Hakan Kırımlı, Kırım Tatarlarında Millî Kimlik ve Millî Hareketler, Türk

OSMANLI ARAŞTIRMALARI
XIX
Neşir
Heyeti -
Editorial Board
Halil İNALCIK - Nejat GÖYÜNÇ
Heath W. LOWRY - İsmai l ERÜNSAL
Klaus KREISER - A. Atilla ŞENTÜRK
THE JOURNAL OF OTTOMAN STUDIES
.XIX
İstanbul
- 1999
Sahibi : ENDERUN KİTAllEVi adına İsmail Özdoğan
Tel: (0212) 518 26 09 Fax: (0212) 518 26 63
Yazı Işleri Sorumlusu :
Nejat GÖYÜNÇ
Tel: (0216) 333 91 16
" Basıldığı Yer : KİTAP MATBAACILIK
Tel: (02 12) 567 48 84
Cilt: FATİH MÖCELLİ'f
Tel: (0212) 501 28 23-6 12 86 71
Adres : ENDERUN KtTABEVI BOyQk. Reşitpaşa Cd. YOmni lş Merkezi No: 46
Beyazıt - lSTAN BUL Tel. (02 t 2) 528 63 t 7 - 528 63 18
3 14
VIII.
Sayın
Annees S ı vı ş et Crises Mo netaires dans I'Empi re Ottoman (s. 193-221 ). Bu
kitaptaki ilk makalenin Fransızcasıdır.
muhtel if yerlerde neşredilmiş bu makalelerinin bir kitap
formunda toplanması akademik literatür için, kanaatimizce, ciddi bir kazançtı r. Temennimiz,
hem Sahillioğlu 'nu n, hem de onun gibi hayatını arşi vde geçi rmiş d iğer ilim adamlarımızın
perakende makalelerinin kitap rcrnıuııda ilim literatürümüze yeniden kazandın lmasıd ır..
Prof.
SahiBioğlu'nun
Hidayet NUHOGLU
Hakan KIRIMLI, Kmm Tatarlamıda Milli Kiml-ik ve Millf Hareketler, Türk Tarih
Kurumu Yayınları , YIL Dizi -Sa. 167, Ankara 1996 Vll+253 s. indeks resimler ve harita.
Eser, National Mo11ements and National ldentiıy among the Crimean Tatars ( 1905-1916)
(Leiden: E. J. Brill, 1996) baş l ı klı k i tabın tekrar gözden geçiri lmiş bir baskısıdır. Bununla
birlikte eserin farklılığı ve önemi, Kırım hadisesinin sadece Os manl ı ta rafından deği l de
günümüzde "Kırım Tatarlan" namıyla bilinen Müslüman Türk halkını n dra matik tarihi
bakımından ele alınmış olmasındandır.
Kitap, her ne kadar 1905- 1916 tarihleri aras ında sımrland ırılmış gibi görünüyorsa da kı sa
bir girişin ardından birinci bölümde ( s. 5-35) Kırım'ın 19 Nisan 1783'de Çariçe ll.
Yekaterina tarafından yayıml anar. bir manifesto ile Rusya'ya ithakı ndan itibaren Kırım ' da Rus
kolonizasyonu, Kırım'ın nüfUsu ve K!i·ım'dan vukO bulan göçler ve sosyal katmanları ve
Kın m Türklerinin eğitim hayatından bansetmcktedir.
Birinci bölümdeki bu hazırlayıcı tutum, ikinci bölümde (s. 37-60) isınail Gaspıralı'n ın
reformasyon hareketini daha da fazla anlamaya yol açmaktadır. Özellikle Nisan 1783- ı 888
tarihleri arasındaki bir asırlık husran içindeki devre Kırı m Türkleri için "Karanltk Yüzyıl"
aleırak tanımlanınakta ve bu tablodan sonra 1917 tarihinden evvel Kırım ve Rusya dahilindeki
Türk dünyası için en önem li şahsiyet olarak tanımlanarı Gaspıralı'n ı n katı ve merhametsiz
Rus baskısına karşı taktik savaşları ve belki de onun reformasyon hareketinin bel kemiğini
teşkil eden Us~l-ı Cedld mektepleri ele alınmaktadır. Bu arada nazariara arzedilen bir başka
husus da Türk halklarının Kiri l alfabesi ile yazı lan bir alfahe icad etme gibi Ortodoks
çabalarına karşın , Rus okuyucusuna hitaben "Rus l~ıanu" ad l ı eserini ııeşredecek kadar ve
hatta bu ilk eserinde Rusya'yı gelecekte en büyük Müslüman devletlerden biri olarak
tanım layacak kadar cesur ve karşı koyucu olmasıdır.
