göz tembelliğinde erken teşhis önemli

advertisement
Türkiye’nin tüm aileyi kucaklayan ilk online dergisi
FAMILY HUG
www.familyhug.us
Biradambirbebek
Ocak 2015 Yıl 2 Sayı 12
Çocuk ve SPOR
DONDURULMUŞ
BESİNLER
GÖZ
TEMBELLİĞİNDE
ERKEN TEŞHİS
ÖNEMLİ
MUTFAĞIMIZIN BAŞ TACI BAKLAGİLLER
Family Hug
Biradambirbebek
İMTİYAZ SAHİBİ
Turcreative adına Cesur Doruk
GENEL YAYIN YÖNETMENİ
Cesur Doruk
Cesur Doruk
REKLAM
Turcreative
BÖLÜM EDİTÖRÜ
Pemra Uğural
BÖLÜM EDİTÖRÜ
Görkem Pamukçu
İşte başladık 2015 yılına. Güzel sayılabilecek bir yılı
bitirdik. Yılın son ayında biradambirbebek.com ile bir
ödül daha aldık. Hürriyet Bumerang tarafından düzenlenen ödüllerde biradambirbebek.com En Sosyal Blog
kategorisinde halk oylaması ve jüri değerlendirmesi
sonucunda birinci oldu. Ve böylece blog kategorisinde
Türkiye’de verilen 3 büyük ödülü (Turkcell Blog ödülleri 2009, Altın Örümcek 2010 ve Hürriyet Bumerang
2014) de almış olduk ve kolleksiyonumuzu tamamladık:)
Bir güzel haber de Family Hug dergiden, bir sonraki ay
yani Şubat ayı ile 2 yılı dolduruyor ve 3. yaşımıza giriyoruz. Bu iki senede emeği olan tüm editörlerime,
birbirinden değerli yazarlarıma ve gerek röportaj gerek
farklı konular ile dergiye konuk olan herkese çok teşekkürler...
Nice nice yaşlara
sevgiler
cesur d.
YAZARLAR
Pemra Uğural
Tuğçe Acaröz Oğuz
Ayşegül İşlekeller Bozca
Özge Ar
İrem Doruk
Melis Durasi
Süheda İmamoğlu
Ebru Karaduman
Eğitim Bölümü İçin Özel Sezin
Okulları’na Teşekkürler
ONLİNE DAĞITIM
familyhug.us
Turkcell Dergilik
İLETİŞİM
bilgi@turcreative.com
4 | FAMILY HUG
FAMILY HUG | 5
6 | FAMILY HUG
GÖZ TEMBELLİĞİNDE
ERKEN TEŞHİS ÖNEMLİ
Yapılan araştırmalara göre her 100 kişiden yaklaşık 3’ünde
göz tembelliği görülüyor. Bu sebeple göz tembelliği, dünyada önlenebilir görme kaybı nedenleri arasında ön sırada yer
alıyor.
Liv Hospital Göz Hastalıkları Uzmanı
Prof. Dr. Acun Gezer göz tembelliğinin küçük yaşta tespit edildiği takdirde tedavisinin mümkün olduğunun
ve ebeveynlerin bu konuda hassasiyet
göstermesi gerektiğini vurguladı. Gezer ‘’ Özellikle 7 yaşından sonra bu
sorunu yenmek giderek zorlaşmakta, yaklaşık 10-12 yaşından sonra ise
neredeyse imkansız. Göz tembelliği,
temelde beyindeki görmeyi sağlayan
bölgedeki hücrelerin gelişim eksikliğinden kaynaklandığı için beynin gelişmesini tamamladığı erken yaşlardan
sonra tedavisi mümkün olamamaktadır. Bu nedenle göz tembelliğinin çok
erken yaşlarda tespit edilmesi ve tedavi edilmesi çok önemlidir’’dedi.
Göz tembelliğinin sebebi kalıtsal olabilir
Göz tembelliği gözlerin net ve kaliteli bir görüntü algılamasını engelleyen
her türlü durumda ortaya çıkabilir.
Bazı vakalarda göz tembelliğine yol
açan sorunlar kalıtsal da olabilmektedir. Özellikle ailesinde göz tembelliği
olan çocuklar göz doktoru tarafından
mutlaka erken yaşlarda muayene edilmelidir.
2 yaşına kadar göz kontrolü şart
Görünüşte herhangi bir sorunu ve şikayeti olmayan sağlıklı ve normal tüm
çocuklar da en geç 2 yaşına kadar bir
göz kontrolundan geçmelidir. Görmede şüpheli bir durumun bulunduğunun tespit edilmesi halinde ek tetkikler
ve konuda uzman bir göz hekiminin
değerlendirmesine başvurmak gerekebilir. Zira göz tembelliğine neden olan
kimi göz sorunları ileri yaşlara kadar
bir belirti vermeyebilir ve erişkin yaşlara ulaşan bir kimsede teşhis konsa
bile tedavi için çok geç kalınmış olabilir.
FAMILY HUG | 7
8 | FAMILY HUG
10-12 yaşından sonraki tedavi fayda etmiyor
Şaşılık: İki göz ayrı yönlere bakıyorsa
beyne iki ayrı görüntü gider ve çift görme meydana gelir. Organizma bu çok
rahatsız edici durumu gidermek için beyinde gözlerden birinden gelen görüntüyü baskılar. Böylece tek gözle görme
sağlanırken diğer gözün görüntüsü kullanılmamaya başlanır. Bu arada görüntüsü baskılanan gözde tembellik gelişmeye
başlar. Şaşılık, tespiti en kolay olan göz
tembelliği nedenlerindendir. Gerçek bir
şaşılığın, hiçbir yaşta “olağan” veya “geçici” olmayacağı bilinerek şaşılıktan şüphelenilen bir çocukta yaşı ne olursa olsun tedaviye hemen başlanması gerektiği
gibi, ayrıca yaş ne kadar küçükse tedavideki gecikmenin maliyetinin o derece
ağır olacağı da unutulmamalıdır.
Kırılma kusurları: Mevcut olan yüksek
kırılma kusuru nedeni ile bir göz diğerinden çok bulanık görüyorsa, bu göz
tembel hale gelir. Görünüşte bariz herhangi bir problem olmadığı için çocuk
bu durumu kendi fark edip ifade edebilecek yaşa gelene kadar saptanması zordur.
