söz, sanat, sağlık - Trakya Üniversitesi

advertisement
ULUSLARARASI
SÖZ, SANAT, SAĞLIK
SEMPOZYUMU
21-23 Ekim 2015 / Edirne
BİLDİRİLER
Editörler
Yüksel TOPALOĞLU
Barış B. ACAR
Ayşe Nur ÖZDEMİR
Seda ÇETİN
Trakya Üniversitesi Yayın No: 178
ULUSLARARASI SÖZ, SANAT, SAĞLIK SEMPOZYUMU
21-23 Ekim 2015 / Edirne
BİLDİRİLER
Editörler
Yüksel TOPALOĞLU
Barış B. ACAR
Ayşe Nur ÖZDEMİR
Seda ÇETİN
Baskı Hazırlık
DBY Ajans
Kapak Tasarım
Emre GÜNGÖR
Baskı-Cilt
Şenyıldız Yay. Matbaacılık Ltd. Şti.
Gümüşsuyu Cad. Işık Sanayi Sitesi No: 19/102
Topkapı / İstanbul Tel: +90 212 483 47 91
Sertifika No: 11964
1. Baskı: Temmuz 2016
ISBN: 978-975-374-200-9
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sertifika No: 27408
© Bütün yayın hakları“Trakya Üniversitesi”ne aittir. Kaynak gösterilerek
tanıtım amacıyla ve araştırma için yapılacak kısa alıntılar dışında,
yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir şekilde kopya edilemez,
elektronik ve mekanik yolla çoğaltılamaz ve dağıtılamaz.
Trakya Üniversitesi Rektörlüğü
Balkan Yerleşkesi / EDİRNE
Telefon
: +90 (284) 236 49 81
Faks
: +90 (284) 223 42 03
E-Posta
: basin@trakya.edu.tr
KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI
Library Cataloging-in-Publication Data (CIP)
Uluslararası Söz, Sanat, Sağlık Sempozyumu
21-23 Ekim 2015 / Edirne Bildiriler,
Editörler: Yüksel TOPALOĞLU, Barış B. ACAR,
Ayşe Nur ÖZDEMİR, Seda ÇETİN
ISBN: 978-975-374-200-9
16,0 x 23,5 cm, xvi + 592 = 608 sayfa
1- Söz, Sanat, Sağlık 2- Edirne 3- Bildiriler
Bu bildiri kitabı Trakya Üniversitesi TÜBAP 2015/6 numaralı Bilimsel Araştırma Projesinin desteği ile basılmıştır.
ULUSLARARASI
SÖZ, SANAT, SAĞLIK
SEMPOZYUMU
21-23 Ekim 2015 / Edirne
BİLDİRİLER
SEMPOZYUM ONURSAL BAŞKANLARI
Prof.Dr. Yener YÖRÜK
Prof. Dr. Margarita Georgieva
Trakya Üniversitesi Rektörü
Şumnu Üniversitesi Rektörü
Prof. Dr. Zapryan Kozlucov
Prof. Dr. Ivan Vashin
Plovdiv Üniversitesi Rektörü
Stara Zagora Trakya Üniversitesi Rektörü
DÜZENLEME KURULU
Prof. Dr. Ahmet Günşen
Prof. Dr. Tatyana Ivanova Çalıkova
Trakya Üniversitesi – Türkiye
Şumnu Üniversitesi - Bulgaristan
Doç. Dr. Jivko Ivanov
Doç. Dr. Krasimira Mutafçieva
Plovdiv Üniversitesi – Bulgaristan
Stara Zagora Trakya Üniversitesi - Bulgaristan
Doç. Dr. Yüksel Topaloğlu
Doç. Dr. Anna Tolekova
Trakya Üniversitesi – Türkiye
Stara Zagora Üniversitesi – Bulgaristan
SEKRETERYA
Doç. Dr. Yüksel Topaloğlu
Yrd. Doç. Dr. Harun Bekir
Yrd. Doç. Dr. Vejdi Mehmed Hasan
Arş. Gör. Barış Berhem Acar
Arş. Gör. Esra Nur Acar
Arş. Gör. Serkan Cömertel
Arş. Gör. Seda Çetin
Arş. Gör. Zeynep Duymaz
Arş. Gör. Ayşe Nur Özdemir
Arş. Gör. Soner Tursun
Nebi Eren Bayramoğlu
Derya Bedir
Kübra Çetinkaya
Serhat Kahraman
Elif Ruşiti
Elif Işıktekin
ULUSLARARASI SÖZ, SANAT, SAĞLIK SEMPOZYUMU
21-23 Ekim 2015 / Edirne BİLDİRİLER
BİLİM KURULU
Prof. Dr. Ahmet Günşen
Prof. Dr. İbrahim Sezgin
Trakya Üniversitesi - Türkiye
Trakya Üniversitesi - Türkiye
Prof. Dr. Ali İhsan Öbek
Trakya Üniversitesi - Türkiye
Prof. Dr. Ali Muhammet Bayraktar
Trakya Üniversitesi - Türkiye
Prof. Dr. Engin Beksaç
Trakya Üniversitesi - Türkiye
Prof. Dr. Habil Margarita Boneva
Şumnu Üniversitesi - Bulgaristan
Prof. Dr. Tatyana Ivanova Çalıkova
Şumnu Üniversitesi - Bulgaristan
Prof. Dr. Mahmut Çelik
Prof. Dr. Yaşar Şenler
Namık Kemal Üniversitesi - Türkiye
Prof. Dr. Abdullah Uçman
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi - Türkiye
Doç. Dr. Haşim Akif
Şumnu Üniversitesi - Bulgaristan
Doç. Dr. Bülent Bayram
Kırklareli Üniversitesi - Türkiye
Doç. Dr. Yordanka Zlateva Bibina
Şumnu Üniversitesi - Bulgaristan
İştip Gotse Delçev Üniversitesi – Makedonya
Doç. Dr. Hristo Salciev
Prof. Dr. Ivan Çobanov
Stara Zagora Trakya Üniversitesi - Bulgaristan
Plovdiv Üniversitesi - Bulgaristan
Doç. Dr. Meryem Necip Salim-Ahmet
Prof. Dr. Nezih Dağdeviren
Şumnu Üniversitesi - Bulgaristan
Trakya Üniversitesi - Türkiye
Prof. Dr. Recep Duymaz
Edirne - Türkiye
Prof. Dr. Burçin Erdoğu
Trakya Üniversitesi - Türkiye
Prof. Dr. Stefanka Georgieva
Stara Zagora Trakya Üniversitesi - Bulgaristan
Prof. Dr. Fadıl Hoca
Gostivar Üniversitesi - Makedonya
Prof. Dr. İrfan Morina
Doç. Dr. Yüksel Topaloğlu
Trakya Üniversitesi - Türkiye
Doç. Dr. Veneta Petrova Yankova
Şumnu Üniversitesi - Bulgaristan
Yrd. Doç. Dr. Nevriye Ahmedova Çufadar
Şumnu Üniversitesi - Bulgaristan
Yrd. Doç. Dr. Vejdi Mehmed Hasan
Şumnu Üniversitesi - Bulgaristan
Yrd. Doç. Dr. Abas Jahjai
Priştine Üniversitesi - Kosova
Trakya Üniversitesi - Türkiye
Prof. Dr. Levent Öztürk
Yrd. Doç. Dr. Embiye Mehmed Kazimova
Trakya Üniversitesi - Türkiye
Şumnu Üniversitesi - Bulgaristan
İçindekiler
› Takdim................................................................................................................................... v
Ahmet GÜNŞEN
› Sunuş ..................................................................................................................................xiii
Yüksel TOPALOĞLU
SÖZ
Dil
› The Conceptual Sphere of Disease as a Source of Metaphorical Expansion
(on the Material of the Russian and Bulgarian Media Texts) .......................................... 3
Elena STOYANOVA
› Yazılı Anıtlar ve Azeri Ağızlarında Akrabalık İlişkileri Bildiren Kelimeler ................. 13
Kübra KULİYEVA
› Dillerarası Etkileşim Bağlamında Türkçe ve Urduca-Hintçedeki Ortak
Alıntılara Dair ..................................................................................................................... 19
Meryem SALİM - Aycan PENEVA
› Balkan Dillerine Geçmiş Türkçe Sözcüklerde Anlam Kötüleşmesi.............................. 29
Fatma Sibel BAYRAKTAR
› Türkçede –mAlI Biçimbiriminin Kiplik Anlam Alanları ............................................... 37
Sevgi ÖZTÜRK
› За Живота На Турските Думи В Българския Лексикален Контекст...................... 51
Ваня ЗИДАРОВА
› Лексикални И Семантични Изменения При Превод ................................................ 59
Менент ШУКРИЕВА
› Yeni Bulunan Nasturi-Türk Yazıtı .................................................................................... 67
Ali ÇELİK
› Eski Kelime İçeren Türkçe Deyimlerde Geçen Ölçü Birimleri..................................... 73
İmren TASİNOVA
Vİİ
› Здраве/Болест И Компютърна Терминология............................................................. 79
Дияна НИКОЛОВА
Yeni Edebiyat
› Türk Edebiyatı Tarihinde Edebiyat Nazariyesi/Kuramı Oluşturma Çalışmaları -1 ..... 89
Recep DUYMAZ
› Umut ve Yaşam Pınarından Bir Avuç Su Köstence’de Bir Osmanlı
Hanımefendisi: Emel Emin ............................................................................................... 95
Yaşar ŞENLER
› Метафорични Модели На Истината В Руския, Българския И Английския
Език ...................................................................................................................................109
Юлиана ЧАКЪРОВА
› Cengiz Aytmatov ile Bahtiyar Vahabzade’nin Sanat İlişkilerindeki Paralellikler ......121
Terane HEŞİMOVA
› Любовната Болест ..........................................................................................................127
Татяна ИЧЕВСКА
› Ricoeur ve Eagleton Açısından Yazında Kavram Sağlığı ............................................137
Güncel ÖNKAL
› Частите На Речта В „Синтаксис Русского Языка” От Алексей
Александрович Шахматов ............................................................................................143
Константин КУЦАРОВ
› The Motif of Insufficiency in Elizabeth Barrett Browning’s Sonnets From the
Portuguese ........................................................................................................................149
Yana ROWLAND
› Safahat’ta Sözün/Şiirin Gücü/Kudreti ve Kifayetsizliği ...............................................161
Yüksel TOPALOĞLU
› Интуитивни Проекции На Ар Нуво В „Бел-Ами” На Мопасан............................173
Соня АЛЕКСАНДРОВА
› Rus Yazar İvan Sergeyeviç Turgenyev’in (1818-1883) Siyasi Görüşleri ...................181
Ülkü ÇALIŞKAN
› Rıfat Ilgaz’ın Bizim Koğuş (Pijamalılar) ve Karartma Geceleri Adlı
Romanlarında “Verem” Hastalığının Temsili ................................................................197
Canan SEVİNÇ
› Cumhuriyet Sonrası Türk Şiirinde Afrika ve Afrikalı Algısı .......................................207
Ali KURT
Vİİİ
› Kiralık Konak’ı Histeri Üzerinden Okumak..................................................................221
İlhan SÜZGÜN
› Osmancık’tan Osman Gazi Han’a: “Söz”ün Dönüştürücü Gücü ................................227
Dinçer ATAY
Eski Edebiyat
› Balkan Coğrafyasından İlginç Bir Divan Şairi: Garâmî...............................................239
Fatih BAŞPINAR
› Klâsik Türk Şiirinde Sağlık .............................................................................................249
Vejdi HASAN
› Edirneli Nazmî Dîvânı’nda Etik Değerlerin Estetik İfadesi Olarak İrsâl-i Mesel
Sanatının Kullanımı..........................................................................................................257
Nilüfer TANÇ
› Türk Kültürünün Temel Taşıyıcıları El Yazmaları ve Bir Manzum Ferâiz ................265
Eyup Sertaç AYAZ
Halk Edebiyatı
› Модели На Света През Призмата На Числата От 1 До 9/10 При Древните
Тюрки................................................................................................................................273
Татяна ЧАЛЪКОВА
› New Strategies for the Survival and Development of a Small Border Town
(The Case of Svilengrad, Bulgaria) ................................................................................281
Magdalena ELCHINOVA
› 19. Yüzyıl Saz Şairleri ve Günümüz Dil Problemleri ..................................................291
Ahmet Emre DAĞTAŞOĞLU
› Кримските Ханове/”Султани” Гирай В Устната История На Върбишкия
Край ..................................................................................................................................301
Венета ЯНКОВА - Бюлент КЪРДЖАЛЪ
› Babakondu Geleneğinin Geçmişi ve Bugünü ............................................................... 311
Nazmiye HASANOVA
› Geleneğin İzinde Kültür Değişmeleri ve Dönüşmeleri: Mezuniyet Kınası Örneği ...317
Aysun DURSUN
› Burdur-Dirmil Yöresi Ağıt Geleneğinde Mitolojik Bulgular .......................................327
Veli Cem ÖZDEMİR
İX
Eğitim
› Knowledge, Art Artifacts, Continuing Medical Education in Otology .......................337
Pavel DIMOV - Miroslav DIMOV
› Communicating with Art Music-Opportunities for the Development of
