Beslenme Alışkanlıklarımıza Evrimsel Yaklaşım

Beslenme Alışkanlıklarımıza
Evrimsel Yaklaşım
Onlar, kalp hastalığı, kanser, şeker, bağışıklık sistemi hastalıkları ve şişmanlık gibi hastalıkların,
günümüz insanının özellikle beslenme konusunda "doğal" olmayan yaşam biçimi yüzünden bu
kadar yaygın olduğunu öne sürüyorlar. "Doğal beslenme" sözüyle anlatılmak istenense,
hormonsuz sebze ve meyveler ya da katkı maddesi içermeyen besin ürünleri değil; avcılıktoplayıcılıkla geçinen atalarımızın beslenme düzeni. İnsanlar, avcılık-toplayıcılık yaparak yaşarken
yapraklar, böğürtlen ve çilek gibi meyvelerle, sert kabuklu yemişlerle, av eti ve balıkla
besleniyorlardı; bu saydığımız hastalıkların da neredeyse hiçbirine yakalanmıyorlardı. Avcıtoplayıcı atalarımız, bizler gibi işlenmiş tahıllarla, yağlarla ve şekerle beslenmeye başladıktan
sonra bu hastalıklar onlarda da görülmeye başlandı… İşte, sağlıklı ve uzun bir ömür
sürebilmemiz için avcılık-toplayıcılık yaparak yaşayan atalarımızın beslenme alışkanlıklarını
benimsememiz gerektiğini savunan bir grup araştırmacının görüşleri özetle böyle…
B
ESLENMEYLE SAĞLIK
arasındaki ilişkinin evrimsel bir bakış açısıyla incelenmesi yeni bir araştırma
alanı. Disiplinler arası çalışma gerektiren bu alanda arkeoloji, antropoloji, etnobotanik, evrim, biyoloji,
kalıtımbilim, beslenme gibi konularda
uzmanlaşmış araştırmacıların katkılarına gereksinim duyuluyor. Beslenme
konusuna evrimsel yaklaşım, daha
önce üzerinde durulmamış araştırma konuları ortaya çıkmasını sağlı-
yor. Şimdilik sınırlı sayıda olan bu
araştırmalar, beslenme düzeninde tahıllar ve çeşitli tohumlardan elde edilen yiyeceklere ağırlık vermenin, evrim sürecinde kazanılmış bazı kalıtsal
özelliklere ters düşmesi nedeniyle
sağlık sorunlarına neden olabileceğini
gösteriyor. Bu görüşü destekleyen şöyle bir gerçek de var: Doğada yaşayan
ve doğal besinleriyle beslenen hayvanların kilo sorunu olmuyor ve onlar
hiç bir zaman kansere ya da kalp ve
damar hastalıklarına yakalanmıyorlar.
Öte yandan, evlerimizde beslediğimiz
hayvanların ölüm nedenleriyse genellikle bu tür hastalıklar oluyor.
Bugün dünyanın dört bir yanında
insanların en çok tükettiği besinlerin
başında tahıllar, baklagiller ve patates
gibi bitki kökleri geliyor.Bu besinlerin çoğu ham olarak yenilemiyor; yenebilir hale gelmesi için öğütülmesi
ya da ıslatılması ve pişirilmesi gerekiyor. Bu besinlerin en önemli özelliğiyse ağırlıklı olarak, kolayca sindirilebilen karbonhidratlardan oluşması.
Colorado Üniversitesi’nden evrimsel biyolog
ve beslenme uzmanı Loren Cordain’in görüşleri
çevresinde toplanan bir
grup bilim adamı, bedenlerimizin hızlı sindirilebilen karbonhidratlarla başa çıkmak
için yeterli donanımı
olmadığı için; karbonhidrat açısından
zengin besinlerle beslenmenin, şişmanlığa, damar tıkanıklıklarına, kansere ve şeker hastalığına yol açtığına
dikkat çekiyorlar. Bu besinlerde bulunan, vücudumuza yabancı proteinler ve zehirler, tükettiğimiz doğal olmayan işlenmiş yağların etkisiyle birleşince de kalp hastalıkları, kanser ve
bağışıklık sistemi hastalıkları ortaya
çıkıyor. Sonuç: Eğer et, balık, taze
meyvalar, lifli sebzeler, yumurta, sert
kabuklu yemişlerden oluşan avcı-toplayıcı tarzı beslenmeye dönersek, bugün karşı karşıya olduğumuz korkunç
hastalıkların çoğundan kurtulur ve
daha uzun yaşarız.