Diğer göz hastalıkları: Bu grupta görme
eksenini kapatarak gözün görüntü almasını engelleyen tüm hastalıklar sayılabilir. Bunlar başlıca kornea, iris, lens ve
vitreus gibi gözün kırıcı ortamlarının kesiflik veya anormal pozisyonda olmaları
ile ilgili hastalıklardır. Bunların en bilineni doğumsal kataraktlardır. Bu grup, en
ağır göz tembelliğine maruz kalan gruptur. Tedavi için görüntüyü engelleyen
asıl problemin çözümü öncelik taşır ve
şarttır. Bu engel kaldırılmadığı takdirde
göz tembelliğini gidermek de mümkün
olamaz. Bu nedenle örneğin bir doğumsal katarakt söz konusu ise bu durumun
çocuk doğar doğmaz farkedilip mümkün olan en kısa zamanda ameliyatla giderilmesi sonrasında göz tembelliğinin
tedavisi etkili olur. Eğer ameliyatta gecikilirse yerleşecek tembelliği sonradan
gidermek de zor olacaktır. Yani sebebi
ortadan kaldırmak ve göz tembelliğinin
tedavisine başlamak için en uygun yaş,
en erken yaştır. 10-12 yaşından sonraki
tedavilerden ise kayda değer bir fayda
beklememek gerekir.
FAMILY HUG | 9
10 | FAMILY HUG
Melis Durasi
MUTFAĞIMIZIN BAŞ TACI
BAKLAGİLLER
Bu günlerde baklagiller ile ilgili pek çok tartışma söz konusu. Kime sorduğumuza bağlı olarak değişen birbirinden farklı cevaplar alıyoruz. Kimi mükemmel derecede besleyici, kimi ise
zararlı olduğunu iddia ediyor. Hatta bu besin grubunu tamamen diyetinden elimine etmiş
olanlarımız bile var.
O halde Türk mutfağının yüzyıllardır geleneksel besin kaynağı ve yemek kültürümüzün de
ayrılmaz bir parçası haline gelmiş olan baklagilleri gerçekten de zararlı kabul edip diyetimizden çıkarmalı mı, yoksa sağlıklı bir diyetin içermesi gereken bir besin grubu olarak tüketmeli
miyiz?
FAMILY HUG | 11
BAKLAGİLLER NEDİR?
Baklagiller familyası kendisine baklamsı kabuk oluşturan ve
içerisinde çekirdeğini barındıran bitkilerden oluşmaktadır.
Mercimek, fasulye, nohut, bezelye, soya fasulyesi, yerfıstığı,
börülce vb.
Baklagillerin farklı çeşitleri besin değerleri, görünüş, tat ve
tüketim bakımından oldukça farklılık göstermektedir.
BAKLAGİLLER PROTEİN VE POSA BAKIMINDAN ZENGİNDİR
Baklagiller oldukça dikkat çekici besin profiline sahip, protein ve posa bakımından son derece zengin gıdalardır.
Şimdi 1 kase pişmiş mercimekteki besin değerlerini ve günlük 1000kalorilik bir diyette tüketilmesi gereken besin miktarlarını inceleyelim (3):
18 gram protein,
16 gram lif,
40 gram karbonhidrat,
Tavsiye edilen günlük demir alım miktarının %37,
Tavsiye edilen günlük folik asit alım miktarının %90,
Tavsiye edilen günlük magnezyum alım miktarının %18,
Tavsiye edilen günlük potasyum alım miktarının %21,
Tavsiye edilen günlük B1, B3, B5, B6 vitaminleri, fosfor,
çinko, mangan, bakır alım miktarının %10’unu
karşılamaktadır.
Kalori değerine gelecek olursak, bir kase pişmiş mercimeğin
enerji değeri 230 kkal’dir. Tüm bu besin değerlerini ve içeriklerini de göz önünde bulundurduğumuzda baklagillerin
yüksek enerji miktarının içi boş kalori deposundan ibaret
olmadığını görebiliriz.
Baklagillerin bir başka özelliği de atmosferdeki nitrojeni
bağlayabilme özellikleridir. Nitrojen, vücudumuzun yapı
taşı olan proteinleri oluşturan amino asitlerin yapısına katılan önemli bir moleküldür. Bu nedenle, baklagiller günlük
besin ihtiyacında karşılanması gereken protein miktarının
bitkisel kaynağıdırlar.
12 | FAMILY HUG
Baklagiller, besleyici olma özelliklerinin yanında oldukça hesaplıdırlar ve bu özellikleri
onları bizim gibi gelişmekte olan ülkeler için önemli bir besin kaynağı konumuna getirmektedir (4).
Baklagiller kaliteli, protein ve lif bakımından zengin, aynı zamanda
oldukça ekonomik ve kolayca bulunabilen besin kaynaklarıdır.
Peki, baklagiller ile ilgili bilmemiz gerekenler bunlardan ibaret mi? Günümüzde, bu konularla ilgili yazılan çizilen doğruluğu tartışılır olan o kadar çok bilgi mevcut ki. Bu nedenle, bilinçli bir tüketici olmak ve doğru bildiğimiz yanlışları en aza indirebilmek için
tükettiklerimizin ne olduğunu olumlu ve olumsuz tüm yönleriyle bilmeliyiz.
Baklagillerin saymakla bitmeyecek faydalarının yanında sağlığı olumsuz etkileyebilecek
özellikleri de mevcuttur.
BAKLAGİLLERLE İLGİLİ DİKKAT ETMEMİZ GEREKENLER
Baklagiller, anti-besin olarak adlandırdığımız, sindirim sistemimize ve besin emilimine
negatif etki edebilecek maddeler de içermektedirler. Fitik Asit, Lektin, Saponinler. Şimdi
tek tek bu maddelerin ne olduğunun üzerinden gideceğiz.
Fitik Asit:
Aslında baklagiller de dahil olmak üzere, yenilebilir tüm bitkilerde bulunmaktadır. Fitik
asit, öğünde alınan demir, çinko ve kalsiyumun emilimini yani bir diğer deyişle vücuda
kazandırılmasını olumsuz yönde etkiler ve uzun vadede kişide mineral eksikliklerinin
görülmesine sebep olabilir (5,6).
Ancak, bu olumsuzluklar her koşulda gerçekleşen bir durum değildir. Özellikle et tüketiminin düşük olduğu ve fitik asit içeren gıdaların öğünlerde yüksek miktarda tüketildiği
durumlarda ortaya çıkan bir risk faktörüdür. Et tüketen bireylerde, fitik asit kaynaklı
mineral eksikliği görülme riski söz konusu değildir. Fitik asit varlığında bile, etten sağlanan demir ve çinko emilimi aktif ve etken durumdadır (7,8,9). Ancak, kişinin diyeti
tahıl ve baklagil grubu besinler bakımından zengin ise fitik asit varlığı bu durumda risk
oluşturabilecek seviyede olabilir. Vejetaryenlerde de aynı risk söz konusudur (10, 11).