Emotional Intelligence of Children.................................................................................347
Penka MARCHEVA
› Чувството За Език И Езиковата Компетентност ......................................................353
Борян ЯНЕВ - Иван ЧОБАНОВ
› Fostering Pro-Environmental Behaviour Through Clil ................................................361
Anna ARNAUDOVA-OTOUZBIROVA
› Развиване На Лингвистична Компетентност В Културологичен Контекст
При Обучението По Български Език В Средното Училище.................................371
Фани БОЙКОВА
› Bulgaristan’da Türkçenin Öğretimiyle İlgili Hazırlanan Öğretmen Kılavuz
Kitaplarının Değerlendirilmesi ........................................................................................379
Harun BEKİR
› Avrupa Birliği Öğrenim ve Çalışma Hareketliliğine Yönelik Online Dil
Öğretimi Tasarımı ve Uygulamaları ...............................................................................387
Sadriye GÜNEŞ
› Sparing and Recovery Routine in The Training and Rehabilitation of Students
with Special Educational Needs......................................................................................393
Diyana GEORGIEVA - Veneta KATSARSKA
› Technological Education in Primary School-Supportive Environment for the
Development of Speech of Students ..............................................................................399
Angelina KALINOVA
SANAT
› Aşk ve Güzellik Felsefesinin Işığında Sanat (Filozof Şair Hüseyin Cavid’in
Yaratıcılığı Üzerine Bir İnceleme) ..................................................................................407
Lütviyye ASGERZADE - Gülay SEFERZADE
› Sanat ve Estetik ile Güzellik ve Bilgi Arasındaki Bağıntı: Yaşamsal İlinti ................413
Hülya BOZBIYIK
› Sanat, Sanatçı ve Şifa ......................................................................................................419
Mehtap KODAMAN
X
› Paneurhythmy as an Alternative Method for Prevention and Treatment in
Medicine............................................................................................................................425
Sevdalina ALEKOVA - K. DIMITROVA
› Edirneli Bir Mûsikîşinas: Şeyh Kemâlzade Ali Efendi ................................................429
Uğur ALKAN
› XV. Yüzyıl Edvâr Geleneğinde Sazende ve Hanendelere Tavsiyeler, Çalgıların
İnsanlar Üzerinde Etkileri ve Sesi Etkileyen Faktörler.................................................439
Seda TÜFEKÇİOĞLU
› Application of Different Types of Art Therapeutic Activities in Medicine ................445
Sevdalina ALEKOVA - K. DIMITROVA
› Osmanlı Minyatüründe Kızlar Ağası ve Has Oda Ağası..............................................451
Abdurrahman DEVECİ
SAĞLIK
Tıp Tarihi
› Herakleia Perinthos’den Üçlü Nymph Kabartması.......................................................467
Ergün LAFLI - Gülseren Kan ŞAHİN
› XV. Yüzyılda Yazılmış Kitâb-ı Kemâliyye Hakkında ..................................................473
Muhammet YELTEN
› II. Abdülhamit’in Pasteur Enstitüsü ile Münasebetleri .................................................481
Çetin AYKURT - Filiz AYKURT
› 20. Yüzyıla Girerken Osmanlı Sağlık Hizmetlerinde Bölgelerarası Dengesizlik ......487
Murat ÇİFTÇİ
› Tekstil Tarihi Boyunca Doğal Lifler...............................................................................499
Hayri ŞEN
› II. Meşrutiyet Dönemi Çocuk Mecmualarında ‘Küçük Vatan Evladına’ Sağlık
Öğütleri.............................................................................................................................. 511
Ayşe ZAMACI
Geleneksel Sağlık
› Kutsal Kayaların Gölgesinde: Trak Dünya Görüşünde Kaya Anıtları, Yaşam,
Ölüm ve Sağlık.................................................................................................................533
Engin BEKSAÇ - Şule Nurengin BEKSAÇ
› Ağaç, Su ve Taş Gibi Doğa Birimlerinin Sağaltım Gücü ............................................545
Nevriye ÇUFADAR
Xİ
› Türk Dünyası Kültür Ekolojisi ve Sürekliliği Bağlamında Kuzeydoğu
Bulgaristan Türk Halk Kültüründe Lohusalık Süreci ile İlgili İnanç ve
Uygulamalar......................................................................................................................553
Zehra KADERLİ
› Halk Dilindeki Sağlık Deyişleri Üzerine Bir İnceleme ................................................563
Pelin SEÇKİN - Kuban SEÇKİN
› Традиционни Лечебни Практики От Североизточна България ............................569
Венета ЯНКОВА - Боряна ХРИСТОВА - Юлкяр НЕДЖВЕТОВА
Xİİ
Rus Yazar İvan Sergeyeviç Turgenyev’in (1818-1883)
Siyasi Görüşleri
Ülkü ÇALIŞKAN [*]
17
ÖZ: Çalışma, İvan Sergeyeviç Turgenyev’in edebî eserlerinin tahlilinden ziyade siyasî görüşlerini ve yaşadığı dönemde meydana
gelen siyasî olaylarla ilgili düşüncelerini netleştirmeyi amaçlamaktadır. Sadece Rusya’nın değil, dünya edebiyat tarihinin
önemli isimlerinden biri olan Turgenyev’in siyasî görüşlerinin hem kendisinin hem dönemin siyasî çehresinin anlaşılmasına yardımcı olacağı düşünülmektedir. Araştırmanın temelini, kendisinin ve çağdaşlarının eserleri, hatıraları, mektupları ve
notları oluşturmaktadır. İvan Sergeyeviç Turgenyev, 28 Ekim 1818 tarihinde Rusya’da Oryol şehrinde doğdu. 1838-1841
yılları arasında Berlin Üniversitesi’nde öğrenim gördükten sonra toprak köleliğine karşı Batı yanlısı bir liberal olarak ülkesine döndü. Dönemin ünlü edebiyat eleştirmeni Vissarion Belinskiy ile yakınlığı ve Sovremennik (Çağdaş) Dergisi etrafındaki çevreye katılışı onu ilerici toplumsal düşünce anlayışına daha da yakınlaştırdı. Kendisini evrimci-liberal olarak niteleyen Turgenyev, ilkesel ve siyasal bazı konulardaki anlaşmazlıklar dolayısıyla bu dergi kadrosundan ayrıldı. “Babalar ve
Oğullar” romanı üzerine ortaya çıkan şiddetli tartışmalar, Tolstoy ve Dostoyevskiy’le olan kavgalar ve Paulina-Louis Viardot ailesiyle dostluğunu devam ettirmek istemesi sonucu yaşamının son yirmi yılını Baden Baden ve Paris’te geçirdi. 1883
yılında Paris yakınlarında bulunan Bougival’da öldü.
Anahtar Kelimeler: İvan Sergeyeviç Turgenyev, Batıcılık (Zapadniçestvo), Liberalizm.
The Political Views of Russian Author Ivan Sergeyevich Turgenyev
ABSTRACT: This study aims to clarify Turgenyev’s thoughts about political incidents occuring in his time and his political views
rather than analysis of his literary works. The political thought of Turgenyev who is not only in Russia, but also one of the
most important figures of history of the world literature, is considered to help understanding both him and the political aspect of the period. The basis of research constitutes his own and contemporaries’ works, memoirs, letters and notes. Ivan
Sergeyevich Turgenyev was born on 28th October 1818 in the city of Oryol in Russia. After studying at the University of
Berlin between the years 1838-1841, he returned his country as a liberal pro-western against serfdom. His proximity to
the period of famous literary critic Vissarion Belinskiy and his joining to environment around the Sovremennik (Contemporary) magazine brought him closer to the progressive social thought. Turgenyev, describing himself as evolutionary-liberal, separated from this magazine staff due to disputes in certain political and principal matters. Due to the intense debates
emerging with his novel, “Fathers and Sons”, and dissedences with Tolstoy and Dostoyevskiy and because of his willing
to continue his friendship with the family of Paulina-Louis Viardot, Turgenyev spent last twenty years of his life in Baden
Baden and Paris. He died in 1883 in Bougival, located near Paris.
Keywords: Ivan Sergeyevich Turgenyev, Westernism (Zapadniçestvo), Liberalism.
[*]
Yrd. Doç. Dr., Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü. ulkucaliskan@hotmail.com
181
ULUSLARARASI SÖZ, SANAT, SAĞLIK SEMPOZYUMU
Giriş
Turgenyev’in Çocukluğu ve Eğitim Yıllarının Batıcı Kimliğine Katkıları
İvan Sergeyeviç Turgenyev, XIX. yüzyılda Avrupa’da ünlenen ilk büyük Rus yazarıdır. Hayatı
boyunca politik meselelerle yakından ilgilendiği görülmektedir. Ancak kendi ruhsal yapısına göre
yine de filozof olarak değil, bir sanatçı olarak kaldığını da ayrıca belirtmek gereklidir 1.
Rus yazar, 28 Ekim 1818 tarihinde Oryol şehrinde doğdu. Turgenyev, baba tarafından Altınorda
mirzaları soyundan 2, anne tarafından Litva kökenli zengin toprak sahibi Lutovinov sülalesi soyundan gelmektedir 3. Çocukluğunun büyük kısmını annesinin aile mülkü olan Spasskoye-Lutovino
malikânesinde geçirdi. İlk eğitimini Alman, Fransız ağırlıklı özel eğitmenlerden aldı. Lise çağında ağabeyi Nikolay’la birlikte Moskova’da bulunan Weydengammer Özel Okulu ve Lazarev Enstitüsü’nde
eğitim gördü 4. Annesi Varvara Petrovna’nın çocuklarına 5 ve toprak kölelerine olan kötü, acımasız
ve despotik tavrı küçük yaşlardan itibaren toprak köleliğinden (serflik hukuku-krepostnoye pravo)
nefret etmesine yol açtı 6. Annesi ve babası arasındaki sevgisizlik ise onu 1843 yılında tanışıp platonik olarak âşık olduğu İspanyol kökenli Fransız opera sanatçısı Pauline Viardot’un ailesine bağlanmasına ve onların peşinde Avrupa’da bir göçebe gibi dolaşmasına sebep oldu 7.
Moskova Üniversitesi Edebiyat Fakültesi (1 yıl süreyle) ve S. Peterburg Üniversitesi Felsefe
Fakültesi’ndeki eğitimini başarıyla tamamladı (1833-1837). Moskova Üniversitesi’nde kısa süre
eğitim gördüğünden öğrencilerin kurduğu fikrî tartışma gruplarına (Vissarion Grigoryeviç Belinskiy (1811-1848), Nikolay Stankeviç (1813-1840), Aleksandr İvanoviç Hertsen’in (1812-1870) grupları gibi) katılamadı. Felsefe, eski çağ dilleri, tarih ve özellikle Profesör Verder öncülüğünde Hegel 8
felsefesini öğrenmek amacıyla Berlin Üniversitesi’ne kayıt oldu (1838-1841). Verder, Hegel’in öğrencisi olmuş kişilerden biriydi. 1830 ve 1840’lı yıllarda Hegel felsefesi Alman üniversiteleri ve
özellikle Berlin’de başlıca çekim merkezi idi. Turgenyev, onunla aynı coşkuyu paylaşan birçok Rus
gencinin olduğunu gördü. Bunlar arasında N. Stankeviç, T. N. Granovskiy (1813-1855) ve Mihail
Bakunin (1814-1876) vardı. Turgenyev’in Stankeviç’le yakınlaştığı dönem Roma’da bulundukları
dönemde gerçekleşti 9.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Yuriy Lebedev, Turgenyev, Moskva, 1990, s. 87.
Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva, T. I, Tipografiya Glazunova, S. Peterburg, 1883, s. 11. Turgenyev ismi,
kökünde “Turgen” lakabını korumaktadır. Bu kelime Moğolca turgen “hızlı, acele eden” kelimesinden gelmektedir.
