, Yüksek Öğretim Kurumu tarafından yıllık bir bireysel bütçe belirlenmelidir. Engelli öğrencilerin yıl içersindeki eğitim harcamalarının karşılanmasında bu bütçe kullanılabilir. Özellikle görme ve işitme engelli öğrencilerin ya da engelinden dolayı not tutamayan öğrencilerin derslerde not tutucu kullanma, ek asistan ve araç gereç ihtiyaçları mevcuttur. Ayrıca fiziksel engellilerin de üniversite içinde dersliklere kolay ulaşımını sağlamak amacıyla özel donanımlı araçların teymini gerekecektir. Bu harcamaların üniversite bütçelerinden karşılanmasında güçlükler yaşandığından, eğer her engelli öğrenci için günün şartlarına uygun yıllık bir bütçe sağlanırsa, birçok erişilebilirlik sorunu aşılabilir. B) Bireysel Uyarlama Mektubu: Yurt dışında örnekleri sıkça görüldüğü üzere engelli öğrenci birimleri öğrencinin ihtiyaçlarına yönelik ilgili öğretim üyesine verilmek üzere her ders için bir uyarlama mektubu hazırlanmalıdır. Bu mektupta, öğrencinin o ders için ne gibi uyarlamalara ihtiyacı olduğu, sınavları nasıl alabileceği, dersi nasıl takip edebileceği, öğretim üyesinden beklentiler gibi noktalara değinilmelidir. Örnek bir uyarlama mektubu bildirinin ekinde sunulmuştur. Böyle uyarlama mektupları, öğrencinin ihtiyaçlarına göre kaldığı yurt, yemekhane, kütüphane gibi yerlerdeki yönetimlere yönelik de yazılabilir. Söz konusu mektupların gizliliği garanti altına alınmalıdır. Zira hiçbir engelli öğrenci engelini başkalarına ifşa etmek zorunda bırakılmamalıdır. Bu tür durumlar yalnızca, uyarlama yapacak kişilerin bilgisi dâhilinde bulunmalıdır. C) Bireysel Araç gereksinimleri: Üniversite eğitimini sürdüren engelli öğrencilerin eğitimlerini eşit ve erişilebilir biçimde sürdürebilmeleri için bireysel olarak sahip olmaları gereken çeşitli yazılım ve donanımlar bulunmaktadır. Bu araçlar, bireye tamamen ya da ödünç verme yoluyla ücretsiz sağlanmalıdır. Çünkü bu araçlar, kişinin yaşayabileceği akademik eşitsizlikleri ortadan kaldırarak eşit eğitim hakkına sağlamakta yardımcı olacak şeylerdir. Kişiler bireysel bütçe sağlanabilmesi halinde bu tür araç gereçlerin temini daha kolay olabilecektir.18 Aralık toplantımızda, en çok gereksinim duyulan donanım ve yazılımlar şu biçimde sıralanmıştır: • • • • • • • Bilgisayar ve ekran okuyucu İsteyenler için, Braille tablet, Braille kalem veya Braille daktilo Braille ekran Az Görenler için, büyüteç, masa lambası İşitme engelliler için, işitme cihazları, ses yükselticiler ve FM sistemleri Yine işitme ve görme engelliler ile ellerini kullanamayan engelliler için sesi yazıya çeviren programlar Fiziksel engelliler ve diğer engellilerin beyan edebileceği eğitim için gerekli diğer araç gereçler D) Kurumsal araç gereçler: Bireysel araç gereçlerin yanında, üniversitelerde kurumsal olarak bulunması gereken ve öğrencilerin kullanabileceği çeşitli yazılım ve donanımların da bulunması gerekmektedir. Braille yazıcı veya yazıcılar, kütüphanelerde tarama yapabilecek fotokopi makinesi, görme engelliler için şekil ve grafikleri kabartabilen donanımlar, müzik bölümleri ve konservatuvarlar 8 için notaları Braille alfabesine dönüştüren yazılımlar, amfilerde mikrofon, FM sistemleri ve ses yükselticiler, fiziksel engelliler için ulaşımlarını sağlayacak engelli erişimine uygun araç ve donanımlar, lift ve benzeri bina içinde kullanılabilecek araçlar bu tür araçlar arasında sayılabilir. Bu tür araçların temini için üniversitelere bütçe sağlanması önemlidir. E) Bireysel Not tutucu: Özellikle işitme engellilerin ve bazı derslerde görme engellilerin dersi daha kolay takip edebilmeleri için bir not tutucunun bulunması gerekebilir. Yurt dışında başarıyla uygulanan bu sistemin ülkemizde de hayata geçirilmesi için çalışmalar yapılmalıdır. Not tutucular o dersi alan öğrenciler arasından seçilmeli ve kendisine bu çalışması karşılığında bir ücret ödenmeleridir. Yine not tutuculuk sisteminin de gizli tutulması, sadece not tutan kişi ve engelli kişinin durumu bilmesi önemlidir. F) Bireysel Asistanlar: Engellilerin ders dışında, çeşitli ders materyallerinin okunması, notların takibi gibi sebeplerle bireysel asistanlara ihtiyacı olabilmektedir. Bu asistanların karşılanması için, öncelikle üniversitelerde burs karşılığı çalışan öğrencilerin bazılarının engellilerle çalışmak üzere görevlendirilmesi yoluna gidilebilir. Bunun yanında birçok üniversitede topluma hizmet tipi dersler açılmakta ve bu derslerdeki öğrenciler engelliler birimlerinde de çalışmaktadır. Bu öğrencilerin öncelikle engelli öğrencinin ek ders çalışma, asistanlık ve not alma ihtiyaçlarının giderilmesi için kullanılması yararlı olacaktır. 5. Erişilebilirlik/Ulaşılabilirlik ve Engelsiz Üniversite: Bilindiği üzere erişilebilirlik ve ulaşılabilirlik engellilik halinin en aza indirgenmesi ya da tamamen yok edilmesi için geçerli olan iki temel ve geniş kapsamlı kavramlardır. Bu bağlamda burada 2010 bildirimizde de geniş olarak yer alan bazı konulara tekrar değineceğiz. Bir üniversitenin fiziksel, sosyal ve akademik anlamlarda erişilebilir ve ulaşılabilir olması genel ve en temel amaçtır; bu bağlamda aşağıdaki hususlar engelli öğrenciler tarafından vurgulanmaktadır. A) Üniversiteye giriş aşamasında erişilebilirlik / ulaşılabilirlik: • Tercih döneminde Engelli adaylar, tercih etmek istedikleri üniversitenin engelli öğrencilerine sağladığı hizmetlerle ilgili bilgi alabilmelidir. Bu amaçla engelli öğrenci birimlerinin güncel, gerçekçi ve erişilebilir web sayfalarının olması gerekmektedir ve bu sayfaya üniversitenin ana web sayfasından bağlantı verilmelidir. • Yerleştirmeler belli olduktan sonra, her üniversite kendi engelli öğrencisine, öğrencinin kazandığı üniversitede engellilere sağlanan hizmetlerle ilgili bir broşür göndermeli, bu broşürde uygun yurt imkânlarından akademik erişilebilirliğe kadar engelli öğrenciyi ilgilendiren bilgiler yer almalıdır. Engelli öğrencinin başvurması gereken birim ve kişilerin bilgileri de broşürde yer almalıdır. Şüphesiz ki söz konusu broşür erişilebilir formatlarda sunulmalıdır. • 2010 bildirimizde de yer verdiğimiz üzere, üniversiteyi yeni kazanan öğrencilere oryantasyon çalışmaları yapılmalıdır. Bu çalışmalarda kampüsün tanıtılması, önemli olan yerlere (bölüm, yurt, yemekhane, kütüphane, mediko gibi...) nasıl ulaşılacağının öğretilmesi, üniversitenin sosyal imkânlarıyla ilgili olarak öğrencinin bilgilendirilmesi gibi konulara değinilmelidir. Bu süreçte Akran danışmanlığı yöntemiyle üst sınıfta bulunan engelli öğrencilerden de yardım alınabilir. 