TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

KATRÜ'n-NEDA
KATAAN-ı TEBRIZ)
(ı.S)I.~ wl#)
Hakim Şerefüzzaman
Katran Adudl Tebriz!
(ö. 482/1089'dan sonra)
L
İranlı şair.
Tebriz civarındaki Şadlabad köyünde
Katran kelimesinin şairin adı mı
mahlası mı olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Bazı şiirlerinde ailesinin di h kan
(köy ağası) olduğunu söyleyen Katran'ın
eserlerinden iyi bir öğrenim gördüğü anlaşılmaktad ır. Genç yaşta Gence'de Şed­
dadller'den Ebü'l-Hasan All-i Leşkerl'nin
hizmetine girdi. Gence'de ayrıca Ebfı
Mansur Vehsfıdan ve Tiflis Hükümdan
Ebü'l-Fazl Ca'fer ile tanıştı. Leşkerl kendisine son derece iltifat ettiği halde onu
bırakıp Tebriz'e geldi. Ancak buradan
kendisine kasideler göndermeyi de ihmal
etmedi. Tebriz'de Vehsfıdan'ın sarayına
intisap etti ve sarayın en sevilen şairlerin­
den biri oldu. Bu hükümdarın Irak Türkmenleri'ne karşı elde ettiği zaferleri anlatan kasideler yazdı. Bir manzumesinde
434'te (1 042) Tebriz'de vuku bulan bir
depremi bütün ayrıntıları ile tasvir eder.
438'de ( 1046) Tebriz'de Nasır-ı Hüsrev ile
görüştü . Selçuklular'ın Azerbaycan'ı hakimiyetleri altına aldıkları sırada ( 446/
ı 054) hakkında otuzdan çok kaside yazdığı Ebü'l-Halii Ca'fer adında bir hükümctarın yanında bulunuyordu. 459'dan
(1067) sonra Gence'ye giden Katran burada Fadlfın b . Ebü's-Süvar'ı övmüş ve
büyük miktarda ödül almıştır. Bir kasidesinde. 481 'de (1088) Melikşah tarafından
Esterabact'a götürülen Fadlfın'un Gence'ye döndüğünden bahsettiğine göre o
tarihte Gence'de bulunuyordu. Burada
Selçuklular'dan İmadüddevle Sav Tegin
için iki kaside yazdı. O sırada sekseni aş­
kın bir yaşta bulunması gereken Katran
büyük bir ihtimalle 48Z'den (1 089) sonra
vefat etmiştir.
doğdu.
Eserleri. 1. Divan. Horasan bölgesi dı­
Azerbaycan'da Farsça şiir yazan ilk
kaside şairi olan Katran şiirlerinde Unsfırl
ve Ferrfıhl'yi örnek almıştır. Horasan şa­
irlerinden farklı olarak söz sanatiarına
ağırlık vermekle birlikte birçok şiiri sade
ve kolay anlaşılır niteliktedir. 8000 beyit
ihtiva eden divanı kaside, terkibibend ,
kıta ve ruballerden oluşur. Beş nüshası
bilinen divanın bazı nüshaları İran edebiyatının ilk dönem şairlerinden Rfıdeki'ye
(ö. 329/941) isnat edilmiş ve Divan-ı Rildekiadıyla basılmıştır(Tahran 1263 hş . ) .
şında
Katran'ın divanı
son olarak Muhammed
Nahcuvanl tarafından yayımlanmıştır
(Tahran 1362 hş ./ 1 983) z. Tefasir ii lugati'l-Fürs. Katib Çelebi Katran'ın bu adla
bir sözlükyazdığım kaydetmektedir (Keş­
fü'?·?Unün, ı. 426). Katran'ın çağdaşı olan
Esedl-i Tfısl de Luğat-ı Fürs adlı eserinde onun böyle bir eseri olduğuna dair telmihte bulunmaktadır. Ancak eser günümüze kadar gelmemiştir. Bazı kaynaklarda Katran'ın Kavsname adlı bir mesnevisi bulunduğu kaydedilmektedir (mesela bk. Safa. ıı. 422-423) .
BİBLİYOGRAFYA :
Nasır-ı Hüsrev. Sefername(nşr. M. Debir-i Siyaki). Tahran 1369 h ş., s. 9; Avfi, Lübab, ll, 214;
Devletşah, Te?kire, s. 67; Keşfü '?-?Unün, 1, 426;
Hidayet, Mecma'u'l-fuşaf:ıa', Tahran 1270, s.
466-476; Browne, LHP, ll , 271; Rypka, HIL, s.
