KPSS A Grubu Economicus Makro İktisat ve Para

advertisement
ECONOMICUS
MAKRO İKTİSAT
VE
PARA-BANKA-KREDİ
Konu Anlatımlı
Müfettişlik
Örnekler
Uzmanlık
KPSS ve kurum
sınavları için
özgün soru ve konu
anlatımından oluşan
Yorumlar
Uyarılar
Pratik Bilgiler
TEK KİTAP
Denetmenlik
Banka Sınavları
Kontrolörlük
Özgün Sorular ve Açıklamaları
Kaymakamlık
Çıkmış Sorular ve Açıklamaları
Hâkimlik
DİLEK ERDOĞAN KURUMLU
Dilek ERDOĞAN KURUMLU
KPSS MAKRO İKTİSAT ve PARA-BANKA-KREDİ
ISBN 978-605-318-102-6
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.
© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ
SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir
kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da
kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi
Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”
8. Baskı: 2015, Ankara
Yayın-Proje: Şafak Tangıç
Dizgi-Grafik Tasarım: Selda Tunç
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Korza Yay. Basım San. Tic. A.Ş.
Yenice Mah. No: 3 Esenboğa - Ankara
(0312 342 22 08)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 30233
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
SUNU
Değerli adaylar;
Toplumda en değerli beşeri sermayemiz olan sizler, yıllarca girdiğiniz sınavlardan sonra yeni bir
sınavla daha karşı karşıyasınız. Devlet kurumlarına atanmak, özellikle uzman ve müfettiş olabilmek
için önce KPSS barajını geçmeli ve o sınavlara KPSS Alan Bilgisi'nden alacağınız puanlarla başvuru hakkı elde etmelisiniz. Zor bir süreçle karşı karşıyasınız fakat bu sürecin sonunda elde edeceğiniz
mevkileri düşünürseniz bu güçlüklere çok daha rahat katlanabilirsiniz.
Bu çok önemli olan süreçte, Alan Bilgisi'nde biliyoruz ki hepinizin en büyük korkularından biri
"iktisat". Analizleri, formülleri, yorumları... İktisatta her gün yeni bir şey keşfeder; engin bir denizde
istediğiniz kadar açılabilirsiniz! Fakat bizim amacımız bu denizde sizi kaybetmek değil güvenli bir
yolla sonuca ulaştırmaktır. Bu amaçla hazırlanan kitabımızda size en pratik ve en kolay test yöntemleriyle iktisadı öğretmek ve her şeyden önemlisi korkulan değil sevilen bir iktisat dersi sunmak hedeflenmiştir. Ayrıca sadece KPSS soruları değil, kurumların müfettişlik ve uzmanlık sınav soruları da
dikkate alınarak KPSS sonrası da kütüphanenizde bulunması gereken bir kitaba dönüştürülmüştür.
KPSS Alan İktisat'ta soru dağılımı;
33Mikro İktisat
→ 9
33Makro İktisat
→ 8
33Para - Banka-Kredi
→ 3
33Uluslararası iktisat
→ 4
33Büyüme ve Kalkınma
→ 2
33Türkiye Ekonomisi
→ 3
33İktisadi Doktrinler Tarihi
→ 1
2014'ten itibaren iktisatta gelen toplam soru sayısı 30 adettir. Her yıl gelen sorularla beraber KPSS
2015 İktisat sorularının benzerleri ve çözümleri de kitaplarımıza eklenmiştir.
Yayında emeği geçen herkese sonsuz teşekkür eder, tüm sınavlarınızda başarılar dilerim.
Dilek ERDOĞAN KURUMLU
İÇİNDEKİLER
1. BÖLÜM
Makro İktisada Giriş
KLASİK VE KEYNESYEN YAKLAŞIM....................................................................3
Makro Ekonominin Performans Göstergeleri......................................................4
Makro Ekonomik Amaç ve Araçlar......................................................................5
MAKRO İKTİSATTA TEMEL KAVRAMLAR.............................................................5
Fiyat Endeksleri..................................................................................................5
Nominal ve Reel GSYİH.....................................................................................6
MİLLÎ GELİR HESAPLAMALARI.............................................................................7
GSMH ve GSYİH................................................................................................7
GSYİH Hesaplama Yöntemleri...........................................................................7
Potansiyel GSMH................................................................................................8
Önemli Özdeşlikler............................................................................................10
Makro Ekonomik Kuramların Karşılaştırılması..................................................11
TEST-1 KURUM SORULARI.................................................................................12
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...........................................................16
TEST-2..................................................................................................................20
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ............................................................................................23
2. BÖLÜM
Basit Keynesyen Model ve Millî Geliri Belirleyen Faktörler
TÜKETİM HARCAMALARI VE TÜKETİM FONKSİYONU....................................29
Tüketim Fonksiyonu..........................................................................................29
Tüketim ve Gelir Arasındaki İlişki......................................................................30
Tüketim Teorileri................................................................................................31
TASARRUF VE TASARRUF FONKSİYONU.........................................................33
Tasarruf Fonksiyonu..........................................................................................33
Marjinal ve Ortalama Tasarruf Eğilimi...............................................................34
Marjinal ve Ortalama Tüketim Eğilimi...............................................................34
YATIRIM VE YATIRIM FONKSİYONLARI.............................................................37
Yatırım Fonksiyonu...........................................................................................37
Sermayenin Marjinal Verimliliği.........................................................................38
Tobin'in q Teorisi...............................................................................................39
Kredi Tayınlaması.............................................................................................40
KAMU HARCAMALARI.........................................................................................42
NET İHRACAT.......................................................................................................42
TEST-1 KURUM SORULARI.................................................................................45
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...........................................................49
TEST-2..................................................................................................................53
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ............................................................................................56
PEGEM AKADEMİ
vi
3. BÖLÜM
Denge Millî Gelir Düzeyinin Belirlenmesi ve Çarpan Analizi
KEYNESYEN TOPLAM HARCAMALAR YAKLAŞIMI.......................................... 63
TASARRUF-YATIRIM EŞİTLİĞİ YÖNTEMİ.......................................................... 66
Sızıntılar........................................................................................................... 66
Enjeksiyonlar.................................................................................................... 66
DENGE MİLLÎ GELİR DÜZEYİNİN DEĞİŞMESİ VE ÇARPAN ANALİZİ............. 67
Çarpan Analizi.................................................................................................. 67
Deflasyonist ve Enflasyonist Açık.................................................................... 69
Otomatik Stabilizatörler.................................................................................... 70
Hızlandıran Prensibi......................................................................................... 70
Ricardo-Barro Hipotezi..................................................................................... 71
Çarpan Sürecinde Aşamalar............................................................................ 72
TEST-1 KURUM SORULARI................................................................................ 74
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ.......................................................... 78
TEST-2................................................................................................................. 82
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ........................................................................................... 85
4. BÖLÜM
Paranın Makro Ekonomideki Rolü
PARA.................................................................................................................... 91
Para Çeşitleri ve Benzerleri............................................................................. 91
Paranın Evrimi................................................................................................. 91
Paranın İşlevleri ve Özellikleri.......................................................................... 91
KAYDİ PARA........................................................................................................ 92
PARA ARZI........................................................................................................... 93
Para Arzı Tanımları.......................................................................................... 93