Tarımın bulunuşu, insanlık tarihinde özel bir yere sahip. Eski insanlar, çok uzun yıllar boyunca besin bulmak için dolaşmak zorundaydılar.
Günümüzden 10 bin yıl kadar önce
dünya üzerindeki birkaç merkezde
insanlar hayvanları evcilleştirmeye,
tarım yapmaya başladılar. Bulunduktan bir kaç bin yıl sonra tarım, dünyanın her yanına yayılarak insanların
başlıca yaşam yolu haline geldi. Bu
değişiklik, beraberinde sosyal yaşamdaki değişiklikleri de getirdi; köyler,
şehir devletleri, devletler… Öte yandan, dünyanın bazı yerlerinde, insanlar, avcılık-toplayıcılık yaparak yaşamayı sürdürdüler. Sömürgecilik döneminde Batı ugarlığınca daha önceden bilinmeyen yerlerdeki avcı-toplayıcı insan topluluklarıyla karşılaşıldı.
Antropologlar, ilk başta bu toplulukların hem teknolojik, hem de kültürel
açıdan az gelişmiş olduklarını düşündüler. Çiftçilerse, hem teknolojik,
hem de kültürel açıdan gelişmiş sayılıyordu.
“Doğal” Beslenme
Tarıma geçilmesinden önceki üç
milyon yıl boyunca insanlar, yaşamlarını avcılık ve toplayıcılık yaparak
sürdürdüler. İşlenmiş, paketlenerek
tüketilmeye hazır duruma getirilmiş
besinlerin ortaya çıkmasını ve bunu
izleyen gelişmeleriyse son 100 yıla
sığdırmak olası. İnsanların besin gereksinimlerini rençberlik yaparak karşıladıkları süre, dünya üzerinde var
oldukları sürenin yalnızca %0,4’ünü
oluşturuyor. İnsan evrimi göz önüne
alındığında bu oldukça kısa bir süre
sayılır. Loren Cordain ve arkadaşları,
Eylül 2000
günümüz insanının kalıtsal özelliklerinin tarım devrimi öncesinde yaşayanlarla aynı olduğunu vurguluyorlar;
buna göre, bedenlerimiz ve zihinlerimiz, günümüzden 10 000 yıl geride
kalmış, "eski" çevremize uyum sağlamış durumda. Cordain’e göre, avcılık
toplayıcılıkla geçinen atalarımızın
çevrelerine nasıl uyum sağladıklarını
anlamaya çalışarak ve atalarımızın
beslenme alışkanlıkları ve etkinlikleri konusunda öğrendiklerimizi bilimsel bulgularla birleştirerek, insanın
evrimleştiği çevreden çok farklı olan
modern dünyada doğal ve sağlıklı bir
yaşam sürebiliriz. Cordain, birçok
beslenme uzmanının tersine, tahıllar
ve tohumların "sağlıksız" besinler olduğunu düşünüyor. Dünyanın hemen
her yanında dengeli beslenme konusunda temel kabul edilen besin piramidi, ona göre yeni baştan oluşturulmalı. Beslenme alışkanlıklarımızı, avcılık-toplayıcılıkla geçinen atalarımızın beslenme alışkanlıklarına göre yeniden düzenlemeliyiz.
Avcı-toplayıcı beslenme düzeninde yanlızca doğru et tipini yemek yetmiyor. Karbonhidrat çeşitlerini yemekten kaçınmak da gerekiyor. Modern yaşamın tadlarından beyaz ekmek ve makarna gibi işlenmiş besinlerdeki karbonhidratlar, çok kısa bir
sürede, kana çok miktarda glikozun
karışmasına yol açıyor. Sürekli olarak
kana fazla miktarda glikozun karışması, insüline karşı direnç gelişmesine
neden olabiliyor; bu durumda bedendeki dokular, insülinin kandaki glikozun emilmesi konusundaki uyarısına
uymuyor. İnsüline karşı direnç geliş-
İşlenmiş tahıllardan yapılan besinler,
örneğin makarna, çok çabuk hazmediliy or. Bu, kana birdenbire fazla miktarda
glikoz karışmasına yol açıyor.
tirme, şişmanlığa, yetişkinlikte başlayan şeker hastalığına neden olabiliyor. Bu yüzden beslenme uzmanları
tatlı ve pasta gibi yiyeceklerden kaçınılmasını öneriyorlar. Cordain ve arkadaşları, “sağlıklı beslenmenin gereklilikleri” olarak sunulan kepekli
ekmek, pirinç ve makarna gibi besinleri de içermek üzere, işlemden geçmiş tüm karbonhidratlardan kaçınılması gerektiğini öne sürüyorlar.
