Uploaded by aliusta28

ktu-lecture slides (1)

advertisement
MM 1037
MÜHENDİSLİK ETİĞİ
Doç. Dr. Yücel ÖZMEN
E-mail: yozmen@ktu.edu.tr
&
Web: yozmen.ktu.edu.tr
DERSİN AMACI
1. Öğrencilerin gelecekteki iş yaşamlarında yüklenecekleri görevlerin
getireceği sorumluluklar ile baş edebilmelerini sağlamak.
2. Eğitimli birer birey olarak öğrencilerin sahip oldukları yurttaşlık
bilincini çalışma biçimlerine yansıtmalarını sağlamak.
3. Teknolojik ve bilimsel gelişmelerde karşılaşılan etik sorunları çözecek
bilgileri kazanmış mezunlar yetiştirmek.
Dersin Öğrenme Çıktıları
Bu dersi başarıyla tamamlayan öğrenciler:
1.
Teknik ve sosyal etkenleri bir bütün olarak değerlendirerek
sağduyulu karar verme becerisine sahip olacaklardır,
2.
Objektif düşünebilme becerisi kazanacaklardır,
3.
Ulusal ve küresel
olacaklardır.
4.
Teknik alt yapıyı, toplumu çağdaş toplum düzenine yönelebilecek ve
uyum sağlayabilecek biçimde kullanabileceklerdir.
5.
Meslekle ilgili konularda tartışabilme, çok yönlü düşünebilme
becerisine sahip olacaklardır.
düzeydeki
sorunların çözümüne duyarlı
DERSİN İÇERİĞİ
Bölüm I: Etik Kavramı ve Etik-Ahlak ilişkisi
Bölüm II: Etik teorileri. Etik toplum ilişkisi. Etik sorgulama. Toplumsal
yozlaşma. Mesleki etik kavramı. Meslek Etik Kodları , İş Yaşamında Etik
İlkeler. Yönetimde Etik Dışı Davranışlar. İş yerinde Etik Ortam Sağlamak .
Etik Liderlik .
Bölüm III: Mühendislik etiğinin tanımı. Mühendislikte dürüstlük ve
sorumluluk. Topluma karşı sorumluluk. Mühendislik uygulamalarının
toplumsal ve sosyal boyutu. Doğaya ve çevreye karşı sorumluluk. Mesleğe ve
meslektaşlara karşı sorumluluk. İşçi ve müşterilere karşı sorumluluk.
Makina mühendisliğinde etik prensipler.
Bölüm IV:
Anlaşmazlıkların
Görüşme stratejileri.
Bölüm V : Uygulamalar .
çözümüne
etik yaklaşımlar, Uzlaşma,
KAYNAKLAR
1. Sami Karadeniz, Mühendislik Etiği Ders notları, 2011, KTÜ.
2. Seyhan U. Onbaşıoğlu; Mühendislik Etiği: doğa yayınları,2003.
3. Meslek Etiği, MEGEP (Meslekî Eğitim ve Öğretim Sisteminin
Güçlendirilmesi Projesi), 2006.
4. Çalışma ve Etik Kurallar El Kitapçığı, TEDMER (Türkiye Etik Değerler
Merkezi)
5. Dünyada ve Türkiyede İş Etiği ve Yönetimi, TÜSİAD Raporu.
6. Mike W. Martin , Roland Schinzinger, Introduction to Engineering Ethics, Mc
Graw Hill, 2010.
7. Charles B. Fledderman, Engineering Ethics, Prentice Hall, 3rd ed., 2008.
8. Gail D. Baura, Engineering Ethics: An Industrial Perspective, Elsevier 2006.
I. ETİK KAVRAMI
Etik kelimesinin kökeni?
 Dilimize “Etik” olarak geçen “Ethics” sözcüğünün kökeni Eski Yunanca’daki
‘Ethos’ sözcüğünden gelmektedir.
 Ethos karakter ve alışkanlık anlamına gelir. Kelime İngilizce’ye “Ethics”
olarak Ethos’un çoğulu olan “Ethoi” den geçmiştir.
 “Ethics” sözcüğü, İngilizce’de genel olarak Ahlak Felsefesi anlamına
gelmekte olup açık olarak
 Felsefenin, iyiye ulaşmakla, moral (Ahlak) değerlerin anlam ve
haklılığıyla ve doğruyu yanlıştan ayırmakla ilgili bir dalı,
 Bir mesleği sürdürenlerin davranış standartlarının tümü şeklinde
geçmektedir .
 Sözcüğün Arapça karşılığı olan ve sık sık eş anlamlısı olarak kullanılan
“Ahlak” ise bir insanın yaradılışı gereği gerçekleştirdiği davranış anlamına gelen
‘hulk’ kelimesinin çoğuludur ve huy, adet alışkanlık anlamındadır.
 Dilimizde “etik” sözcüğüne karşılık olarak “töre bilimi”, “ahlak bilimi”
verilirken; niteleme anlamında etik, “ahlaki, ahlakla” ilgili şeklinde
tanımlanmaktadır.
Ahlak:
 Ahlak, dini, felsefi, kültürel ve toplumsal etkileşimler sonucu, bireylerin
zihinlerine yer etmiş, iyiyi, kötüyü, doğruyu, yanlışı birbirinden ayırt etmeye
yarayan değerler ve ilkelerdir.
 Toplumsal yaşam için geçerli kuralları oluşturur. Kişi bunun içine doğar ve
tıpkı dili ve milliyeti gibi bununla yaşar.
 Meslek ahlakı ise toplum içindeki aynı mesleğe sahip grupların oluşturduğu
özel bir ahlak anlayışıdır.
Etik:
Sonuç olarak etiğini tanımını şu şekilde yapabiliriz:
 Etik, insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan
değerleri, normları, kuralları, iyi-kötü, doğru-yanlış gibi durumları ahlaksal
açıdan araştıran bir felsefe dalıdır ve çoğu zaman ahlak felsefesi olarak
adlandırılmaktadır.
Etik-Ahlak İlişkisi:
 Etik sistematiktir yani yazılı kuralları vardır. Ahlak (Moral) sistematik
değildir; daha çok empiriktir. Dolayısıyla; Ahlak için alışkanlık; etik içinse
Ahlaki teori veya ahlak felsefesi denebilir.
 Ahlak esas olarak bir toplum içinde kişilerin uymak zorunda oldukları
davranış biçimleri ve kuralları ile iyi niyetler ve güzel huyları kapsar. Yani
yöreseldir. Toplumlara göre büyük farklılıklar gösterebilir. Etik sözcüğü ise
insan davranışlarını ahlakilik kuralları içinde araştıran ahlak bilimi
anlamındadır. Bilim olarak incelendiği için sadece belirli bir toplumun değil
evrensel değerleri yansıtmaya çalışır.
 Ahlak ve etik kimi zaman eş anlamlı kullanılsa da aslında ahlak,
davranışları “doğru-yanlış”, “iyi-kötü” diye yargılarken başvurduğumuz,
zihnimize kazınmış kültürel değer ve ilkelerdir. Etik ise, ilkelerin kararlara
uygulanması, davranışlara dönüştürülmesidir.
II. ETİK TEORİLERİ
Mühendislik etiğini daha iyi kavrayabilmek için Etik Teorilere kısaca göz atmak
gereklidir.
 Örnek olarak marketten şekerleme çalan çocuklara eylemin yanlışlığının
anlatılması için üç farklı yoldan gidilebilir:
1. Çalan insanlara bakınız. Saygın insan değildirler.
2. Çalma eylemine bakınız: Çalmak başkalarının sahip olduğu bir şeyi almaktır.
Sahipleri çalınan şeyi istediklerinde ne olacaktır? Ya da başkalarının sizin sahip
olduğunuz bir şeyi almalarını ister misiniz? Kendinize yapılmasını istemediğiniz
bir şeyi başkalarına yapmayınız.