9 • Gerekli finansman sağlanarak üniversiteyi kazanan engelli öğrencilerin, kendi hakları konusunda bilinçlendirilmesi, üniversiteye başlamadan önce üniversite yaşantısı, karşılaşabileceği sorunlar ve olası çözüm yolları hakkında bilgilendirilmesi ve gereken bazı becerileri edinebilmesi için aktivist engelli öğrencilerin iş birliğiyle ve uzmanların desteğiyle engelli öğrenciler için bir üniversiteye hazırlık kamp programının gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu uygulama, engelli öğrencinin üniversiteye uyumunu kolaylaştıracağı gibi kendi haklarını arama ve becerilerini geliştirme yönünde de engelli öğrenciyi güçlendirecektir. Bunun yanı sıra, engelli öğrencinin, aktivist diğer engelli öğrencilerle birlikte olması öz güvenini ve başarabileceğine olan inancını geliştirecektir. Ayrıca bu çoğu öğrenci için ailesinden ayrılıp, başka bir şehre tek başına gitmeden önce deneyimleyebileceği güvenli bir bağımsızlık deneyi olacaktır. B) Akademik erişilebilirlik: i. Akademik Personelin Tutumu: Öğretim görevlileri engelli öğrenci birimi tarafından, engelli öğrencinin ihtiyaç duyduğu destek konusunda daha önce belirtilen mektup gibi yöntemlerle bilgilendirilmelidir. Derste anlatılan görsellerin paylaşımı, engelli öğrencinin not tutmak amaçlı bilgisayar kullanması ya da ses kaydı yapması gibi konular öğretim görevlisinin inisiyatifine bırakılmamalı, uygun şartları sağlama konusunda direnç gösteren öğretim görevlilerine yaptırım getirilmelidir. Uygun şartları sağlayan öğretim görevlileri ise üniversite yönetimi ve YÖK tarafından teşvik edilmelidir. ii. Dersin işlenişi: Ders anlatımı konusunda dikkat edilmesi gereken noktalar detaylı olarak 2010 bildirimizde yer almaktadır. Dikkat edilmesi gereken bu belgelerin taslak olduğu ve engelli öğrencilerin burada sayılanlar dışında da uyarlamaya ihtiyaç duyabileceğidir. Üzücü olan ise halen engelli öğrencilerin öğretim görevlilerinin olumsuz tutumlarıyla karşılaşıyor olmasıdır. Dersin işlenişiyle ilgili dikkat edilmesi gereken noktalara örnek vermek gerekirse; Görme engelli bir öğrencinin bulunduğu sınıfta görselleri betimleme, “şurada” “burada” gibi zamirler kullanmadan doğrudan anlatma, tahtaya yazılanları sesli tekrar etme gibi sayılabilir. İşitme engelli öğrencinin bulunduğu sınıflarda ise, öğrencinin dudak okumasına izin verebilmek için yüzümüzü öğrenciye dönerek dersi anlatma. Tahtaya yazarken yazdıklarımız dışında bir şeyler söylememe, önemli duyuru ve ilanları duyururken her zaman tahtayı kullanma, amfi gibi büyük dersliklerde mikrofon kullanma gibi sayılabilir. Burada bahsedilenler sadece örnektir. Öğretim görevlisi engelli öğrenciye, öğrencinin nasıl daha iyi dersi takip edebileceği konusunda danışabilir. iii. Not Tutucu: İşitme engeliler ve çeşitli dersler için görme engelliler için dersi daha iyi takip edebilmeleri için yurt dışında da yaygın olan not tutucu uygulamasına gerekli bütçe bulunarak bir an önce geçilmelidir. Böylece bir işitme engelinin dersi takibinden yaşayabileceği güçlükler minimum düzeye indirilmiş olacaktır. Ağırlıklı şekil ve grafik içeren veya dil dersleri gibi görsellerin yoğun olarak kullanılma olasılığı bulunan derslerde de görme engelli kişiler not tutucuya ihtiyaç duyabilir. Diğer engel gruplarının da benzer ihtiyaçlar olma ihtimaline karşın, not tutucu sistemi üniversitelerde mutlaka hayata geçirilmelidir. Ancak bu sistemin öğrencinin derse devamlılığını etkilememesi için gerekli tedbirler alınmalıdır. iv. Sınavlar: Öncelikle eşit bilgiye erişim sağlandıktan sonra, değerlendirmede de, engelli öğrenci akranlarıyla eşit tutulmalıdır. Sınavlarda gereken uyarlamalar yapılmalı buna karşın ne pozitif ne 10 de negatif ayrımcılık yapılmalıdır. Öğrenciye ek süre verilmesi, öğrencinin ihtiyacına göre büyük punto kullanılması, işitme engelliler için işaret dili tercümanı, yapılabilecek bazı uyarlamalar arasındadır. Engelli öğrencinin bilgisi de sınıf arkadaşlarıyla eşit şekilde ölçülmeli, Farklı sınav yöntemlerine başvurulmamalı, Örneğin tüm sınıf yazılı sınav oluyorsa görme engelli öğrenci sözlü olmamalı, Engelli öğrencilerin sınavları ile ilgili yönetmeliği olan üniversiteler var ise, yönetmeliklerini, erişilebilir ve eşitlikçi olacak şekilde değiştirmeli, herhangi bir yönetmeliği olmayan üniversitelerde ise bu yönde; kapsayıcı ve esnek olan ve erişilebilirlik ve eşitlik temeline dayanan yönetmelikler hazırlanmalıdır. Öğrencilere, alternatif sınav formatları sunulmalıdır. Örneğin görme engelli öğrenci, sınavı bilgisayar ortamında, büyük basılı, Braille veya okuyucu yardımıyla alabilmelidir. 2010 bildirimizde de önemle vurgulamamıza karşın, halen birçok üniversitede engelli öğrenci sınav için kendi okuyucusunu bulmak zorunda bırakılmaktadır. Bu durum hiçbir biçimde kabul edilemez. Engelli birimleri veya ilgili bölümler, öğrenciye böyle bir sorumluluk yüklemeden ilgili okuyucuyu bulmalı, öğrencilerin bilgisayar ortamında sınav alabilmeleri için gerekli koşullar sağlanarak bu yönde sınav alımı teşvik edilmelidir. Sınava okuyucularla giriliyorsa, okuyucuların soruları nasıl okuyabileceği konusunda da onlara bir eğitim verilmesi gerekmektedir. Bildirimizin ekinde, gerek ÖSYM’deki, gerek üniversitelerdeki sınavlardaki okuyucuların uyabilecekleri kurallarla ilgili metin bulunabilir. Bu metin üniversite ve ders ihtiyaçlarına göre değiştirilerek okuyucu eğitimlerinde kullanılabilir. Ayrıca eğer engeli öğrenci sınavı alan diğer öğrencilerden farklı bir yerde sınava giriyorsa, sınavda yapılacak ek duyurulardan mutlaka haberdar edilmesi önemlidir. Bu arada, okuyucu veya benzer bir görevli kullanmayan engelli öğrencilerin şartlar el verdiği müddetçe sınavı alan diğer öğrencilerle aynı salonda sınava girmeleri entegrasyon açısından