194; Safa. Edebiyyat, ll, 421-430; Bediüzzaman Fürüzanfer. Sül]an ü Sül]anueran, Tahran
1369 h ş., s. 492-500; Abdülhüseyin Zerrinküb,
BaKaruan-ı fjulle, Tahran 1374 hş., s. 103-115;
M. Rı za Şefii Kedkeni. Suuer-i /jiyal der Şi'r-i
Farsi, Tahran 1336 hş . , s. 540-549; Abidi, "Se
J5aşide -i Naşinal;ı.te ez ~tran-ı '!ebrlzl", Ay ende, VI, Tahran 1359 hş ., s. 507-516; Ahmed
Ateş, "Katran", iA, VI, 447-452; 1. Dehghan .
"~atran", EJ2 (ing.), IV, 773.
jjJ
r
ADNAN
KARAİSMAİLOGLU
KATRÜ'n-NEDA
( ı,S...Wf.,W)
İbn Hişam en-Nahvi'nin
(ö. 761/1360)
L
nahve dair eseri.
_j
Tam adı Katrü'n-neda ve bellü'ş-şa­
da olan eser temel gramer kurallarını özlü ifadelerle anlatan bir giriş niteliğinde­
dir. Nah iv ağırlıklı olmakla birlikte kısmen
sarf konularını da içeren eserde benzer
konular birleştirilmiş , farklı görüşler ve
hatalı bulunan fikirlerle tercih edilen görüşler kısaca belirtilmiştir. İbn UsfGr el-İş­
bill' nin Şer]J.u Cümeli'z-Zeccdci'si, Ebfı
Ali el-Farisl'nin el - lfalebiyyat'ı, Zemahşerl'nin Keşşaf'ı ile el-Enmilzec'i eserin
belli başlı kaynakları arasında sayılabilir.
Müellif yer yer Slbeveyhi. Ahfeş ei-Evsat,
Ferra. Ali b. Hamza el-Kisa!, İbn Serrac,
Müberred. Zeccac ve İbn Harlif'un görüş­
lerine de başvurmuştur.
Katrü'n-nedd'nın müstakil olarak ve
daha ziyade müellifin şerhiyle birlikte birçok baskısı yapılmıştır (Bulak ı 253; Kah i re
1274,1278,1280.1963).MuhammedMuhyiddin Abdülhamld eseri Sebilü'l-hüda
bi-ta]J.~il~i Şer]J.i Katri'n-neda adlı ta'likiyle (Kah i re 1386/ 1966). Taha Muhammed ez-Zeynl ile Muhammed Abdül-
mün'im Hafacl de gerekli açıklamalar ve
ilave ettikleri alıştırmalarla birlikte yayımlamışlardır (Kahire 1388/1969).
Yüzyıllarca
okunan eser hakkında şerh,
nazma çekme ve tercüme türü
birçok çalışma yapılmıştır. Katrü'n-neda
üzerine başta müellifi olmak üzere birçok kişi şerh yazmıştır. Ahmed ei-Fakihl
(Mücibü 'n-nida ila Şerf:ıi Katri'n-neda, Bul ak 1264; Kahire 1281; Bombay 1880). Ma'mer İbn Abdülkavl, Abdülmelik ei-Assafi
(Bülügu '1-meram li-Kü teyyibi Katri'n-neda li'bn Hişam). İsmail b. Temlm el-Cevheri. Moulvi lrtiza Alikhan ( Medres 1889) .
ve İbrahim el-Endelüsl'nin şerhleri bunlardan bazılarıdır (Brockelmann, GAL, ll .
28; Suppl. , ll, 17).
haşiye,
Yusuf el-Feyşl, Ahmed ed-Delcemfınl,
Ahmed eş-Şücal (Bulak 1272; Kah i re 1299),
Hasan İbn Abdülkebir (Tunus 1281}, Abdürrahlm es-Süveydl. Mahmud el-Alfısl,
Ebu Bekir eş-Şenevanl ve Muhammed b.
Aşfır et-Tahir (Hediyyetü '1-erib ila aşda­
~i'l-f:ıabib, Kah i re 1296) müellifin şerhine
haşiye yazanlar arasında zikredilebilir. Ahmed ei-Fakihl şerhine de haşiyeler yazıl­
mıştır. Bunlardan Yasin ei-Uieyml ( Kahire ı 299). Ali en-Nebtltl (İcabetü tullabi'lhüda, Jerusalem 1320) ve Mahmud el-Alfı­
sl (Kahire 1320) haşiyeleri basılmıştır.
Katrü'n-neda ve müellif şerhinde örnek (şah id) olarak geçen 150'yi aşkın şiir
de ayrıca şerhedilmiştir. Ebü'l-Kasım b.