PARA TALEBİ....................................................................................................... 94
Klasik Para Talebi............................................................................................ 94
Keynesci Para Talebi....................................................................................... 95
Modern Miktar Kuramı..................................................................................... 95
PARA PİYASASINDA DENGE............................................................................. 96
Para Talebinin Faiz Esnekliği........................................................................... 97
Para Talebinin Faiz Esnekliğinde Düşünceler.................................................. 97
TEST-1 KURUM SORULARI................................................................................ 98
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ........................................................ 100
TEST-2............................................................................................................... 102
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ......................................................................................... 104
vii
5. BÖLÜM
Paranın Makro Ekonomideki Rolü ve
Para Politikasının Etkinliği
KLASİKLER.........................................................................................................109
Miktar Kuramı................................................................................................110
Cambridge Yaklaşımı..................................................................................... 111
KEYNES..............................................................................................................112
MODERN MİKTAR KURAMI...............................................................................114
PARA PİYASASINDA DENGE............................................................................116
FAİZ ORANLARININ BELİRLENMESİ................................................................116
Klasik Faiz Kuramı.........................................................................................116
Ödünç Verilebilir Fonlar Kuramı.....................................................................117
Keynesyen Faiz Kuramı.................................................................................118
Neo - Keynesyen Sentez...............................................................................119
Tobin'in Portföy Kuramı..................................................................................119
NOMİNAL FAİZ VE REEL FAİZ ORANI..............................................................119
TEST-1 KURUM SORULARI...............................................................................121
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ.........................................................127
TEST-2................................................................................................................132
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ..........................................................................................136
6. BÖLÜM
Parasal Aktarım Mekanizmaları
HARCAMA KANALLARI......................................................................................141
Klasikler (Direkt Kanal)..................................................................................142
Keynes (Dolaylı Kanal)..................................................................................142
Monetaristler..................................................................................................143
Yeni Klasikler.................................................................................................144
Yeni Keynesyenler.........................................................................................145
Reel Konjonktür Yaklaşımı.............................................................................146
KONJONKTÜR TEORİLERİ................................................................................147
PARA ARZININ FAİZ ORANI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ.......................................147
Likidite Etkisi..................................................................................................147
Gelir Etkisi......................................................................................................147
Fiyat Etkisi.....................................................................................................147
Fisher Etkisi...................................................................................................147
TEST-1 KURUM SORULARI...............................................................................148
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ.........................................................151
TEST-2................................................................................................................153
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ..........................................................................................156
PEGEM AKADEMİ
PEGEM AKADEMİ
viii
7. BÖLÜM
IS-LM Analizi
MAL PİYASASINDA DENGE (IS EĞRİSİ)..........................................................163
IS Eğrisi..........................................................................................................163
IS Eğrisinde Kaymalar...................................................................................164
IS Eğrisinin Denklemi ve Eğimi......................................................................165
PARA PİYASASINDA DENGE (LM EĞRİSİ)......................................................167
LM Eğrisi........................................................................................................167
LM Eğrisinde Kaymalar..................................................................................168
LM Eğrisinin Eğimi.........................................................................................168
MAL VE PARA PİYASALARININ BİRLİKTE DENGESİ......................................169
Dengesizlikler ve Dengesizliklerin Giderilmesi...............................................170
IS-LM Modelinde Dört Uç Durum...................................................................171
PARA VE MALİYE POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ............................................171
Keynesyen Bölge...........................................................................................171
Ara Bölge.......................................................................................................172
Klasik Bölge...................................................................................................173
TEST-1 KURUM SORULARI..............................................................................174
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ........................................................177
TEST-2 KURUM SORULARI VE DİĞERLERİ...................................................182
TEST-2 KURUM SORULARI VE DİĞERLERİNİN ÇÖZÜMLERİ.......................185
8. BÖLÜM
Toplam Talep-Toplam Arz Analizi
TOPLAM TALEP EĞRİSİ (AD).......................................................................... 191
Toplam Talep Eğrisinin Negatif Eğimli Olma Nedenleri................................. 192
Toplam Talep Eğrisinin Eğimi........................................................................ 193
Toplam Talep Eğrisinin Kayması................................................................... 193
Talep Yönetimi Politikaları Olarak Maliye ve Para Politikaları....................... 194
TOPLAM ARZ EĞRİSİ (AS).............................................................................. 196
Keynesyen Toplam Arz Modeli...................................................................... 197
Klasik Toplam Arz Modeli.............................................................................. 197
Monetarist Toplam Arz Eğrisi........................................................................ 197
Pozitif Eğimli Toplam Arz Eğrisi.................................................................... 198
Yeni Klasik Toplam Arz Modeli...................................................................... 199
Neo Keynesyen Toplam Arz Modeli.............................................................. 200
Reel Konjonktür Toplam Arz Modeli.............................................................. 200
PARA VE MALİYE POLİTİKALARI..................................................................... 200
Keynesyen Bölge........................................................................................... 200
Ara Bölge....................................................................................................... 201
Klasik Bölge................................................................................................... 201
TEST-1 KURUM SORULARI.............................................................................. 202
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ........................................................ 207
TEST-2............................................................................................................... 213