Bu kelime, bugünkü Sibirya Türk ağızlarında aynı anlamda kullanılmaktadır. Turgen lakabı, büyük ihtimalle geçici
anlama dayanılarak verilmiştir ve bu adı taşıyanın karakteri “çabuk öfkelenen, hırslı” anlamıyla ilgilidir. Seher Memiş, “Rus Kültüründe Türk İzleri”, Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 2 (1), 2012, s. 86.
İv. İvanov, İvan Sergeyeviç Turgenyev Jizn Liçnost Tvorçestvo, Tipografiya İ. N. Skorohodova, S. Peterburg, 1896, s.
5.
Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva, s. 13, 15.
Sergey Nikolayeviç Turgenyev ve Varvara Petrovna Turgenyeva’nın üç oğlu oldu. (Ağabey Nikolay Sergeyeviç Turgenyev, İvan Sergeyeviç Turgenyev ve henüz 16 yaşındayken sara hastalığından ölen küçük kardeş Sergey Sergeyeviç Turgenyev) Letopis Jizni i Tvorçestva İ. S. Turgenyeva (1818-1858), sost. N. S. Nikitina, Rossiiskaya Akademiya
Nauk, S. Peterburg, 1995, s. 11, 31. Ayrıca bk. Letopis Jizni i Tvorçestvo İ. S. Turgenyeva (1867-1870), sost. N. N.
Mostovskaya, Rossiiskaya Akademiya Nauk, S. Peterburg, 1997; Letopis Jizni i Tvorçestvo İ. S. Turgenyeva (18711875), sost. N. N. Mostovskaya, Rossiiskaya Akademiya Nauk, S. Peterburg, 1998.
İv. İvanov, age., s. 10-12, 20.
Yevgeniya Solovyeva, İ. S. Turgenyev Ego Jizn i Literaturnaya Deyatelnost, Tipografiya Kontragentstva Jel. Dorog,
S. Peterburg, 1894, s. 40.
Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831), Alman İdealist filozofu.
İv. İvanov, age., s. 31, 33-34, 40-41, 45, 49.
182
Ülkü ÇALIŞKAN
Stankeviç’in çevresinde toplanan Rus öğrenciler, halkın devlet yönetimine katılması, bir halk
temsilciliğinin kurulması, serfliğin kaldırılmasından sonra halk arasında eğitimin yaygınlaştırılması
gibi konular hakkında konuşmaktaydılar. Turgenyev, Stankeviç’in düşüncelerinden oldukça etkilendi. Özellikle halk arasında eğitimin yaygınlaştırılması düşüncesi Stankeviç’ten Turgenyev’e miras kaldı. Dolayısıyla Turgenyev’in Batıcı fikirlerinin başlangıcı Berlin Üniversitesi’ndeki eğitim yıllarına rastladı 10. Turgenyev, bu konuyla ilgili şunları söylemektedir; “Beni yeniden canlandırmaya,
temizlemeye zorunlu olan Alman denizine baş aşağı daldım ve en sonunda onun dalgasından su yüzüne çıktığımda kendimi Batıcı (Zapadnik) olarak buldum ve her zaman öyle kaldım.” 11 Ayrıca hiç
şüphesizdir ki Turgenyev, Berlin’den ülkesine döndüğünde serflik aleyhtarı idi 12.
Turgenyev’in Edebiyat Hayatında Rusya Gerçekleri
1841 yılında Rusya’ya geri döndüğünde Moskova’da T. Granovskiy etrafında bir Batıcılar
grubunun oluştuğunu gördü. Aynı yıl, yine Moskova’da Slavsever (Slavyanofil) düşünürler olan
Konstantin (1817-1860) ve İvan Aksakov (1823-1886) kardeşler, İvan Vasilyeviç Kireyevskiy
(1806-1856) ve Aleksey Stepanoviç Homyakov (1804-1860)’la tanıştı. Ancak Slavyanofil düşünceye tutumu olumsuzdu 13.
Annesinin maddî desteğini oldukça kısıtlaması sonucunda 1843-1845 yılları arasında İçişleri
Bakanlığı’nda memur olarak çalışmak zorunda kaldı 14. Bu dönemde “Rus Köylüsü ve Rus Ekonomisi Üzerine Bazı Değerlendirmeler” başlıklı on dokuz sayfalık bir rapor sundu. Böylece serf10
11
12
13
14
age., s. 46-47, 49-50.
Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva, T. I, s. 20.
N. M. Gutyar, İvan Sergeyeviç Turgenyev, Tipografiya K. Mattisena, Yuryev, 1907, s. 162.
Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva, s. 19-20. I. Nikola dönemi, yazarlar ve düşünürler tarafından reaksiyon
(gericilik), durağanlık, tebaanın takibatıyla ve bağımsız düşünceyi bastırma teşebbüsleriyle ilişkilendirildi. Özellikle
1848-1855 yılları arasında I. Nikola’nın rejimi oldukça şiddetlendi ve bu dönem “karanlık yedi yıllık dönem” olarak
tanımlandı. Özgür düşünceyi baskılama çabalarına rağmen, bu dönemde, 1840’lı yıllarda zirveye ulaşan bir entellektüel uyanış ve bağımsız bir entelijansiyanın oluşumu oldukça dikkat çekicidir. (Puşkin, Lermontov, Gogol, Gonçarov,
Turgenyev, Dostoyevskiy, Tolstoy, Saltukov (Saltukov-Şedrin), Nekrasov) Bu döneme damgasını vuran tartışmalar iki
önemli fikir grubunun etrafında şekillenmiştir. Slavyanofiller (Slavseverler, en önemli temsilcileri İvan ve Konstantin
Aksakov kardeşler, Homyakov, İvan ve Piyotr Kireyevskiy kardeşler ve Yuri Samarin), az ya da çok müttefik fikirleri ifade eden bir entellektüel grubu yansıtmıyordu. Onlar daha ziyade köy yaşamına ait Rusya’nın geleneklerine ve
hayat şekline eğilimi paylaşan ve genel olarak rasyonalizme, materyalizme, individüalizme, egoizme, ateizme, dinî
bozulma ve sosyal parçalanmaya antipati duyan kişilerin toplamıydı. Batıcılık (Zapadniçestvo), Slavyanofil terimine
göre, daha geniş ve çok çeşitli fikirlere sahip kişileri kapsamaktaydı. Onların inançlarını tarif etmek, onları tanımlamaktan çok daha zordu. Batıcılık geniş ölçekte Slavyanofilizme antipatinin birleştirdiği bir kimlik türeyişiydi. Slavyanofillerden farklı olarak Batıcılar, Büyük Petro dönemine hayranlık duydular ki bu dönem Rusya’ya aydınlanma
ve medenîleşme fırsatı vermişti. Onlar, Rusya’nın gelecekteki refahının Batı’nın medenî kurumları, hayat şekli, bilim,
kültürünün alınması ve çalışmaya bağlı olduğunu düşünmekteydiler. Batıcılar grubu içerisinde 1840’lı yıllarda ortaya
çıkan ve 1850’li yılların ortalarında iyice beliren iki ana akım gelişti. Granovskiy, Botkin, Annenkov, Kavelin ve Turgenyev, otokratik hükümet tarafından uygulanacak reformlar aracılığıyla sınırlı, aşamalı ve evrimci bir değişime inanıyorlardı. Otoriter devlete olan inançları dolayısıyla Batı liberallerinden farklılaşsalar da, 40’lı yıllarda bu kişiler ılımlı
özellikleriyle Rusya çapında “liberal” olarak tanımlanabilirlerdi. Batıcıların diğer akımında, Belinskiy, Herzen ve Bakunin vardı. Bu düşünürler 60’lı yıllarda sosyalist düşünceleri yayan Çernişevskiy, Dobrolubov ve Pisarev gibi düşünürlerin öncüleriydi. Derek Offord, Nineteenth-Century Russia: Opposition to Autocracy, Pearson Education Limited, New York, 1999, s. 20-21, 25, 29-30.
Letopis Jizni i Tvorçestva İ. S. Turgenyeva (1818-1858), s. 75, 104. Bazı kaynaklarda göreve başlangıç yılı 1842 olarak verilmektedir. İv. İvanov, age., s. 57; N. M. Gutyar, age., s. 163; Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva,
s. 20.
183
ULUSLARARASI SÖZ, SANAT, SAĞLIK SEMPOZYUMU
lik hukukuna karşı mücadelede pasif tutumdan aktif mücadeleye girişmiş oldu. Bu mücadele 1861
yılına kadar devam etti 15.
Turgenyev edebiyat faaliyetine romantik bir şair olarak başladı. 1840’lı yılların ortalarından itibaren realizm akımına yöneldi (1846). 1838-1847 yılları arasında şiirleri ve hikayeleri Oteçestvennıye Zapiski (Anavatan Notları) ve Sovremennik (Çağdaş) Dergilerinde, 1848-1860 yılları arasında
hikâyeleri ve romanları ağırlıklı olarak Sovremennik Dergisi’nde yayımlandı 16. 1843 yılında yazdığı “Paraşa” isimli şiirinden övgüyle bahseden edebiyat eleştirmeni Vissarion Belinskiy’le dostluk kurdu 17. Belinskiy’le tanışmasının akabinde onun çevresinde toplanan genç edebiyatçı kişilerle
de yakınlaşmış oldu. Bu çevreye Panayev, M. A. Yazıkov, Kulçitskiy, P. B. Annenkov, K. D. Kavalin, Nekrasov, A. İ. Gonçarov, D. V. Grigoroviç vd. katıldılar. Daha önceden aynı çevrede Bakunin, Katkov ve Hertsen’in de bulunduğunu görüyoruz 18.
Belinskiy’in liberal-demokrat düşünceleri vardı 19. Berlin’de eğitim gördüğünü bildiği
Turgenyev’le felsefe ve özellikle Hegel felsefesi üzerine konuşmayı seviyordu. Onlar ezelden beri
insanlığı meşgul eden büyük meselelerin çözümünü aradılar. Hayatın anlamını, dünyanın kökenini
ve ruhun ölümsüzlüğünü konuştular. Belinskiy’in kişiliği Turgenyev’de büyüleyici bir etki bıraktı.
Ayrıca onun eleştirisi Turgenyev’e bütün hayatı boyunca rehberlik etti 20.
1840’lı yılların ikinci yarısında, şiir türünden vazgeçerek nesir türüne yöneldi. Rus yazarlarının sosyal sorumluluk duygusu, XIX. yüzyılın ortalarında realizme yönelmeleri ve nesir lehine şiiri
terk etme eğilimlerini gerçekleştirmeye yardım etti 21. 1847-1852 yılları arasında kendisine büyük
ün kazandıran ve “Avcının Notları” başlığı altında toplanarak yayımlanan Rus köylüsünün yaşamını anlattığı hikâyelerini yazdı 22. Bu öykülerde Rusya’nın nüfusunun çoğunu oluşturan köylülerin sadece ekonomik hakları değil, insani meziyetleri de savunuldu. “Avcının Notları” belirli dereceye kadar Belinskiy’in etkisiyle otokrasi ve serflik hukuku aleyhine suçlayıcı bir iddianame niteliği
kazandı. Uzun yıllar Rus hayatının sosyal ve ekonomik yapısının radikal bir şekilde yenilenmesini
amaçlayan ilerici Rus aydınlarının ideolojik-sanatsal manifestosu haline dönüştü 23. “Avcının Notları”, II. Aleksandr’ın serflik hukukunu kaldırmak konusunda karar vermesini sağlayan önemli itici
güçlerden birisi oldu 24.
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
N. M. Gutyar, age., s. 163.
İvan Sergeyeviç Turgenyev, sost. L. İ. Kuzmina, G. V. Stepanova, İzdatelstvo Prosveşeniye, Moskva, 1966, s. 3-4, 359362.
İ. S. Turgenyev, “Vospominaniya o Belinskom”, V. G. Belinskiy v Vospominaniyah Sovremennikov, redaktor toma N.
K. Geya, Hudojestvennaya Literatura, Moskva, 1977, s. 485.
Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva, s. 23.
Derek Offord, age., s. 33-36.
İv. İvanov, age., s. 62-63.
Derek Offord, age., s. 22.