3. Çalma eyleminden sonra ne olacağına bakınız. Herkes istediği bir şeyi
çalarsa market iş yapamayacak hale gelecektir. Çalmanın sonucu toplum için
kötü olur.
 Bu üç açıklama biçimi, sırasıyla, “Erdem (virtue)”, Görevcilik (Deontology)
ve Sonuç (Consequentialism) teorilerini temsil etmektedir.
 Bu örnekte modelleme, eylemi yapan- eylem- sonuç şeklindedir.
 Eylemin kendisi değil de yapan açısından değerlendirmek ise erdemsel,
Eylemin kendisinin doğru ya da yanlış olduğunu değerlendirmek görevci,
 Eylemin sonuçları üzerinde değerlendirme yapmak sonuçsal yaklaşımdır.
Sonuçsalcılık (Consequentialism ):
 Yüksek teknolojinin egemen olduğu toplumlarda sonuç teorisi daha fazla
önem kazanır. Sonuçsalcılık kuramına göre bir eylem kendi başına iyi ya da kötü
değildir; o eylemi iyi ya da kötü yapan eylemin sonuçlarıdır. Eğer eylem sonuçta yarar
sağlıyor ise “iyidir”. Yani, bir eylem sonuçta faydalı ise süreç içindeki bazı kötü şeyler
hoş görülebilir.
 Örneğin, yalan söylemek kötüdür ama bir çalışanın motivasyonunu kırmamak
için ya da bir hastanın psikolojisini yükseltebilmek için tam doğruyu söylememek
kabul edilebilir bir durum olabilir, zira sonuç itibariyle sağlanacak fayda, zarardan
daha çoktur.
 Sonuç teorisinin en önemli biçimlerinden biri “faydacılık”tır. Faydacılık
(utilitarianism) teorisinin kurucusu John Stuart Mill ( 1806-1873) için, eylemler
mutluluğu sağladıkları ölçüde iyidirler . Mill’e göre en fazla mutluluk prensibi, en
çok kişinin mutluluğu ile ilgilidir.
 Sonuca yönelik bu “faydacı yaklaşımda” (utilitarianism) bir “pratiklik” ve
“gerçekçilik” bulunmakla birlikte, faydacılık özünde etik olmayan bir takım eylem
ve tutumlara taviz vermek, hatta teşvik etmekle eleştirilmiştir. Faydacı
yaklaşımda, yarar - zarar hesabını sağlıklı yapmak her zaman mümkün
olamamaktadır. Ancak, faydacı yaklaşıma göre toplam fayda önemlidir ve bu da
toplumsal faydayı sağlamaktadır, zira çoğunluğun yararı ya da iyiliği söz
konusudur.
Faydacılık genel olarak ikiye ayrılır“eylem faydacılık” ve “kural faydacılık”.
 Eylem faydacılığa göre, belli bir durumda belli bir eylemin bu eylemden
etkilenenlere ne gibi sonuçlar getireceği hesap edilmelidir. Eğer öngörülen
sonuçlar, diğer eylem seçeneklerine göre daha fazla toplam iyilik ya da fayda
getiriyorsa, söz konusu eylem tercih edilmelidir.
Örnek: Bir firmanın işçi çıkarmaması sonucunda iflas etmesi söz konusu
olduğunda, çok sayıda ortak zarar görecek ve ileride işsiz sayısı daha da
artacak ise “eylem faydacılık” açısından işçi çıkarmak, örneğin, teçhizat
yenilemeye ya da yatırım yapmaya göre daha çok tercih edilen bir durum
olacaktır.
Ancak bu eylem bir ilke olarak kabul edilemez, sadece bu koşullarda en
az kötü olanın tercih edilmesi olarak görülür.
 Kural faydacılık, daha önce de değindiğimiz faydacılığa yöneltilen
eleştirileri dikkate alarak, “optimal ahlaki kural kavramını” gündeme
getirmiştir. Hangi eylemin değil, hangi kuralın daha çok fayda getirdiği
üzerinde durmaktadır.
 Özetle, faydacı yaklaşım eylemleri sonuçları açısından değerlendirir; iyi
ya da kötü olan eylemlerin sonuçlarıdır. Yani, en çok sayıdaki kişi için en
çok iyiliğin sağlanması esastır. Bu yönü ile faydacı yaklaşım “pratik” ve
“gerçekçi” olmak gibi nitelikler kazanmaktadır. Nitekim, işletmeler ve
yöneticiler çoğunlukla faydacı yaklaşımı kullanmaktadır
Görevcilik (Deontolojik) Anlayışı:
Eylemin kendisi önemlidir. Eylem, sonuçlarından bağımsız değerlendirilmelidir. Bu
teorinin mimarı Immanuel Kant ( 1724-1804), kuralın ya da niyetin iç yapısının
önemli olduğunu vurgular. Buna göre; sonucu kötü de olsa doğruyu söylemek
gerekir. Zaten her yalan mutlaka akıl dışıdır.
Kant şöyle der:
“Yalnızca, aynı zamanda evrensel bir yasa olmasını istediğiniz kurallara
göre davranınız. İnsanlara (siz ya da başkası fark etmez) araç olarak
değil, amaç olarak yaklaşınız.”
 Görevci anlayışta sonuç önemli değildir. Bir eylemin sonucu olumlu olsa bile,
bu eylem ilkesel olarak yanlış olabilir. Ahlakın temelini herkese göre değişmeyen
değerler oluşturmalıdır. Yapılan herhangi bir eylemin ya da davranışın iyi mi kötü
mü olduğunun cevabı “Eğer herkes böyle yaparsa ne olur?”, “Herkesin bunu
yapmasını ister miyiz?” “Kimse sözünde durmazsa ne olur?” “Bunu arzu eder
miyiz?” sorularında yatmaktadır.
“Sana nasıl davranılmasını istiyorsan başkalarına da öyle davran” altın kuraldır.
 Görevci (Deontolojik) yaklaşımdan hareket eden bir denetleyici, firmanın
sonunu getirme riski taşısa da firmanın finansal sorunlarını ortaya dökerken,
faydacı yaklaşımı benimsemiş bir denetleyici toplam fayda anlayışı ile önce
fayda ve zararları hesaplamayı yeğler.
Erdem (Virtue) – Kişisel Etik:
 Kişisel etiğin kaynağının bireyin içinden gelen ses (vicdan) olduğunu
savunur. Kişisel etik, kişinin toplum içerisindeki bireysel duruşunu belirler.
Bu etik anlayış bireyin ahlaki alt yapısını temel alır.
 İnşaat mühendisi Samuel Florman [6], etik üzerine yazılan kitapları,
yazıları
vs. eleştirerek şunu söylemektedir:
“Mühendisliğin etiğini tartışmak yerine, uygar ve uygar olmayan mühendisi
tartışmak gerekir. Uygar mühendis aynı zamanda erdemli olandır.”
Dolayısıyla; erdem teorisine giren bu yaklaşımda, eylemin kendisi ya da
sonucu değil, gerçekleştiren kişi vardır.
 Peki bir mühendis için aşağıdaki teorilerden hangisi doğrudur?
 Erdem teorisi (insanın yapısından hareket eder).
 Görev teorisi (kuralın akılcılığından hareket eder.)
 Sonuç teorisi (karşılaştırmalı akılcılıktan hareket eder.)
Aslında bu üç teori iç içedir ve bir kararda üç teorinin de etkisi incelenmelidir.
İleride ki mühendislik hayatınızda karşılaşacağınız problemler de hem
yöneticinizi hem de hizmet sunduğunuz kitleyi memnun etmek için bu
teorilerden sadece biri size yetmeyebilir.