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ......................................................................................... 216
ix
9. BÖLÜM
Açık Ekonomi (IS-LM-BP Analizi)
ÖDEMELER BİLANÇOSU................................................................................ 223
DÖVİZ KURU VE DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ................................................. 224
Sabit Döviz Kuru Sistemi.............................................................................. 225
Esnek Döviz Kuru Sistemi............................................................................. 225
MARSHALL-LERNER KOŞULU VE J EĞRİSİ.................................................. 226
ÖDEMELER BİLANÇOSU DENGESİ............................................................... 228
BP Eğrisinin Kayması ve Eğimi..................................................................... 228
Açık Ekonomide IS ve LM Eğrisi................................................................... 229
MUNDELL-FLEMING MODELİNDE POLİTİKALARIN ETKİNLİĞİ............................ 230
Tam Sermaye Hareketliliğinde Para Politikaları............................................ 231
Tam Sermaye Hareketliliğinde Maliye Politikaları......................................... 232
Tam Sermaye Hareketsizliğinde Maliye Politikaları...................................... 233
Tam Sermaye Hareketsizliğinde Para Politikaları......................................... 234
Kısmî Sermaye Hareketliliğinde Maliye Politikaları....................................... 235
Kısmî Sermaye Hareketliliğinde Para Politikaları.......................................... 237
Sonuç............................................................................................................ 238
TEST-1 KURUM SORULARI............................................................................. 239
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ....................................................... 241
TEST-2.............................................................................................................. 244
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ........................................................................................ 246
10. BÖLÜM
Enflasyon ve İşsizlik
ENFLASYON..................................................................................................... 251
Enflasyon Türleri ve Maliyetleri..................................................................... 252
Para ve Enflasyon İlişkisi.............................................................................. 253
Senyoraj ve Enflasyon Vergisi...................................................................... 254
Para İkamesi................................................................................................. 254
Enflasyon ve Vergi........................................................................................ 255
Laffer Eğrisi................................................................................................... 255
İŞSİZLİKLE İLGİLİ BAZI GÖSTERGELER VE TAM İSTİHDAM....................... 256
İşsizlik Oranı................................................................................................. 256
İşsizlik Türleri................................................................................................ 257
Doğal İşsizlik Oranı....................................................................................... 259
Beveridge Eğrisi............................................................................................ 260
ENFLASYON VE İŞSİZLİK ARASINDAKİ İLİŞKİ.............................................. 261
Philips Eğrisi................................................................................................. 261
Histerezis Hipotezi........................................................................................ 264
Okun Yasası.................................................................................................. 265
PHILIPS EĞRİSİ ANALİZİNE İKTİSAT OKULLARININ BAKIŞI........................ 265
YAŞAMDAN....................................................................................................... 266
TEST-1 KURUM SORULARI............................................................................. 267
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ....................................................... 271
TEST-2.............................................................................................................. 276
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ........................................................................................ 278
PEGEM AKADEMİ
PEGEM AKADEMİ
x
11. BÖLÜM
Bütçe Açıkları ve Bütçe Politikası
BÜTÇE VE BÜTÇE AÇIĞI................................................................................. 285
Fiili Bütçe Açığı............................................................................................. 285
Birincil Bütçe Dengesi................................................................................... 286
Birincil Açık................................................................................................... 286
Operasyonel Açık.......................................................................................... 286
BÜTÇE AÇIĞININ FİNANSMANI İLE İLGİLİ YAKLAŞIMLAR........................... 288
Klasikler........................................................................................................ 288
Neo-Klasikler................................................................................................. 288
Ricardocu Eşdeğerlik Teoremi (İyimser Görüş)............................................ 288
İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI........................................................................ 288
Devletin İç Borçlanma Senetleri.................................................................... 289
Türkiye'de Bütçe Açığı Politikasından Kurtulmayı Engelleyen Sorunlar......... 289
YAŞAMDAN....................................................................................................... 290
TEST-1 KURUM SORULARI............................................................................. 291
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ....................................................... 293
TEST-2.............................................................................................................. 295
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ........................................................................................ 296
xi
PARA-BANKA-KREDİ
12. BÖLÜM
Para Ekonomisine Giriş
PARANIN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ..................................................................301
PARANIN FONKSİYONLARI...............................................................................302
Paranın Sistemleri.........................................................................................303
T.C. MERKEZ BANKASI PARA ARZI TANIMLARI..............................................304
PARA ARZINA YÖNELİK YAKLAŞIMLAR..........................................................305
TEST-1 KURUM SORULARI...............................................................................306
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ.........................................................307
TEST-2................................................................................................................308
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ..........................................................................................310
13. BÖLÜM Kaydi Para Yaratma Süreci ve Para Arzının Belirlenmesi
KAYDİ PARA YARATMA SÜRECİ.......................................................................313
TİCARİ BANKANIN BİLANÇOSU.......................................................................313
Mevduat Yaratılma Sürecinde Sızıntılar........................................................317
PARA ARZINI BELİRLEYEN FAKTÖRLER.........................................................319
PARA TABANI - PARA ARZI İLİŞKİSİ.................................................................322
Para Çarpanı.......................................................................................................323
PARA ARZI EĞRİSİ.............................................................................................325
TEST-1 KURUM SORULARI...............................................................................326
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ.........................................................328
TEST-2................................................................................................................330
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ..........................................................................................334
14. BÖLÜM
Merkez Bankası
MERKEZ BANKASI.............................................................................................339
Merkez Bankasının Tarihçesi.........................................................................340
Merkez Bankasının Fonksiyonları..................................................................341
Merkez Bankasının Görev ve Yetkileri...........................................................341