Bu tip durumlarda, fitik asit içeriğini düşürmek ve besleyicilik değerini arttırabilmek
için Suda bekletme(ıslatma) (12), filizlendirme(13), mayalama(14) gibi farklı stratejiler
uygulanabilir.
Lektin:
Baklagillerde bulunan lektin, protein içeriğinin % 10’unu oluşturur(15). Sindirilmeye
direnç gösterirler ve bazıları sindirim kanalındaki hücreleri olumsuz yönde etkileyebilir.
Çeşitli baklagil lektinleri bulunmaktadır. Bunların içerisinde hakkında detaylı araştırma
yapılmış olan tipi “fitohemaglutinin” pek çok fasulye çeşidinde, özellikle de kırmızı barbunyada yüksek oranda bulunur. Yüksek miktarlarda tüketildiğinde toksik etki gösterir.
Düzgün pişirilmemiş, çiğ tüketildiği durumlarında zehirlenmelere sebep olan vakalar da
tespit edilmiştir (16).
FAMILY HUG | 13
Saponinler:
Çeşitli bitki tiplerinde saponin bulunmaktadır. Sindirime dirençlidirler ancak
bağırsak duvarını çevreleyen hücreleri etkileyebilirler.
Bazı araştırmalara göre, saponinlerin bağırsak geçirgenliğini arttırdığı, dolayısıyla
çeşitli sağlık sorunlarına yol açabileceği
düşünülmektedir. Ancak şu anda bu hipotez ile ilgili henüz kesinleşmiş kanıt mevcut değildir.
BAKLAGİLLER SAĞLIKLI LİFLER BAKIMINDAN ZENGİNDİR
Baklagiller özellikle “dirençli nişastalar”,
“çözünebilen lifler” gibi sağlıklı lifler bakımından oldukça zengindirler (1,4,19).
Dirençli nişastaların ve çözünebilir liflerin ortak bir takım özellikleri vardır:
-Kalın bağırsağa ulaşana kadar mideden
ve ince bağırsaklardan sindirilmeden geçerler. Kalın bağırsaklarda faydalı bakterilerin besin kaynağı kullanılırlar.
-Memnun etmeyen yan tesirleri gaz ve şişkinliktir. Ancak bunun yanı sıra kısa zincirli yağ asitlerinin oluşmasını sağlarlar.
Bunların kolon sağlığını olumlu, kolon
kanser riskini ise azaltıcı etki gösterdiği
konusunda bulgular mevcuttur (20).
-Çözünebilir lif ve dirençli nişastaların
her ikisi de doyurucudur(20) ve günlük
besin tüketimini azaltıcı etki gösterebilirler, uzun vadede de ağırlık kaybında destekleyici rol oynarlar(21).
Bunlara ek olarak, öğünlerden sonra kan
şeker seviyesini dengelemek konusunda
oldukça faaldirler ve insülin hassasiyetini
olumlu yönde etkilerler(23).
Çiğ baklagiller “antibesin” denilen maddeler
içermektedirler. Ancak,
gereken metotları uygulayarak
bunların pek çoğunun
etkilerinden kurtulabilmek
mümkündür.
14 | FAMILY HUG
Baklagiller, lif kaynağı bakımından zengindirler ve düzenli
tüketildiklerinde pek çok sağlığa faydalı etkileri vardır.
ÇIKARILACAK MESAJLAR:
-
Baklagiller sağlığa faydalı olacak pek çok durumla bağlantılıdır.
-
Etkileyici bir besin profiline sahiptirler ve zengin bitkisel protein kaynağıdırlar.
-
Ancak, pek çok bitkisel besin kaynağında olduğu gibi, anti-besin olarak
bahsedilen besin değerlerini azaltıcı yönde etkileyecek maddeler içerirler.
-
Anti-besin maddelerini etkisiz hale getirebilmek için çeşitli stratejiler uygulanabilir. Yüzyıllar boyunca kullanılan ıslatma, filizlendirme, kaynatma yöntemleri uygulanabilecek stratejiler arasında oldukça pratik ve etkili olanlarını oluşturmaktadır.
-
Sonuç olarak, uygun şekilde hazırlanmış baklagillerin dengeli ve sağlıklı bir
beslenmenin parçası olarak tüketilmesinin oldukça sağlıklı olduğunu rahatlıkla
söyleyebiliriz.
Melis Durası
m.durasi@gmail.com
FAMILY HUG | 15
KAYNAKLAR:
1. “Bioactive compounds in legumes: pronutritive and antinutritive actions. Implications for
nutrition and health”, 10.1007/s11101-012-9233-9, Springer Netherlands, 2012-06-01.
2. “Legumes and soybeans: overview of their nutritional profiles and health effects.”, 1999
Sep;70(3 Suppl):439S-450S, Am J Clin Nutr.
3. http://nutritiondata.self.com/facts/legumes-and-legume-products/4338/2
4. “Review of the health benefits of peas (Pisum sativum L.).", 2012 Aug;108 Suppl 1:S3-10., Br
J Nutr.
5. “Nutritional iron deficiency”, 2007 Aug 11;370(9586):511-20, Lancet.
6. “Minerals and phytic acid interactions: is it a real problem for human nutrition?”, 23 SEP
2002, DOI: 10.1046/j.1365-2621.2002.00618.x, International Journal of Food Science & Technology.
7. “Iron bioavailability and dietary reference values”, 2010 May;91(5):1461S-1467S. doi: 10.3945/
ajcn.2010.28674F, Am J Clin Nutr.
8. “Absorption of heme iron”, 1998 Jan;35(1):27-34, Semin Hematol.
9. “Effect of protein level and protein source on zinc absorption in humans”, 1989 Jan;119(1):4853, J Nutr.
10. “Is iron and zinc nutrition a concern for vegetarian infants and young children in industrialized countries?”, 2014 May 28;100(Supplement 1):459S-468S, Am J Clin Nutr.
11. “Bioavailability of iron, zinc, and other trace minerals from vegetarian diets”, 2003 Sep;78(3
Suppl):633S-639S, Am J Clin Nutr.
12. “Influence of soaking on the nutritional quality of common beans (Phaseolus vulgaris L.)
cooked with or without the soaking water: a review”, Volume 45, Issue 11, pages 2209–2218,
November 2010,International Journal of Food Science & Technology.