1870’li yıllarda çeşitli dergilerde Turgenyev’in yayımlanan üç hikâyesi, daha önce yayımlanan yirmi iki hikâyeye eklenerek 1880 yılında yeniden basıldı. Türkan Olcay, İvan S. Turgenyev, Multilingual Yabancı Dil Yayınları, İstanbul,
2005, s. 52-53. “Avcının Notları” için bk. Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva, T. II, Tipografiya Glazunova, S. Peterburg, 1883 (Toplam 25 hikaye). Eksik öykülerinden oluşan Türkçe basımı için bk. İvan Turgenyev, Avcının Notları, terc. Nihal Yalaza Taluy, Can Yayınları, İstanbul, 2007. Köy ve köylü konusu, Karamzin, Radişçev ve
Puşkin’in eserlerinde yer aldı. Hatta Puşkin’den önceki dönemlerden itibaren köy tarzı ve köy görünümünden bahseden eserler vardır. Ancak bu nostaljik temada, yüzyıllardır ahlak ve soy temizliğinin koruyucuları olan bilge yaşlı figürler vardır. XX. yüzyılın ikinci yarısında ise “köy nesri” diye bir düşünce akımı oluşur. Reyhan Çelik, “20. Yüzyılın İkinci Yarısında Rus Edebiyatında ve Türk Edebiyatında Köye Yaklaşım”, Turkish Studies, Vol. 4/8 Fall 2009, s.
798.
İvan Sergeyeviç Turgenyev, s. 5.
N. M. Gutyar, age., s. 165.
184
Ülkü ÇALIŞKAN
Turgenyev, 26 Şubat 1848 tarihinde gerçekleşen devrim haberini Bakunin’le birlikte Brüksel’de
aldı. Olaylara kendi gözleriyle şahit olmak amacıyla Paris’e gitti. Burada Aleksandr Hertsen’le yakınlaştı ve Alman şairi ve devrimci George Herveg’le tanıştı. Hertsen, Bakunin ve Herveg’den farklı
olarak devrim olayına sıcak bakmıyordu. Fransa’daki devrim Hertsen’in Batı Avrupa medeniyetinden kuşku duymasına, Turgenyev’in yaşam koşullarının iyileştirilmesinin devrim yoluyla gerçekleşmesinin mantıklı olmadığını düşünmesine yol açtı. Turgenyev, halkın zengin burjuvanın elinde
sadece bir oyuncak olduğunu ve daha da ileri giderek onun tarihin kurucusu olamayacağını anlamasına yol açtı. Böylece Turgenyev, 1848 Devrimi sayesinde tarih sürecinin gerçek yaratıcı gücünün
soylu aydınlar olduğu düşüncesini benimsedi. Bu aydınlar halka uygarlığı ulaştıracaktı 25.
1852 yılının Nisan ayında Gogol’ün ölümü üzerine ağıt şeklinde bir yazı yazdı. İlk önce Peterburg Sansür Kurulu onun yayımlanmasını reddetti. Yazı, Moskovskiye Vedemosti (Moskova Bülteni) Gazetesi’nde yayımlandı. Bunun üzerine yaklaşık 1 ay tutuklu kaldıktan sonra Spasskoye
Çiftliği’ne sürgün edildi (1853 Kasım ayına kadar). Gogol hakkında yazdığı yazı Turgenyev’in tutuklanmasına daha çok vesile oldu denilebilir. Esas sebep, “Avcının Notları” hikâyelerinin yazarının Jandarma İdaresi tarafından mazur görülmek istenmemesiydi. Belinskiy’le tanışıklığı, sıklıkla
yurt dışına yaptığı seyahatler, serf köylülerini anlattığı hikâyeleri onu olağan bir şüpheli haline getirdi. Ancak sürgün hayatı çok sıkı değildi. Peterburg’da işlerini takip etmek için izin bile aldı. Sadece çok çabalasa da yurt dışına çıkmak için pasaportunu alamadı. 1856 yılına kadar hayatı Rus
başkentleri ve köyünde geçti 26.
1854-1855 yıllarında entellektüel çevreyle ilk ayrılığını Slavyanofil Aksakov kardeşlerle yaşadı. Aksakov kardeşlerin onu Slavyanofil çevreye kazandırma girişimleri kendileri açısından tam
bir hayal kırıklığıyla sonuçlandı 27. Slavyanofiller, obşinayı (köy komünü) ve erdemlerini savunmaktaydılar. Turgenyev, ilk başlarda bu konuya ılımlı yaklaşırken, sonradan kişilik haklarını yok ettiğini
ve köylülerin özel mülkiyete sahip olması gerektiğini düşünerek açıktan muhalefet etmeye başladı.
Hatta Turgenyev Slavyanofillerden nefret ettiğini, onlara her kim temas ederse Gogol gibi mahvolduklarını söyledi. Onlar, Rus insanının yabancı olduğu bir sistem olan toksonomist 28 kişilerdi. Slavyanofiller ise Turgenyev’i Batıcı olduğu için kınıyorlardı ve ülkesini sevmediği için Almanya’da
yaşadığını söylüyorlardı. Turgenyev’e göre, Slavyanofiller, “Rus İnsanı” hakkında bir fikir yaratmışlardı ve bütün Rus hayatını bu fikre uydurmaya çalışıyorlardı. Rus insanı ve Batı insanı onlar için
iki zıt kutbu oluşturmaktaydı. Oysaki Ruslar, aynı Hint-Avrupa ağacından çıkan başka bir daldı sadece. Bir dal bir tarafa, diğer dal başka bir tarafa büyümüştü. Slavyanofiller ise bunu kabul etmiyorlar ve iki ayrı ağaç olduğunu savunuyorlardı. Aslında Rusların Batı Avrupa halklarından farklı yönleri vardı (Örneğin individüalizm konusunda). Bu durum gramer yapısındaki formlarda bile dikkat
çekmekteydi. Maneviyat da başka türlüydü. Rus obşinası zemininde yetişen toplumsal duygu daha
fazlaydı. Ancak Turgenyev, Slavyanofillerin gönderme yaptığı bu özellikleri reddetmekten çok onların bunlardan çıkardıkları sonuçları reddetmekteydi. Kültürü işleyip değerlendiren Batı halklarının üstünlüğünü göstermekten çok, Rus halk kitleleri arasında eğitimin yaygınlaştırılmasıyla alınabilecek mükemmel sonuçları göstermek istedi 29.
25
26
27
28
29
Türkan Olcay, age., s. 60, 62.
Yevgeniya Solovyeva, age., s. 45-47. N. M. Gutyar, yazarın tutuklanma sebebinin Gogol hakkındaki yazı olduğunu
düşünmektedir. Turgenyev’in de böyle düşündüğünü belirtmektedir. N. M. Gutyar, age., s. 164-165.
A. E. Gruzinskiy, İ. S. Turgenyev Liçnost i Tvorçestvo 1818-1918, İzdaniye T-va Gran, Moskva, 1918, s. 108-115;
Türkan Olcay, age., s. 69-71.
Toksonomi, Canlıların sınıflandırılması ve bu sınıflandırmada kullanılan kural ve prensipler.
N. M. Gutyar, age., s. 198-199, 202-203.
185
ULUSLARARASI SÖZ, SANAT, SAĞLIK SEMPOZYUMU
Bu dönemden sonra –hikâyelerinin yanı sıra- kendisi için yeni bir edebiyat türü olan roman
yazmaya karar verdi. Altı romanlık serisi, Rudin 30 (1856), Dvoryan Yuvası 31 (1859), Arife 32 (1860),
Babalar ve Oğullar 33 (1862), Duman 34 (1867) ve Ham Toprak 35 (1877)’tan oluşmaktadır 36. “Rudin”
tipinde Turgenyev, sanatsal olarak dvoryan entelijansiyasının çoğu temsilcisinin olumlu ve olumsuz niteliklerini sentezledi. “Rudin”, Rusya’da otokratik-serf düzeninin çürümüşlüğünün gözlemlendiği Kırım Savaşı yıllarında tasarlandı ve yazıldı. Askerî yenilgiler, Rus toplumunda gündelik hayatın rutinlerinin değişmesi gerektiği inancını doğurdu. Toplumda acil olarak serflik hukukunun ilgası
anlayışı vardı. Turgenyev, bu romanda göstermekteydi ki çağdaş toplum, öğretmen ve lider olarak
Rudin tipindeki kişilere güvenmek zorunda değildi. Yeni tarihî şartlar, soyut genel ilkelerin propagandacılarını değil, aktif toplumsal faillere gereksinimi ortaya çıkarmaktaydı. Bu toplumsal failler,
devlet ölçeğinde açık sosyal düzenleme hareketine liderlik etmeye muktedir kişiler olmalıydı 37. Turgenyev, romanında başkarakteri “Rudin”de yakından tanıdığı M. Bakunin’i ve Pokorskiy karakterinde Stankeviç’i prototip olarak aldı 38. Köylü Reformu’nun tartışıldığı günlerde ülkesinden uzakta
olmasına karşın Rusya’da gelişen olayları takip etti ve geri dönünce de toprak kölelerinin özgürlük
mücadelesi ve dvoryan entelijansiyasının bu gelişmedeki rolü üzerine gözlemlerini sürdürdü. Yeni
izlenimlerinden faydalanarak “Dvoryan Yuvası” romanını yazdı 39.
Rus Hükümeti, Köylü Reformu’yla ilgili adımları 1857 yılından itibaren atmaya başladı. Turgenyev, bu girişimleri 1857 yılı sonlarında Roma’da iken haber aldı. Bu haberleri Turgenyev’le birlikte Knez V. A. Çerkasskiy, B. P. Botkin, N. Ya. Rostovtsev, Smirnova, Knez D. Obolenskiy vd.
de aldılar. Köylü reformunun gerçekleşeceği haberlerini aldıktan sonra aralarında toplantılar yaptılar ve bu hayati meseleyi her açıdan tartıştılar. Turgenyev, burada ayrı bir dergi çıkarmanın gerekliliğini belirten bir rapor sundu. Bu dergide, hükümetin köylü meselesindeki emir ve yasaları yayımlanacak ve her açıdan özgür bir tartışma ortamı yaratılacaktı. Derginin adı; “Ekonomi Rehberi”
(Hozyaistvennıy Ukazatel) olabilirdi. Knez Çerkasskiy, Turgenyev’in raporunu üst düzey görevlilere sunmak niyetiyle yanına aldı. Ancak bu projenin uygulanmasına yönelik bir sonuç alınamadı.
Roma’dan ayrılışıyla, Turgenyev’in doğrudan reformların seyrini etkileme çabaları son buldu. Sonraki yıllarda sadece gelişen olayları dikkatle izleyen birisi olarak karşımıza çıktı. Reform dönemi
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
“Rudin” romanı için bk. Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva, T. III, Tipografiya Glazunova, S. Peterburg,
1883, s. 1-162. Türkçesi için bk. İvan Sergeyeviç Turgenyev, Rudin İlk Aşk İlkbahar Selleri, terc. Ergin Altay, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2014.
“Dvoryan Yuvası” romanı için bk. Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva, T. III, Tipografiya Glazunova, S. Peterburg 1883, s. 163-366. Türkçesi için bk. İvan Sergeyeviç Turgenyev, Asilzade Yuvası, terc. Sabri Gürses, Islık Yayınları, İstanbul, 2014.
“Arife” romanı için bk. Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva, T. IV, Tipografiya Glazunova, S. Peterburg 1883,
s. 1-192. Türkçesi için bk. İvan Sergeyeviç Turgenyev, Arefe, terc. Ataol Behramoğlu, +1 Kitap, İstanbul, 2005.
“Babalar ve Oğullar” romanı için bk. Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva, T. IV, Tipografiya Glazunova,
S. Peterburg 1883, s. 193-440. Türkçesi için bk. İvan Sergeyeviç Turgenyev, Babalar ve Oğullar, terc. Ayşe Hacıhasanoğlu, Can Yayınları, İstanbul, 2014.
“Duman” romanı için bk. İvan Sergeyeviç Turgenyev, Duman, terc. Ergin Altay, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2014.
“Ham Toprak” romanı için bk. İvan Sergeyeviç Turgenyev, Ham Toprak, terc. Ergin Altay, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015.
Türkan Olcay, age., s. 259-262, 265, 272-273. Ayrıca bk. Ataol Behramoğlu, “Türkçede Turgenyev”, Rus Edebiyatı
Yazıları (XIX. ve XX. Yüzyıllar), Tekin Yayınevi, İstanbul, 2012, s. 69-72.
İvan Sergeyeviç Turgenyev, s. 11, 13. Ayrıca bk. A. Yungmeyster, İ. S. Turgenyev i Hudojestvennoye İzobrejeniye Jizni,
Tipografiya P. Golike, S. Peterburg, 1886.
N. M. Gutyar, age., s. 46.
Türkan Olcay, age., s. 89.