Merkez Bankasının Örgütsel Yapısı..............................................................343
MERKEZ BANKASININ BAĞIMSIZLIĞI..............................................................343
T.C. Merkez Bankası Analitik Bilançosu........................................................344
MERKEZ BANKASINDAKİ PARASAL BÜYÜKLÜKLER.....................................346
Merkez Bankasındaki Gelişmeler..................................................................349
TEST-1 KURUM SORULARI...............................................................................351
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ.........................................................352
TEST-2................................................................................................................353
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ..........................................................................................356
PEGEM AKADEMİ
PEGEM AKADEMİ
xii
15. BÖLÜM
Para Politikası Amaçları ve Araçları
PARA POLİTİKASININ AMAÇLARI.....................................................................361
PARA POLİTİKASININ ARAÇLARI.....................................................................362
Açık Piyasa İşlemleri......................................................................................362
Zorunlu Rezerv Oranı....................................................................................363
Reeskont Oranlarının Tespiti.........................................................................363
Mevduat Faizi Kontrolü..................................................................................364
Kredi Tavanı...................................................................................................364
Disponibilite Oranı.........................................................................................364
Asgari Ödeme Oranı......................................................................................364
İthalat Teminatları..........................................................................................364
Zorunlu Döviz Devir Oranı.............................................................................364
Selektif Kredi Denetimleri..............................................................................364
REZERV PİYASASI VE FAİZ ORANLARI...........................................................365
TEST-1 KURUM SORULARI...............................................................................366
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ.........................................................368
TEST-2................................................................................................................370
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ..........................................................................................372
16. BÖLÜM
Döviz Kuru ve Döviz Kurunun Belirlenmesine
Yönelik Modeller
DÖVİZ KURU......................................................................................................377
Döviz Kuru Sistemleri....................................................................................378
Döviz Piyasasında Denge..............................................................................379
DÖVİZ KURUNUN BELİRLENMESİNE YÖNELİK YAKLAŞIMLAR....................380
Satın Alma Gücü Paritesi...............................................................................381
Faiz Paritesi Şartı..........................................................................................381
Ödemeler Bilançosu Yaklaşımı......................................................................382
Mali Varlıklar Yaklaşımı..................................................................................382
Parasal Yaklaşım...........................................................................................382
Portföy Dengesi Yaklaşımı.............................................................................383
TEST-1 KURUM SORULARI...............................................................................384
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ.........................................................386
TEST-2................................................................................................................388
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ..........................................................................................389
xiii
17. BÖLÜM
Para Politikasının Yürütülmesinde
Hedeflerin Kullanımı
HEDEF KULLANMA STRATEJİSİ.......................................................................395
Ara Hedef.......................................................................................................395
Faaliyet Hedefi...............................................................................................395
DENGESİZLİKLERDE UYGUN HEDEF SEÇİMİ................................................395
Parasal Büyüklüklerin Hedeflenmesi.............................................................397
Döviz Kuru Hedeflemesi................................................................................398
Enflasyon Hedeflemesi..................................................................................402
ENFLASYON HEDEFLEMESİNDE TAYLOR KURALI........................................405
DEZENFLASYONLA İLGİLİ GÖRÜŞLER...........................................................406
TEST-1 KURUM SORULARI...............................................................................407
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ.........................................................409
TEST-2................................................................................................................411
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ..........................................................................................414
18. BÖLÜM
Finansal Piyasalar ve Finansal Araçlar
Finansal Piyasaların Fonksiyonları......................................................................419
Finansal Piyasaların Yapılanması..................................................................419
PARANIN ZAMAN DEĞERİ................................................................................421
Portföy Tercihi................................................................................................423
Faiz Oranının Belirlenmesi............................................................................424
TAHVİL PİYASASI VE DENGE FAİZ ORANININ DEĞİŞMESİ...........................425
FAİZ ORANLARININ YAPISI...............................................................................428
HİSSE SENEDİ DEĞERLEMESİ VE FİYATLARININ BELİRLENMESİ..............429
Markow Bekleyişler........................................................................................431
Uyumcu Bekleyişler.......................................................................................431
Rasyonel Bekleyişler.....................................................................................431
Etkin Piyasalar Hipotezi.................................................................................431
TÜREV ÜRÜNLER .............................................................................................432
TEST-1 KURUM SORULARI...............................................................................433
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ.........................................................434
TEST-2................................................................................................................436
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ..........................................................................................440
PEGEM AKADEMİ
PEGEM AKADEMİ
xiv
Kurum Soruları
İDARİ YARGI HAKİMLİĞİ 2006/2008/2010 ..................................................... 447
KAYMAKAMLIK 2006/2007/2008/2009/2010/2011/2012 ................................ 449
SAYIŞTAY 2006/2007/2008/2011/2012 ........................................................... 458
ZİRAAT BANKASI 2007/2008 ......................................................................... 469
HALK BANKASI 2008/2009............................................................................. 472
MİLLÎ EMLAK UZMANLIK - DENETMENLİK 2008/2009/2011......................... 475
MALİ HİZMETLER VE DEVLET MALLARI UZMANLIĞI 2008/2010/2011 ..........477
KARMA KURUM SORULARI ........................................................................... 480
CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................... 495
TABLOLAR VE GENEL KÜLTÜR OKUMA PARÇALARI.................................. 497
KAYNAKÇA ...................................................................................................... 520
1
PEGEM AKADEMİ
Yı
MAKRO İKTİSADA GİRİŞ
¾¾ MAKRO EKONOMİNİN ARAÇ VE AMAÇLARI
¾¾ MAKRO EKONOMİDE TEMEL KAVRAMLAR
¾¾ MİLLİ GELİR HESAPLAMALARI
lla
So ra G
ru ö
A re Ç
na
liz ıkm
ler
i
Yı
lla
ra
2004
e
2
G
ör
lizleri
Ana
oru
şS
mı
ık
Ç
2005
2
2006
1
2007
1
2008
2
2009
-
2010
3
2011
-
2012
-
2013
2014
2015
-
2
-
“Güçlük, yeni düşünceleri anlamakta değil, insan ruhunun her köşesine dal budak
sarmış olan ve içimizden çoğunun aynı formasyonu almış bulunduğu eski düşüncelerden
kurtulabilmektir.”