Etik-Toplum İlişkisi
 Etik davranışlar ve ahlak önce aileden öğrenilir. Aile toplumun temelidir. Aile
içerisinde davranış biçimleri ile teorik ahlak öğretisinin uyumlu olması
gerekmektedir. Aksi takdirde bireyin ahlaki gelişimi olumsuz yönde etkilenir.
 Etik davranışın toplumsal temelini oluşturan etkenler üç başlık altında
toplanabilir.
 Kültür
 Değerler
 Normlar
Kültür, bir toplumun yaşayış biçimini, dilini zevklerini, folklorunu, sanatsal
ekinliklerini, öz olarak yaratıcı gücünü kapsamaktadır. Kültür, insanın
yarattıklarının tümüdür. Geniş kapsamlı olarak bakıldığında kültür, bir
toplumun tüm yaşam biçimidir.
Değerler, bireyin yaşamındaki farklı etmenlere yüklediği önemdir.
Değer, birey için önemli her türlü düşünce yapısı, obje veya etkinlik olarak da
tanımlanabilir.
Normlar düzeni sağlayan ölçütler bütünüdür. Normlar sayesinde toplumsal düzen
kurulup, sürdürülerek bireyler mutlu kılınmaya çalışılır.
Normlar yazılı ve yazısız olmak üzere ikiye ayrılabilir. Yazılı normlar; yasalar,
tüzükler, yönetmelikler biçiminde yetkili organlarca düzenlenir ve yürürlüğe
konulur.
Gerektiğinde yazılı normlar değiştirilir. Yazılı normlarla devletin ve toplumun
düzeni sağlanır. Yazısız normlar; örfler, adetler, töreler, gelenek ve göreneklerdir.
Etik değerlere uygun davranışların sonuçları
Etik değerlere uygun davranışların çeşitli sonuçları vardır. Bunlar olumlu ya da
olumsuz sonuçlar olabilir. Olumlu sonuçlara baktığımızda şunları görebiliriz:
 Saygınlık kazanma
 Güvenirlik
 Problem çözümünde yardım görme
 Etik değerler özellikle sosyal çalkantı dönemlerinde ahlaki çöküşü azaltır
ve toplum açısından kötü niyetli girişimlere karşı önleyici rol oynar.
 Toplumda kabul görme vb.
Etik değerlere uymayan davranışların sonuçları
BİREYSEL
KURUMSAL
TOPLUMSAL
İşini kaybetme
Saygınlığını yitirme
Yozlaşmanın
kurumsallaştırılması
Saygınlığını kaybetme
Müşterisini kaybetme
Etik ve Ahlaki değerlerin
önemini yitirmesi
Toplumdan soyutlanma
İmajının zedelenmesi
Bireysel davranışların
yaygınlaşması
Güvenirliğini yitirme
İş birliğinin zayıflaması
Mesleksel ve örgütsel bağlılığın
zayıflaması
Grup çalışmalarının etkililiğini
yitirmesi
Özsaygının yitirilmesi
Kurum içi iletişimin zarar
görmesi
Çalışma arkadaşlarıyla
ilişkilerin bozulması
Örgütsel bağlılığın zayıflaması
Etik Sorgulama
Etik; bireyler arasındaki ilişkileri bir bireyin diğer bireylere yönelen eylemleriyle
incelemekle yetinmez, olanın yanı sıra olması gerekeni de araştırır.
Örnek bir planlama ve sorgulama:
1. Problemi tanımla.
 Çözüm için bütün tercihleri-seçenekleri sırala.
 Tüm olası sonuçları öğrenmeye çalış.
2 Her tercihi bunları sorarak test et.
 Doğru mu?
 Yasal mı?
 Yararlı mı?
3. Kararını ver, ancak hala emin değilsen şunları yap.
 Eğer yanlış olduğunu biliyorsan yapma.
 Emin değilsen başkalarına danış.
4. İki soru daha sorarak kararını yeniden gözden geçir.
 Ailem bunu öğrenseydi kendimi nasıl hissederdim.
 Vereceğim karar basında yayınlanmış olsaydı kendimi nasıl hissederdim.
5. Eyleme geç.
Toplumsal Yozlaşma
Toplum içerisinde değer karmaşası oluşması ve zamanla faydacılığın her
şeyin önüne geçmesi de etik kurallarının uygulanmasını etkiler. Bu
durumu kısaca toplumsal yozlaşma olarak adlandırıyoruz.
Toplumsal yozlaşmanın nedenleri:
 Kamu yapısından kaynaklanan nedenler
 Ekonomik yapıdan kaynaklanan nedenler
 Siyasal yapıdan kaynaklanan nedenler
 Bürokratik yapıdan kaynaklanan nedenler
 Toplumsal yapıdan kaynaklanana nedenler
 Tarihsel nedenler
Etik Açıdan Yöneticilik
Etik kuralların geçerli olduğu bir toplulukta, bu kurallara aykırı davranışları
önleme olanağı her zaman vardır. Ancak, çalışma sistemi etik-dışı davranışlar
üzerine kurulmuş olan bir toplulukta, etik bilince sahip bireylerin sistem üzerindeki
belirleyiciliklerinden söz edilemez. Dolayısıyla; kurum içindeki mühendislerin etik
bilince ve sorunları etik kurallara bağlı kalarak çözmeye çalışmaları bir noktaya
kadar yeterli olur. Kişisel kaygı ve duygularını toplumsal çıkarların ötesine taşıyan
kişilerin yönetiminde, kurumun çalışma sistemi bir süre sonra yozlaşır .
Dolayısıyla, mühendis, kurum yapısı kadar, yönetici karakterine göre de tavır
belirlemek zorunda kalır.
Etik ve Kurumlar
Etik, yalnızca kişisel bir konu değildir. Aynı zamanda ve daha da önemlisi
kurumları ilgilendirir.
Kurumların etik ile ilgili konu başlıkları genellikle şunlar olmaktadır:
 Sadakat.
 Anlaşma kuralları.
 Patent hakları ve entelektüel haklar.
 Ürün hakları.
III. Mesleki Etik
 İş hayatındaki davranışları yönlendiren, onlara rehberlik eden etik prensipler
ve standartların toplamına “mesleki etik” denilmektedir.
 Belirli bir meslek grubunun, meslek üyelerine emreden, onları belli kurallarla
davranmaya zorlayan kişisel eğilimlerini sınırlayan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri
meslekten dışlayan, mesleki rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayı
amaçlayan mesleki ilkelerdir.
Mesleki Etik İlkeler
Doğruluk
Yeterlik
 Güvenirlik
 Mesleğe Bağlılık (Yaptigin isi benimsemek en iyi sekilde yapmak)
Mühendislik Etiği:
 Mühendislik etiği kavramı mühendislerin halka, müşterilere, işçilere ve
meslektaşlarına karşı uymaları gereken kuralları anlatır.
 Mühendislik etiğinin tek bir standardı yoktur, dallara göre değişen değişik
kuralları vardır.
 Mühendislik Etiği ; Topluma , Çevreye, Kuruma, Müşteriye, Meslektaşlara
karşı ahlaki sorumluluklardır.
Mühendislik Etiği öğretisinde amaç:
Mühendislerin bir etik sorunla karşılaştıklarında çözüme ;
Ne yapabiliriz ?
sorusu yerine
Ne yapmalıyız?
la başlamalarını sağlamaktır.
 Mühendislik ürünleri genellikle aynı anda birçok kişiye hizmet verebildiği
gibi, bu ürünlerde veya hizmetlerde olabilecek herhangi bir mühendislik
hatasının topluma veya çevreye büyük zararlar vermesi de mümkündür.
 Bu nedenle, mühendislerin iyi bir teknik eğitimin yanı sıra, iyi çevre bilinci
ve etik eğitimi almış olmaları da gerekmektedir.