yararlı olacaktır. Sınav salonu tekerlekli sandalyeyle ulaşıma elverişli değilse, değiştirilerek erişilebilir bir yer sınav salonu olarak kullanılmalıdır. Farklı engel türlerinin farklı uyarlamalara ihtiyaç duyabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin işitme engelli bir öğrenci için sınavda işaret dili tercümanının bulunması gerekebilir. Veya işitme engelliler için soru cümlelerinin sorunun içeriği değişmeden çok daha basit, kısa ve somut kavramlara dayanacak şekilde yeniden yazılması gerekebilir. Bütün bu hususlar ders başında öğretim görevlisine verilmesini ön gördüğümüz bireysel uyarlama mektubunda belirtilmeli ve engelli birimleri öğretim görevlisiyle işbirliği yapmalıdır. Engelli öğrenciler sınavlarda diğer akranlarından farklı araç gereçlere ihtiyaç duyabilir. Görme engelliler Yazı tableti Braille Kalem veya daktilo; Az görenler büyüteç tarzı şeyleri sınavlara getirebilmelidir. Bu tür araçlarla ilgili detaylı bilgi bildirimizin ekinde bulunabilir. v. Muafiyet: 2010 bildirimizde de belirttiğimiz gibi muafiyet kabul edilemez. Aslolan, engelli öğrencilerin akranlarıyla denk donanımda ve yeterlilikte mezun olabilmesidir. Bunun gerçekleştirilebilmesi için akademik uyarlamaların yerine getirilmesi gerekmektedir. Örneğin şimdiye kadar görme engelli öğrenciler Osmanlıca derslerinden muaf tutulmuşlardır. Ancak şimdi görüyoruz ki uygun düzenlemeler yapıldığında görme engelliler de Osmanlıca öğrenebilmektedir. Ya da bu durum istatistik gibi görsel bazı öğelere dayanan derslerden kısmen muafiyet şeklinde de gözlemlenmiştir. Ancak yine aynı şekilde gördük ki görme engelli öğrenciler de gerektiği kadar desteklendiğinde SPSS ve türevi programları kullanabilmektedir. Grafik ve şekil bilgisinin görmeyen kişiye nasıl öğretilebileceği konusunda, üniversitelerin ilgili bölümlerinden destek alınabilir ve bu tür öğelerin kabartma basımları yapılarak muafiyetin önüne geçilebilir. Aynı biçimde, hareket sorunları nedeniyle çizim tarzı şeyleri el ile yapamayan öğrenciler için bilgisayarda çizim yapmalarına izin verilebilir. Yani burada önemli olan gereken uyarlamaları yapıp öğrencilere denk öğrenme şansının tanınmasıdır. Bazı durumlarda eşit öğrenme deneyiminin sağlanması mümkün olmayabilir, örneğin konuşmakta güçlük çeken öğrencinin telaffuzdan sorumlu tutulması gibi, bu gibi durumlarda alternatif ölçme ve öğretme yöntemleri aranmalıdır. Daha önce belirtildiği üzere; burda önemli olan, engelli öğrencilerin mezun 11 olduklarında akranlarıyla denk donanımda ve yeterlilikte olmasıdır. Öğrenme güçlüğü olan veya süreğen hastalığı bulunan öğrenciler bir dönemde almaları gerektiğinden daha az ders almak zorunda kalabilmektedir. Bu durumlarını belgeleyen öğrencilerin okulu 1 ya da daha uzun süre geç bitirmelerinden dolayı harç ve diğer konularda yaşama olasılıkları bulunan mağduriyetlerin giderilmesi gerekmektedir. vi. Kaynakların erişilebilirliği: Tüm akademik kaynaklar erişilebilir biçimde, dönemin başında engelli öğrenciye sunulmalıdır. • Burada aslolan, üniversitelerde ders materyali olarak sunulan tüm materyallerin engellilerin de yararlanabileceği biçimde elektronik bir kopyasının da bulundurulmasıdır. Yani üniversiteler yayın evlerinden bir kitabı alırken, bir elektronik kopyasını da sağlama şartını sunmalıdır. YÖK’ün bu konuda gerekli temasları yapması gerekmektedir. • Ayrıca bazı kaynakların öğrencinin isteğine göre Braille formata da sağlanabilmesi için her yıl üniversitelerde belirli bir bütçe sağlanması gerekmektedir. • Üniversitelerde akademik kaynaklar için, ücretsiz tarama hizmeti sağlanmalı, kütüphanelerde elektronik kaynak sayısını artırma yönünde bütçe ayrılmalıdır. • Görme engelliler için, grafik, tablo ve resim tarzı şeylerin kabartılarak basılabileceği farklı çözümlerin sağlanması gerekmektedir. vii. Akademik Erişilebilirlik Komisyonu: Engellilerin üniversitedeki akademik ihtiyaçlarını belirlemek üzere her yarıyılda en az 2 kez toplanacak ve üniversite engelliler biriminin başkanlığında, her fakülteden bir engelli birimi temsilcisinin katılımıyla oluşacak bir komisyon oluşturulmalıdır. Bu komisyon, öğrencilerin akademik ihtiyaçları, daha erişilebilir ortamlar için neler yapılabileceği gibi konularda kararlar almalı ve uygulanmasını sağlamalı, üniversitenin engellilik politikalarının belirlenmesine yardımcı olmalıdır. Halen bazı üniversitelerde uygulanan bu tür komisyonların, engellilik bilincinin daha geniş biçimde ortaya konması açısından yararlı olacağını düşünmekteyiz. C) Kütüphanelerde erişilebilirlik: Üniversite kütüphanelerinde, engelsiz kişilerin erişebildiği kitaplara engellilerin de erişebilmesi, fırsat eşitliğinin temelidir. Buna paralel olarak, kütüphanelerde en çok karşılaşılan sorunlar arasında, kütüphane kataloglarının görme engellilerin kullandığı ekran okuyucu programlarla uyumlu halde olmaması, alınmak istenen kitabı bulmakta yaşanan sıkıntılar, fiziksel erişilebilirlik eksiklikleri nedeniyle, kütüphane içinde dolaşım sıkıntıları, birçok üniversite kütüphanesinde kitapların elektronik formatlarda edinilememesi ve tarayıcı imkânlarının sunulmamış olması vb. sayılabilir. Öncelikle Kütüphanelerin katalog ve web sayfalarının gerekli erişilebilirlik standartlarına uygun biçimde tasarlanması istenen kitapların aranması ve seçimi açısından oldukça önemlidir. Kütüphanede seçilen bir kitabı edinmek de engelliler için büyük bir sıkıntı oluşturmaktadır. Seçilen kitabın raflardan bulunması veya bazı kütüphanelerdeki kapalı raf sistemi nedeniyle kitap isteme formunun online bir şekilde doldurulamaması gibi sebeplerden dolayı kitabı edinmek çok güç olmaktadır. Bu konuda kütüphane görevlilerinden bir kişinin engelli istediğinde ona refakat ederek aradığı kitabı raflarda bulması ve benzer kitapların araştırılması sağlanmalıdır. Aynı biçimde fiziksel engelli birisi için de raflardan kitap alımı çok zor olabileceğinden, bir kütüphane görevlisinin yardımı oldukça önemlidir. Bu konuda, kütüphane yönetimleri, personeline gerekli eğitimi vermelidir. Kitabın baskısına ulaşmak kadar bu kitabın okunabilir olmaması da başlı başına bir problemdir. Aslolan