13. “Effect of several germination treatments on phosphatases activities and degradation of phytate in faba bean (Vicia faba L.) and azuki bean (Vigna angularis L.).”, 2012 Oct;77(10):C1023-9.
doi: 10.1111/j.1750-3841.2012.02733.x, J Food Sci.
14. “Prolonged fermentation of whole wheat sourdough reduces phytate level and increases
soluble magnesium”, 2001 May;49(5):2657-62, J Agric Food Chem.
15. “Legume lectins--a large family of homologous proteins”, 1990 Nov;4(14):3198-208, FASEB
J.
16. “Red kidney bean poisoning in the UK: an analysis of 50 suspected incidents between 1976
and 1989”, 1990 Dec;105(3):485-91, Epidemiol Infect.
17. “Food poisoning from raw red kidney beans”, 1980 Jul 19;281(6234):236-7, Br Med J.
18. “Red kidney bean poisoning in the UK: an analysis of 50 suspected incidents between 1976
and 1989.”
19. “Resistant Starch–A Review”, Volume 5, Issue 1, pages 1–17, January 2006, Comprehensive
Reviews in Food Science and Food Safety
20. “Effects of resistant starch on the colon in healthy volunteers: possible implications for cancer prevention”, 1998 Jan;67(1):136-42, Am J Clin Nutr.
21. “The effect of fiber on satiety and food intake: a systematic review”, 2013;32(3):200-11. doi:
10.1080/07315724.2013.791194, J Am Coll Nutr.
22. “Resistant starch: the effect on postprandial glycemia, hormonal response, and satiety”, 1994
Oct;60(4):544-51, Am J Clin Nutr.
23.” Insulin-sensitizing effects of dietary resistant starch and effects on skeletal muscle and adipose tissue metabolism.”, 2005 Sep;82(3):559-67, Am J Clin Nutr.
16 | FAMILY HUG
ÇOCUK VE
SPOR
Doğumdan itibaren 12 yaşa kadar devam eden
bir evre olan çocukluk evresi çocuğun genetik
yapısına göre değişiklik gösterebilir.
Çocukluk döneminde ve en erken yaşta spor ile
tanışan çocuklar, hem fiziksel hem de mental
olarak yaşıtlarına oranla bir adım öndedirler.
Spor ile büyüyen bir çocuk;
• Kuvvet gelişimi,
• Çabukluk gelişimi,
• Dayanıklılık gelişimi,
• Esneklik gelişimi,
• Koordinasyon ve beceri gelişimini
çok daha kaliteli tamamlar.
FAMILY HUG | 17
Hangi yaş grubunda hangi
sporlar uygulanabilir?
18 - 36 ay
• Bu yaş grubu çocuklar henüz fırlatma, yakalama, koşma, sıçrama, atlama gibi hareketlerin temel becerilerini
öğrenmektedirler.
• Bu beceriler merkezi sinir
sisteminin doğru gelişmesine
yardım eder.
• Bu yaş grubundaki çocuklarda düzenli bir egzersiz
programı önerilmez.
• Temel motor becerileri
geliştiren ve sportif eğitsel
oyunlar oynamak daha doğrudur.
4–6 Yaş
• Dans, cimnastik, yüzme, bisiklet
• Sportif eğitsel oyunlar ile bu
yaş grubunun kaliteli hareket
etmesi doğrudur.
7–10 Yaş
• Cimnastik, yüzme, tenis,
dans, bale, paten, bisiklet
• Bu grup çocuklar temel hareket becerilerini edinmişlerdir.
• Hafızaları ve karar verme yetileri gelişkin olduğundan bazı
oyunların stratejilerini kavrayabilirler.
• 10 yaşa kadar bireysel sporlar ile beden kabiliyetlerini
artırmaya devam etmelerinde
fayda vardır.
18 | FAMILY HUG
10 Yaş+
• Artık çocuklar karmaşık
aktivite gerektiren takım
oyunlarına katılabilirler.
• Futbol ve basketbolda
çocuğun fiziksel güvenliği
önemlidir.
• Fiziksel yaralanma riski
dışında yarışma sporları ile
birlikte kazanma ve kaybetme de başlar.
• Çocuklar kaybetmeye tahammül edemeyebilirler.
Çocuk spor ahlakına ve
amacına ısındırılmalıdır.
• Bu nedenle çocuğun profeyonel bir kadro ile spor
hayatına devam etmesini
oldukça önemlidir.
FAMILY HUG | 19
Aile, çocuk ve spor
Çocuklar haftada 2 gün düzenli bir spor programına katılırken, geri kalan günlerde aileleri ile
beraber spor yapabilirler. Çünkü, iyi bir sporcu
yetiştirmede en önemli unsur aileden kazanılan
spor bilinci ve disiplinidir.
3. Sporla içli dışlı büyüyen çocuklar alkol ve
uyuşturucu kullanımına daha az yatkındırlar
çünkü bu yıkıcı faaliyetlerin performanslarını
düşürdüklerini açık bir biçimde görebilirler.
Çocuklar yetişkinlerin yaptığı sporları yapabilir.
4. Fiziksel aktiviteler stresi azaltmak ve depresyonu önlemek için en iyi yöntemlerden biridir.
Büyükler tarafından yapılan esneme ve kas gelişimine yönelik hareketler bir ailenin eş zamanlı
yapabileceği egzersizler arasında yer almaktadır. Böylelikle çocuğa spor bilincini aşılarken
aynı zamanda kaliteli zaman geçirme fırsatını
yakalamak mümkün olur.
5. Spor yapmak çocukları küçük yaşta disiplinle tanıştırır. Bir hedef koymayı ve o hedefe ulaşmak için nasıl çalışılacağını öğrenirler.
Hayatlarında istedikleri şeyleri elde edebilmek için ne kadar çok çalışmaları gerektiğini
fark ederler.
Unutmayın ki çocuklar için en önemlisi istedikleri gibi oynayıp zıplamaları ve koşmaları için
fırsat vermektir!
6. Spor yapan çocuklar, hayatta bazen kazanıldığı gibi bazen de kaybedildiğini diğer yaşıtlarından çok daha erken öğrenirler. Bu iki durum içerisinde de ayakta kalmayı başarırlar ve
hayal kırıklıklarıyla çok daha iyi baş ederler.
Ailece yapılabilecek sporlar nelerdir?