Meslekler arası farklılıkların olmasına rağmen meslek etiği ile ilgili
olarak belirlenen kurallar şu üç ortak özelliği bünyelerinde taşırlar:
1. Meslek mensubunun yasaların ön gördüğü düzeyin üzerinde bir
davranışta bulunmaları ve bu seviyeyi her zaman korumaları gerekir.
2. Belirlenecek etik kuralları dürüst davranmaya ve kamuoyunda olumlu
bir izlenim bırakmaya yönelik olmalıdır.
3. Meslek grupları belirlenen etik standartlara ters düşecek olan tüm
davranışları yasaklamalı ve bunlara cezai yaptırımlar uygulamalıdırlar.
ETİKSEL SORUNLAR
1. Etiksel Sapma (Ahlaki Sapma)
2. Etiksel ikilem (Ahlaki İkilem)
olarak iki genel kategoride toplanmaktadır.
Etiksel ikilem bir konunun birbiriyle çatışan ancak iki tarafın da tartışabilir doğru
yanları olması durumunda ortaya çıkar .
 Etiksel sapma ise, bir kişi ahlaki olmayan bir karar aldığı zaman ortaya çıkar .
Etiksel sapmayı ortaya çıkaran iki önemli neden
Kişilerin;
1. Bencil davranmayı seçmesi
2. Toplumun ahlaki değerlerinden farklı kişisel ahlaki standartlara sahip olması

“İşletmeler etik ile ilgili olarak en çok ahlaki ikilemlerle karşı karşıya gelmektedirler.”
MÜHENDİSLİK ETİĞİ İLKELERİ
Dünya Mühendisler Birliği’nin 5 Ekim 1977 günlü toplantısında kabul ettiği
Mühendislik Etiği’nin ( 7 maddeli) temel ilkesi şu şekildedir :
1. Mühendisler, mesleki görevlerini yerine getirirken,
toplumun güvenliğini, sağlığını ve refahını en önde
tutacaklardır.
a) Mühendisler; toplum yaşamının, güvenliğinin, sağlığının ve refahının, yapıların,
makinelerin üretimlerin, işlemlerin ve donanımların üretilmesindeki
mühendislik kurallarına, kararlarına ve uygulamalarına bağlı olduğunu bilmelidir.
b) Mühendisler, toplumun sağlığı ve refahının güvenliğini tasarlamayan planlar ve
benzerlerini kullanmayacak ve kabul edilen mühendislik standartlarına uygun
olanları kullanacaktır.
c) Mühendisler toplumun güvenliğini, sağlığını ve refahını tehlikeye sokan
mesleki kararların devreden çıktığı durumlarda, müşterilerini veya
işverenlerini bilgilendirmeli ve durum hakkında diğer otoritelerin dikkatini
çekmelidirler.
c-1) Mühendisler, sorumlu oldukları sistemlerin tasarımı ve üretiminin
kullanılmasına ilişkin güvenlik veya yaşam beklentisini halkın anlamasını
sağlayacak yayınlanmış standartları, test kodlarını ve kalite kontrol işlemlerini her
durumda gerçekleştirecek ve temin edeceklerdir.
c-2) Mühendisler, tasarım için planlama onaylarını vermeden önce sorumlu
oldukları sistem veya üretimlerinin tasarım güvenirliliğini inceleyecek ve güvenlik
eleştirisini yapacaklardır.
c-3) Mühendisler, halkın güvenliği veya sağlığını tehlikeye düşüreceğine inanılan
koşulları gözleyecek ve durum hakkında yetkilileri bilgilendireceklerdir.
d) Mühendisler, diğer kişilere veya firmalara tasarım güvenirliği ilkelerinin herhangi
bir maddesinin ihlalinde olabileceklerin bilgisini veya nedenlerini bildirmek
zorundadırlar. Bu gibi bilgiyi özel yetkiliye yazarak sunacaklar ve bu gibi bilginin
elde edilmesinde yetkili ile işbirliği yapacak ve gerektiğinde yardımcı olacaklardır.
d.1)Mühendisler, üretim veya üretim sistemlerinin kontrolü yapılmamış veya
güvenirliliği sağlanmamış, ise veya tasarım onu kullanan halka zarar verecekse, bu
durumu yetkililere bildireceklerdir
d.2) Mühendisler, üretim veya sistemlerin güvenliği ve performansını etkileyecek
değişimlerin veya düzenlemelerin onayını vermeyeceklerdir.
e) Mühendisler, topluma ilişkin olaylarda yapıcı hizmet olanakları arayacaklar ve
kendi toplumlarının güvenliği, sağlığı ve esenliğinin geliştirilmesi için
çalışacaklardır.
f) Mühendisler, yaşamın kalitesini artırmak için çevreyi iyileştirmelidirler.
2) Mühendisler, sadece kendi uzmanlık alanlarındaki hizmetleri vermelidirler.
a) Mühendisler, mühendisliği içeren bir özel teknik alanda eğitim veya deneyle
kazanmış oldukları mühendislik etkinliklerini yerine getirmeyi üstleneceklerdir.
b) Mühendisler, kendi ihtisas alanlarının dışında eğitim ve deneyim gerektiren bir
etkinliği kabul edebilirler, ancak hizmetleri projenin kendi uzmanlık sınırına
kadar olmalıdır. Projenin aşamalarında uzmanlarla işbirliği, onlara danışma veya
onlardan yararlanma sağlanmalıdır.
c) Mühendisler, kendi uzmanlık alanları dışında veya kendilerinin doğrudan
kontrolü altında hazırlanmamış herhangi bir mühendislik planı, projesi veya
belgeyi imzalamayacaklardır.
3. Mühendisler, yalnızca objektif ve gerçek resmi raporlar yayınlayacaklardır.
a) Mühendisler, resmi bilgilerini yaymaya ve mühendislik başarılarının yanlış
anlaşılmasını önlemeye gayret edeceklerdir.
b) Mühendisler, tüm mesleki raporlarda, beyanatlarda veya şahitliklerde tamamen
objektif ve gerçekçi olacaklardır. Raporlar, beyanatlar veya şahitlikler konusunda
gerekli ve uygun bilgiye sahip olacaklardır.
c) Mühendisler, herhangi bir mahkeme veya komisyonda uzman veya teknik şahit
ediyorlarsa görüşlerini; kendilerini ilgilendiren, yeterli, doğru, tam, teknik bilgi
sahibi olduklarına inandıkları zaman bildirmelidirler.
d) Mühendisler, herhangi bir gruba veya gruplara ilişkin ödeme veya duyumların söz
konusu olduğu mühendislik konularında, kesin kanaate ulaşmadıkları sürece,
grup veya grupların kimliklerini açıklayarak beyanat, eleştiri veya tartışma konusu
yapamazlar.
e) Mühendisler, kendi çalışmalarını ve değerlendirmesini ağır başlı ve alçak
gönüllülükle yapacaklar ve kendilerinin yükselmeleri karşılığında mesleğini,
onurunu, dürüstlüğünü tehlikeye atacak herhangi bir eğilimden kaçınacaklardır.