çözüm, kütüphanedeki her kitabın bir 12 elektronik kopyasının da bulunmasıdır. Kütüphanelerdeki tüm kaynaklara engelsiz erişim her öğrencinin en temel haklarından biridir. Kütüphanedeki kitapların engelli istediğinde taranarak elektronik kopyasının kendisine ücretsiz biçimde verilmesi gerekmektedir. Bu durum bir ayrımcılık değildir, çünkü engelli olmayan bir kişi, kütüphaneden dışarı çıkarılması mümkün olmayan bir kitabı kütüphane içinde okuyabilme ve notlar çıkarma şansına sahipken, erişilebilir bir formatı olmadığı müddetçe görme engelli bir kişinin böyle bir şansı yoktur. Bu nedenle kütüphanelerdeki bilgisayara bağlanabilen fotokopi makineleri kullanılarak kitapların elektronik ortama dönüştürülmesi ve engelli öğrenciye bu biçimde sunulması gerekmektedir. Telif hakları bahane edilerek bir kitabın tamamının elektronik kopyasının engeli öğrenciye verilmesi engellenemez, çünkü hiçbir hak, kişinin okuma hakkının önünde değildir. Kütüphanelerde, bazı şeylerin çıktısının alınabilmesi için Braille yazıcılar da bulundurulmalıdır. D) Laboratuvarlarda Erişilebilirlik: Derslikler kadar öğrencilerin tüm bilgisayar ve ders laboratuarlarından da eşit ve erişilebilir biçimde yararlanabilmeleri oldukça önemlidir. Öncelikle laboratuarlara ulaşımda yaşanabilecek fiziksel sorunlar, asansör ve rampa eksikliği tarzı durumların bir an önce ortadan kaldırılması gerekmektedir. Fizik, Kimya, Biyoloji gibi derslerin laboratuarlarının tüm engellilerin erişimine de uygun olması ve bu laboratuarlarda herkesle birlikte erişilebilir biçimde derslerin işlenebilmesi için, tekerlekli sandalyelerin rahatlıkla girebileceği masalar, mağzemelerin fiziksel engelli bir kişinin erişebileceği noktalarda bulundurulması, görme engellilerin erişimine uygun yazılım ve donanımların kullanılması gibi tüm imkânlar araştırılmalı ve hayata geçirilmelidir. Yerleşkelerdeki her bilgisayar laboratuarındaki en az 1 bilgisayarda ekran okuyucu ve ekran büyütücü yazılımların bulundurulması zorunlu olmalıdır. Bunun yanında, herkese açık olan bu mekanların varsa fiziksel erişilebilirlik sorunları ivedilikle giderilmelidir. Ayrıca, üniversitelerdeki en az bir laboratuarda Braille yazıcı ve Braille ekran gibi donanımlar da bulundurulmalıdır. Engelliler için ayrı laboratuarlar ve mekanlar yerine mevcut yerlerde çalışmaları entegrasyon açısından oldukça önemlidir. Akademik verimlilik açısından tüm öğrencilerde olduğu gibi özellikle görme engellilerin bilgisayar okuryazarlığı kazanması ve bilgisayar laboratuarlarını kullanmaları çok elzemdir. Görme engellilere bilgisayar okuryazarlığı eğitiminin verilmesi için, engelliler birimleri çeşitli çalışmalar yapmalıdır. Üniversitelerde engellilere yönelik bilgisayar okuryazarlığı adında bir ders açılması, bölgesel olarak üniversiteler arası engellilere yönelik bilgisayar kurslarının düzenlenmesi, yukarıda da belirttiğimiz gibi, üniversiteyi kazanan öğrencilere yönelik üniversite öncesi bir kamp düzenlenerek temel bilgisayar becerilerinin kazandırılması akademik başarının arttırılması için uygulanabilecek öneriler arasında yer alabilir. Burada vurgulamak istediğimiz husus, öğrencilere tek başına bilgisayarla çalışma alışkanlığının kazandırılması için, arayışlar içinde bulunulmasının önemidir. E) Fiziksel erişilebilirlik: Fiziksel erişilebilirlik konusunda, 2005 “özürlüler” kanunu çıkarıldıktan bu yana, var olan fiziksel engellerin giderilmesi ve kamuoyuna açık binaların erişilebilir hale gelmesi konusunda kat edilen mesafe maalesef yeterli değildir. Burada unutulmaması gereken 2012 yılında yasal sürenin dolacağı ve tüm engellilere olduğu gibi engelli öğrencilere de yasal yolların açılacağıdır. Hiç bir ortopedik engelli öğrencinin dersinin erişilebilir binalarda olmaması; öğrencinin kat kat taşınması, yurtların yemekhanenin, kütüphanenin ve tüm diğer üniversite yerleşkesinin erişilebilir olmaması ayrımcılıktır. Yerleşkeler erişilebilir hale getirilirken, evrensel tasarım ilkesine bağlı kalınarak, standartlara uygun biçimde uygulamalar gerçekleştirilmeli, farklı engel gruplarının ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır. Fiziksel erişilebilirliğin, sadece bir yere asansör, engelli tuvaleti veya rampa yapmaktan ibaret olmadığı gerçeği bilinmeli, asansörlerde Braille ve sesli sistemlerin olması, binalarda ve yerleşkelerde kabartma zeminlerin bulunması, her kapıda Braille 13 etiketlerinde olması, levha ve yönlendirmelerin Braille olarak da yapılması gibi hususlar göz ardı edilmemelidir. Öncelikli olarak erişilebilir hale getirilecek yerlere, engelli öğrencilere danışılarak karar verilmelidir. Eğer bir derslik fiziksel engelli birey için erişilebilir değilse, fiziksel engelli kişi dersi alıyorsa, bu dersin mutlaka onun da erişebileceği başka bir yere taşınması sağlanmalıdır. Derslik erişilebilir olmadığı için fiziksel engeli bir kişinin o derse girememesi hiçbir biçimde kabul edilemez. Aynı biçimde fiziksel engelli kişilerin, kayıt işleri, öğrenci işleri gibi çeşitli noktalarda da yapması gereken işleri olabileceğinden, bu tür genel hizmet veren bölümlerin de erişilebilirliği garanti altına alınmalıdır. Yaptığımız toplantılarda görme engelliler her kampus ve her bina için kabartma haritaların bulundurulması üzerinde özellikle durmuşlardır. Bu tür haritaların nasıl hazırlanabileceğiyle ilgili üniversiteler arasında işbirliği yapılarak gerekli teknik çalışmalar yapılmalı ve bina ve yerleşkeler için böyle haritaların hazırlanması sağlanmalıdır. F) Sosyal Hayata Uyumda Erişilebilirlik: Engelli bir öğrenci, üniversiteyi kazandığından itibaren fiziksel erişim ve sosyal hayata uyum konusunda belirsizliklerle dolu bir süreç yaşamaktadır. Özellikle küçük şehirlerde yaşayan ve daha önce farklı bir ortamda yaşamamış kişiler için durum daha da zor olabilmektedir. Böyle bir durumda özgüven ve bağımsız yaşam önemli bir faktördür. Bununla birlikte, üniversiteler, öğrenci üniversiteye yerleştikten sonra oryantasyon uygulamasına başlamalıdır. Oryantasyon programı hazırlanması bu çalışma için atılabilecek ilk adımdır. Bu nedenle oryantasyon programı hakkında fikir alışverişine