J. M. KEYNES
BÜYÜK BUNALIM (1929-1939)
“Okuma Parçası”
Amerika Birleşik Devletleri 27 Ekim 1929 tarihinden önce birçok depresyon atlatmış olsa da hiçbiri Wall Street’i
vuran “Kara Perşembe” kadar şiddetli ve uzun olmamıştı. Başlangıçta ekonomistler ve liderler bunu küçük bir
kaza belki de piyasaların kendini ayarlaması olarak görüyorlardı. Ne olursa olsun bu durum, ulusun Birinci Dünya
Savaşı’ndan sonra yaşadığı durgunluktan daha kötü olamazdı.
Ancak kısa bir süre içinde rakamlar iyimserleri haksız çıkarttı. Depresyon hızla kötüleşiyordu. 1933 baharında
Roosevelt başkanlık yemini ederken işsizlerin sayısı 8 milyondan 15 milyona çıkmış (kabaca tarım dışı iş
gücünün üçte biri) ve GSMH 103,8 milyar dolardan 55 milyar dolara düşmüştü. Roosevelt resmen göreve
başladığı gün Missippi’deki çiftliklerin yüzde kırkı açık arttırmadaydı. Ekonomik bunalım dünya çapında
yaşanmasına karşın Almanya dışında hiçbir ülkede işsizlik oranları bu kadar yüksek düzeye ulaşmamıştı.
Bütün bunlardan en çok etkilenen yoksullardı. 1932 yılında Harlem’de işsizlik oranı yüzde 50 iken 1935’te siyahlar
tarafından sahip olunan ya da yönetilen mülkiyetin oranı yüzde 5’e düşmüştü. ABD’nin orta bölgelerindeki çiftçiler
ekonomik dalgalanmaların yanı sıra bir de toz fırtınaları yüzünden çok daha zor durumdaydılar. Okullar azalan
ödenekler yüzünden hem okul saatlerini hem de eğitim yılını azaltmak zorunda kaldılar.
Krizin genişliği ve derinliği Büyük Bunalımı doğurdu. Kimse krize karşı en iyi çarenin ne olduğunu bilmiyordu. Başkan Roosevelt devlet yardımının iyilikten çok zarar getireceğine inanıyor, işsizlere ve evsizlere yapılacak
yardımın yerel yönetimler ve hayır kuruluşları tarafından sağlanması gerektiğini düşünüyordu. 1931 yılına gelindiğinde, kimi eyaletler yerel topluluklara yardımda bulunmaya başlamışlardı. Roosevelt ve New York Valisi, Harry
Hopkins ve Frances Perkins ile çalışarak doğrudan iş yardımı programı başlattılar. Bu program çok az kişiye yardımcı olabildi. 1932 yılına kadar işsiz ailelerin yalnızca dörtte biri herhangi bir yardım alabilmiştir. 1,5’i yardımlara
ayrılmış ve kişi başına düşen ortalama yardım miktarı 1.67 dolar olmuştu. Yardım çabalarının asıl yükünü çeken
vatandaşlarsa iflas tehlikesinin eşiğindeydiler. 1932 yılında Cook County (Chicago) itfaiyecileri, polisleri ve zaten
sekiz aydır maaşlarını alamayan öğretmenleri işten çıkarttı. Evsiz kampları bütün ülkede görülmeye başlanmıştı.
Bunalımın zarar verdiği kişilerde öfkeden çok şaşkınlık vardı. Çoğu işsiz kaldıktan sonra ümitsizliğe kapılıp utanç
içinde yaşamaya başladılar. İntihar oranı 100.000 kişide 14’ten 17’ye yükselmişti. Yapılan protestolar yerel düzeydeydi: “Çiftlik tatilleri”: Çiftçiler birbirlerinin mallarını açık arttırmalarda satın almıyorlar, komşularının haczedilen
mallarının geri dönmesini sağlıyorlar ve açlık yürüyüşleri yapıyorlardı.
Protestolara karşı direniş de sıklıkla şiddete dönüşüyordu. Dearborn açlık yürüyüşünde tankların ve makinalı
tüfeklerin eşliğinde 1000 asker bulunurken dört gösterici de vurularak öldürülmüştü.