4. Mühendisler, mesleki konularda, her işveren veya müşteri için güvenilir
vekil olarak davranacaklar ve çıkar çatışmalarından kaçınacaklardır.
a) Mühendisler, kendi işverenleri veya müşterileriyle ilgili tüm anlaşmazlıklardan
kaçınacaklar ve kendi işlerini veya hizmet kalitelerini etkileyen herhangi bilgi
veya durumu işveren müşterilerine vakit geçirmeden bildireceklerdir.
b) Mühendisler, kendileri ile işveren veya müşteriler arasında bir potansiyel
anlaşmazlık yaratacak herhangi bir anlaşmayı bilerek (kasıtlı olarak) taahhüt
etmeyeceklerdir.
c) Mühendisler, ne aynı proje hizmetleri için ne de aynı projeyle ilgili farklı
hizmetler için, tüm ilgili tarafların açık ve anlaşmaya dayanan şartları dışında
ücret, mal veya benzeri şeyleri kabul etmeyeceklerdir.
d) Mühendisler, kendi üretimlerini gerçekleştirmek için gerekli malzeme veya
donanım dışında, ücretsiz mühendislik hizmetlerini içeren konularda maddi
veya diğer değerlendirilebilir şeyler istemeyecekler ve kabul etmeyeceklerdir.
e) Mühendisler, üstlerinden, kendi firmalarından veya sorumlu oldukları işle ilgili
elemanlardan veya işçilerden doğrudan veya dolaylı olarak hediye (bahşiş)
istemeyecek ve kabul etmeyeceklerdir.
f) Mühendisler, bir resmi komisyon üyesi, kontrolörü veya hükümet memuru olarak
kendisi tarafından sağlanan hizmetlere karşı olan açıklamalara, etkinliklere,
organizasyonlara veya mühendislik uygulamalarına katılmayacaklardır.
g) Mühendisler, kendi organizasyonlarının bir elemanı olarak, yönetici, memur veya
işçi gibi resmi kişilerden bir anlaşma istemeyecekler ve kabul etmeyeceklerdir.
h) Mühendisler, kendi çalışmalarının sonucu olarak bir projenin başarılı
olamayacağına inandıklarında, işverenlerine veya elamanlarına bilgi vereceklerdir.
i) Mühendisler, bir jürinin atanan üyesi olduklarında kendilerine ulaşan bilgileri
inceleyecekler ve bu etkinlik kendi elamanlarının, işverenlerinin veya kamunun
çıkarına ters düşse bile bu bilgiyi kişisel çıkarları için kullanmayacaklardır.
i-1)İş ilişkilerine, mevcut teknik işlemlere, önceki işveren, eleman veya değerlendirilen
tekliflere ilişkin güvenilir bilgileri, ilgililerin rızaları olmaksızın açıklamayacaklardır.
i-2) Üyesi bulundukları herhangi bir komisyonun veya heyetin ne bilgilerini ve ne de
kararlarını açıklamayacaklardır.
i-3) Elemanları tarafından kendisine verilen fikirleri (tasarımları) kullandıklarında, bu
tasarımları açık izin almaksızın diğer çalışmalarda kullanmayacaklardır.
i-4) Mühendisler çalışma esnasında, çalışma konusunda gerilimi artırıcı davranışlara ve
tartışmalara girmeyecekler veya yönetici olarak diğer işçiler için anlaşmalar yapmayacak
veya tüm ilgililerin rızası olmaksızın hususi ve özel bilgileri içeren özel projelere ilişkin
uygulamalara girmeyeceklerdir.
j) Mühendisler, bir inşaatın (veya diğerlerinin) kontrolünü yaparken tüm taraflara
dürüst ve adaletli olarak davranacaklardır.
k) Mühendisler, iyileştirmeler, planlar, tasarımlar, icatlar veya telif hakkı veya
patent ortaya çıkarabilecek diğer kayıtlar konusunda, bir iş üstlenmeden önce bu
sahiplenmeye ilişkin bir pozitif anlaşma sağlayacaklardır.
l) Mühendisler, yanlışlarda kendi hatalarını yok edecek ve kendi kararlarını
doğrulamak hususunda tahrifattan ve değişikliklerden sakınacaklardır.
m) Mühendisler, kendi işverenlerinin bilgisi olmaksızın kendi düzenli işlerinin
dışındaki mesleki görevleri kabul etmeyeceklerdir.
n) Mühendisler, hile ile veya aldatarak diğer işverenlerden bir eleman elde etme
girişiminde bulunmayacaklardır.
5. Mühendisler, hizmetlerinin geçerliliği konusunda mesleki itibarlarını
oluşturacak ve diğerleriyle haksız rekabete girmeyeceklerdir
a) Mühendisler, işi ele geçirmek amacıyla doğrudan veya dolaylı olarak
herhangi bir komisyon, politik destek, hediye veya diğer benzeri şeyleri
ödemeyecek, ödeme teklifinde bulunmayacaklardır.
b) Mühendisler, sadece istenen mesleki hizmet için belirlenen yetenek ve
liyakat esasına göre ve gerekli mesleki hizmetler için anlaşmalar
düzenlemelidir.
c) Mühendisler, hizmetin amacına uygun ücret miktarında ve yöntemde
anlaşmalıdırlar. Anlaşmaya tarafların katılımda karşılıklı itimat zorunludur.
Genel durum, mühendislik hizmetinin maliyetinin uygun ve makul olmasını
gerektirir, ancak bu hizmeti sağlayacak kişilerin veya firmaların seçimindeki
kararı kontrol etmeyi gerektirmez.
c-1)Bu ilkeler diğer mesleklere ait hizmetlerin elde edilmesinde, mühendisler
tarafından uygulanacaktır.
d) Mühendisler, çalışırken veya çalışmaları kesinleşmişken diğer mühendislerin
yerlerini almak (ayağını kaydırmak) için görüşmede bulunmayacaklardır.
d-1)Aynı iş için kontratlı bulundukları müşterilerinden iş istemeyeceklerdir.
d-2)Kontratlı bulundukları iş tamamlanmadan veya ödemeler tamamlanmadan
veya varsa açılmış davalar tamamlanmadan müşterilerinden iş kabul
etmeyeceklerdir.
e) Mühendisler, mesleki şereflerini tehlikeye atabilecek bir terfi aracı olarak
kullanılacak veya mesleki komisyonu ele geçirmeye yönelecek durumlarda, mesleki
komisyon üyeliklerini istemeyecekler, teklif etmeyecekler ve de kabul etmeyecekler.
f) Mühendisler, kendi akademik ve mesleki yeteneklerini tahrif etmeyecek ve
bunların yanlış olarak temsil edilmesine hizmet etmeyeceklerdir. Tayinlerine
ilişkin konularda veya sorumluluklarında yanlış beyanlar veya abartmalar
yapmayacaklardır. İş istemeye ilişkin broşür veya diğer gösterimlerde, işleri,
üyelikleri, ilişkileri veya çalışmaları ve yeteneklerini artırmak amacı ve niyeti ile
geçmişteki başarıları konularında yanlış beyanlarda bulunmayacaklardır.
g) Mühendisler, mesleki hizmetlerini aşağıdaki gibi tanımlayabilir ve aşağıdaki
koşullarla sınırlandırabilirler.
g-1)Değerlendirilmiş programlar, listeler ve yayınlar, uygun boyutlarda ve bu gibi
mesleki programları ve listeleri düzenli olarak yayınlayan yayının bir parçası olmak
koşuluyla yazılan bilgi; firma adı, adresler, telefon numaraları, uygun sembol ve
katılanların adları ve değerlendirmede bulunan firmanın uygulama alanı
g-2)Çalışılan projelerin tarafları, görevler ve donanımlara ilişkin olarak, firma adları,
adresleri, telefon numaralan ve hizmetin türü
g-3)Broşürler, çalışma programları, deneyimlere ilişkin diğer gösterimler, hizmete ilişkin
kişisel kapasite ve olanaklar, projeye katılanlara göre yanlış olmayan ifadelerle ve
gelişigüzel olmayan düzenlemeler olması koşuluyla
g-4)Sınırlı ad, adres, telefon numaralan ve çalışılan firmaların özellikleri, özel veya koyu
yazı tipine başvurmaksızın
h) Mühendisler, değerlendirilmiş iş ve mesleki yayınların tanıtımında gereksiz
gösterişe, methiyeye veya abartıya kaçmadan, söz konusu hizmet ve projenin
içeriğine ters düşmeyen gerçek ve sadece mühendisliğe ilişkin görüntüler
kullanabilirler.
i) Mühendisler, gerçek ve değerlendirilmiş olarak yazılan veya teknik yayınlar için
gösterişten uzak ve övgüyü içermeyen yazılar (makale) hazırlayabilirler. Bu gibi
yazılar, işin paylaşımı için başkalarına verilen güveni ve itimadı sarsmadan
doğrudan kendisinin katkılarını içermelidir.
j) Mühendisler, projede veya belirtilen üretimdeki katkılarını alçak gönüllülükle
ifade eden, ticari yayınlarda ve bilgilendirme yayınlarında adlarının kullanılmasına
izin verebilirler. Bu gibi izin, tescilli üretimlerin genel bir onayını içermeyecektir.