186
Ülkü ÇALIŞKAN
adaptasyon uygulamasında karşılaşılacak sorunlar için dvoryanlar ve köylüler adına hızlı ve etkili
tedbirler alınmasını istedi. Ayrıca köylülerin tazminat (vıkup) ödemeden toprak sahibi olmasını istedi. Geçiş dönemi tedbirleri konusunda diğer arkadaşlarıyla aynı görüşü paylaşmasına rağmen, tazminatın ilgası konusunda ayrışma yaşadılar. Ayrıca Köylü Yasası’nın uygulanmasıyla kişinin kişiye
bağımlılığının ortadan kalkacağını düşünürken, şimdi de köylülerin kulaklara bağımlı kalma tehlikesiyle karşı karşıya kalma tehlikesine dikkat çekti 40.
Turgenyev, Köylü Reformu ilan edilmeden önceki yazı Paris, Soden (Prusya), İngiltere-White
Adası’nda geçirdi (1860 yılı yaz ayları). Burada sohbetler esnasında “İlk Eğitim ve Okur-Yazarlığın
Yaygınlaştırılması Cemiyeti” kurma düşüncesi ortaya çıktı. Turgenyev, devletin zengin ve kültürlü
sınıflarının yardımıyla halkın eğitimi programını oluşturdu. Program, burada bulunan Ruslar tarafından tartışıldı, yeniden düzenlendi ve birçok tartışmalardan sonra kabul edildi. Sonra bir genelge
oluşturuldu. Ona ekli bulunan Proje’nin (Proekt) her iki başkentteki önde gelen kişilere gönderilmesi tasarlandı. Proje’de ayrıntılara değinilmemişti. Hangi yollarla eğitim kurumları ve öğretmenlerin sayısının çoğaltılacağından bahsedilmemişti. Bu konuyla ilgili düzenlemeleri kimin yapacağı
belirtilmemişti. Daha çok pratik meseleleri ortaya dökmekteydi. Turgenyev, kendi tasarısının yaygınlaşmasına çabaladı. Genelgeler vasıtasıyla bütün eğitimli Rusların cemiyete girmeyi görev sayacağı umut edilmekteydi ya da hiç olmazsa tasarıyla ilgili görüşlerini bildireceği umudu vardı.
Yazar, ısrarla bu kadar önemli bir konuda bütün Rus halkının düşüncesini bilmek istediğini belirtmekteydi. Genelgeyi alanların çoğu cemiyete katılma isteğini bildirdi. Ayrıca ayrıntıların netleştirilmesini ve Rus hayatının özel şartlarına daha çok dikkat edilmesini istediler. Ancak “Proje” gerçekleşme fırsatı bulamadı ve Köylü Reformu öncesinde Rus toplumu ve büyük yazarı karakterize
eden özelliklerden biri olarak kaldı 41.
Yazar, 1861 Köylü Reformu’nun öncesi ve sonrasında kısmi zorluklar yaşamasına rağmen genel bir memnuniyet havası içerisinde özgür köylülerle olan meselelerini halleden ilk pomeşiklerden
(toprak sahibi) oldu. Tazminat konusunda bütün çiftliklerindeki toprakların 1/5’ini köylülere bıraktı
ve baş çiftliğine bitişik topraklar için hiçbir şey almadı 42. Köylülere hastane, düşkünler evi açılması
ve okul kurulması yönünde çalışmaları oldu. Esas amacı olan Köylü Reformu’nun ilan edilmesinin
ardından özgür Rus köylüsü, onun edebî yaratıcılığında önemsiz rol oynadı 43.
1860 yılında Russkiy Vestnik (Rus Belleteni) Dergisi’nin Ocak sayısında yayımlanan “Arife”
romanı, Rus toplumunda yoğun bir tartışma başlattı. Muhafazakâr kesimin yayın organlarında romanın kadın karakteri Yelena Stahova ahlaksızlıkla suçlandı, yazarın Tanrı katında hesap vereceği
söylendi. Roman, Turgenyev’e yakın liberal aydın çevrelerden de ağır eleştiriler aldı. Drujinin,
eseri olumsuz değerlendirirken, Botkin bazı bölümlerin sanatsal özelliklerine hayran kaldığını, ancak roman kahramanı İnsarov’un betimini beğenmediğini, bu eserin kimseyi etkilemeyeceğini ve
düşündürmeyeceğini dile getirdi. Diğer yandan devrimci-demokrat çevreler romanı yere göğe sığdıramadılar. Rusya’daki yaşam şartlarını değiştirme ve buna yönelik eylemlerle ilgili konuları bir
kez daha gündeme getirme fırsatı doğmuştu. Söz konusu roman, Sovremennik Dergisi’nin edebiyat eleştirmeni Dobrolubov tarafından yazılan ve en az romanın kendisi kadar ses getiren “Gerçek
Gün Ne Zaman Gelecek?” (Kogda je Pridyot Nastoyaşçiy Den?) makalesinde ayrıntılı olarak incelendi. Bu eleştiride Turgenyev’in sanatının yüksek ve ileride klasikleşecek değerlendirilmesi yapıldı
40
41
42
43
N. M. Gutyar, age., s. 166, 169, 172-173, 197.
İv. İvanov, age., s. 164-166.
age., s. 170-175.
N. M. Gutyar, age., s. 182, 184-186, 192, 200.
187
ULUSLARARASI SÖZ, SANAT, SAĞLIK SEMPOZYUMU
ve eleştirmen romana iyi niyetle yaklaştı. Ancak roman kahramanı İnsarov’a ilişkin değerlendirmesinde Bulgar devrimcilerin amaçlarıyla Rus İnsarovların amaçlarının karşı karşıya getirilmediği
belirtildi. İnsarov’u esas davayla, düşünce eğilimleriyle, halkla, kendisine yabancı olan hükümetle,
kendisi gibi düşünenlerle ve düşmanlarıyla yüzleştirmediğinden dolayı yazar eleştirildi 44. Aslında
kitabın “Arife” ismini alması bir devrimin arifesini anımsatmaktan çok, yazarın ifadesiyle köylülerin özgürleştirilmesinden önce yayımlanması yüzündendi 45.
Nekrasov’la kişisel dostluklarına güvenerek Turgenyev, Dobrolubov’un makalesini yayımlamamasını istedi. Ancak Nekrasov için kişisel dostluğunu korumaktan ziyade derginin ideolojik pozisyonunu korumak daha önemli idi. Nekrasov’un sempatisi devrimci-demokratlardan yanaydı ve
Dobrolubov’un makalesini yayımlamayı tercih etti. Bu durum Turgenyev’in Sovremennik Dergisi’yle
olan ilişkilerini etkiledi 46. Dergiden ayrılma isteğinin bu olaydan önce de varolduğu anlaşılmakla
birlikte genel olarak Turgenyev’in Sovremennik’le bağlarının kopmasında Nekrasov’la ilgili geçmişten gelen bazı olumsuz düşünceleri 47, 1856 yılında imzalanan yayın anlaşmasına rağmen 48 dergiyle
ilişkilerinin değişmesine bağlı olarak “Arife” romanının karşıt görüşlü “Russkiy Vestnik” Dergisi’nde
yayımlanması, Nekrasov’un bundan son derece rahatsız olması (Hatta Sovremennik’te yayımlanması için çok uğraştı.) ve kısmen ideolojik görüş farklılığı etkili oldu 49.
Ocak 1860 tarihinde “Hamlet ve Don Kişot” isimli makale yazarın Sovremennik’te yayımlanan son yazısı oldu. Böylece Sovremennik’te onun aleyhine çıkan eleştiri yazıları dönemini başlatmış oldu. 1 Ekim 1860 tarihinde derginin diğer redaktörü Panayev’e iletilmek üzere bir mektup
yazdı. Mektupta, bir daha Sovremennik Dergisi’ne yazı vermek istemediğini bildirdi. Bu mektup
Panayev’e hiç ulaşmadı. Turgenyev’in arkadaşı Annenkov ikisinin arasının düzeleceğini umut ederek
mektubu iletmemeyi tercih etmişti. Ancak esas vermeyince durum daha da kötüleşmiş oldu. Çünkü
Turgenyev, Sovremennik’le olan her türlü ilişkisini kestiğini düşündü. Oysa hemen hemen her sayında ona yönelik eleştiriler çıkmaya devam ediyordu. Aslında Nekrasov, hala Turgenyev’in geri döneceği ümidini taşıyordu. 1861 yılı başlarında son derece kazançlı şartlar teklif ederek onu dergiye
yazı yazmaya davet etti. Turgenyev, bir daha Sovremennik’e dönmeye niyeti olmadığını bildiren bir
mektup yazdı. Haziran 1861 tarihli Sovremennik Dergisi’nde Çernişevskiy, Turgenyev’e saldırıların
onun dergiye yazı yazmayı reddetmesi yüzünden değil, farklı görüşler sonucunda ortaya çıktığını
belirten bir yazı yazdı. Bu haber, Turgenyev’i çok kızdırdı. Üstelik bunun böyle olmadığını kanıtlayan Nekrasov’un mektubu vardı. Turgenyev aleyhine eleştiriler, 1862 yılında da devam etti. Bu
eşit olmayan mücadeleyi Nekrasov kazanmış göründü. Turgenyev, Sovremennik’le olan kavgasını
44
45
46
47
48
49
Türkan Olcay, age., s. 117-118.
İvan Turgenyev, Turgenyev’in Mektupları, terc. Mefkure Bayatlı, İdil Matbaacılık, İstanbul, 2011, s. 230.
N. N. Naumova, İvan Sergeyeviç Turgenyev, İzdatelstvo Prosveşçeniye, Leningrad, 1976, s. 106.
N. M. Gutyar, age., s. 231-236, 238-239.
Bu yayın anlaşmasıyla ilgili ayrıntılar şu şekildedir: 1857 yılı başlarında Turgenyev, Sovremennik’in redakte kuruluna dâhil oldu. Ancak bu anlaşmadan önce Russkiy Vestnik’e hikâye sözü verdiğinden Sovremennik’e taahhüt verirken diğer dergiye verdiği sözü yerine getireceğini söyledi. Katkov (Russkiy Vestnik redaktörü), Sovremennik’in IX.
cildinde yayımlanan “Faust” hikâyesinin Russkiy Vestnik’e verilmesi gereken hikâye olduğunu söyledi. Ancak Turgenyev onlara, “Hayaletler” (Prizraki) hikâyesini vereceğini söylemişti. Bu hikâyenin yerine bu dergide “Arife” romanının yayımlandığı görülmektedir. “Hayaletler”, 1864 yılında Dostoyevskiy kardeşlerin S. Peterburg’da yayımladığı kısa ömürlü “Epoha” (Çağ) Dergisi’nde yayımlandı. Bu durumda Turgenyev ya vaat ettiği hikâyeyi bitiremedi
onun yerine “Arife” romanını verdi ya da romanı kasıtlı olarak Sovremennik’e adı geçen romanını vermedi. İv. İvanov, age., s. 145, 156; N. M. Gutyar, age., s. 334.
İvan Sergeyeviç Turgenyev, s. 223; İ. S. Turgenyev Sobraniye Soçineniy, T. XI, Gosudarstvennoye İzdatelstvo Hudojestvonnoy Literaturı, Moskva, 1956, s. 332.
188
Ülkü ÇALIŞKAN
“bir bardak suda kopan fırtına” olarak adlandırdı. Sovremennik’in saldırılarına o zamanki gençliğin önemli bir kısmı katıldığından onların arasında Turgenyev’e karşı hor gören ve haksız bir tutum doğmasına sebep oldu ve yazarı oldukça yıprattı 50. Ayrıca 1860 yılında başka bir realist yazar
Gonçarov’la 51 ve 1861 yılında Tolstoy’la da fikir ayrılıkları ve kavgalar yaşadı 52.