Muhammed ei-Bicai. Sadık b. Ali el-Hüseyni. Muhammed eş-Şirblnl. Ahmed b.
Ka sım ei-Ubadi, Cemaleddin ei-Kabbanl,
Muhammed Emin ei-Müderris ve Osman
b. Mekki ez-Zebldl (Me'alimü '1-i~tida şer­
f:ıu şevahidi Katri 'n-neda, Kahire 1324)
bu tür şerh yazan müelliflerdendir.
Eser, Abdülazlz el-Fergall (NC2?mü Katri'n-neda, Bulak 1244), Said b. Abdullah
el-Himyeri (NC2?mü '1-Katr). Süleyman Bek
eş-ŞiM (N11?mü '1-Katr). Said ei-Amri(Neş­
'etü't-tullab ve behcetü 'l-af:ıbab ) gibi müellifler tarafından nazma çekilmiştir. Kitabın bazı bölümleri ayrıca şerhedilmiş­
tir. Sadık b. Ali el-Hüseynl'nin Mul].tarat
min Kitabi'l-Katr, İsmail b. Ganim elCevherl ile Nu'man el-Aıfısl'nin Şer]J.u Dibaceti Katri'n-neda ve Muhammed b.
Ahmed Aliş'in ljatimetü Şer]J.i Katri'nneda adlı eserleri bu tür çalışmalar arasındadır (Katrü 'n-neda üze rine yap ılan
bütün çalışmalar için bk. Al i Fevde Nt!. s.
107-110; Brockelmann, GAL, ll, 28;Suppl. ,
ll, 16-17). A. Goguyer. Şer]J.u Katri'n-neda ' y ı La pluie de rosee et i' etanchement du soif adıyla Fransızca'ya çevirmiştir (Le iden 1887).
59
KATRÜ'n -NEDA
BİBLİYOGRAFYA :
İbn Hişam en -Nahvl, Şerl:ıu Katri'n-neda (nşr.
M. Muhyiddin Abdülhamld), [baskı yeri ve tarihi yokj (Darü'l-fikr); Keşfü'?·?unCın, ll, ı352;
Brockelmann, GAL, ll, 27 -28; Suppl., Il, ı6- ı 7;
Ali Fevde NH, ibn Hişam el-Enşarl: AşaruhCı ve
me;;;hebühü'n-naf:ıvl, Riyad ı406/ı985, s. 95 -
117.
r;,ı
ıt.J M. Rı;şir ÖzBALIKÇI
KATTAN, Ebfi Ma'şer
(bk. EBU MA'ŞER et-TABERI).
~
L
ı
L
ı
KATTAN, Rebi' b. Süleyman
(bk. REBI' b. SÜLEYMAN el-KATTAN).
KATIAN, Yahya b. Said
ı
~
ı
(bk. YAHYA b. SAID el-KATTAN).
~
L
ı
KAVAİD
ı
(bk. KAİDE).
~
L
ı
KAVAİDÜ
ı
AKAiDi ALİ MUHAMMED
(bk. BEYANü MEZHEBİ'I-BATINİYYE).
~
L
KAVAİDÜ't-TAHDIS
(~~1..ı.c1~)
Cemaleddin
el-Kasımi'nin
(ö. 1914)
hadis usulüne dair eseri.
L
~
Hadis usulü konularının yeni bir tertiple ele alındığı eserin tam adı K,ava'idü'ttal;diş min fünCıni muştalal;i'l-l;adiş'­
tir. Kasımi hadis. fıkıh, kelam, tasawuf
ve edebiyat ilimlerinin belli başlı kaynaklarından iktibaslar yaparak hazırladığı
eseri 19 Zilhicce 1324'te (3 Şubat 1907) tamamlamıştır. Müellif. on bölüm halinde
kaleme aldığı eserin girişinde tanınmış
şahsiyetlerin gelecek nesiller için kitap
yazmasının önemi konusundaki görüşle ­
rini açıklamakta, kitaplarda nakledilen
fikirlerio kaynağını zikretmenin önemi
üzerinde durmakta, İbn Hacer el-Askalanl'ye dayanarak başlangıçtan itibaren
usul-i hadise dair eser yazanların çalışma ­
larını tanıtmaktadır.