Güzel havalarda ailece yapılabilecek sporlar;
•
Doğa yürüyüşü
•
Hafif tempo koşu
•
Scootera binmek
•
Paten kaymak
•
Yüzme
•
Bisiklete binmek
•
Play voleybolu
•
Mini Futbol
Evde yapılabilecek egzersizler:
•
Yoga
•
Pilates
•
Esneme egzersizleri
Spor yapmanın çocuklar için 10 yararı:
1. Spor yapmak her şeyden önce eğlencelidir.
Çocuklar bir şeyle uğraşıyor olmanın yanında
aynı amaca ve ilgiye sahip bir gruba da dahil olmanın keyfini yaşarlar.
2. Bilimsel araştırmalar göstermektedir ki, spor
yapan çocuklar –özellikle kız çocukları– fiziksel
yapıları hakkında daha olumlu bir bakışa sahip
olurlar ve özgüvenleri daha yüksek olur.
7. İstatistikler göstermektedir ki lise yıllarında
sporla uğraşan çocuklar daha başarılı bir akademik hayata sahip olurlar.
8. Spor yapmak, takım çalışmasını ve liderlik
özelliklerini geliştirir. Çocuklar, oyunu kazanabilmek için birlikte çalışıp iyi bir takım
oyunu çıkarmaları gerektiğini öğrenirler.
9. Spor; refleksler, stratejik düşünme ve matematik zekasını geliştirir.
10. Düzenli egzersiz hayat kalitesini belirgin
bir şekilde yükseltir. Küçüklüğünde egzersiz
yapanların yetişkin dönemlerinde spora devam etme oranı diğer kişilere göre daha yüksektir.
anneysen.com uzmanlarından
Ebru Karaduman
Beden Atölyesi Kurucusu
20 | FAMILY HUG
ÇOCUKLARDA CİNSEL
GELİŞİM ve CİNSEL EĞİTİM
Çocuklar, tüm bireyler gibi basın, televizyon, müzik ve sinema aracılığıyla sürekli ve yoğun cinsellik etkisiyle karşı karşıyalar. Okul öncesi dönem, çocukların cinsellikle ilgili konuları merak ettikleri, sıkça sorular sordukları dönemlerden biridir. Çocuklar arkadaşları ya da diğer kanallar aracılığıyla bir şekilde
cinsel bilgiler edinmektedir. Cinsellikle ilgili bilgilerin aileler ve eğitimciler
tarafından verilmesi durumun kontrolü ve bilgilendirmenin doğruluğu açısından önemlidir.
FAMILY HUG | 21
Cinsel Kimlik
Cinsel kimlik ya
da toplumsal cinsiyet, kişinin cinsiyetinden haberdar olması ve buna
uygun davranışlar
göstermesi demektir. Cinsel kimliğin
nasıl kazanıldığına
ilişkin pek çok teori
vardır. Psikanalitik
teoriye göre, insanların tümünde var
olan cinsel dürtüye
libido denmektedir
Libido, yaşamın farklı evrelerinde vücudun belli bölgelerinde odaklanır. Bu bölgelere göre
beş gelişim evresi tanımlanmıştır: Oral dönem (0-1 yaş), Anal dönem ( 1-3 yaş), Fallik
dönem (3-6 yaş), Latans dönem (6-12 yaş) ve Genital dönem (12 yaş ve sonrası). Okul öncesi dönemin bu teorideki karşılığı fallik dönemdir. Libidinal enerji bu dönemde genital
bölgededir. Kızların babaya, erkeklerin anneye hayranlık duyması yaygındır. Bu dönemde, erkek çocukların anneye hayranlık, babaya düşmanlık duymasına Oedipus Kompleksi
adı verilir. Kızlarda görülen tam tersi duruma da Elektra Kompleksi denmektedir. Kız
çocuk baba ile evlenmeyi hayal edebilir, anneyi rakip olarak görür, onu kıskanır ve babadan uzaklaştırmaya çalışır. Zaman içinde erkek çocuk, annesinin babasını sevdiğini ve
beğendiğini, dolayısıyla babasına benzemesi gerektiğini düşünür. Böylece annesi de onu
beğenecektir. Bu sırada, babasının duygularını fark ederek onu cezalandırmasından endişe duyar. Bu şekilde, çocuklar kendi cinsiyetlerinden olan ebeveyne benzemeye çalışarak
yaşadıkları çatışmanın üstesinden gelirler.
22 | FAMILY HUG
Buna özdeşim adı verilir. Özdeşim sürecinde anne babanın yerini yakın olunan ağabey,
abla, amca, teyze de alabilir. Bu dönemde
anne ve baba çocuklarının yaşadıklarının
farkında olmalı, çocuklarındaki kıskançlık,
rakip görme duygularının doğal olduğunu
ve bu duygular sonucunda cinsel kimliklerini kazanacaklarını unutmamalıdır. Ebeveynlerin anlayışlı ve sıcak tutumları çocuğun cinsel kimliğini kazanmasına yardımcı
olacaktır. Özdeşim sırasında anne babaların
sağlıklı ve cinsel kimliğinden memnun modeller sunmaları da önem taşımaktadır.
Okula başlama çağına denk gelen Latans
dönemde libidinal enerji dağınıktır, cinsel
ilgi ve duygular bir önceki döneme göre
daha azdır. Karşı cinsteki ebeveyne olan ilgi
sevecen bir bağa dönüşür. Anne ya da baba
ile evlenme fikrinden yavaş yavaş vazgeçilir.
Çocukların ilgisi okuldaki etkinliklere yönelir ve çoğunlukla aynı cinsten çocuklarla
oynamayı tercih ederler.
Daha anne karnındayken şekillenmiş olan
cinsel kimlik, asıl olarak iki üç yaşlarında
belirlenmekle birlikte yaşam boyu gelişmeye ve olgunlaşmaya devam eder. Özellikle
ergenlik döneminde toplumsal cinsel kimlik derinlik kazanıp sağlamlaşır.
FAMILY HUG | 23
Cinsel Oyunlar ve
Mastürbasyon
Çocukların kendi aralarındaki
konuşmaları ve oyunlarına dikkat
edilerek merak ettikleri konular
hakkında fikir edinilebilir. Evcilik
ve doktorculuk çocukların en sık
oynadıkları oyunlardandır. Çocuklar bu oyunlarla birbirlerinin
vücutlarına bakmak ve dokunmak, diğerlerinin de kendileri gibi
olup olmadığını görmek isterler.
Çocukları, vücutları ile ilgili konuşurken ya da birbirlerinin cinsel organlarını incelerken görmek
rahatsızlık verici olabilir. Fakat
endişelenildiğini
hissettirmek
utanma ve suçluluk duygusuna
neden olabileceğinden dikkatli
olunmalıdır. Yapılan davranışın
yanlışlığını tartışmamak gerekir.