Turgenyev’i, bu zor dönemden daha sıkıntılı günler beklemekteydi. “Arife” romanıyla başlayan
bu süreç, “Babalar ve Oğullar” ve “Duman” romanlarıyla devam etti. “Babalar ve Oğullar” romanı
“Russkiy Vestnik” Dergisi’nde yayımlandıktan sonra meydana gelen etkinin Rus literatür tarihinde
bir örneği yoktur 53. Hatta “Babalar ve Oğullar” kadar üzerinde tartışılan ve değişik biçimlede yorumlanan başka bir roman yoktur denilebilir 54. Romanın başkahramanı Bazarov, toplumda var olan
gerçeklerden yola çıkılarak yaratılan devrimci-nihilist 55 bir karakterdi 56. “Babalar”, kendi portrelerinin çiziliş tarzından hiç memnun olmadılar ve yazarın romanının kahramanı Bazarov’un nihilist öğretilerini kabul etme eğilimi olduğunu söylediler. Nihilist kelimesi bu romandan önce de biliniyordu
ancak artık hakaret anlamında kullanılıyordu. Roman dolayısıyla bir taraf Turgenyev’i genç kuşağı
küçük düşürmekle, diğerleri öfkeyle genç kuşağa yaltaklık yapmakla suçladılar. Dönemin gençliği,
özellikle öğrenciler romanı yeren tarafta oldular. Bütün bunlara ilaveten Turgenyev’in, devrimci50
51
52
53
54
55
56
Turgenyev’in kısmen politik görüşlerdeki farklılık dolayısıyla ayrışma yaşandığını kabul etmesi gerçeğine göre en
azından ilk başlarda bu durumun onu rahatsız etmediği anlaşılmaktadır. Çernişevskiy hatıralarında; “Turgenyev’in
son hikâyelerinin bakış açılarına uygun düşmediği ve onun Dobrolubov ve kendisine olan düşmanca tutumu yüzünden ayrışma yaşandığını” yazmaktadır. İvan Sergeyeviç Turgenyev, s. 223; N. M. Gutyar, age., s. 239-250. Başka bir
kaynakta Nekrasov’un mektubu 1861 ilkbahar aylarında yazdığı belirtilmektedir. İ. S. Turgenyev Sobraniye Soçineniy, T. XI, s. 332.
Turgenyev’in yakın arkadaşlarından olan yazar Gonçarov, Obrıv (Yamaç) adlı romanının içeriğiyle Dvoryan Yuvası romanının içeriğinde benzerlikler olduğunu iddia etti (1860). Bu suçlamaya oldukça şaşıran Turgenyev, yine de
Gonçarov’un isteği üzerine Yamaç’dan bir ayrıntıyı anımsatan bir yeri romanından çıkardı. Ancak Gonçarov, aynı iddiayı Turgenyev’in diğer romanı Arefe için de tekrarlayınca Turgenyev, üç kişilik bir hakem heyeti kurulmasını istedi. Heyet, Turgenyev’i akladı ama seçilen kelimeler dolayısıyla Turgenyev oldukça üzüldü. İkisinin yakın ilişkisi bu
olaydan sonra bozuldu. Barışmaları 1864 yılında başka bir arkadaşları olan Drujinin’in cenaze töreninde gerçekleşti.
Ancak arkadaşlıkları eskisi gibi olmadı. İv. İvanov, age., s. 154, 158-159. Yamaç romanı için bk. İvan Gonçarov, Yamaç, terc. Ergin Altay, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
26 Mayıs 1861 tarihinde Turgenyev’in evlilik dışı doğan kızı Paulinet’in eğitim metodunu eleştirmesi yüzünden
Tolstoy’la kavga ettiler. Tolstoy, Turgenyev’i düelloya davet etti. Turgenyev, özür mektubu yazdı ve düello gerçekleşmedi. 6 Nisan 1878 tarihinde Tolstoy’un barışmak için yazdığı mektuba kadar küs kaldılar. Aslında ikisinin dostluklarının başladığı 1855 yılından itibaren aralarında gerginlikler ve kavgalar eksik olmamıştı. Yevgeniy Bogoslovskiy,
Turgenyev o Lve Tolstom 75 Otzıvov (Materialı), Tipografiya Kants. Glavnonaç. Grajd. Çastyu Na Kavkaze, Tiflis,
1894, s. 29-32; İvan Turgenyev, age., s. 69, 125-127, 317.
İv. İvanov, age., s. 190-191.
Ö. Aydın Süer, XIX. Yüzyıl Rus Edebiyatı Üzerine Yazılar, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2006, s.79, 82.
“Hiççilik” anlamına gelen Nihilizm, köken olarak Latince nihil (hiçlik) sözcüğünden gelir. Nihilizm terimi ilk kez eleştirici bir anlamda Alman filozofu F. H. Jacobi’nin filozof Fichte’ye yazdığı mektupta kullanılır. Jacobi (1743-1819), dinî
ortadan kaldırma eğilimlerini nihilizm olarak tanımlar. Nihilizm akımının temellerinin ilk dönem filozoflarının düşüncelerinde yattığı da yaygın bir görüştür. Özellikle septiklerin görüşlerinin nihilist özellikler taşıdığı vurgulanır. Teknoloji ve bilimde yaşanan gelişmeler, Hıristiyan ahlak anlayışı temellerindeki sarsılmalar, dinin insan hayatı sorgulamasındaki emredici gücünü kaybetmesi Avrupa’da nihilizmin temellerini oluşturur. Alman ve Fransız nihilizm ve nihilist
anlayışı Rus nihilizminin kaynaklarını oluşturdu. Nihilizm terimi, Rusya’da ilk olarak 1829 yılında N. Nadejdin’in
“Nihilist Topluluğu” adlı çalışmasında “boşluk, cehalet” sözcükleriyle eş anlamlı olarak kullanıldı. Rusya’da nihilizmin yaygınlaşması ise Turgenyev’in “Babalar ve Oğullar” kitabı ve Bazarov karakterini kendine model alan edebiyat eleştirmeni Dimitri İ. Pisarev’in yazıları sayesinde oldu. Nazan Coşkun Karataş, “Rusya’da Nihilizmin Gelişmesi
ve Edebiyata Yansıması”, İdil, C. III, S. 12, Sanat ve Dil Araştırmaları Enstitüsü, 2014, s. 39, 42.
N. K. Pokrovskiy, Turgenyev Ego Tridtsatiletniyaya Literaturnaya Deyatelnost i Ego Tipı, Voronej, 1872, s. 83-84.
189
ULUSLARARASI SÖZ, SANAT, SAĞLIK SEMPOZYUMU
nihilist düşüncelere katılmamakla birlikte yarattığı karaktere sempati duyduğu da anlaşılmaktadır 57.
Turgenyev’in Bazarov karakterine hayran olan dönemin edebiyat eleştirmeni Dimitri İ. Pisarev, bu
karakteri genç kuşağa örnek olarak gösterdi ve “Russkoye Slovo” (Rus Sözü) Dergisi’nde nihilizmi
yaymaya çalıştı. “Babalar ve Oğullar” romanını incelediği aynı zamanda gerçekçilikle ilgili öne sürdüğü bazı düşüncelerin de yer aldığı “Bazarov” makalesi en önemli çalışmalarından bir tanesidir 58.
Pisarev, Turgenyev’le 1867 ilkbahar aylarında S. Peterburg’da tanıştı. Turgenyev, onun hikâyelerini
ilgiyle okuduğunu ancak makalelerinde ileri sürdüğü tezlerin çoğuna karşı olduğunu belirtti 59.
Turgenyev, 1862 yılından itibaren Aleksandr Hertsen’le de fikrî ayrılıklar yaşamaya başladı.
1848 Fransız Devrimi, Hertsen’in büyük bir ruhsal değişim yaşamasına sebep oldu. Hertsen, narodnik (halkçı-populist) fikirlere yöneldi ve Rus sosyalizminin temellerini attı. Gelecek sosyalizminin embriyonu olarak gördüğü köylü obşinasına umutlar besledi. Turgenyev ise, köylüleri sefalet ve
bilgisizlikten kurtarabilecek yapı olarak obşinayı yadsıyordu 60. Hertsen, ideolojik ve ahlakî olarak
köylülerin iyi kalpli olduğuna inanıyordu. Turgenyev, buna da itiraz etti. Hayranı olunan halk, son
derece muhafazakâr ve her türlü vatandaşlık sorumluluk ve inisiyatifinden nefret eden zor ve kötü
şartlarda yaşayan –sosyalizm embriyonu yerine- burjuvazi embriyonunu taşıyan bir halktı. Halkçılık içinde temelsiz bir millî gurur barındırmaktaydı. Kendini aldatan barbarlık duygusunu güçlendirmekte ve sayısız hayal kırıklığına yol açmaktaydı. Turgenyev, sert bir şekilde gerçekleri etraflıca
düşünmek ve sağlıklı düşünce yolundan gençleri döndüren muhaliflerini kınadı. Tarih, fizyoloji, istatistik gibi bilimler dil ve soy olarak Rusların Avrupa ailesine ait olduğunu kanıtlamaktaydı. Eldeki
veriler, köylüler ve onun kabul etmediği kılavuzlarının –Slavyanofil ve bütün halka hayran olanlarınzevk ve düşüncelerinin benzer olmadığını göstermekteydi. Bu şartlarda mujik (Rus köylüsü) ve politik halkçı doğrudan birbirini anlayamazlardı. Bu iki farklı dünyanın insanını sadece eğitim birleştirebilirdi. Turgenyev, defalarca bu düşünceyi dile getirmekten çekinmedi. Ancak Avrupa’ya bağlılığı
yüzünden çok sert eleştirilere maruz kaldı 61. Bu tartışmanın sonuçlarından biri A. Hertsen’in Kolokol (Çan) Gazetesi’nde yayımladığı “Sonlar ve Başlangıçlar” adlı yazı dizisi oldu 62.
1863 yılı Şubat ayında Rus Hükümeti, “Londra Propagandacılarıyla İlişkilerle Suçlanan Kişiler” davasında Turgenyev’i sorgulamak istedi. Bu dava, “32. Dava” olarak bilindi. O zaman Paris’te
bulunan Turgenyev, Senato’dan sorgulanma için resmî çağrı aldı. O, Rusya’ya geri dönmedi ve sorgulanma konularının kendisine gönderilmesini istedi. Aynı zamanda kendi fikirlerinin ılımlılığı konusunda mektupla çara başvurarak ikna etmek istedi. Sorgulama konuları Turgenyev’e gönderildi.
İkinci bir çağrı daha aldı. 1864 yılı Ocak ayında ifade vermeye gitmek zorunda kaldı. Ancak Senato
artık onu tehlikeli saymadığından özgür kaldı. İlk önceleri Hertsen, Turgenyev’in bu davada gerçeklerin açığa çıkmasına yardımcı olacağını zannetti. Turgenyev’in çara mektubunu öğrendiğinde yanıldığını anladı. Böylece Turgenyev’in Rus demokratlarıyla olan bağlantısı koptu 63.
Turgenyev’in, 19 Şubat 1861 tarihinde gerçekleşen Köylü Reformu sonrasında kaleme aldığı
“Duman” romanı Rus sosyalistlerinin (Hertsen ve Ogaryov gibi) kendisine yönelik eleştirilerine bir
57
58
59
60
61
62
63
Roman adının orijinal Rusça çevirisi “Babalar ve Çocuklar” Türkçeye “Babalar ve Oğullar” olarak tercüme edilmiştir. İ. S. Turgenyev, “Po povodu Otsov i Detey”, Stati i Vospominaniya, sost. A. D. Şavkuta, Sovremennik, Moskva,
1981, s. 221-223, 225-226.
Türkan Olcay, age., s. 149-150.
İ. S. Turgenyev, “Vospominaniya o Belinskom”, s. 494-495.
N. N. Naumova, age., s. 131-132.
İv. İvanov, age., s. 315-317.
İvan Turgenyev, age., s. 129.
N. N. Naumova, age., s. 132-133.
190
Ülkü ÇALIŞKAN
cevaptı. Bu romanda ülke içinde etkin olan devrimci demokratların yerilmesi de söz konusudur.
Her iki kanadın temsilcileri bir grup olarak ele alınmakta ve ileri sürdükleri düşüncelerle alay edilmektedir. Böylece, “Duman” romanı üst soylu sınıfının Köylü Reformu sonrası tutumunu da açığa
çıkarttı. Turgenyev, hiç kimsenin kendisini bu romanda olduğu kadar aşağılamadığını her yerden
taşlar yağdığını yazdı. Bu roman, Turgenyev’in “Babalar ve Oğullar” ile birlikte Rus toplumuyla
arasında açılmaya başlayan uçurumu daha da derinleştirdi 64. Turgenyev’i eleştirenlerden biri de
Baden-Baden’de onu ziyaret eden Dostoyevskiy idi. Onu ateist olmakla, Rusya’yı hor görmekle ve
Alman hayranı olmakla suçladı. Özellikle Turgenyev’in romanında yer alan “Eğer Rusya yeryüzünden kalkacak olsa, insanlıkta ne bir boşluk ne de bir girdap bırakır.” cümlesi Dostoyevskiy’i öfkelendirmişti. Paris’ten yazması kolay olsun diye Turgenyev’e bir teleskop almasını tavsiye etti ve teleskopu Rusya’ya çevirerek incelemesini yoksa görmesinin zor olduğunu söyledi 65.