30 Ekim 1905' de Çar ll. Nicola' nın bir manifesto ile seçilmiş milletvekillerinden oluşa­
cak bir devlet Duması'nın tcşkili ilc söz, vicdaı. , toplanma ve cemiyet kurma hün·iyetlerinin
kabulü ve bunu!' Kırım'da u yandırdığı akislcr ise üçü ncü bö l ü nı (s. 65-87)'de yer almaktadır.
315
"Jön Türkler" hareketinden mülhem ve
aslında
Ruslar
tarafından takılan
bir isim olan
"Genç Tatar/ar" hareketi ve bunun Isınail Gaspıralı ile olan benzeşme ve farklılıklan Genç
Tatarlar hareketinin incelendiği bölümde derinlemesine ele alınmaktadır. Böyle bir değerl en­
dirme şüphesiz Gasp ı ralı'nın daha iyi
Kitabın
an l aşılınası nı sağlamıştır.
dikkate değer kısımlarından biri de Türkiye ilc olan ınUnasebetlerin değerl endi ­
rildi ği Kırım Tatarları
ve Türkiye
baş lıklı
yedinci bölümdür (s. 177-201). Burada genel
çerçevedeki ınünascbetler; İstanbul'a tahsile gönderilen öğrenciler, Kırtınlı muhacirler vs. ele
alınmaktadır.
Bu arada Türk ve Tatar kelimeleri arasındaki fark da incelenınektedir. Kitabın
bundan sonraki kısmı gel işen siyasi hadiseler ve I. Dünya Savaşı ve sonuç kısm ıyl a son
bulmaktadır.
Ele aldığımız bu eserde kitap ve makalelerin yanı sıra, hl.\tırıltlar ve notl ar, konuyla i lgili
kişilerin varislcriyle yapılan röportajlar Kırım Merkezi Devlet Arşivi ve Kın m Ülke Müzesi
Arşivi'ndeki
vesikalardan ve Türki ye ile ilgili kısımlarda özellikle de tahsile gönderilen öğren­
ciler i çin Başbakanlık Osmanlı Arşivi'ndeki belgelerden faydalanılmıştır. Bu arada Rusça eserlerden ve doktora tezlerinden de istifade edi ldiğini belirtmek gerekiyor. Eser, Orta Asya'daki
Türk Cumhuriyetleri ilc olan ilişkimizin Sovyetler Birliği ' n i n dağılmasından ve Türk dünyası
tari hinin en büyük kırılma noktasında olduğumuz ve belki de yavaş yavaş geçmekte olduğu­
muz şu sıralarda gerek Kırım Türkleri ve gerekse diğer Türk topl u l uklarına yönelik ciddi politikalar oluşturm a açısınd an değerli bir çalı şmadır. Özellikle, Orta Asya Türk Tarihi boyunca,
baskıcı
ve vahşi uygulamaları ile hatıralarda çirkin ve silinmez izler bırakan Ru s yönetimi
altında gelişen
milli kimlik hareketi ve Osmanlı'daki Türkçülük hareketiyle olan benzerliği
veya etkilendiği yönler ve
Kın m Sentezi başarılı
bir şekilde değerlendirilmiştir.
Murat CANDEMIR
Ekmeleddin iHSANOGLU (yay.), Osmanlı Devleti Pe Medeniyeri Tarihi, İ stanbu l 1994-
1998, I (XXVII I-886 s.), ll (XXXVI-849 s.) Islam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi
(IRCICA) yayını.
Osmanlı
Tarihi i lc i lgili. uzmanları tıırafı ndan yazı l mış , halkı n rahatlık l a okuyabi leceği,
fakat ilmi ölçütlere de sadık kalınarak kaleme alınmı ş birkaç ci ltlik bi r eserc uzun zamandan
beri ihtiyaç duyulmakla idi. Her ne kadar bu alanda yerli ve
okuyucuya
sunulm uş
eserler de yok
değilse
yabanc ı
de, Türk Tarih Kurumu
tarihçiler
tarafından
tıırafından yayınlanan
Isınail Hakkı UZUNÇARŞ ILI 'ya ait Osma11/ı Tarihi'nin ilk altı cildi ile Enver Ziya KAR AL
tarafından
tamamlanan lll. Selim devrinden
ı 9 ı 8'e
kadar olan sürecin daha umum1 hir
çerçevede sunulduğu müteakip beş cilt öyle bir çırpıda okunabilccek, hatırda tutulabilecek
cinsten deği llerdi. Özellikle rahmetli UZUNÇARŞILI 'nın hissesine düşen kısımlar pek zengin
bir içeriğe sahip olmakla. hem siyasi olaylar hem de devlet
adam ları ,
ilim
mensupları . kı s men