Roosevelt, sonunda sorunlara tepeden bakmayı bıraktı ve Amerikan ekonomisini düzeltmek, işsizlik yüzünden
sıkıntı çekenlere yardımcı olmak ve sistemi bir daha böylesi büyük krizlerin yaşanmaması için yeniden yapılandırmak üzere, federal düzeyde fonlarla beslenen bir dizi programı uygulamaya koydu. Ancak, New Deal, GSMH’nın
1929 yılı düzeyine geri dönmesini sağlamış, bankacılık ve refah alanlarında temel reformları beraberinde getirmişse de Roosevelt, bunalımın sonuna kadar, bütçe açıkları verilmesini kabul etmemiştir. Ne zaman ki federal devlet,
İkinci Dünya Savaşı yüzünden halkı karneye bağladı, savunma sanayiinde altı milyon kişiye iş verdi, altı milyon
kişiyi de askere aldı, büyük bütçe açıkları vermeye başladı Büyük Bunalım o zaman gerçekten sona erdi.
Kaynaklar: Leuchtenburg, William E. Frannklin D. Roosevelt and the New Deal, 1932-1940. New York: Harper Torchbooks, 1963.
McElvaine, Robert S. The Great Deppression: America, 1929-1941. New York: Times Books, 1993.
1. BÖLÜM
MAKRO İKTİSADA GİRİŞ
Makro İktisat: Ekonominin bir bütün olarak iniş ve çıkışları ile ilgilenen iktisat dalıdır.
Klasik iktisatçılar iktisadı bilim haline getirenlerdir ve öncüsü A. Smith’dir. “1776
Ulusların zenginliği”. Mikro temelli analizler “Laissez Faire Laissez Passe” Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler (görünmez el) düşüncesi piyasaların müdahale olmadan kendi kendine dengeye geleceğini savunur. Fakat 1929’da başlayan
ve yıllarca süren Büyük Buhran, Klasik Liberal görüşe büyük bir darbe vurmuş,
Keynesyen devrimi ortaya çıkaran önemli bir olgu olmuştur. “1936’da yazılan
“Para, Faiz ve İstihdamın Genel Teorisi” adlı J.M. Keynes’e ait eser makro
ekonomiyi bir bilim dalı haline getirir. İlk etkilerin II. Dünya Savaşı sonrası görüldüğü 1950’lerden 1970’li yıllara kadar süren bu dönem Keynes’in Altın Çağı’dır.
Klasiklerde fiyat ve ikame etkisine dayalı mikro bakış yerini Keynes’in gelir etkisine dayalı makro bakışa bırakır.
KLASİK YAKLAŞIM
KEYNESYEN YAKLAŞIM
 Tam istihdam, Tam Rekabet
 Eksik İstihdam, Eksik Rekabet
 Ücret ve fiyatlar tam esnektir.
 Esnek değil (yapışkan - rijittir.)
 İktisadi analizin temel zaman birimi,  İktisadi analizin temel zaman birikiuzun dönemdir.
mi, kısa dönemdir.
 Devlet müdahalesi gereksizdir.
 Devlet müdahalesi şarttır.
 İstihdam düzeyini ücret ve fiyatlar  Üretim ve istihdamı belirleyen topbelirler. “Her arz kendi talebini yaralam talep’tir. Say kanunu geçersiztır.” (Say kanunu)
dir, aksine talep arzı belirler.
 Klasikler arz yanlıdır.
Keynesyenler talep yanlıdır.
 Para Politikası geçerlidir.
 Maliye Politikası etkilidir. Genişletici maliye politikası savunulur.
Tarafsız Maliye savunulur.
 Para nötr (yansız-peçe-tül)’dür.
Para bir servet biçimi değildir.  Para nötr değildir. (Yansız değilSpekülatif amaçlı para talep edilmez.
dir.)Parasal büyüklüklerdeki artışlar
Miktar kuramı geçerlidir. Para sadefaizleri düşürür; yatırımlar, üretim
ce fiyatlar genel düzeyini etkiler.
ve gelir artar. Para arzındaki arReel ve parasal büyüme arasında
tışlar faiz aracılığıyla reel üretimi
ilişki söz konusu değildir. (Dikotomi
etkiler.
varsayımı)
 (I ≠ S) Tüketim ve tasarruf harca Yatırımlar her zaman tasararruflara
nabilir gelir tarafından belirlenir
eşittir. (I = S) Denge faiz oranı burayatırımlar ise faiz veya sermayenin
da belirlenir. (Reel faiz oranı geçermarjinal verimliliğinden etkilenir.
lidir.)
Ms=Md olan yerde nominal faiz
oranı geçerlidir.
 Emek Değer Teorisine dayanır.
 Marjinal Yaklaşım esastır.
 Emek talebi ve arzı reel ücrete bağ-  Emek talebi reel ücrete, emek arzı
lıdır.
nominal ücrete bağlıdır.
J. MAYNARD KEYNES
(1883 -1946)
Ekonomi derslerinde Alfred
Marshall ve Edgeworth gibi
meşhur iktisatçıların öğrencisi
olmuştur. Başlangıçta
Keynes, hocası Alfred
Marshall’ın etkisi altında kalan
neo-klasik bir ekonomist
idi. Ona göre Marshall, yüz
seneden beri gelen en büyük
iktisatçıdır. Ekonomiye denge
ilkesini getirmiştir. Zaman
öğesini teoriye sokmuştur.
Bu iki husus Keynes’in de
düşüncelerine esas olmuştur.