Döneminin bir başka önemli meselesi olan Polonya Meselesi üzerine Belinskiy çevresine
katıldıktan sonra ciddi bir şekilde düşünmeye başladı. Slavların kendi arasındaki kavga öğrencilik yıllarında çok az ilgisini çekmişti. Turgenyev’in eserlerinden anlaşıldığı kadarıyla Polonyalılar
hakkındaki düşüncesi olumsuzdu. Ancak onun eserlerinde ve mektuplarında Polonya milletine aşağılayıcı ya da düşmanca bir tutum aramak nafile bir çaba olur. Turgenyev’in politik açıdan Polonya
meselesiyle Paris’te ilk bulunduğu sıralarda tanıştığı düşünülmektedir. Fransa’nın başkenti, Polonyalı göçmenlerin merkezi idi ve 1848 yılından itibaren politik programları büyük boyutlar kazandı.
Polonyalılardan hiç kimseyle yakın bir şekilde görüşmeyen Turgenyev, o zamanki kendi arkadaşları vasıtasıyla (Annenkov, Hertsen, Bakunin, Herbeg) onların faaliyetleri ve amaçlarından haberdar oldu. Turgenyev’in arkadaşlarından biri –Bakunin gibi- Polonya meselesini devrimci önlemlerle, diğeri –Annenkov gibi- barışçı yollarla çözmek istediler. II. Aleksandr’ın imparatorluğunun
ilk yıllarında bu konuya ilgisi yeniden canlandı. Manevî tatmin duygusuyla Polonya’daki liberal ve
humaniter önlemleri takip etmeye başladı. Bu yüzden aynı zamanda Polonya literatürünü himayesi
anlaşılır olmaktadır. Turgenyev, bu dönemde önde gelen Polonyalı yazarların çoğuyla görüşürken,
her şeyden önce onları politikacı olarak değil yazar olarak gördü 66.
Turgenyev, 1862 yılına kadar Polonya’daki haberleri takip ederken Avrupa basınındaki haberlere hak ettiklerinden çok daha fazla güvendi. Zaten bu gazetelerde de Rusya’ya karşı düşmanca
bir tutum var olabilmekteydi. 1862-1863 yıllarında Paris’te sık sık görüştüğü N. A. Milyutin, N. İ.
Turgenyev ve V. P. Botkin sayesinde Avrupa’da çıkan gazete ve dergilerin yanlı tutumunu gördü.
Eserlerinde, Polonya, Baltık Bölgesi ve Batı Slavlarında şaşırtıcı sonuçlar veren ısrarlı ve sinsi bir
amaç olan “Slavları Almanlaştırma” tehlikesine dikkat çekti. İşte bu yüzden Polonyalıların imparatorluktan ayrılmak yerine büyük ve güçlü Slav İmparatorluğu’yla birlik ve dayanışma içerisinde
olması gerekiyordu. Polonya Meselesi’nin sağlıklı bir şekilde çözümlenebilmesi için Rusya içerisinde liberal reformların hayata geçirilmesi gerekmekteydi. Bu reformlar, Polonya ve Rus halkının
karşılıklı anlayışını sağlayacak ve Polonyalıların isteyerek Rus liberal hükümetine tabi olmasını sağlayacaktı. Hatta benzer reformlar sayesinde Rusya Slav dünyasının büyük lideri olarak kazançlı çıkacaktı. Turgenyev, Polonya’yla olan iç meseleye Batı’nın müdahalesi hakkında genel olarak önemli
Rus ileri gelenleri ve Aksakovlar, Nikolay Turgenyev ve Milyutin’in olumsuz düşüncelerini tamamen paylaştı ancak sadece herhangi bir tavizi değil aynı zamanda doğrudan ya da dolaylı tehdit
64
65
66
Türkan Olcay, age., s. 175-176, 187.
Yuriy Nikolskiy, Turgenyev i Dostoyevskiy (İstoriya Odnoy Vrajdı), Rossiisko-Bolgarskoe Knigoizdatelstvo, Sofiya
1921, s. 30-43. Turgenyev ve Dostoyevskiy ilişkileri için ayrıca bk. Henri Troyat, Dostoyevski, terc. Leyla Gürsel, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
N. M. Gutyar, age., s. 270-273.
191
ULUSLARARASI SÖZ, SANAT, SAĞLIK SEMPOZYUMU
yoluyla boyun eğdirmeye çalışan Batılı devletlerin çabasını küçük düşürücü buldu. Polonya’daki
isyanın bastırılmasından sonra bu konunun çözümündeki fikrini yakın zamanda uygulanamayacağını düşünerek değiştirdi. Polonya’da Milyutin’in uyguladığı sert önlemleri birçok çekinceyle birlikte, uygulanması gereken acı bir reçete olarak gördü 67.
Turgenyev, Fransa’da yaşadığı yıllarda kendisini Rus ve Batı edebiyatı arasında bir aracı olarak
gördü 68. Fransız yazarlar, Gustave Flaubert, Edmond ve Jules Goncourt, Alphonse Daudet, Emile
Zola, Anatole France, G. Maupassant ve Amerikalı Henry James, İngiliz George Sand ile dostluklar kurdu 69. Almanya-Prusya Savaşı’nın (1870-1871) başlarında Turgenyev, olumlu yönde Almanların tarafını tuttu. Hatta o zamanlarda Peterburgskiye Vedemosti (Peterburg Belleteni) Gazetesi’nde
yayımlanan bazı haberlerde bu düşüncesini ifade etti. Savaşın sonlarına doğru sempatisi Fransızların lehine değişti 70. Kişisel olarak Alman bilim ve edebiyat çevresine hayranlığına rağmen, sanki
ruhunda bilinçsiz millî bir nefretin etkisinde kalmış gibiydi 71.
1870’li yıllarda Rus devrimci göçmen grubu narodniklerle yakınlaştı. Onlar da köylü obşinasının özel tarihî misyonu olduğuna inanıyorlardı. Onların düşüncesine göre, obşina sosyalizm embriyonunu taşımaktaydı. Turgenyev, daha önce bu görüşleri paylaşan Hertsen’e katılmamış ve tartışmışlardı. “Avcının Notları” hikâyelerinin yazarı, Rus köylüsünü ve hayatını yakından tanımaktaydı
ve “halka gidiş” 72 (hojdeniye v narod) hareketinin onlara yardımcı olamayacağını düşünüyordu 73.
Turgenyev’e göre, sadece köylüler gibi giyinmek ve konuşmak halk arasında gönüllü bir katılım
sağlayamazdı. Belirli şartlarda halk için acı çekmek, halktan kişilerde merhamet duygusu uyandıramazdı. Burada tek çare Turgenyev için oldukça açıktı. Devrim yerine, eğitim, medeniyet ve eğitimli
sınıflarla halkın aşamalı olarak ahlakî yakınlaşması gerekliydi. O zaman iki taraflı yanlış anlaşılma
ortadan kalkacaktı 74. Bu yüzden büyük kısmı iyi, onurlu ve dürüst insanlardan oluşan narodniklere davalarının sahte ve gerçekleşmesi imkânsız olduğunu göstermeye çabaladı 75. Diğer taraftan
67
68
69
70
71
72
73
74
75
age., s. 275-280.
Türkan Olcay, age., s. 204-206. Rusya Türkleri Ceditçilik hareketinin lideri olan İsmail Gaspıralı (1851-1914), Paris’te
bulunduğu yıllarda (1872-1874) Turgenyev’in asistanlığını yaptı. Muhammed Özdil, İsmail Gaspıralı’nın Din ve Toplum Anlayışı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 2009, s. 9.
İv. İvanov, age., s. 280-282; İvan Turgenyev, age., s. 301-302.
P. D. Boborıkin, “İz Vospominaniy Turgenyev Doma i za Granitsey”, İ. S. Turgenyev v Vospominaniyah Sovremennikov, redaktor toma G. G. Elizavetina, Hudojestvennaya Literatura, Moskva, 1983, s. 12.
N. M. Gutyar, age., s. 50-52.
Narodniçestvo (Populizm-Halkçılık); mevcut düzenin yıkılması için sosyalist devrim gerektiği, Rusya’nın kendisine
özgü toplumsal yapısının kapitalizmin atlanarak doğrudan sosyalizme geçişi sağlayacağı, Rus köylüsünün oluşturduğu
komünal kurumların özde sosyalist oldukları ve köylülerin harekete geçirilmeye hazır doğal bir devrimci güç olduğu
yolundaki temel düşüncelere dayanmaktaydı. Ancak Narodnikler devrimci değişimi sağlamada hangi yöntemlerin uygun olduğu konusunda anlaşmazlık içindeydiler. Bazıları (Neçayev ve Tkaçev)) terörist eylemlerden yana iken, diğerleri (Lavrov) devrimin organik olarak başlaması gerektiğini savunmaktaydılar. Sonunda çoğunluk köylülerin kişi olarak
harekete geçirilmesi gerektiğine karar verdi. Köylülerle kişisel ilişki girişimi 1873-1874 yıllarının “halka doğru” hareketiyle başladı. Çoğu hali vakti yerinde ailelerden gelen öğrencilerden oluşan kentli çok sayıda genç narodnik köylü
elbiseleri giyip köylülere devrimi anlatmak üzere kırsal kesime dağıldılar. Köylülerin verecekleri mesajı almaya hazır
olduklarını varsayıyordu. Sonuç tam bir başarısızlık oldu. 1870’li yılların sonunda yeniden bir “halka doğru” hareketi
başladıysa da sonuç gene başarısızlık oldu. Populizmin inişine, terörizmin yükselişi eşlik etti. Robin Milner-Gulland,
Nikolay Dejenevskiy, Rusya ve Sovyetler Birliği Tarihi, C. VIII, terc. Metin Çulhaoğlu, İletişim Yayınları, İstanbul,
1993, s. 131-132.
N. N. Naumova, age., s. 146.
İv. İvanov, age., s. 320-321.
İ. S. Turgenyev Sobraniye Soçineniy, T. XII, Gosudarstvennoye İzdatelstvo Hudojestvennoy Literaturı, Moskva, 1958,
s. 501-503; İ. S. Turgenyev Polnoye Sobraniye Soçineniy i Pisem v Dvadtsati Vosmi Tomax Pisma v Trinadsati Tomah,
T. XII, Kniga Pervaya 1876-1878, İzdatelstvo Nauka, Moskva, 1966, s. 43-44.
192
Ülkü ÇALIŞKAN
Turgenyev, halkçı Lavrov’un yayın organı “İleri”nin (Vpered) programını paylaşmamasına rağmen
hükümete darbe indireceğinden yapabileceği her yardıma hazır olduğunu belirtti 76. Gazetenin ayakta
kalabilmesi için Lavrov’a yıllık 500 frank vereceğini bildirdi 77. Devrimci-narodnik harekete Turgenyev, son romanı “Ham Toprak”’ı (Nov) adadı 78.
Milliyetçilik düşüncesi, hangi açıdan çıkarsa çıksın (Alman, Rus, İngiliz ya da Fransız) kendisinde her zaman olumsuz reaksiyon uyandırdı. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı gelişmelerini, Slavyanofil düşüncelerden uzak dikkatli bir şekilde izledi. Ezilen Balkan Slavlarına yardım düşüncesiyle, Rusya’nın savaşa girmesinin kaçınılmaz olduğu kanaatine vardı. Ancak Rusya’nın savaştan
galibiyetle çıkmasının otokrasiyi güçlendireceğini ve bütün liberal umutların tam bir çöküşüne götüreceğini düşünerek üzüldü. Savaşın gidişatı ve sonuçlarıyla ilgili bazı gelgitler yaşamasına rağmen, Batı devletlerinin müdahalesine kızarak “İstanbul’a kadar gidilmesini” istedi 79.
1879 yılında Oxford Üniversitesi, kendisine onursal doktora verdi. 1880 yılında Moskova’da
Puşkin Anıtı’nın açılışına katıldı ve orada bir konuşma yaptı 80. 22 Kasım 1879 tarihinde arkadaşı
Y. P. Polonskiy’e olan mektubunda, kendisini liberal olarak tanımladı. Ancak üst otoriteden gelenler dışında hiçbir reformun mümkün olmadığına inanan hanedan liberali olduğunu belirtti. Bu reformlar yapılmazsa gençlere beklemelerini tavsiye etti. Çünkü Rusya’da devrim yapmanın tarihî
geleneğe aykırı olduğuna inandı. Rus hükümdarlarının zekâsı ve adalet duygusuna güvenmekteydi 81. Hayatının son yıllarında Rusya’daki siyasî genel tablo üzüntüsünü arttırmaktan başka hiçbir işe yaramadı. Yeni Rus hükümetinin beklentileri karşılayamayacağını düşünmekteydi 82. Son
zamanlarında amansız bir hastalığa yakalandı ve çok sevdiği anavatanından uzakta Paris yakınlarındaki Bougival’de öldü 83.