Loren Cordain bu görüşlerini geçtiğimiz yıl Ekim ayında Avustralya’nın Sydney kentinde besin bilimi
ve teknolojisi üzerine yapılan uluslarası bir konferansta açıkladığında,
beslenme araştırmacıları arasında yeni bir tartışma başlatmış oldu. Kimi
araştırmacılar, Cordain ve arkadaşlarının görüşlerinin tümüyle hatalı olduğunu savunurken, kimileri de bunların dikkate almaya değer olduğu
düşüncesinde. Kimi akademisyenler
de bu konunun, üzerinde tartışmaya
değer olup olmadığını tartışıyorlar.
Ancak son zamanlarda, karbonhidratsız beslenme düzenleri neredeyse
moda denecek bir popülerliğe ulaştı.
Aslında, "insanların, yemek üzere
evrimleşmiş oldukları besinlerle beslenmeleri gerektiği" savı yeni bir düşünce değil. Şimdiye kadar birçok düşünür ve bilim adamı bu konuya dikkat çekmiş. Ancak sorun, yemek üzere evrimleşmiş olduğumuz yiyeceklerin neler olduğu. İlk insanların, günümüzde yaşayan şempanzeler gibi çoğunlukla yaprak ve meyva yiyerek
beslendiklerini biliyoruz. Ancak, günümüzden 1,7 milyon yıl önce insanlar, avcılığı öğrenerek av hayvanlarını
da yemek menülerine katmışlar.
49
yöneldiği tüm bölgelerde, bu değişimle birlikte sağlık sorunlarının arttığını belirtiyor. İlk tarım toplumlarından insanlara ait başka iskeletler
üzerinde yapılan incelemelerde de,
bu iskeletlerin sahiplerinin kansızlık
gibi hastalıkları olduğu anlaşılmış.
Etnografik Atlas
Geçtiğimiz yıl, Loren Cordain ve
ABD’deki Emory Üniversitesi’nden
önleyici ve evrimsel tıp konusuna ilgi duyan radyolog Boyd Eaton, insanların yemek için evrimleşmiş oldukları yiyeceklerin ne olduğu sorusunun yanıtını aramışlar. İki araştırmacı, öncelikle 19. ve 20. yüzyıllarda
sömürgeciliğin ve tarımın yayılmasının son avcı-toplayıcı toplulukları da
yok edeceğini gören misyonerlerin
ve antropologların, bu yaşam biçimini belgelemek için oluşturdukları
"Etnografik Atlas"tan yararlanarak,
yaşayan 229 avcı-toplayıcı toplumun
beslenme biçimlerini ortaya çıkarmışlar. Cordain ve Eaton, avcılık ve
toplayıcılıkla geçinen toplulukların
çoğunun, bitkilerin yanı sıra çok
miktarda hayvan eti de yediklerini
görmüşler: Bu grupların yarıdan fazlasının, günlük kalori gereksinimlerinin en az üçte ikisini hayvansal besinlerden karşıladıkları ortaya çıkmış. Araştırmadaki grupların yalnızca
% 4’ü günlük kalori gereksinimlerinin üçte ikisinden fazlasını bitkilerden karşılıyormuş. Öte yandan, kuzey kutup bölgesinde yaşayan Copper Eskimoları ve Uglulik’lerinse,
günlük kalori gereksinimlerinin
%95’ini fok, balina, misk öküzü ve
ren geyiği gibi hayvanları yiyerek
karşıladığı anlaşılmış. Cordain’e göre, her ne kadar bugün insanların
beslenme düzenlerinin temelini tahıl ve benzeri besin kaynakları oluşturuyorsa da, evrimleşme sürecinde
bunlar insan besinlerinin önemsiz bir
bölümüydü. Çünkü, bunları toplamak ve yenebilir duruma getirmek
çok fazla uğraş gerektiriyordu. Tahılları ve çeşitli tohumları besin değerlerinden yararlanılacak hale getirmede kullanılan tarım ve işleme teknolojilerinin, Orta Doğu’da ve Akdeniz’de ortaya çıkışı, bundan yalnızca
12 bin yıl öncesine dayanıyor. Avustralya’daysa bu durum günümüzden
200 yıl önce, Avrupalıların bu kıtaya
ayak basmasından sonra gerçekleşti.