ihtiyaç bulunmaktadır. Ayrıca yukarıda da belirtildiği üzere akran danışmanlığı çerçevesinde üst sınıfta okuyan engelli öğrencilerden de destek alınabilir. Böylece üniversiteyi yeni kazanan öğrencinin karşısında bir model görmesi sağlanmış olur. Amaç kendine yetebilen ve okula uyum sağlayabilen bir öğrenci profili yaratmak olmalıdır. Böyle bir profil yaratılabildiğinde, diğer sorunların aşılması çok daha kolay olacaktır. Sosyal hayata uyum konusunda öncelikle yapılması gereken hususlardan birisi, yurt, yemekhane ve kafeteryalardaki personele engelli bir bireye nasıl davranabileceği konusunda eğitim verilmesidir. Örneğin, birçok kez engelli birey yardım istemediği halde, kendisine yardım edilmeye çalışılmakta, yine engelli bir kişi isteği dışında yemekhanede oturan başka bir engellinin masasına oturtulmakta, gerçekten yardım istediğinde yardım alamamakta vs. sorunlar yaşanabilmektedir. Bu da istenmeyen tartışma ve yanlış anlamalara neden olmaktadır. Ayrıca kafeterya ve kantinlerdeki menülerin Braille alfabesiyle de sağlanması, buralardaki yiyecek içecek otomatlarının üzerinde Braille etiketlerinde bulunması yararlı olacaktır. 2010 bildirimizde de vurguladığımız üzere, üniversitelerdeki etkinliklere ilişkin duyurulara erişimde ciddi güçlükler yaşanmaktadır. Bu tür duyurulardan engelli kişilerin de e‐posta yoluyla mutlaka haberdar edilmesi oldukça elzemdir. Üniversite kulüplerine de engelli kişileri kendi bünyelerine katma ve sunabilecekleri hizmetler konusunda eğitim verilmesi yararlı olacaktır. Üniversitelerde engelli kişilerin de rahatlıkla spor yapabilmelerine imkân vermek üzere spor alanları, fitness merkezleri gibi yerlerde erişilebilirlikle ilgili önlemler alınmalı, üniversitelerin yüzme havuzlarına fiziksel engelli kişilerin de ulaşabilmeleri için gerekli çalışmalar yapılmalıdır. Ayrıca yürüme bantları ve diğer araç gereçlerin dokunmatik değil, düğmelerle yönetilebilir olması görme engellilerin kullanımı açısından önemlidir. Bunlara ek olarak, engellilerin yapabilecekleri çeşitli sporlar araştırılarak, bunlarla ilgili araç gereç alımı, sahaların hazırlanması konusunda da çalışmaların yapılması oldukça yararlı olacaktır. Yukarıda da bahsettiğimiz üzere, yurtların erişilebilirliği için çalışmaların yapılması gerekmektedir. Ayrıca yurt personelinin de engelliler konusunda yapabilecekleriyle ilgili olarak eğitilmesi önemlidir. 14 Son söz Bilindiği gibi engelli hakları, temelde insan hakları meselesidir. Eğitim hakkı insan haklarının temellerinden birini oluşturmaktadır. Bu bağlamda engelli öğrencilere uygun eğitim ortamının sağlanmaması bir insan hakları ihlalidir. Ve bu ihlalin hiç bir bahanesi kabul edilebilir değildir. Ülkemizde son günlerde hukuki yollarla hakkını arayan engelli sayısı artmıştır; bu eğitim alanında da böyledir. Bilindiği üzere örnek davalar ve kararlar mevcuttur. Biz Engelli öğrenciler olarak daha bilinçli olarak haklarımızın ve sorumluluklarımızın farkındayız ve eşit eğitim fırsatlarına sahip olabilmek için mücadelemize devam edeceğiz. Bu yönde bizimle birlikte çalışan insanlara teşekkür ederiz ve her zaman, Engelli Öğrenci Platformu olarak, gerekli hallerde bizimle birlikte çalışanlara danışma hizmeti vermeye hazır olduğumuzu belirtmek isteriz. 15 Ekler Ek1: Örnek Bireysel Uyarlama Mektubu Bireysel Uyarlama Mektubu …… Üniversitesi Engelli Öğrenci Birimi Şubat 2011 Destek dönemi: Bahar 2011 Kime:sayın …… Kimden: …… Üniversitesi Engelliler Birimi Konu: …… dersinizi alan …… Hakkında Bireysel Uyarlama Mektubu Engelli Öğrenci Hizmetleri Uzmanı olarak sorumluluğum öğrencilerin engellilik raporlarını tetkik etmek, uygun desteği belirlemek ve engellilik hizmetlerinin verilmesinde eşgüdümü sağlamaktır. ......’nın, Engelli Öğrenci Hizmetleri Birimindeki dosyasında eğitim almasında güçlük yaratan bir engeli olduğunu doğrulayan bir rapor var. ...... bu dönem dersinize kayıtlıdır. Aşağıda sıralanan destek hizmetleri ......’nın raporundaki tavsiyelere dayanmaktadır: Notlar ve Sınıf İçi Destek ......’nın derste not tutmak için bir yardımcısının olması uygundur. Engelli Öğrenci Hizmetleri bu hizmeti sağlayacaktır. Ayrıca ......un Dersleri bir kaydedici cihazla kaydetmesi, daha rahat çalışabilmesi için uygundur. Bu kayıtlar ...... dışında herhangi bir biçimde çoğaltılmayacaktır. Sınav Çevre Desteği ......’nın sınavları alternatif bir formatta alması uygundur. Tavsiye edilen yöntem, sınavı eposta veya USB bellek ile ......’nın bilgisayarına yollamak ve onun da sınavı sınıfla aynı ortamda olmasıdır. Eğer bu yöntem uygun değilse, ......’nın sınavda bir okuyucu /yazıcısının olması uygundur. ......, bu hizmeti almak için sizin koordinasyonunuzda bölümünüzle iletişim kurmalıdır. Eğer okuyucu/yazıcı sağlamakta güçlük yaşarsanız, lütfen engelli birimimizle temas kurun. Öğrencilerden, her bir dersi için, dersi veren öğretim üyesi ile desteğin nasıl sağlanacağı hakkında konuşması istenir. İhtiyaç duyulan desteğin karşılanması, öğrencinin …… Üniversitesi’nin mükemmellik standartlarını başarmasında fırsat eşitliğini sağlayacak şekilde sürdürülmelidir. Unutmayın ki destek sağlarken sizden mevcut standartları düşürmenizi ya da ders yükünde değişiklik yapmanızı istemiyoruz. Belirtilmemiş destek hizmetini sağlamak sizin kararınızdır ve zorunlu değildir. Eğer tavsiye edilen destek lojistik ya da eğitsel kaygılarla sizin için sorun teşkil ediyorsa, lütfen benimle iletişim kurun ve makul ve pratik bir çözüme ulaşmak için birlikte çalışalım. Lütfen bu bilginin gizli olduğunu unutmayın. ...... engelini açıklamayı istemeyebilir ve bunu yapması da beklenmemektedir. 