Kitabın birinci bölümünde hadisin, hadis ilminin, hadisleri nakleden ve savunanların değeri; ikinci bölümde hadis, haber, eser, hadls-i kudsi, hadisleri ilk ted-
60
vin edenler; üçüncü bölümde hadis ilminin mahiyeti. ravilerle ilgili bazı terimler;
dördüncü bölümde sahih, hasen, zayıf,
mürsel hadisler ve uydurma rivayetler,
hadis diye uydurulan sözlerin nasıl bilineceği, beşinci bölümde ashap ve tabiinin
hadis rivayetindeki yeri, Şal;il;-i Bu]].ari
ve Şa]Jil;-i Müslim'de uygulanan bazı
metotları; altıncı bölümde isnadın mahiyeti, önemi, tahammül yolları, rivayet sı­
rasında kullanılan rumuzlar; yedinci bölümde rivayetle ilgili meseleler, hadisi
manen, ihtisar ve takti' suretiyle ve birden fazla yerde rivayet, hadislerle istiş­
had; sekizinci bölümde hadis rivayet
edenlerle hadis talebesinin uyması gereken kurallar; dokuzuncu bölümde hadis
kitaplarının tabakaları ve bunların sağ­
lamlık derecesi, onlardan faydalanman ın
usulü, bazı kitaplarda kullanılan rumuzlar; on uncu bölümde hadisin vahye dayanan. dayanmayan kısımları, dinin ResOl-i
Ekrem'den nasıl öğrenildiği, sünnetin
herkesi bağladığı, hadisiere göre amel etmenin gereği, hadisi herkesin anlamayacağı görüşünün yanlış olduğu, hadise saygı göstermeyenlerden uzak durulması
gerektiği. aniaşılamayan hadisler karşı­
sında ve çelişki durumunda nasıl davranılacağı, sahabe, tabiln ve fakihlerin ihtilaf sebepleri, ehl-i hadis ve ehl-i re'y arasındaki farklar, müctehid imarnlara tabi
olmanın gereği gibi konular yer almaktadır. Eser, ilirnde ilerleyebilmenin yolu
ve hadisin iyi bir kul olabilmek için öğre­
nilmesi gerektiğine dair iki hatime ile son
bulmaktadır. Kendilerinden alıntı yapılan
müelliflerle kitapları belirgin şekilde zikredilen eser Muhammed Behcet el-Baytar tarafından yayımlanmıştır ( Dımaşk
1353; Kahire 1380/1961; Beyrut 1979, 1986,
1408/1987, 1989).
Kavala'dan bir görünüş
BİBLİYOGRAFYA :
Cemaıeddin eı-Kasıml.
Kava'idü 't- taf:ıdlş (n ş[
M. Behcet el-Baytar). Dımaşk ı353/ı935; ayrı­
ca bk. M. Reşid R ıza'nın takdim i, s. 9- ı 7; Mahmud Mehdi eı -i stanbull, Şeyl]ü'ş-Şam Cemalüddln el-Kasıml, Beyrut- Dımaşk ı405/1985,
s. 68- 70; Nizar Abaza. Cemaleddln el-Kasıml,
Dımaşk ı4ı8;ı997, s. 272.
~
M . YAŞAR
KANDEMİR
KAVALA
Yunanistan'ın
L
Makedonya kesiminde
liman şehri.
~
Ege denizinin kuzey sahilinde Selanik
ile Dedeağaç (Aiexandropolis) arasında yer
alır; ıssız bir Ortaçağ yerleşim bölgesinde
Osmanlılar tarafından kurulmuştur. Kavala, Kuzey Ege'ye doğru çıkıntıyapan kayalık bir burunda iyi korunmuş olup günümüze ulaşan bir Bizans ve Osmanlı kalesinin hakim olduğu alanda bulunur. Yeni
kurulan mahalleler eski merkezin batı ve
doğusundaki dağlara doğru kademeli bir
şekilde yelpaze biçiminde açılır. Kanuni
Sultan Süleyman döneminden beri ticari
mekanlar kalenin altındaki düzlükte ve
liman boyunca yoğun! aşmıştır.
Kavala, karşısındaki Taşöz (Thasos) adasının bir kolonisi olan kadim Neapolis şeh­
rinin devamı olarak kabul edilir. Roma
devrinde ise denizden 16 km. içerideki
Philippi şehrin e bağlıydı. Geç antikite döneminde bu şehrin yıkılışının ardından
Neapolis kendi bağımsızlığını kazandı.
İmparator lustinianos tarafından yeniden
güçlendirilen şehir, Slavlar ile Bulgarlar'ın
istilalarına uğradıysa da IX. yüzyılda Philippi'yi işgal eden Bizanslılar'ın elinde kaldı. Bu dönemlerde Christopolis adıyla tanın dı ve bir piskoposluk merkezi oldu.
XIII. yüzyıldan itibaren başpiskoposluk