50
Otçul muyuz,
Yoksa Etçil mi?
Cordain ve ekibine göre, tahıllar
ve öteki tohumlar insanların yemek
üzere evrimleşmiş olduğu besinler
olmadığı için, beslenme düzeninde
bu besinlere ağırlık verilmesi pekçok
sağlık sorununa yol açıyor. Araştırmacılar, ABD’nin Atlantik kıyılarında yapılan arkeolojik kazılarda bulunan insan iskeletlerinden elde edilen
bulguları bu duruma kanıt olarak
gösteriyorlar. Örneğin, Amerikanın
yerlilerinin mısır tarımı yapmaya
başladığı zamanlar olan İÖ 1000 yılından kalma iskeletlerin, daha eski
zamanlara ait olanlardan daha küçük
olduğu görülmüş. Kuzey Carolina
Üniversitesi’nden (ABD) fiziksel
antropolog Clark Larsen, insanın avcılık-toplayıcılığı terk edip tarıma
Aerobik Yerine
Ata Sporları
California Üniversitesi (Irvine)
Matematiksel Davranış Bilimleri
Bölümü’nde ekonomi profesörü Art
De Vany, kaos teorisi ve karmaşık
sistemler konusundaki çalışmalarıyla evrim konusuna duyduğu ilgiyi birleştirerek be densel egzersiz konusunda yeni bir anlayış
geliştirmiş. Evrimsel sağlamlık olarak adlandırdığı bu yeni anlayışı, evrimin bedenlerimizi
nasıl şekillendirmiş olduğunun ortaya çıkarılması ve bu bilgilerin insanları daha sağlıklı ve daha dinç kılmak için kullanılması biçiminde açıklayabiliriz. De Vany, bedenlerimizin ve zihinlerimizin, günümüzden 10 bin yıl
önceki çevre koşullarına uyum sağlamış olduğundan yola çıkarak, insan olarak tutumlarımızı, davranışlarımızı ve kapasitelerimizi
biçimlendirenin avcılık-toplayıcılık yaşam biçimi olduğunun üzerinde duruyor. De Vany,
avcı-toplayıcı atalarımızın beslenme düzenlerinin yanı sıra, onların bedensel etkinlik alışkanlıklarının da insan bünyesine en uygun
yaşam biçimi olduğu düşüncesinde.
İnsan sağlığının anahtarı, avcı-toplayıcı
atalarımızın yaşamlarını anlamaktan geçiyor;
çünkü, insanın kalıtsal özellikleri kimi zaman
bedenin yoğun olarak çalıştırıldığı, kimi zaman da uzun uzun tembellik yapıldığı bir rit-
Günümüzde beslenme uzmanları, beslenme düzenindeki hayvansal
besinlerin oranının %35’i geçmemesi gerektiği düşüncesinde. Cordain
ve Eaton ise, insanlar için en uygun
beslenme düzeninin %60’ının hayvansal, %40’ının da bitkisel besinlerden (meyve ve sebzeler) oluştuğunu
belirtiyorlar. İki araştırmacının bulgularını Sydney’deki uluslarası konferansta açıklamalarından bu yana,
bu konudaki tartışmalar bitmiyor.
Bir çok araştırmacı Cordain ve Eaton’ın vardıkları sonuçlara, Etnografik Atlas’taki avcı-toplayıcı toplulukların yaşamları konusundaki betimlemelerin doğru olmadığını öne sürerek karşı çıkıyor. Atlas oluşturulduğu sırada, bu toplulukların çoktan
me uyum sağlamış. Günümüzden 2,6 milyon
yılla 10 bin yıl önceki dönemi kapsayan
Paleolitik Dönem boyunca insanlar,
yaşamlarını avcılık-toplayıcılık yaparak sürdürmüşler. Av sırasında atlayıp sıçramak, bazen vahşi kavgalara tutuşmak, o dönemde yaşamış erkekler için kaçınılmazdı.
Kadınlar avdaki yoğun bedensel etkinliklere katılmasalar da, su ya da yiyecek bulmak için kilometrelerce yürüyor, çocukları taşıyor, bitki ve meyve toplamak için
uğraşıyorlardı. Hem kadınlar, hem de erkekler, av hayvanlarının derisini yüzmek, alet
yapmak ve belki de dans etmek gibi başka
bedensel etkinlikler de yapıyorlardı.