16 Herhangi bir sorunuz olursa lütfen benimle iletişim kurmaktan çekinmeyin. Makul ve pratik bir çözüme ulaşmak için sizinle çalışmaktan mutlu olacağım. Daha fazla bilgi için …… Üniversitesi Engelliler Birimi web sitesini ziyaret edebilirsiniz. Bu mektubun resmi nitelikte olması için …… Üniversitesi antetli kağıdına basılmış olması gerekmektedir. Bu mektup yasalarca korunan özel bilgi içerir. Yetkili kişiler içindir. Engelliler Birimi Sorumlusu: …… Tel: e‐posta: web: 17 Ek2: Engellilerin Sınavlarda Kullanabilecekleri Araçlar GİRİŞ ÖSYM tarafından, ya da üniversitelerdeki derslerde düzenlenen sınavlara birçok engelli adayda girmektedir. Bu adaylar için sınavlarda zaman zaman çeşitli uyarlamalara ihtiyaç duyulmaktadır. Görme engelliler için okuyucu/işaretleyici tahsis edilmesi, çeşitli engel grupları için sınav süresinin uzun tutulması bu uyarlamalardan yalnızca birkaçıdır. Engelliler sınavlarda zaman zaman kendilerine özgü daha farklı malzemelere de gereksinim duyabilmektedirler. Bu nedenle, ÖSYM’nin veya öğretim elemanlarının böyle malzemelerin başlıca hangileri olduğu konusunda bilgi sahibi olması, ve engellilere, sınavlara yanlarında getirebilecekleri bu malzemelerden dolayı sınav salonlarına girişlerinde zorluk çıkarılmaması oldukça önemlidir. Engellilerin diğer akranlarıyla eşit yarışabilmeleri için kullandıkları çeşitli araç gereçler hayati önem taşıyabilmektedir. Bu yazıda engellilerin sınav alırken ihtiyaç duyabilecekleri araç gereçlerin başlıcaları, açıklamaları ve resimleri ile birlikte anlatılmıştır. Şu noktanın altını önemle çizmemiz gerekir ki aşağıda bahsedeceğimiz araç gereçlerin kullanımı engellilere sağlanabilecek okuyucu, süre uzatımı gibi uyarlamalarla birlikte düşünülmelidir. Yani kişiye okuyucu verilmesi ve benzeri uyarlamalar, bu malzemelere gereksinim olmadığı anlamına kesinlikle gelmemelidir. Not Alma ve Okuma Malzemeleri A) Braille Not Alma ve Okuma Malzemeleri 1- Braille Yazı Tableti ve Kalemi : Tableti bir cetvel ya da şablona benzetebiliriz. Birbirine menteşe ile tutturulmuş iki plaka mevcuttur. Bunların arasına kabartma yazı kartonu yerleştirilir ve iki plaka üst üste kapatılır. Çivi benzeri kalemle karton delinerek kabartma harfler oluşturulur. Harfler, delme sırasında kâğıdın alt yüzüne çıktığı için bu yazının sağdan sola yazılması zorunludur. Yazım işi tamamlandığında, kâğıt, tabletin arasından çıkarılır ve ters çevrilerek bu kez, soldan sağa doğru okunur. Braille alfabesini kullanan görme engellilerin en yaygın kullandığı araçlardan olan tablet sınavlarda çeşitli soruların ve bölümlerin not alınması için oldukça yararlı olmaktadır. Farklı ebatlarda ve malzemeden yapılmış, çeşitli yazı tabletleri bulunmaktadır. Tabletlere yazı yazabilmek için aşağıda resmi görülen Braille yazı kalemi adı verilen çivi benzeri bir alet kullanılmaktadır. 18 Braille Yazı Tableti Braille Yazı Kalemi 2‐ Braille Daktilo: Braille alfabesindeki altı noktaya karşılık gelen altı tuşlu özel kabartma yazı daktiloları kullanılarak da daha hızlı kabartma yazı yazılabilir. Tabletin aksine daktiloda yazı yazıldığı yüzeye çıkar. Yani okumak için kâğıdı ters çevirmek gerekmediğinden yazılan metnin anında okunabilmesi mümkündür. Tabletle kıyaslandığında taşınabilmesi daha zor olmakla birlikte bazı görme engelliler, daha etkili ve hızlı not alabilmek için sınavlara kendi Braille daktilolarını getirmek isteyebilmektedir. 19 Braille Daktilo 3‐ Braille Karton: Yukarıda belirttiğimiz Braille yazı tableti ve Braille daktilonun kullanılabilmesi için normal kâğıtlarla karşılaştırıldığında görece daha kalın Braille kartonlara ihtiyaç vardır. Bu kartonların daha kalın olmasının sebebi dokunularak okunan Braille alfabesinin kolayca silinmemesini sağlamaktır. Sınavlarda normalde öğrencilerin ayrı bir not kâğıdı getirmelerine izin verilmemesine karşın, görme engelli birinin Braille alfabesini kullanarak, sınav kitapçığı üzerine not alması mümkün değildir. Bu nedenle tablet, daktilo ve Braille kalem ve karton gerekmektedir. Braille Karton B) Kısmi görme oranı bulunan görme engelliler için not alma ve Okuma Malzemeleri 1‐ Cam Ya da Elektronik Büyüteç: Belirli bir düzeyde görme oranı olan kişiler mürekkep baskılı yazıları cam ya da elektronik büyüteç kullanarak okuyabilmektedir. Sınavlarda kendisine okuyucu verilsin ya da verilmesin kısmi görme kaybı olan kişilerin bu cihazları kullanarak, kâğıttaki yazıları büyütmeleri ve bu şekilde okuma yapmaları sınavlarının daha başarılı geçmesi için oldukça önemlidir. 20 Cam Büyüteç Elektronik büyüteç 2‐ Masa Lambası: Kısmi görme engeli olan bazı adaylar mürekkep baskılı yazıları okuyabilmek için daha aydınlık bir ortama ihtiyaç duymaktadır. Bu amaçla da yazı masalarını aydınlatmak için değişik türleri bulunan masa lambaları kullanılmaktadır. Sınavlara böyle bir lambayla gelen engelli kişinin soruları okurken bu aydınlatmadan faydalanacağı bilinmelidir. 21 Masa Lambası 3‐ Renkli Asetat Kâğıdı: Kısmı görme oranı bulunan bazı görmeyenler yazıyı daha rahat okuyabilmek için renk kontrasına ihtiyaç duymaktadır. Renkli asetat kâğıtları da soru kitapçığının üzerine konularak, kişinin ihtiyaç duyduğu renk kontrasını sağlayabilmektedir. Bu nedenle sınavlarda kullanılması yararlı olmaktadır. Renkli Asetat Kâğıdı 4‐ Küçük Beyaz Tahta ve Kalemi : Kısmı görme oranı bulunan engellilerde çeşitli matematiksel işlemleri yapabilmek ve not alabilmek için daha kolay okuyup daha büyük yazmalarına 22 imkan verecek küçük beyaz tahta ve tahta kalemi kullanabilirler. Bazıları da daha büyük yazabilmek için yalnızca bu tür tahta kalemlerini kullanmak isteyebilir. Sınavlarda bu tür malzemeleri kullanmak isteyenlere de bu fırsat verilmelidir. Küçük Beyaz Tahta Beyaz Tahta kalemi Matematiksel İşlemlerde Kullanılacak Malzemeler 1- Braille Abaküs : İlköğretim sınıflarında matematik dersine yardımcı olması amacıyla da kullanılır.Abaküs, Aritmetik hesaplamaları yapmaya yardımcı bir alettir. Her boncuk ya da metal topçuğun değeri, büyüklüğüne değil konumuna bağlıdır; belirli bir çizgi üstündeki taşın ya da belirli bir tel üstündeki incinin (boncuğun, topçuğun, vb.) değeri 1, iki tanesi birlikte olunca 2 olur. Bundan bir sonraki tel 10, üçüncü sıradaki tel 100 olarak değerlendirilir. Böylece ikisi 1 değerinde ve biri 10 değerinde üç dizi taş 12'yi, 100 değerindeki bir dördüncü topçuk eklenince de 112'yi gösterir. Yani topçuk ya da boncuğun yeri, değerini belirler ve çok büyük sayılar bile birkaç topçuk ya da boncukla gösterilebilir. Topçuklar bir yöne kaydırılarak işlem yapılır; elde edilen değeri silmek, yani topçuğu bir sonraki kullanıma hazırlanmak istenirse, tersi yönünde kaydırmak gerekir. 