1930 Dünya Ekonomik Krizi,
Keynes’i krizle mücadele için
birçok teklifte bulunmaya sevk
etmiş, 1933 te «The Means to
Prosperity», 1935 te «A SelfAdjusting Economic System»
isimli makalelerini ve nihayet
1936’da kendisine ekonomi
doktrinleri tarihindeki ününü
sağlayan «General Theory
of Employment, Interest
and Money» adlı yapıtını
yayımlamıştır.
PEGEM AKADEMİ
4
TALEP VE ARZ YANLI İKTİSADİ GELENEKLER
TALEP YANLI OLANLAR
ARZ YANLI OLANLAR
 Ortodoks Keynescilik (Neo Klasik,  Klasikler
Keynesci Sentez)
 Post Keynesyenler
 Yeni Klasikler
 Yeni Keynesyenler
 Reel Konjoktür Yaklaşımı
 Alman Tarihçi Okulu
 Avusturya Okulu
 Marksist İktisat
 Neo Klasikler
 Monetaristler
Monetarist (Parasalcı) Yaklaşım
 1960’lı yıllarda dikkat çeken parasalcı yaklaşımın öncüsü M. Friedman’dır.
 Para arzının önemine dikkat çeken bir yaklaşımdır.
 Ekonomideki istikrarsızlıkların nedeni para arzındaki düzensiz dalgalanmalardır. Bunlara göre Keynesyen politikalar kısa dönemde gelirde artış sağlayabilir
fakat uzun dönemde mutlaka fiyatları arttırır (enflasyon).
M. FRİEDMAN ( -)
(1912-2006)
Nobel ödüllü ABD vatandaşı
olan iktisatçının ünlü eseri
“Paranın Miktar Teorisi
Üzerine Çalışmalar”dır.
Bu eseri 1976 yılında
yayımlanmıştır. Neo-Liberal
düşüncenin günümüzdeki
temsilcisi olan Friedman,
ABD’de Ulusal Ekonomi
Araştırmaları Bürosu
(NBER)’e girmiş ve burada
ünlü iktisatçı Simon Kuznets
ile birlikte çalışmıştır. Önceleri
Keynezyen görüş çizgisinde
olan iktisatçı, sonradan
Chicago Üniversitesindeki
çalışmasıyla bu düşünceden
ayrılmıştır. M. Friedman’ın
ekonomik liberalizmi, ABD’de
R. Reagon’a, İngiltere’de
M.Thatcher’a ve ülkemizde T.
Özal’a model olmuştur.
 Sürekli Gelir hipotezi geçerlidir.
 Doğal işsizlik oranı vurgulanır.
 Borçlanma özel sektörden olursa faizler artar,”dışlama etkisi” oluşur.
 Enflasyon her zaman her yerde parasal bir olgudur.
 Sıkı para politikası enflasyonla mücadelede esastır.
 Para arzı artışı büyüme ve enflasyona göre sağlanmalıdır. (Sabit parasal artış).
 Monetaristlere göre büyük buhranın nedeni de yanlış daraltıcı para politikalarıdır.
 Ekonomide sabit parasal artış kuralını vurgulayan Monetaristler, kâr beklentisiyle yatırımlarını artıran firmaların yarattığı gelir artışı durumunda herhangi bir
müdahalede bulunulmaması gerektiğini düşünürler.
 Emek arzı beklenen reel ücretin artan fonksiyonudur.
Makro Ekonominin Performans Göstergeleri
Enflasyon oranı
(P2 − P1 / P1 x 100)
İşsizlik oranı
(İş gücü − çalışan / iş gücü x 100)
Büyüme oranı
(Y2 − Y1 / Y1 x 100)
1776’dan 2016’a MAKRO İKTİSADIN GELİŞİM SÜRECİ
2016
1929
Büyük
Buhran
1776
“Ulusların
NEO-KLASİK
KLASİK
İKTİSAT
İKTİSAT
KEYNESYEN
İKTİSAT
1960
MONETARİST
İKTİSAT
1970
YENİ
KLASİK
İKTİSAT
ARZ YANLI
İKTİSAT
1980
YENİ
KEYNESYEN
İKTİSAT
5
MAKRO EKONOMİK AMAÇ VE HEDEFLER
 Fiyat istikrarı
 Tam istihdam
PEGEM AKADEMİ
MAKRO EKONOMİK POLİTİKALAR (ARAÇLAR)
 Para Politikası
(Para arzı, Merkez Bankası, faiz oranı ...)
Ekonomik
istikrar
(Kısa dönem)
 Maliye Politikası
(Kamu harcamaları, vergiler ...)
 Dengeli büyüme (Uzun dönem)
 Gelir dağılımında adalet
 Gelirler Politikası (Ücret ve fiyatlar)
 Ödemeler bilançosunda denge
MAKRO İKTİSATTA TEMEL KAVRAMLAR
 İstihdam oranı = Çalışan / İş gücü
 İşgücüne Katılma oranı = İş gücü / Aktif Nüfus (15-64 yaş arası)
 Bağımlılık oranı = Nüfus – Çalışan / Çalışan
 İşsizlik oranı = İş gücü – Çalışan / İş gücü x 100
 Enflasyon: Hane halkının en fazla tükettiği mal ve hizmet sepetinin fiyatının
yükselmesidir. Fiyatlar genel düzeyindeki sürekli artıştır.
 Deflasyon: Fiyatlar genel düzeyindeki sürekli azalışlardır.
 Dezenflasyon: Fiyatlar genel düzeyindeki artış hızının azalmasıdır.
 Fiyat Endeksleri: Enflasyon oranını ölçmek için kullanılır.
 Fiyat Endeksi: Belli bir yıldaki fiyat düzeyinin, baz alınan yılın fiyat düzeyine
göre ölçümüdür. Baz alınan yılın fiyat endeksi 100 birim olarak ele alınır.