De Vany, dinç olmak isteyenlerin uzun süreli ve periyodik bedensel alıştırmalar yerine,
avcı-toplayıcı atalarımızın bedensel etkinliklerini andıran, yoğun ve karmaşık düzenli alıştırmalar yapmaları gerektiği düşüncesinde.
Günümüzün alıştırma anlayışına göre sürekli yapılan aerobik alıştırmaları kalbe fazla antreman yaptırarak, kalp ritmlerinin, sağlık için
vazgeçilmez olan kaotik çeşitliliğini azaltıyor.
Ağırlık kaldırma alıştırmalarının da çoğu tekdüze ve zaman alıcı. De Vany, bedensel alıştırmaların, hareketlerin zorluğunu arttırarak
ve tekrarları azaltarak yapılmasından yana.
Spor salonunda yaptığı bu tarz alıştırmaların
yanı sıra, rasgele zamanlarda, bisiklete binmek, tenis ve yürüyüş gibi, yoğunluğu ve süresi değişkenlik gösteren alıştırmalar yapıyor.
Bilim ve Teknik
Batı kültürünün etkisi altına girmiş
olduklarını; kimilerinin ateşli silahlar kullandıklarını, kimilerinin de tarım etkinlikleri sonucu atalarının
topraklarından göçe zorlandıklarını
belirtiyorlar. Üstelik, atlası oluşturan
kültürel antropologların, inceledikleri insanların avcılıklarından etkilenerek, bu insanların bitki toplama
gibi işlerle de uğraştığına dikkat
etmediklerine işaret ediyorlar. Cordain’i en çok eleştirenlerden biri
olan California Üniversitesi’nden
(Berkeley) fiziksel antropolog Katharine Milton da, atlası oluşturan
araştırmacıların hiçbirinin beslenme
konusuyla özellikle ilgilenmediğini
ve beslenme konusunda alan çalışması yapmak üzere eğitilmemiş olduğuna dikkat çekiyor.
Cordain, Etnografik Atlas’ın kusursuz bir kaynak omadığını kabul
ediyor. Ancak, kısa süre önce Batılılaşmış olan avcı-toplayıcı topluluklar
üzerine yapılmış, buna benzer birkaç
bilimsel çalışmanın da kendi verilerini desteklediğini belirtiyor. Bu çalışmalardan biri, şimdi Monash Üniversitesi’nde olan Kerin O’Dea adlı beslenme araştırmacısına ait. O’Dea, geleneksel yaşam biçimlerini sürdürmek üzere gençken yaşadıkları yerlere dönen, şehirlileşmiş, orta yaşlı
bir Aborijin grubuna eşlik etmiş. Avcı-toplayıcılıkla geçindikleri zaman
bu insanların yalnızca bol bol etle
değil, bol miktarda hayvansal yağlarla da beslendiğini gözlemiş.
Ancak, Milton’un aklına takılan
sorulardan biri de, insanların, avlanmayı öğrenmeden önceki 2,5 milyon
yılı yalnızca bitki yiyerek geçirdikleri göz önüne alındığında, evrimin kısa bir bölümünde bol et yiyerek beslenmiş olmalarının ne kadar önemli
olduğu. İnsanların sindirim sisteminin, tüm öteki primatlardaki gibi, yavaş sindirilen, bitkisel besinleri yemeğe uyum sağlamış olduğuna da
dikkat çekiyor Milton. Üstelik, çok
fazla bitki tüketen tüm öteki hayvanlarda olduğu gibi insan bedeni de
C vitamini üretemiyor.
Cordain’e göreyse, insanlar, et
yeme eğilimlerini gösteren bir çok
özelliğe sahip. Örneğin, insanlarda
da etçil hayvanlarda olduğu gibi, ette
bol bulunan “taurin” adlı aminoasidi
üreten enzimler bulunmuyor. YalnızEylül 2000
Beslenme uzmanları, ağırlıklı
olarak hayvansal proteinler ve
yağlarla beslenmenin
günümüz koşullarında pek
çok sağlık sorununa yol
açtığını belirtiyorlar. Öte yan dan, Grönland’da yaşayan
Eskimolar’la yapılan bir
araştırmada, beslenme
gereksinimlerini ağırlıklı olarak
balık ve deniz memelilerinin
etiyle beslenen bu insanlarda
kalp rahatsızlıklarının
görülmediğini
ortaya çıkarmış.