23 Görme engelli kişi sınav esnasında özellikle matematiksel işlemleri daha hızlı yapabilmek ve kendine küçük notlar alabilmek amacıyla bu kolay taşınabilen aleti kullanabilir. Abaküs bir hesap makinesi olarak düşünülmemelidir. Birçok körler okulunda yaygın olarak kullanıldığı için görme engelliler bu aleti kullanarak görme engelli olmayan birinin kağıt kalemle yaptığı işlem hızını yakalamaktadır. Braille Abaküs 2‐ Küptaş Kasa : Dikdörtgen şeklinde üzerinde (15x20=300) kare şeklinde çukurları bulunan üzerine rakamların yazıldığı, matematik işlemlerinin yapıldığı araca kasa ve üzerinde kabartma harfler bulunan bir yüzeyi boş olan küçük küplere küptaş denir. İkisine birlikte küptaş kasa denilmektedir. Toplama, çıkarma,çarpma,bölme işlemleri bu materyalin üzerinde yapılmaktadır. Küptaş Kasa 4 işlem yapmaya yarayan matematik aracı 24 3‐ TAYLOR TAŞ KASA : Kasa; kare yada dikdörtgen biçiminde üzerinde art arda sıralanan 8 köşeli yıldız biçiminde çukurları olan bir araçtır. Bu çukurlara girebilecek büyüklükte tahminen 1,5 cm. .. boyunda 4 mm. En ve kalınlıkta bir ucunda çizgi ( _ ), diğer ucunda iki nokta ( ) bulunan dikdörtgen prizma şeklinde Taylor taşları vardır. Kasa ve taşlara beraberce Taylortaş Kasa denir. Taşlar kasa üzerindeki deliklere yerleştirilir ve taşların konumlarına göre rakamlar oluşturulur. Taşların çizgili olan ucu ile 1’den 8’e kadar olan rakamlar, noktalı ucu ile 9 ve 0 rakamları ile artı (+),eksi (‐),çarpı (x), bölü ( : ) ve virgül ( , ) işaretleri yazılır. Taylor Taş Kasa Sonuç Yukarıda bahsedilen araç ve gereçler, genele yönelik olarak düşünülmelidir. Her engellinin bu araçları kullandıkları düşünülmemelidir. Kişilerin bireysel olarak sınavlarda kullanmaları gereken farklı araç gereçleri olabilir. Bu konuda, sınav başvurusu alındıktan sonra bireysel olarak engeli adayların ne gibi uyarlamalara 25 ihtiyaç duyduğu ve ne gibi araç gereçler kullanacağı, yapılacak bireysel görüşmelerle belirlenmelidir. 26 Ek3: Sınav Sorusu Okuma Kuralları Bir sınav sırasında soruların okunması ve sınava giren kişiden yanıtların alınarak yazılması özel bir dikkat ve etkileşim gerektirir. Soruları okurken düzgün bir diksiyon kullanmanız, akıcı ve sınavı alan kişinin anlayabileceği biçimde okuma yapmanız oldukça önemlidir. Sınav sırasındaki tavır ve davranışlarınızın sınavı alan kişiyi olumsuz yönde etkilememesine dikkat etmeniz gerekmektedir. Sınavdaki genel tutumunuz ile ilgili aşağıdaki noktaları göz önünde bulundurmanız yararlı olacaktır. 1. Sınav yönergesinin okunması: Sınav başında adaya kitapçıkta yazan yönergeyi dikkatlice okuyun. Sınav süresi, sınavda kaç soru olduğu, yapılan yanlışların doğruları götürüp götürmediği gibi konulardaki bilgileri belirttiğinizden emin olun. 2. Soruların okunması ve yanıtların işaretlenmesi: Soruları ve seçenekleri okurken ses tonunuz ya da söylediğiniz bir sözle herhangi bir şekilde yanıtla ilgili ipucu vermekten kaçının. Sınav sırasındaki görevinizin sadece soruyu ve seçenekleri doğru biçimde adaya aktarmak ve onun verdiği yanıtı doğru şekilde işaretlemek olduğunu unutmayın. 3. Tekrardan kaçınmamak: Sınava giren aday okuduğunuz sorunun bir kısmını ya da tamamını yeniden dinlemek isteyebilecektir. Aday tekrarı birden fazla da isteyebilir. Bu durumda adayın soruyu kaçıncı kez tekrar ettiğine bakmaksızın istediği bölümleri yeniden okuyun. Okumalar sırasında sıkıldığınıza işaret edebilecek ve adayın konsantrasyonunu bozabilecek hal ve tavırlardan kesinlikle kaçının. 4. Okumada değişiklikler: Sınava giren aday daha hızlı ya da daha yavaş; daha alçak sesle ya da daha yüksek sesle soruları okumanızı isteyebilir. Bu tür durumlarda adayın gereksinimlerine uygun olarak okumanızı ayarlayın. 5. Sorulara yeniden dönüş: Sınava giren aday sınav sırasında bazı soruları boş bırakmak isteyebilir ya da yanıtı verse bile bu soruya tekrar dönmek istediğini söyleyebilir. Bu durumda boş bırakılan ya da adayın daha sonra yeniden dönmek istediğini belirttiği sorulara soru kitapçığında işaret koyun ve adayın istediği zaman bu soruları yeniden okuyun. 6. Matematiksel işlemler ve alınacak notlar: Aday sınav sırasında çeşitli notlar almanızı isteyebilir. Bu durumda adayın istediği işlemleri onun söylediği biçimde yeni bir şeyler ekleyip çıkartmadan soru kitapçığı üzerine yazın. Çarpma, bölme, toplama, çıkartma gibi işlemlerin sonuçlarını adayın hesaplaması gerektiğini unutmayın. 7. Sınav sonu: Tüm soruları okumayı ve yanıtlarını işaretlemeyi tamamladıktan sonra adaya tekrar dönmek istediği soru ya da soruları olup olmadığını sorun. Hala sınav süreniz varsa adayın istediği soruları tekrar okuyun. 8. Baş edemediğiniz durumlar: Sınav içerisinde soruların okunması ve diğer konularda adayın beklentileriyle bir uyuşmazlık yaşıyorsanız ve bunu adayla konuşarak çözemeyeceğinizi düşünüyorsanız lütfen sınav gözetmenleriyle irtibata geçin. Soru okuma kuralları Aşağıda belirteceğimiz kurallar size temel anlamda rehberlik edebilmesi için hazırlanmış olup, sınava giren adayın istek ve beklentileri doğrultusunda esnetilebilir. Bu kuralları size bir yol gösterici olarak düşünebilirsiniz. 27 1. Soru Okuma Biçimi: Bir soru okunmaya başlanırken önce kaçıncı soru olduğu seslendirilmeli, soru metninin okunmasının ardından seçeneklere geçilmeden önce “seçenekler” ifadesi kullanılmalıdır. Her seçeneğin başında o seçeneğin harfi de mutlaka okunmalıdır (A B C D E ). Seçenekler de okunduktan sonra adayın belirttiği seçenek optik forma işaretlenmelidir. Aday isterse sorunun tamamı ya da bir kısmı yeniden okunmalıdır!!! Örnek: Soru 1: Atatürk’ün; _ Türk Tarih Kurumunu açması, _ Arkeolojik kazıları başlatması gibi uygulamaları, aşağıdaki bilim dallarından hangisini geliştirmeye yöneliktir? Seçenekler: A) Dinî bilimleri B) Fen bilimlerini C) Matematik D) Sosyal bilimleri 2. Paragraf Soruları: Paragraf sorularının okunması sırasında uzun bir paragraf ile karşı karşıyaysak önce soru kökeni, daha sonra paragraf metni ve daha sonra tekrar sorunun kökeni okunmalı, en sonunda da seçeneklere geçilmelidir. Aday paragraf sorusunun farklı biçimde okunmasını