Onun yerine çocukların dikkatini
başka bir etkinliğe çekmek uygun
olacaktır. Biraz zaman geçtikten
sonra bu tür oyunlarla ilgili sohbet
etme olanağı yaratılabilir. Çocukların cinsellikle ilgili sorularına;
‘Sence nasıl?’, ‘Sen ne düşünüyorsun?’ gibi sorular sorarak karşılık
verildiğinde onların neyi bildiği
ve ne düşündükleri öğrenilebilir.
Önemli olan merak edilen kısmı
tamamlamak, yanlış bilgileri düzeltmek ve yaşa/ihtiyaca uygun
bilgiler vermektir.
Okul öncesi dönemde bazı çocuklar bedenlerinden haz aldıklarını
fark ederler. Cinsel organla oynama, elleme vb. davranışlar gösterebilirler. Bu doğaldır ve ayıplanmamalıdır. Çocuklar temel olarak
iki nedenden ötürü cinsel organlarıyla oynarlar;
24 | FAMILY HUG
1. Tensel bir zevk aldıkları
için, 2. Bu davranışlar güven ve rahatlama duygusu
verdiği için. Bu durumda,
tepki vermeden çocuğun
enerjisini başka bir alana
yöneltmek uygun olacaktır.
Başkalarının önünde mastürbasyon yaptığında ona
başka insanların önünde
bunun yapılmasının doğru olmadığını hatırlatmak
gerekebilir. Çocuğun bakımından sorumlu herkesin
tutarlı bir tavır sergilemesi
önemlidir. Çocuğun yaptığı şeyle ilgili yorum yapmamak doğru olacaktır.
Aşırı derecede sıklıkla tekrarlanan mastürbasyonun
muhtemel nedenleri arasında; can sıkıntısı, gerginlik, düşük kendine saygı ya
da cinsel istismar düşünülebilir. Böyle bir durumda
davranışı gidermeye çalışmak yerine altta yatan
problemi keşfedip bunu
çözmeye çalışmak gerekir.
Mastürbasyon yalnızca takıntılı ölçüde yapılmaya
başlandığında ve normal
faaliyetleri engelleyen bir
duruma geldiğinde bir sorun olarak nitelenebilir ve
bir uzmana danışmak gerekebilir.
Nelere Dikkat Etmeliyiz?
• Çocukların cinsellikle ilgili soruları karşısında sakin olunmalı, açık, dürüst
ve kabul edici bir tutum
gösterilmelidir. Yetişkinlerin tutumlarının çocukları
etkileyeceği unutulmamalıdır. Çocukların sorularını
duymazlıktan gelmemek
veya geçiştirmemek gerekir. Çocuklar anne babalarına soru sormaktan çekinmemeli, gerektiğinde yanıt
alabilme konusunda rahat
olmalıdırlar. Bu dönemde
çocuğa doğru yaklaşımla uygun yanıtlar vermek
çocuğun ileriki yaşlarda
ebeveynleriyle
kuracağı
iletişimin temelini oluşturacağından önemlidir.
• Çocuklar cinselliği bizim
algıladığımız şekilde algılamazlar. Onlar öncelikli
olarak kim olduklarını ve
nereden geldiklerini bilmek isterler. Bebeklerin
nereden geldiği sorulduğunda; ‘Bebekler annenin karnında bulunan ve
rahim adı verilen özel bir
yerde büyürler ve sonra
dünyaya gelirler.’ şeklinde
basit cevaplar verilebilir.
• Çocuklar, kızlar ve erkekler arasındaki bedensel farkları fark ettiğinde
kendilerinde eksiklik ya da
fazlalık olduğu duygusuna kapılabilirler. Vücudun
bölümleri tanıtılırken kızlar ve erkekler arasındaki
farklardan söz edilmeli ve
görevleri basit bir dille anlatılmalıdır. Büyüyünce pipisinin çıkıp çıkmayacağını soran bir kız çocuğuna;
tüm kadın anatomisini anlatmak yerine, bunun bir
eksiklik olmadığını, kızların bu şekilde eksiksiz ve
tam olduklarını ve kızların
erkeklerden farklı olduğunu basit bir şekilde anlatmak gerekir. İhtiyaçtan
fazla bilgi verilmesi, hem
çocuğun anlatılanı anlamamasına hem de cinsel
konulara ilginin artmasına
neden olacaktır.
FAMILY HUG | 25
• Cinsel eğitimde bedenin
kişiye özel olduğu mutlaka
vurgulanmalıdır. Bununla
ilgili kişisel sınırlara çocuk
açısından da saygı gösterilmelidir. İstemediği ortamlarda çocuğu soymamak,
vücudunu başkalarına göstermemek, cinsiyetiyle ilgili abartılı/aşağılayıcı ifadeler kullanmamak, tehdit
etmemek gerekir.
Cinsel eğitimin temel
amaçlarından biri çocuğa
kendisini ve vücudunu korumayı öğretmektir. ‘Bedenin sana ait, dokunmasını
istemediğin kişilere hayır
diyebilirsin.’ şeklinde sözlerle çocuklara kendilerini
korumaları öğretilebilir.
Çocuğa kendisini kötü ya
da ayıp bir şey yaptığını
düşündürmeden, kararlı
bir sesle ‘Vücudumuz gizli
ve özeldir. Onu oynamak
için kullanmayız.’ denebilir.
UZMAN KLİNİK
PSİKOLOG
ÖZGE AR
26 | FAMILY HUG
Dondurulmuş Besinler
Besin saklamada en iyi yöntem dondurarak depolamadır. Besinlerin sıcaklıkları düşürüldğünde içerdikleri su, buz kristallerine
dönüşür. Bu şekilde mikrop üremesi durdurulur. Dondurulmuş
besinler üretim tarihinden yenileceği zamana kadar geçen sürede -18°C saklanmalıdır. Bunun için derin dondurucular uygundur
FAMILY HUG | 27
Dondurulma ile taze
sebze ve meyvelerde
bulunan A, C, B grubu
vitaminleri kayıpları
diğer saklama yöntemlerinden çok daha azdır. Örneğin C vitamini
dondurulma ile saklamada % 20 azalırken ,
geleneksel depolama
şekli kiler ve benzeri
şekillerde saklamada
tamamen kaybolur.
Donmuş ürünlerin en
sağlıklı yanı herhangi
bir koruyucu madde
kullanılmamasıdır. Şeker, tuz, terbiye etme,
konserve ederek saklama besin kayıplarını
yükseltir ve tat değişikliklerine neden olur.
Dondurarak saklama
tat ve besin değerinin
en iyi korunduğu yöntemdir.