ca bitkiyle beslenen hayvanlardaysa
bu enzimden yüksek seviyelerde bulunuyor. İnsanlarda, bitkiyle beslenen hayvanlara özgü başka enzimlerden de düşük düzeylerde bulunuyor;
beta karoteni A vitaminine çeviren
enzimler gibi. Cordain, sindirim organlarımızın yapısının da primatlar
ailesindeki büyük maymunlarınkinden farklı olduğunu ve bu yapının
etçil hayvanlarınkine daha yakın olduğu görüşünde. Milton bu farklılığın, bitkilerin işlenerek hazmı daha
kolay hale getirilmesinden de kaynaklanabileceği görüşünde. Enzimlerdeki farklılıkların da, eski insanların gereksinim duydukları kalorilerin
çoğunu etten karşıladıkları için değil,
kendilerine belli besin maddelerini
sağlamaya yetecek kadar et yemelerinden kaynaklanabileceğini belirtiyor. Vejeteryenlerle günümüz koşullarına göre normal bir biçimde beslenen insanların sağlık durumlarının
karşılaştırıldığı araştırmalar da, ağırlıklı olarak hayvansal proteinler ve
yağlarla beslenmenin günümüz koşullarında pek çok sağlık sorununa
yol açtığını gösteriyor.
Cordain bu karşılaştırmaların, onların önerdiği beslenme düzeninin
sağlık üzerindeki etkisi konusunda
ortaya bir şey koymadığı düşüncesinde. Çünkü bugün evlerde tüketilen
etler, fazla miktarda kolesterol ve
doymuş yağ içeriyor. Geyik ya da
tavşan gibi av etlerinde ve özellikle
de balıkta bu maddelerden çok daha
az miktarlarda bulunuyor. Ağırlıklı
olarak av etiyle beslenen Batılılar
üzerine yapılmış bir araştırma bulunmasa da, örneğin, Grönland’da yaşayan Eskimolar üzerine yapılmış bir
araştırma var. Bu araştırma, beslenme gereksinimlerini ağırlıklı olarak
balık ve deniz memelilerinin etiyle
beslenen Eskimolarda kalp rahatsız-
lıklarının görülmediğini ortaya çıkarmış. Bu insanlar etin yanı sıra bol
miktarda da hayvansal yağ tüketiyorlar. Çünkü, karbonhidratların ve yağın tersine, proteinde, bedenin depolayamayacağı kadar çok miktarda
nitrojen bulunuyor. Bu nitrojenin
hemen, ya amino asit kaynağı olarak
kullanılması, ya da fazlasının üreye
çevrilerek vücuttan atılması gerekiyor. Eğer gereksinim duyulan kalorilerin % 35’ten fazlası sürekli olarak
etten alınırsa, karaciğer yeterli üre
üretemez duruma geliyor ve kandaki
nitrojenden amonyak oluşmaya başlıyor.
Fakat eninde sonunda beslenme
alışkanlıklarımızı şekillendiren, hangi besinlerin damak zevkimize uyduğunun yanı sıra hangi besinlere ulaşabildiğimiz olduğu için, insanların
Cordain ve ekibinin önerilerine uyması kolay görünmüyor. Çünkü, herkes et ağırlıklı bir beslenme düzenine uyacak olursa, ortaya çok açık bir
sorun çıkacak: Dünyamızın kaynakları, altı milyar insanın hayvansal besinlerle beslenmesini karşılayamaz.
Cordain, teknolojik olanakların yardımıyla, avcılık-toplayıcılık zamanlarından gelen özelliklerimize uygun
besinlerden herkesin yararlanmasının sağlanabileceğini düşünüyor. Örneğin, genlerinde değişiklik yapılarak bitkilerin ve tohumların besleyicilik değerleri, hayvansal ürünlerinkilere benzetilebilir. Cordain, avcılık-toplayıcılık yaparak yaşayan atalarımızın beslenme alışkanlıklarını
yeniden benimsemenin evrimsel bir
gereklilik olduğu kanısında.
Aslı Zülâl
Kaynaklar
Fox. D. "Cut the Carbs", New Scientist, 18 Mart 2000
Lewin, R. "Anchestral Echoes", New Scientist, 5 Temmuz 1997
McGregor, J. "Yabba Dabba Dooo!" New Scientist, 29 Temmuz 2000
"The Late Role of Rains and Legumes in the Human Diet,
and Biochemical Evidence of their Evolutionary Discordance"
http://www.beyondveg.com/cordain-l/grains-leg/grains-legumes
51