isterse soru adayın istediği biçimde okunmalıdır. Aday zaman zaman paragrafın bir bölümünü ya da tamamını yeniden okutmak isterse paragraf adayın istediği noktadan itibaren tekrar okunmalıdır. Örnek: Soru 15: Bu parçanın yazarı, kutu resmi çizerken ne düşünmüştür? Küçük çocuk benden bir kuzu resmi çizmemi istedi. Hemen kağıdı kalemi aldım elime. Fakat beğendiremedim yaptığım resimleri. En sonunda “İstediğin kuzu bunun içerisinde.” Diyerek hava delikleri olan bir kutu çizdim. Küçük çocuk, hayalindeki kuzu resmini görmüşçesine sevindi. Bu parçanın yazarı, kutu resmi çizerken ne düşünmüştür? Seçenekler … 3. Numaralı Cümleler: Bir soru içerisinde numaralandırılmış cümleler varsa ve soru seçeneklerinde bu numaralı cümlelere atıf yapılarak yanıt isteniyorsa, önce soru metni okunur, ardından numaralı cümleler numaraları da belirtilerek okunur. Seçenekler ifadesi kullanılarak seçeneklere geçilir ve seçeneklerde, önce atıfta bulunulan numara adları, daha sonra da o numaralı cümleler okunur. Adayın isteğine göre baştan numaralar okunmadan doğrudan seçeneklere de geçilebilir. Örnek: Soru: 10: Bu paragraftaki numaralandırılmış cümleler dört ayrı masaldan alınmıştır. Aşağıdakilerin hangisinde aynı masala ait cümleler bir arada verilmiştir? 28 (1) Gölün kuruması ise, en çok iki kazla bir kurbağayı rahatsız etmiş. (2) Ne yapalım ne edelim, diyerek üç arkadaş kafa kafaya vermişler. (3) Sevgili dostum fare, geçmiş olsun, nasıl oldu da girdin şu kapana? (4) Deniz gittikçe kabarıyor. (5) Tilki bakmış sesin geldiği yöne, gördüğünden bir şey anlayamamış. (6) Sonunda içlerinden birisinin aklına, başka bir yere göç etmek gelmiş. (7) Zaten başka çıkar yolları yokmuş; gittikçe kuruyan, bataklık bir yerde yaşamak çok zormuş Seçenekler: A) 1, 3, 4, 7: (1) Gölün kuruması ise, en çok iki kazla bir kurbağayı rahatsız etmiş. (3) Sevgili dostum fare, geçmiş olsun, nasıl oldu da girdin şu kapana? (4) Deniz gittikçe kabarıyor. (7) Zaten başka çıkar yolları yokmuş; gittikçe kuruyan, bataklık bir yerde yaşamak çok zormuş. B) 2, 3, 4, 6: (2) Ne yapalım ne edelim, diyerek üç arkadaş kafa kafaya vermişler.(3) Sevgili dostum fare, geçmiş olsun, nasıl oldu da girdin şu kapana? (4) Deniz gittikçe kabarıyor. (6) Sonunda içlerinden birisinin aklına, başka bir yere göç etmek gelmiş. C) 3, 4, 5, 6: (3) Sevgili dostum fare, geçmiş olsun, nasıl oldu da girdin şu kapana? (4) Deniz gittikçe kabarıyor. (5) Tilki bakmış sesin geldiği yöne, gördüğünden bir şey anlayamamış. (6) Sonunda içlerinden birisinin aklına, başka bir yere göç etmek gelmiş. D) 1, 2, 6, 7: (1) Gölün kuruması ise, en çok iki kazla bir kurbağayı rahatsız etmiş. (2) Ne yapalım ne edelim, diyerek üç arkadaş kafa kafaya vermişler. (6) Sonunda içlerinden birisinin aklına, başka bir yere göç etmek gelmiş. (7) Zaten başka çıkar yolları yokmuş; gittikçe kuruyan, bataklık bir yerde yaşamak çok zormuş. 4. Altı Çizili Kelimeler: Soru cümlesi ya da seçeneklerde bir sözcüğün altı çizilmişse cümle sonunda altı çizili sözcük veya …. sözcüğünün altı çizili denilerek bu sözcük belirtilmelidir. Örnek: soru 14: Uygurlardan günümüze mal edinme, satış protokolü, ipotek senedi, ortaklık kurma, evlatlık verme, iş sözleşmesi, vasiyetname, vakıfname gibi hukuki konuları kapsayan belgeler kalmıştır. Buna göre Uygurlarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? Söylenemez sözcüğünün altı çizili. 29 5. Boşlukların seslendirilmesi: • • Soru içerisinde boş bırakılan bir ifadeye yer verildiyse, o yerin boş bırakıldığını ifade etmek için “nokta nokta” denilmelidir. Soru cümlesi içerisinde doldurulması gereken bir boşluk ve seçenekler arasında bu boşluk yerine koyulacak öğeler bulunuyorsa, seçenekler seslendirilirken soru cümlesi ve yerine gelen boşluk birlikte okunmalıdır. Örnek: Soru 3: Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? Yağmurun yağmasını dört gözle bekliyorum …...( nokta nokta) suyumuzun bitmesinden korkuyorum. A)fakat Yağmurun yağmasını dört gözle bekliyorum fakat suyumuzun bitmesinden korkuyorum. B) çünkü Yağmurun yağmasını dört gözle bekliyorum çünkü suyumuzun bitmesinden korkuyorum. C) ama Yağmurun yağmasını dört gözle bekliyorum ama suyumuzun bitmesinden korkuyorum. D) ne var ki Yağmurun yağmasını dört gözle bekliyorum ne var ki suyumuzun bitmesinden korkuyorum. • Seçeneklerde boşlukların yerine gelecek öğeler sorudaki cümle ile birlikte okunduğunda dinleyiciye yanıtın ipucunu veriyorsa, bu durumda soru cümlesi ve seçenekler birleştirilmemelidir. Örnek: Soru 19: “AĞAÇ” kelimesine aşağıdaki eklerden hangisi getirilirse “Ç” harfi “C”ye dönüşür? A) ‐MIŞ B) –TA C) ‐LAR D) –IM 6. Parantezler: Sorularda parantez içerisinde bir ifade varsa parantez içinde denilerek gerekli ifade okunmalı, daha sonra bir saniye kadar beklenilip okunmaya devam edilmelidir. Matematiksel ifadelerin olduğu sorularda ise parantezlerin açılıp kapandığı “aç parantez ” “kapa parantez” şeklinde belirtilmelidir. Birden fazla parantezin olduğu sorularda da hangi parantezin nerede açılıp kapandığı dikkatli bir şekilde belirtilmelidir. Aynı şekilde kök, üst ve 30 mutlak değer içeren ifadelerin nerede başlayıp nerede bittiği adayın anlayabileceği biçimde belirtilmeli, gerekirse tekrar vurgulanmalıdır. Buna paralel olarak matematiksel ifadelerde pay ve paydayı ayıran kesir bölüsüyle normal bölü işareti farklı biçimde ifade edilmeli, eğer bir kesir bölüsü varsa bölünün ayırdığı kesirin üst ve alt tarafında hangi ifadelerin olduğu tekrar okunmalıdır. 7. Yazım Hatası Soruları: Noktalama işaretleri ya da sözcüklerin ayrı veya bitişik yazılması gibi sorularda yazım hatasının arandığı cümle okunarak adaya bu cümleyle ilgili ne gibi soruları olduğu sorulmalıdır. Adayın isteğine göre kelimelerin harf harf nasıl yazıldığı, nerede hangi noktalama işaretinin kullanıldığı, bitişik ya da ayrı yazılma gibi durumlar belirtilmelidir. Aday bu konularla ilgili soru sormadan cümlede hangi sözcüğün veya noktalama işaretinin nasıl yazıldığı gibi konularda adaya bilgi verilmemelidir. Burada adaydan nerde yazım yanlışı olabileceğini tahmin ederek buna yönelik sorular sorması beklenmelidir. 31