28 | FAMILY HUG
Dondurulmuş Besinleri Kullanırken Nelere Dikkat Edilmeli
1. Ambalajında karlanma olan dondurulmuş gıdalar alınmamalıdır
2. Ambalajı yırtılmış gıdalar alınmamalıdır.
3. Alış veriş sırasında dondurulmuş besin en son alınmalı diğer besinlerden
ayrı poşette taşınmalıdır.
4. Dondurulmuş besinler en kısa sürede eve ulaştırılarak buz dolabına konulmalıdır.
5. Dondurulmuş besinler derin dondurucuda 2-3 ay, buzdolabının buzluğunda 1 hafta, buzdolabında ise 1 gün saklanabilir.
6. Elektrik kesintilerinde buzdolabı ve dondurucunun kapağı açılmayarak sıcaklık yükselmesi önlenmelidir. Kesinti uzun sürdüğü durumlarda besinlerin etkileneceği unutulmamalıdır.
7. Dondurulmuş besinlerin çözülmesi için bir gece önce derin dondurucudan
alınarak buzdolabına konması gerekir. Bu şekilde mikrop üremesi önlenir.
8. Çözülmüş gıdalar tekrar dondurulmamalı, bekletmeden kullanılmalıdır.
9. Besin ögeleri daha iyi korunan dondurulmuş ürünler, konserve ve kurutulmuş ürünlere tercih edilmelidir.
Dyt. Süheda İMAMOĞLU
FAMILY HUG | 29
30 | FAMILY HUG
Boşanma
ve Çocuk
Birbirini seven ve yaşamlarını birlikte
paylaşmak için evlenmeye karar veren kadın ve erkek, bu sevgilerinin ve
mutluluklarının hayat boyu sürmesini
arzu eder. Bu istek ve inançla kurulan
evliliklerden bazıları zaman içinde çeşitli nedenlerle yıpranır ve sona erdirilmek durumunda kalınır.
FAMILY HUG | 31
Peki çocukların boşanmadan en az etkilenmeleri için nelere dikkat edilmesi
gerekir?
- Boşanma bir oyun değildir. Boşanmanın ciddi bir karar olduğunun
farkına varmak ve sonradan pişman
olunmaması için karşılıklı olarak bir
süre düşünüp, verilen karardan emin
olmaya gayret edilmelidir.
- Uzman desteğiden kaçmamak gerekir. Ayrılık kararı öncesinde ilişkinin
yeniden tarafsız bir bakış açısı ile gözden geçilmesi için bir uzmandan destek alınması tercih edilmelidir.
- Çocuğun yanında kavga edilmemelidir.Evdeki tartışmaların ve kavgaların
asgari düzeyde yaşanmasına ve özellikle çocuğun yanında yapılmamasına
özen gösterilmelidir. Çocukların sadece kavgaya şahit olmaması yetmez
çünkü etraftaki gerilimi de oldukça iyi
hissederler.
- Ayrılık kararı aileyle paylaşılmalıdır. Boşanma kararında ailenin diğer fertlerinin de bilgilendirilmesi önemlidir. Ancak bu bilgilendirmenin yapılış şekline dikkat edilmelidir. Her ne kadar büyük
anne, teyze, büyük baba olarak aile ile ilgili söz hakkına sahip olsalar da yaşananlar öncelikle bu
çekirdek aileyi ilgilendirir. ‘’Zaten seni hep üzdü’’
- Boşanma kararı çocukla konuşulmalıdır. Çocuğa / çocuklara durum anlatılırken yaş seviyelerine
uygun kelimeler kullanılması ve ses tonunun kontrol edilmesi önemlidir.
Çocukla konuşurken anne ve babanın birlikte olması tercih edilmelidir. Açıklama yapılırken çocuğun beden dili ve tepkileri iyi izlenmeli, çok üstüne gidilmemelidir. Aynı şekilde baba ve anne de
konuşma sırasında birbirlerine dikkat etmeli ve aşırı duygusal tepkiler vermemeye çalışılmalıdır.
Ağlamak, ses titremesi, gergin hareketler, sinirlenmek, sesin yükselmesi, anne – babanın aynı anda
konuşması, birbirlerini suçlamaya yönelik tavır takınılması kontrol edilmesi gereken davranışlardır. Ayrıca çocuğun soru sorması desteklenmeli ve aklının karışmadan, durumu doğru şekilde
anladığına emin olunmalıdır.
32 | FAMILY HUG
- Çocuğun suçluluk duymaması sağlanmalıdır. Çocuğa yaşamda meydana gelen bu
değişiklikle ilgili herhangi bir suçluluk hissettirilmemelidir. Çocuğun kendisini suçlaması önlenmelidir. Bunun en önemli yolu
da eşlerin birbirini suçlamamasıdır.
- Mal paylaşım tartışması çocuktan uzak
bir şekilde yapılmalıdır. Maddi konularda gerekli paylaşımın yapılması sırasında
çocuğun yakınlarda olmaması ve karşıklı
yapılan ‘’senin-benim’’ çekişmesine şahit
olmaması tercih edilmelidir. Eşyalar yaşanmışlıkları da anımsattığı için duygusal iniş-çıkışlar yaşanabilir. Ayrıca çocuk,
eviyle yani en güvende hissettiği yer ile özdeşleştirdiği büyük resmin parça parça dağılmasını görmüş olur. Bu trajik sahneleri
çocuğun izlememesi için özel çaba sarfedilmesi gerekir.
- Yeni evin düzenlenmesinde mevcut düzen esas alınmalıdır. Ayrıca yeni evdeki pek
çok eşyanın ve özellikle düzenin eski evdeki
gibi kalmasına özen gösterilmesi gereklidir.
Özellikle 2- 8 yaş grubu çocukların büyük
bir kısmı için eşyaların yeri ve korunumu
çok önemlidir.
‘’Sana yeni bir yatak almak zorundayız,
çünkü bu evde de bir odan olacak. Ama
yeni oyuncaklara ihtiyacın olduğunu düşünmüyorum. Istediğin oyuncakları seçip
getirebiliriz. Istersen hep burada kalırlar,
istersen gelirken yanında getirebilirsin. ‘’
‘’Yeni koltuk almamız gerekiyor istersen
birlikte seçelim. Senin sevmeni istiyorum
çünkü burası senin evin.’’
Bazı eşyaların taşınabileceği, bazılarının sabit kalması gerektiği çocuğun anlayabileceği örneklerle anlatılmalıdır.