6. Mühendisler, mesleki doğruluğu, mesleğin onurunu ve değerini yüceltmek
ve geliştirmek için çalışacaklardır
a) Mühendisler, bilerek adlarının veya firmalarının başka firmalar veya kişiler
tarafından kullanılmasına izin vermeyecekler ve hileli veya aldatıcı mesleki
uygulamalara veya işlere angaje olmayacaklardır.
b) Mühendisler, mühendisliğin dışındaki iş birliklerini, üyeliklerini etik olmayan
etkinliklerde paravan olarak kullanmayacaklardır.
7. Mühendisler, mesleki gelişmelerini kendi kariyerleriyle devam ettirecekler
ve kendi kontrolleri altındaki mühendislerin mesleki gelişmeleri için
olanaklar sağlayacaklardır.
a) Mühendisler, yanlarında çalışan elemanlarının daha da eğitilmesi için
çalışacaklardır.
b) Mühendisler, etik dışı olaylarda herhangi bir birlik ve beraberliği
desteklemeyeceklerdir.
c) Mühendisler, yanlarında çalışan elamanları mesleki yazılar yazmak ve teknik
toplantılara katılmak konusunda destekleyeceklerdir.
d) Mühendisler disiplinlerinin meslek ve teknik birliklerini desteklemelidirler.
e) Mühendisler, mühendislik çalışmaları için diğer elemanlara gereken güveni
verecekler ve gereken ilgiyi göstereceklerdir. Mümkünse tasarım, icat, yazma veya
diğer etkinlikler için sorumlu kişi veya kişiler olarak görevlendirileceklerdir
f) Mühendisler, mühendislik bilgilerinin yayılmasına gayret edecekler, gerçek
olmayan abartılmış veya haksız durumları içeren mühendislik etkinliklerine
katılmayacaklardır.
g) Mühendisler, mühendislik çalışmalarında, uygun ve yeterli ücretler ilkesini
onaylayacaklardır.
h) Mühendisler, mühendislik mesleğinin mümkün olan tüm eğitim ve
deneyiminden yararlanmayı doğal bir görev kabul etmelidirler ve birlikte
çalıştıklarına daha az sorumluluk yüklemelidirler.
i) Mühendisler, işe alacakları kimselere çalışma koşulları ve çalışmadaki statüleri
hakkında tüm bilgiyi verecekler ve sonradan bu konuda herhangi bir değişiklik
yapmayacaklardır.
k) Mühendisler, kişisel üyeliklerini özel yayınlara ilan edebilirler. Buradaki bilgi,
katılım ve katkılarını gerçek olarak ifade eden, çalışma alanını diğer katılanların
adlarını, firma adını, adresini ve telefon numaralarını içeren biçimde olmalıdır.
l) Mühendisler, özel proje amaçlı yarışmalara, projenin diğer tasarımcılarının onayı
olmadan giremez.
m) Mühendisler, mesleki itibara, görünüşe, uygulamaya veya diğer mühendislerin
işlerine kötü niyetle veya yalan yere kötülük etmeyecek ve diğer mühendislerin
çalışmalarını fark gözetmeden (tarafsız olarak) irdeleyeceklerdir.
n) Mühendisler, kar amacı olmayan özel profesyonel birliklerin dışındaki herhangi
bir mühendislik kuruluşunu destekleyemezler.
o) Mühendisler, çalışanların olanaklarını kendi özel çalışmaları için
kullanamayacaktır.
p) Mühendisler, öğrenci indirimlerinden yararlanmazlar.
IEEE Mühendis Taahhütnamesi
Amerika Birleşik Devletleri’nde IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers)
kuruluşunun mühendislere üyelik için imzalattığı taahhütnamedeki koşullar:
1.
Kamu güvenliği, sağlığı ve refahı ile uyumlu mühendislik kararları verme
sorumluluğunu üstlenmek, çevreyi veya halkı tehdit edebilecek faktörleri zamanında
açıklamak.
2.
Çıkar çatışmalarından mümkün olduğunca uzak durmak
3.
Verilere dayanarak yapılan iddia veya tahminlerde dürüst ve gerçekçi olmak.
4.
Rüşveti tüm şekilleriyle reddetmek.
5.
Teknolojinin daha iyi anlaşılması, yerinde uygulanması ve potansiyel zararlarının
anlaşılır kılınması için çalışmak.
6.
Teknik bilgi ve becerileri güncelleştirmek ve ilerletmek, teknolojik görevleri sadece
deneyimi veya yeteneği içinde olduğu zaman üstlenmek.
7. Teknik çalışmaları araştırmak ve eleştirisini yapmak, hataları kabullenmek ve
düzeltmek,
8. Irk, dil, din veya etnik köken gibi faktörlerden bağımsız olarak tüm kişilere insaflıca
davranmak.
9. Başkalarını yanlış davranış veya iftiralarla yaralamaktan sakınmak.
10. Meslektaş ve iş arkadaşlarına mesleki ilerlemelerinde ve bu etik kurallarını
uygulamalarında yardımcı olmak
TMMOB Mesleki Davranış İlkeleri
A. Topluma ve Doğaya Karşı Sorumluluklar
Bilimi ve teknolojiyi insanlık yararına kullanmayı mesleki etkinliklerinin temel
ilkesi kabul eden mühendis ve mimarlar;
1. Mesleki bilgi, beceri ve deneyimlerini, toplumun güvenliği, sağlığı ve refahı;
insani kazanımların ve kültürel mirasın korunması için kullanırlar. Toplum
yararı için duymuş oldukları sorumluluk vekaygı her zaman kendi kişisel
çıkarlarının, meslektaşlarının çıkarlarının ya da içinde bulundukları meslek
grubunun çıkarlarının üstünde yer alır.
2. Doğaya ve gelecek kuşaklara karşı sorumluluklarının bilinciyle, doğayı ve
çevreyi korumayı, uygulamalarının doğayla uyumlu olmasını sağlamayı
mesleki sorumluluklarının ayrılmaz parçası olarak görürler; doğal kaynakların
ve enerjinin tasarrufuna özel önem verirler.
3. Mesleki etkinliklerini sürdürürken, din, dil, ırk, inanç, cinsiyet, coğrafi ayırım
farkı gözetmezler; farklı kültürlere saygıyla yaklaşırlar; toplumdaki herkese adil,
dürüst ve iyi niyetle davranırlar.
4. Kendilerinden istenen işin toplum ve doğa için ciddi bir tehlike yaratacağı
sonucuna varırlarsa ve bu konudaki mesleki yargıları hizmet verilen gerçek ve
tüzel kişiler tarafından dikkate alınmıyorsa, onların talimatlarına kayıtsız
şartsız uymayı reddederler; bu durumun kendilerine hizmet verilenleri
uyarmak, gerektiğinde meslek örgütlerini ve hatta kamu oyunu bilgilendirmek
gibi hak ve yükümlülükler getirdiğini dikkate alırlar.
5. Toplumun ilgi alanı içinde bulunan teknik konulardaki görüşlerini,
raporlarını, konuyu yerinde ve tam anlamıyla incelemiş ve yeterli bilgi ve
verilerle donanmış olarak, ticari ve kişisel kaygıları bir yana bırakarak, adil,
doğru, eksiksiz ve nesnel bir biçimde açıklarlar.