 Laspeyres Fiyat Endeksi: Temel yıl ağırlıklı, sabit sepete dayalı fiyat endeksidir. Baz alınan yılın üretim miktarının cari yılda da sabit kaldığı varsayıldığı için
statiktir. Ekonomideki reel büyümeyi gerçekçi bir şekilde yansıtmaz.
 Paasche Fiyat Endeksi: Cari yıl ağırlıklı, değişken sepete dayalı fiyat endeksidir. Cari yıldaki üretimde meydana gelen değişimi gösterdiği için ekonomideki
reel büyümeyi daha gerçekci şekilde yansıtır.
 Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE): Belirli bir dönemde, ithal mallar dahil tüketicilerin satın aldıkları belli mal ve hizmetlerin fiyatları göz önüne alınarak bulunan değerdir. TÜFE’de ağırlıklar her bir mal için baz yılında yapılan harcama miktarına
göre belirlenir. TÜİK tarafından TÜFE ve ÜFE’nin hesaplanmasında kullanılan
son temel yıl 2003’tür.
 Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE): Belli bir sepete dayandığından temel yıl ağırlıklı
fiyat endeksidir. Bu sepet, genelde üreticilerin almış oldukları ham maddelerden
ve üretimde kullanılan belli başlı girdilerden oluşturulur.
 GSYİH deflatörü: Bir ülkede yıllık enflasyon oranının gerçeğe en yakın olarak
saptanmasını sağlayan endekstir. GSYİH deflatörünün hesaplanmasında
“Paasche endeksi” kullanılır.
Zımnî deflatör =
Nominal GSYİH
Reel GSYİH
Yukarıdaki fotografta yer alan
insanlar, ABD’de yaşanan
büyük bunalım yıllarında
işsizlere verilen yemek yardımından yararlanan insanlardır.
Fotoğraftaki kişilerin içinde
bulundukları güç şartlar ve
daha da önemlisi çaresizlik ve
umutsuzluk yüzlerinden okunabiliyor. 1929 yılında başlayan
Büyük Bunalım’ın nedenleri ise
hâlâ tartışılmaktadır. 1929’da
ABD’de ortaya çıkan krizin
başlangıcı Kara Çarşamba
adıyla bilinen borsadaki çöküş
olarak kabul edilir.
1929 krizinin nedenleri:
100

Keynes’te efektif talep
yetersizliğidir.
 Klasikler’de reel ücretlerin
yüksek olmasıdır.
Fiyat Endeksleri
Laspeyres
Px
⋅ Qx
+ Py
⋅ Qy
=
⋅ 100
TÜFE2003
“Sabit mal sepetine dayanır.”
Px 2003 ⋅ Qx 2003 + Py 2003 ⋅ Qy 2003
2008
2003
2008
2003
Paasche
Px 2008 ⋅ Qx 2008 + Py 2008 ⋅ Qy 2008
GSMH Deflatörü
=
⋅ 100
“Değişken mal sepetine dayanır.”
2003
2008
2003
2008
Px
⋅ Qx
+ Py
⋅ Qy

Say Yasasında potansiyel
GSMH’deki azalmadır.

Monetaristler’de para
arzının zamanında
ve yeterince
arttırılamamasıdır.
PEGEM AKADEMİ
6
Deflatör ve TÜFE arasındaki farklar:
 Tüfe tüketim mallarını; deflatör tüketim, yatırım ve kamu mallarını kapsar.
 Tüfe ithal malları kapsar; deflatör ülkede üretilen malların değerini ölçer, ithal
malları kapsamaz.
 Yıllık enflasyon oranının gerçeğe en yakın saptanmasını sağlayan endeks zımnî
deflatördür. Çünkü Tüfe’de sepet yıllık değişmezken (Laspeyres), deflatörde sepet yıllık olarak değişir (Paasche).
GSYİH
F.E =
Nominal GSYİH
Reel GSYİH
100
Nominal GSYİH
Reel GSYİH
Herhangi bir dönemde üretilen
toplam çıktıyı temel alan bir yılın
fiyatlarıyla ölçülendir.
Çıktının üretildiği dönemde
geçerli fiyatlarla
hesaplanandır.
Temel gıda maddeleri ve
dolaylı vergilerdeki değişiklikler
gibi fiyat değişikliklerine yol
açan birtakım unsurlar TÜFE
kapsamında izlenen sepetten
çıkarılırsa, ulaşılan enflasyon
daha dar kapsamlı olan çekirdek enflasyon olur. Amaç,
fiyatlardaki değişimleri sürekli
kılan unsurları tespit etmek
ve daha gerçekçi enflasyon
hedeflemesi yapabilmektedir.
Ülkemizde Özel İmalat Sanayî
Fiyat Endeksi, çekirdek enflasyon olarak adlandırılır.
Yıl
Nominal GSMH
Fiyat Endeksi
1
550
140
2
560
135
3
576
120
4
586
117
Yukarıdaki verilerin elde edildiği bir ekonomide, 3. yılın Reel GSMH’sı
kaçtır?
A) 428
B) 480
C) 512
D) 576
E) 69
Nominal ve Reel GSYİH’den hareket edilerek elde edilen yılık enflasyon oranı GSYİH deflatörü ile ifade edilir. Bununla TÜFE’nin hesaplanması arasında fark yoktur. Sadece fiyat
artışının hesaplanmasında baz alınan mal ve hizmet sepetleri yönünden farklılıklar vardır.
Fiyat endeksi3yıl =
120 =
Reel GSYİH3yıl =
Cevap B
Nominal GSYİH3yıl
Reel GSYİH3yıl
. 100
576
. 100
Reel GSYİH3yıl
576 .
100 = 480’dir.
120
Download