- Yaşam rutinleri ile ilgili ortak kararlar
alınmalıdır. Anne ve baba yeni hayata başlamadan önce bazı ortak yaşam alışkanlıklarının devamlılığı konusunda uzlaşmaya
varmış olmalıdır. Bu oldukça hassas bir
konudur çünkü eğer çocuk ebeveynlerden
birinin diğerinden daha farklı kurallar getirdiğini hissederse bu durumu fazlasıyla
esnetebilir.
Çocuğun iki evde de benzer yaşantılar geçirmesi, kıyas yapmaması ve bir tarafı seçmeye çalışmaması için çok önemldir. Bu
nedenle anne baba hangi durumlarda nasıl
davranacaklarına ve rutinlerin nasıl uygulanacağına ortak karar vermelidir.
- Zorunlu olanlar dışındaki değişikler için
biraz beklenmelidir. Okul değişikliği, bakıcı değişikliği, eski evdeki anılardan kurtulma isteğiyle ortaya çıkan eşya yenilemeleri,
saç-makyajdaki sert değişimler ve ya çalışma saatlerini etkileyen iş değişiklikleri gibi
çocuğun yine adapte olmasını gerektirecek
farklılıklar için sabırlı olunması ve öncelikle içinde bulunulan sürecin hazmedilmesi
gereklidir.
- Artık yeni bir yaşam başladığı gerçeğini kabul etmek ve bununla uzlaşmak çok
önemlidir. Çünkü gerçeği kabullenmek süreci iyi yönetebimeyi, süreci iyi yönetebilmek ise sonucun negatif etkilerini asgariye
indirmeyi sağlayacaktır. Eğer ebeveyn kabullenirse çocuk da daha az direnç gösterir.
- Çocuk ebeveynler tarafından mesaj taşıyıcısı olarak kullanılmamalıdır. Anne –
baba çok olumsuz şartlarda ayrılmış olsa
bile birbirlerine iletecekleri haberleri çocuk
aracılığıyla değil yazarak bile olsa kendi
aralarında yapmalılardır.
‘’Babana söyle pazar günü seni bırakırken
servis parasını yollasın’’
‘’Anne, babam servis parasını ay sonu verebilecekmiş’’
Konu burada bitmiş olsa belki çok garip gözükmeyebilir ancak büyük olasılıkla cümleler yorumlarla ve sorularla artacaktır;
‘’Baban servisin 15’inde ödeneceğini bilmiyor muymuş?
‘’…?’’
ya da ,
‘’Neden şimdi vermedi?
‘’….?’’
Hiç bir çocuk bu gibi sorunların ortasında
bırakılmamalıdır.
FAMILY HUG | 33
- Çocuğa casusluk yaptırılmamalıdır. Çocuk anne ya
da baba tarafından diğer ebeveynin yaşantısı, davranışları ve düşünceleri ile ilgili sorguya çekilmemelidir, laf
almak için kullanılmamalıdır.
‘’Babanın evini kim temizliyor?’’
‘’Annen akşamları kiminle konuşuyor?’’
- Çocuk olumlu tepkiler almak için şımartılmamalıdır.
Ayrılan ailelerde hissedilen suçluluk duygusu ve içten
içe çocuğu memnun ederek eksikliğin telafi edilmesi
isteği bazen aşırı kontrolsüz davranışlara neden olabilmektedir.
- Boşanmanız onun suçu olmadığını sık sık tekrarlamanız gerekebilir. Çünkü çocuk sürekli bir sebep arar
ve tamin edici bir sonuç bulmadığından sık sık kendini
suçlama eğiliminde olacaktır.
- Yeni ilişkiden emin olunmadan çocuk bilgilendirilmemelidir. Boşanmanın ardından kendi yaşamlarını
yeniden kuran anne ve babanın hayatına başka kişilerin girmesi ve duygusal ilişkiler yaşamaları normaldir
ancak bu ilişkilerin çocuğu etkilemesine dikkat edilmelidir. Ve yüzük takılması gibi bir ciddiyete ulaşmadan
çocuğun fazla yakınlaşmaması tercih edilmelidir.
- Ebeveynler kendilerini de unutmamalıdır.Boşanmış
ailelerde hem erkek hem kadın elbette çeşitli zorluklar yaşarlar. Çocukla ve kurulan yeni yaşamla uğraşırken anne/babanın kendisini de ihmal etmemesi gerekir. Sağlık ve finans gibi konuları gözardı etmemeleri
önemlidir.
Çocuklarına iyi bakabilmeleri için anne – babanın da
kendilerine iyi bakmaları gereklidir. Sağlıklı bir bedene
ve ruha sahip olmayan bir anne/baba çocuğuna da faydalı olamayacaktır.
Hayat, başımıza gelen tahmin edilmesi güç olaylar ve
bazen hoş, bazen tatsız yaşantılardan meydana geliyor.
Ancak boşanma gibi bazı olaylar sadece bizi değil bizimle birlikte hayatımızı paylaştığımız çocuklarımızı da
çok yakından etkiliyor. Boşanma sürecindeki ilişkiler
iyi yönetildiğinde, sağlıklı ve sağduyulu kararlarla davranıldığında tüm aile fertleri üzerindeki olumsuz etkileri en aza indirmek mümkün olabilir.
Tuğçe Acaröz Oğuz
Çocuk Gelişim Uzmanı / Yazar
https://twitter.com/tugceacaroz
https://www.facebook.com/cocugunuzuanlamak
instagram: tugceoguz
34 | FAMILY HUG
Yapabileceklerini
keşfetmeye
hazır mısın?
FAMILY HUG | 35
familyhugatolye.com
Ataşehir
36 | FAMILY HUG
FAMILY HUG | 37
Hatırlatma
Dergi içeriği sadece bilgilendirme amaçlı olup hiç bir şekilde tıbbi öneride bulunma amacı taşımaz.
Derginin okuyucuları riski tamamen kendilerine ait olmak üzere dergi ve
içeriğine erişmeyi kabul ederler. Derginin yazılması ve yayınlanmasında görev alan ve üçüncü kişiler erişimden ve/veya dergideki bilgilere
güvenmelerinden kaynaklanan herhangi bir zarar ve/veya kayıptan sorumlu tutulamazlar.
Dergi, diğer web sitelerine linkler ve köprüler içermektedir. Family Hug,
söz konusu sitelerinin içeriklerinden ve bu sitelerden dolayı kaynakla-nan herhangi maddi ve manevi zarar ve kayıplardan sorumlu tutulamaz.
İçerikteki yazı ve resimlerin izin alınmadan, izin alındıktan sonra da kaynak gösterilmeden yayınlanması yasaktır.
Download