6. Ülkenin teknoloji yeteneğinin geliştirilmesi sürecinde, teknolojinin gerek
kendisinin gerekse yanlış kullanılmasının olası olumsuz sonuçlarının da toplum
tarafından anlaşılması ve gerekli önlemlerin alınması için çaba harcarlar.
7. İşyerlerindeki sağlık ve güvenliği titizlikle ve ertelemeksizin korur ve
geliştirirler. Gerekli önlemlerin alınması için zorlayıcı, uygulayıcı, eğitici ve
dayanışma içinde olurlar.
B. Hizmet Verilen Gerçek ya da Tüzel Kişilere Karşı Sorumluluklar
Mühendisler ve mimarlar,
1. Mesleki hizmet verilirken, güvenilirliklerini titizlikle gözeterek, yaptıkları her
türlü sözel ya da yazılı sözleşmede yer alan bütün hükümlere tam olarak uyarlar ve
karşı taraftan da aynı duyarlılığı beklerler.
2. Her türlü mesleki hizmet sırasında, toplumun güvenliğini, sağlığını ve refahını
tehlikeye atmamaya en üst düzeyde özen göstererek, mesleki beceri ve
deneyimlerini yaptıkları işe bütünüyle yansıtarak düzgün bir iş standardıyla
çalışırlar.
3. İş ilişkilerini etkileyecek şekilde doğrudan ya da dolaylı olarak herhangi bir
armağan, para ya da hizmet ya da iş teklifi kabul etmezler; başkalarına teklif
etmezler; mesleki ilişkilerini geliştirmek amacıyla siyasal amaçlı bağış yapmazlar.
4. Yaptıkları işin kendi deneyimlerini zenginleştirmesi için titizlikle çaba
gösterirken, toplum ve
doğa için kesin bir tehlike oluşturmadığı sürece, hizmet verilen gerçek ve tüzel
kişilerin ticari ve
teknolojik sırlarını izin almadan başkalarına açıklamazlar, kişisel çıkarları için
kullanmazlar.
C. Mesleğe ve Meslektaşa Karşı Sorumluluklar
1. Mesleki etkinliklerini, tüm meslektaşlarının güvenini kazanacak bir biçimde
ve mesleğin saygınlığına azami özen göstererek sürdürürler.
2. Tüm meslektaşlarına saygıyla yaklaşırlar, dürüst ve adil davranırlar.
Meslektaşlarıyla haksız rekabet içinde olmazlar. Genç meslektaşlarının
gelişimi için özel çaba harcarlar, onlara yardımcı olurlar. Telif haklarına ve
özgün çalışmalara saygı gösterirler; başkalarının çalışmalarını kendi
çalışmaları gibi göstermekten titizlikle kaçınırlar.
3. Yalnızca yeterli oldukları alanlarda mesleki hizmet üretmeyi hedef ve ilke
kabul ederler; hizmetlerini etkileyebilecek diğer uzmanlık alanlarındaki
yetkililerin görüşlerine başvururlar; disiplinler arası ortak çalışmayı
özendirirler.
4. Mesleki görev, yetki ve sorumluluklarını, sadece zorunlu durumlarda ve ancak
ehil olan meslektaşlarına devrederler.
5. İşlerini yalnızca kendilerine tanınmış mesleki görev, yetki ve sorumluluk
çerçevesinde yaparlar, yalnızca resmi olarak hak kazanmış oldukları sıfat ve
unvanları kullanırlar.
6. Meslek örgütlerinin etkinliklerine aktif olarak katılmaya çaba gösterirler, onları
desteklerler, mesleğin gelişmesine katkıda bulunurlar.
7. Mesleki Davranış İlkelerine aykırı davrananlara yardımcı olmazlar; onlara
hoşgörü göstermezler, etkinliklerinin içinde yer almazlar ve uyarırlar; bu konuda
meslek örgütleriyle işbirliği içinde olurlar; bu ilkelere uygun davrananları bütün
güçleriyle desteklerler.
D. Kendilerine Karşı Sorumlulukları
1. Mesleki bilgilerini ve kültürlerini sürekli geliştirirler.
2. Mesleki etkinliklerine ilişkin olarak meslektaşlarının dürüst ve nesnel
eleştirilerini dikkate alırlar, gerektiğinde kendileri de eleştirmekten
kaçınmazlar.
İş Hayatında Etik Dışı Davranışlar
İş kalitesini önemsememe
 Rüşvet isteme veya verme
 Kurum varlıklarının kötü biçimde kullanımı
 İş yerinde ayrımcılık yapma
 Özel yaşama müdahale
 Çevre kirliliğine duyarsız kalma
 Kurumun olanaklarını kişisel amaç için kullanma
 Kayıt ve raporlar üzerinde tahrifat yapma
 Hediye alma ve ağırlama
Yanlış bilgilendirme ya da bilgi saklama
 Yetkililerle etik dışı ilişki kurma
 İş yerinde hırsızlık yapma
 Çıkar çatışmalarına girme
 Ticari ya da mesleki sırları sızdırma
 Rakiplerle ilgili bilgilerin toplanmasında etik dışı yöntemler kullanma
 Ürün sorumluluğunu ve güvenliğini önemsememe
 Çalışanlara eşit davranmama
 Ast, üst ya da çalışma arkadaşlarını sömürme
 İş arkadaşlarını yıldırma, korkutma
 Görevi ihmal etme
 İş yerinde bencil davranma
 İş ilişkilerine politik düşünceler katma
 İş yerinde yaranma ve dalkavukluk yapma
 Cinsel tacizde bulunma
Yönetimde etik dışı davranışlar
1. Ayrımcılık:
Ayrımcılık ön yargılı tutumlarla davranmaktır. Bir grup insana karşı, adaletsiz
ve zarar verecek biçimdeki her türlü davranış ayrımcılık olarak
tanımlanmaktadır.
Açık ayrımcılık; geleneksel olarak cinsiyete ya da ırkçılığa dayalı olarak ortaya
çıkmaktadır. Kurumsal ayrımcılık; bir örgütün yansız bir seçim süreci sunsa
bile, kadın ya da azınlıkların bu örgütte diğer gruplar ile eşit oranlı temsil
edilmemesi sonucu ortaya çıkmasıdır.
Kayırma:
Aile, akrabalık bağları gibi maddesel olmayan etkileme araçlarını kullanarak,
kamu görevlilerinin, bazı kişilere kamu işlemlerinde ayrıcalık tanımasıdır.
Kamu görevlisi, tinsel-duygusal nitelikteki geleneksel bağlılıkları ve
yükümlülükleri nedeniyle yakın çevresine ya da üzerinde nüfusu olan
başkalarının etkisi ile bir takım kişilere ayrıcalıklı davranmaktadır.
Rüşvet:
Kamu görevlilerinin para, mal, hediye gibi birtakım maddesel çıkarlar
karşılığında bunu sağlayan kişi ya da kümelere ayrıcalıklı bir kamu işlemi ile
çıkar sağlaması rüşvet olarak tanımlanır. Birçok yöneticiye çeşitli nedenlerle,
farklı niteliklerde hediye verilmesi Türk toplumunun ve Türk bürokratik
kültürünün bir gereği olarak kabul edilir bir davranış olarak karşımıza çıkar.
Yıldırma- Korkutma:
Kabadayılık olarak tanımlanan ve kimseden korkmaz, yılmaz görünerek
çevresine meydan okuma davranışı ile astlarını yıldırmaya çalışmak etik
dışı bir davranıştır. Kabadayılık yoluyla, çalışanlar üzerinde güç gösterileri
yapmak yöneticinin özenle kaçınması gereken bir davranış olmalıdır.
Sömürü (istismar):
Sömürü, insan ya da nesnelerin adaletsiz kullanımıdır. Çıkar sağlamaya
yöneliktir.