Sonuç
I. Nikola döneminin zor baskıcı koşullarında ilk gençlik yıllarını geçiren Turgenyev, serflik düzeninden nefret etmesi, Berlin’de üniversite eğitim yılları, Stankeviç ve Belinskiy’le olan dostlukları
sayesinde Batıcılar (Zapadniki) fikir grubuna katıldı. Batıcıların kendi aralarında da tam bir görüş
birliği yoktu. Liberal-demokratlar ve liberal-batıcılar olarak ikiye ayrılmışlardı. Turgenyev, liberalbatıcılar sınıfına dâhil olmaktaydı. Reformların aşamalı olarak üst otorite tarafından yapılmasını ve
halkın bütün sosyal sınıflarının yönetime katıldığı bir sisteme inandı. Rus kültürü ve tarihine olan
ilgisi ve sevgisi bazı noktalarda Slavyanofillerle kesişmesini sağlasa da aslında o bu çağdışı fikirlerden hep nefret etti. “Avcının Notları” hikâyelerini Belinskiy’in de desteğiyle Köylü Reformu’nun
76
77
78
79
80
81
82
83
İvan Sergeyeviç Turgenyev, s. 275. Turgenyev’in, 13 Temmuz 1873 tarihinde P. L. Lavrov’a yazdığı mektubunda
programındaki önemli noktaların çoğuna katıldığını belirtmesi biraz kafa karıştırıcı bir durumdur. Sadece tek bir itiraz noktası vardır. Anayasa taraftarlarına ve liberallere acımasızca saldırmaya gerek olmadığını, ideal devlet anlayışından Lavrov’un devlet anlayışına geçmenin, mutlakıyetten geçmekten çok daha kolay olacağını düşünmektedir. Birçok
liberal ve parlamenteri görevden alacağını ilan etmek de insanları ürkütecektir. İvan Turgenyev, age., s. 248-249.
İ. S. Turgenyev Sobraniye Soçineniy, T. XII, s. 455; İ. S. Turgenyev Polnoye Sobraniye Soçineniy i Pisem v Dvadtsati
Vosmi Tomax Pisma v Trinadsati Tomah, T. XIII, 1874, İzdatelstvo Nauka, Moskva, 2002, s. 20-21.
N. N. Naumova, age., s. 146.
Yuriy Lebedev, age., s. 86, 536-537, 539, 544, 547.
Letopis Jizni i Tvorçestvo İ. S. Turgenyeva (1876-1883), sost. N. N. Mostovskaya, Rossiiskaya Akademiya Nauk, S.
Peterburg, 2003, s. 270, 340-341.
İvan Turgenyev, age., s. 332.
Türkan Olcay, age., s. 229-230.
L. S. Utevskiy, “Smert Turgenyeva”, Turgenyevskiy Sbornik, pod redaktsiyey A. F. Koni, Kooperativnoye İzdatelstvo
Literatorov Uçenıh, Peterburg, 1921, s. 13.
193
ULUSLARARASI SÖZ, SANAT, SAĞLIK SEMPOZYUMU
gerçekleştirilmesine yönelik bir propaganda malzemesi olarak yazdı. Hikâyeler herkesi –II. Aleksandr dâhil- derinden sarstı. 1848 Devrimi’ne şahit olan birisi olarak reformların devrim yoluyla
gerçekleşmesinin mantıklı olmadığı sonucuna vardı. Toplumda devrimci-nihilist tiplerin farkına vararak romanlarında hiç savunmadığı fikirleri onların gözünden son derece gerçekçi bir şekilde anlattı. Köylülerin aklını kullanan, sorumluluk sahibi vatandaş haline gelebilmeleri için eğitimin yaygınlaştırılması teklifinde bulundu. Köylülere eğitim ve medeniyeti aydınlanmış soylu entelijansiya
gönüllü olarak götürmeliydi. Bu gerçekleşmeden narodniklerin köylüleri devrime yönlendirme çağrılarını ütopik bir hayal olarak gördü. 1870’li yılların halkçı gençlerinin dürüstlük ve cesaretlerini
takdir etmesine rağmen, çabalarının sonuç vermeyeceğini onlara göstermeye çalıştı. İmparatorluk
bünyesindeki Polonya meselesinin ülkede liberal reformlar yapılmasıyla çözümlenebileceğini düşündü. 1870-71 Almanya-Fransa savaşında tercihini ilk başta Almanlardan yana daha sonra Fransızlardan yana kullandı. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı Slavyanofil düşüncelerden uzak bir bakış açısıyla takip etti. Rusya’nın savaşa girmesini kaçınılmaz olarak gördü. Hayatının son yıllarını
ülkede reform gerçekleşebileceğine dair inancını kaybederek yaşadı. Arkasında ölümsüz eserler bırakarak 1883 yılında Paris yakınlarındaki Bougival’de öldü.
KAYNAKÇA
BEHRAMOĞLU, Ataol, “Türkçede Turgenyev”, Rus Edebiyatı Yazıları (XIX. ve XX. Yüzyıllar), Tekin Yayınevi, İstanbul, 2012, s. 69-72.
BOBORIKIN, P. D., “İz Vospominaniy Turgenyev Doma i za Granitsey”, İ. S. Turgenyev v Vospominaniyah
Sovremennikov, redaktor toma G. G. Elizavetina, Hudojestvennaya Literatura, Moskva, 1983, s. 5-16.
BOGOSLOVSKIY, Yevgeniy, Turgenyev o Lve Tolstom 75 Otzıvov (Materialı), Tipografiya Kant. Glavnonaç.
Grajd. Çastyu Na Kavkaze, Tiflis, 1894.
ÇELİK, Reyhan, “20. Yüzyılın İkinci Yarısında Rus Edebiyatında ve Türk Edebiyatında Köye Yaklaşım”, Turkish Studies, V. 4/8, Fall 2009, s. 791-803.
GONÇAROV, İvan, Yamaç, terc. Ergin Altay, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
GRUZINSKIY, A. E., İ. S. Turgenyev Liçnost i Tvorçestvo 1818-1918, İzdaniye T-va Gran, Moskva, 1918.
GUTYAR, N. M., İvan Sergeyeviç Turgenyev, Tipografiya K. Mattisena, Yuryev, 1907.
İVANOV, İv., İvan Sergeyeviç Turgenyev Jizn Liçnost Tvorçestvo, Tipografiya İ. N. Skorohodova, S. Peterburg ,1896.
İVAN Sergeyeviç Turgenyev, sost. L. İ. Kuzmina, G. V. Stepanova, İzdatelstvo Prosveşeniye, Moskva, 1966.
--------------------, Polnoye Sobraniye Soçineniy i Pisem v Dvadtsati Vosmi Tomax Pisma v Trinadsati Tomah,
T. XII, Kniga Pervaya 1876-1878, İzdatelstvo Nauka, Moskva, 1966.
--------------------, Polnoye Sobraniye Soçineniy i Pisem v Dvadtsati Vosmi Tomax Pisma v Trinadsati Tomah,
T. XIII, 1874, İzdatelstvo Nauka, Moskva, 2002.
--------------------, Sobraniye Soçineniy, T. XI, Gosudarstvennoye İzdatelstvo Hudojestvonnoy Literaturı,
Moskva, 1956.
--------------------, Sobraniye Soçineniy, T. XII, Gosudarstvennoye İzdatelstvo Hudojestvennoy Literaturı,
Moskva, 1958.
KARATAŞ, Nazan Coşkun, “Rusya’da Nihilizmin Gelişmesi ve Edebiyata Yansıması”, İdil, C. III, S. 12, Sanat ve Dil Araştırmaları Enstitüsü, 2014, s. 37-52.
LEBEDEV, Yuriy, Turgenyev, Molodaya Gvardiya, Moskva, 1990.
Letopis Jizni i Tvorçestva İ. S. Turgenyeva (1818-1858), sost. N. S. Nikitina, Rossiiskaya Akademiya Nauk,
S. Peterburg, 1995.
Letopis Jizni i Tvorçestvo İ. S. Turgenyeva (1867-1870), sost. N. N. Mostovskaya, Rossiiskaya Akademiya
Nauk, S. Peterburg, 1997.
194
Ülkü ÇALIŞKAN
Letopis Jizni i Tvorçestvo İ. S. Turgenyeva (1871-1875), sost. N. N. Mostovskaya, Rossiiskaya Akademiya
Nauk, S. Peterburg, 1998.
Letopis Jizni i Tvorçestvo İ. S. Turgenyeva (1876-1883), sost. N. N. Mostovskaya, Rossiiskaya Akademiya
Nauk, S. Peterburg, 2003.
MEMİŞ, Seher, “Rus Kültüründe Türk İzleri”, Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 2 (1), 2012,
s. 85-87.
MILNER-GULLAND, Robin, Nikolay Dejenevskiy, Rusya ve Sovyetler Birliği Tarihi, C. VIII, terc. Metin
Çulhaoğlu, İletişim Yayınları, İstanbul, 1993.
NAUMOVA, N. N., İvan Sergeyeviç Turgenyev, İzdatelstvo Prosveşeniye, Leningrad, 1976.
NIKOLSKIY, Yuriy, Turgenyev i Dostoyevskiy (İstoriya Odnoy Vrajdı), Rossiisko-Bolgarskoye Knigoizdatelstvo, Sofiya, 1921.
OFFORD, Derek, Nineteenth Century Russia: Opposition to Autocracy, Pearson Education Limited, New
York, 1999.
OLCAY, Türkan, İvan S. Turgenyev, Multilingual Yabancı Dil Yayınları, İstanbul, 2005.
ÖZDİL, Muhammed, İsmail Gaspıralı’nın Din ve Toplum Anlayışı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 2009.
POKROVSKIY, N. K., Turgenyev Ego Tridtsatiletniyaya Literaturnaya Deyatelnost i Ego Tipı, Voronej,
1872.
Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva, T. I, Tipografiya Glazunova, S. Peterburg, 1883.
Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva, T. II, Tipografiya Glazunova, S. Peterburg, 1883.
Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva, T. III, Tipografiya Glazunova, S. Peterburg, 1883.
Polnoye Sobraniye Soçineniy İ. S. Turgenyeva, T. IV, Tipografiya Glazunova, S. Peterburg, 1883.
SOLOVYEVA, Yevgeniya, İ. S. Turgenyev Ego Jizn i Literaturnaya Deyatelnost, Tipografiya Kontragentstva Jel. Dorog, S. Peterburg, 1894.
SÜER, Ö. Aydın, XIX. Yüzyıl Rus Edebiyatı Üzerine Yazılar, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2006.
TROYAT, Henri, Dostoyevski, terc. Leyla Gürsel, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
TURGENYEV, İ. S., “Po povodu Otsov i Detey”, Stati i Vospominaniya, sost. A. D. Şavkuta, Sovremennik,
Moskva, 1981, s. 220-229.
--------------------, “Vospominaniya o Belinskom”, V. G. Belinskiy v Vospominaniyah Sovremennikov, redaktor
toma N. K. Geya, Hudojestvennaya Literatura, Moskva, 1977, s. 483-518.
TURGENYEV, İvan, Avcının Notları, terc. Nihal Yalaza Taluy, Can Yayınları, İstanbul, 2007.
--------------------, Turgenyev’in Mektupları, terc. Mefkure Bayatlı, İdil Matbaacılık, İstanbul, 2011.
--------------------, Arefe, terc. Ataol Behramoğlu, +1 Kitap, İstanbul, 2005.
--------------------, Asilzade Yuvası, terc. Sabri Gürses, Islık Yayınları, İstanbul, 2014.
--------------------, Babalar ve Oğullar, terc. Ayşe Hacıhasanoğlu, Can Yayınları, İstanbul, 2014.
--------------------, Duman, terc. Ergin Altay, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2014.
--------------------, Rudin İlk Aşk İlkbahar Selleri, terc. Ergin Altay, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul,
2014.
--------------------, Ham Toprak, terc. Ergin Altay, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015.
UTEVSKIY, L. S., “Smert Turgenyeva”, Turgenyevskiy Sbornik, pod redaktsiyey A. F. Koni, Kooperativnoye
İzdatelstvo Literatorov Uçenıh, Peterburg, 1921, s. 13-56.
YUNGMEYSTER, A., İ. S. Turgenyev i Hudojestvennoye İzobrajeniye Jizni, Tipografiya P. Golike, S. Peterburg, 1886.
195
Download