Sömürünün çeşitli türleri vardır:
 Sömürücü, sömürülen kişiyi zorlayabilir veya aldatarak kullanabilir.
 Sömürülen kişi, yapılan eylemlere gönüllü rıza gösterebilir.
 Sömürülen kişinin amacı, çıkar sağlamak ve kazancını güvenceye almaktır.
İhmal:
Türk Ceza Yasası’nın 230. maddesine göre ihmal, hangi nedenle olursa olsun
görevin savsaklanması ve geciktirilmesi veya üstü tarafından verilen buyrukların
geçerli bir neden olmadan yapılmaması olarak tanımlanabilir
Bencillik:
Yönetimde bencillik, yöneticinin başkalarının yararını düşünmeden; kimi kez
onlara zarar vererek; davranışlarını yalnız kendi gereksinimlerini giderecek,
kendine çıkar sağlayacak biçimde yönlendirmesidir. Bencil, başkalarının
gereksinimlerine ilgi duymaz, onların kişilik bütünlüğüne ve değerlerine saygı
göstermez.
İşkence (Eziyet):
Bir insana maddi ya da manevi olarak yapılan aşırı eziyet anlamında
kullanılmaktadır. İşkence veya eziyet yalnız fiziksel acıyı değil, psikolojik acıyı da
kapsamaktadır.
Ayrıca iş yaşamındaki şiddetli sorunlar bireyin çevresini ve özel yaşantısını
etkilemektedir.
Yolsuzluk:
Genel anlamıyla yolsuzluk, bir çıkar karşılığında, kamu yetkililerinin
yasa dışı kullanımı olarak tanımlanmaktadır. Yolsuzluk sadece maddi kazançları
kapsamaz.
Maddi olmayan özel amaçlara da yönelik olabilir. Kişisel kazançlar
karşılığında yetkilerini kötüye kullanmaları, politik kazanç amacıyla devlet
yetkisinin yasa dışı kullanımını anlatmaktadır.
Yaranma-dalkavukluk:
Rahatsız edici ve sahtekârlık olmasına rağmen yöneticiye yaranma ve dalkavukluk
yapmanın, başarı için ödenmesi gereken bir bedel olarak görülmesi yaygın bir
davranış biçimidir. Kendisine dalkavukluk yapılan yönetici, sağlıklı bir görüş
açısına sahip olmaması halinde davranışlarını pekiştirerek tüm çalışanlardan aynı
davranışları bekleyebilir.
Şiddet-baskı-saldırganlık:
Şiddet sözcüğü, aşırı duygu durumunu, bir olgunun yoğunluğunu, sertliğini, kaba
ve sert davranışı nitelendirir. Yöneticinin şiddet içeren eylemleri kendini
engellediği düşünülen nesne ya da bireyin kendisine doğrudan yaptığı gibi, hiç
ilgisi olmayan nesne ya da bireylere yönelttiği görülebilir.
Hakaret ve küfür:
Sözlü taciz olarak değerlendirilebilecek olan hakaret ve küfür, sözel bir şiddet
gösterisidir. Hakaret ve küfür kişiliğe saldırı olup, bu tür yöneticiler insanların
kişiliğini küçültüp, örseleyerek, kendi bencil kişiliklerini yücelttiklerini
inanmaktadır.
Bedensel ve cinsel taciz:
Bedensel taciz, şiddetin bir ürünüdür. En sık karşılaşılan bedensel taciz türü
ise dayaktır. Cinsel taciz ise, çocuğa, gence, kadına laf atma, el, kol hareketi
yapmakla başlayan geniş bir yelpaze içinde yer almaktadır.
Kötü alışkanlıklar:
Özellikle, çocuk ve gençlerin bulundukları okul, çocuk yuvası, yetiştirme yurdu
gibi kurumlarda görev alan çalışanların, sigara, alkol, kumar ve benzeri kötü
alışanlıkları çocuk ve gençlerin göz önünde sergilemeleri sakıncalıdır.
Kişisel açıdan bakıldığında, kötü alışkanlıklar bireyi ilgilendiren konudur. Ancak
bu alışkanlıkların kişisellikten çıkarak, kamu alanına taşınması sakınca
yaratmaktadır.
Görev ve yetkinin kötüye kullanımı:
Bir makam adına elde edilmiş olan yetkiler kamu görevlilerince kötüye
kullanılamaz. Örgüt açısından yetkinin kötüye kullanımı, yetkinin veriliş
amacından başka bir amaç için kullanılmasıdır.
Dedikodu:
Genel olarak dedikodu, gerçek olup olmadığı bilinmeden başkalarına kara
çalmak, insanları kötülemek, kınamak, suçlamak amacıyla yapılan
konuşmalardır. Dedikodu iş yerlerinde büyük ölçüde zaman ve enerji kaybına
neden olmakta, insan ilişkilerinin gerginleşmesine ve bozulmasına neden
olmaktadır.
Zimmet:
Kamu görevlisinin para ya da mal niteliği taşıyan kamusal bir kaynağı, yasalara
aykırı olarak kişisel kullanımı için harcaması ya da kullanması olarak
tanımlanabilir.
Zimmetin bir yolsuzluk türü olmasına karşın rüşvetten farkı, bir alıcı ve verici
olmamasıdır.
Dogmatik davranış:
Dogmatik, daha önce doğru olan bir kavrama, bir inanca zamanla doğruluğu
ortadan kalksa bile bağlı kalmaktır. Dogmatik bir yönetici, mesleğinde kazandığı
kavramlara ve inançlara zamanla ondan kopmayacak derecede
bağlanabilmektedir.
Genelleşmiş bir dogmatiklik, iş göreni bir ırka, bir dine bir ulusa, bir topluma bir
mesleki görüşe karşı düşman edebilir. Dogmatik bir kişi, kendi kavram ve
inançlarını değiştirmez ve yenilikleri benimsemez.
Yobazlık-bağnazlık:
Yobazlık ve bağnazlık, inanç ve düşünceleri konusunda tartışmaya yer vermeyen, tek
doğru şeyin kendi doğrusu olduğuna inanan, kendi gibi düşünmeyenlere en ağır
biçimde saldıran, hoşgörüsüz ve sevgisiz insanları tanımlar.
Yöneticilerin bağnaz tutumu çalışanların gelişme ve yenileşmesini engeller.
Vaka Örnekleri
1) (A) ile (B) 4. sınıf öğrencisidir. Bir proje yarışması düzenlenmektedir. Ödülü
10.000 TL’dir. Ayrıca bu yarışmayı kazanana yarışmayı düzenleyen firma
tarafından iş olanağı sunulmaktadır. (A) yarışmaya katılır ve bu konuda
(B)’den sonradan yardım ister. İstediği yardım aslında projenin ana kısmını
oluşturmaktadır. Fakat (B)’nin ödüllerden ve projeden haberi yoktur. (B),
kendisine de tecrübe kazandıracağını düşünerek (A)’ya yardımcı olur ve (A)
ödülü kazanır. Fakat; (A) projede (B)’nin katkısından hiç söz etmez. Sizce (B)
bu durumda ne yapmalıdır.
2) Bir şirkette ürün tasarımdan sorumlu mühendissiniz ve sizinde tasarım ekibinde
olduğunuz bir ürün piyasaya sunuluyor. Fakat daha sonra, ürünün tasarımında
yapılan bir yanlışlıktan dolayı bazı durumlarda ürün işlevselliğini yitirip kazaya
sebep olabileceğinin farkına varıyorsunuz. Hemen şirket yönetimini uyarıyorsunuz.
Fakat yönetim ürünün geri toplanmasından dolayı oluşacak yüksek maliyetten
dolayı sizi bu konuda konuşmamanız için uyarıyor. Aksi takdirde işinizi
kaybetmekle tehdit ediliyorsunuz. Bu durumda ne yapardınız?
Download