dağ oluşumu (orojenik hareketler) ve türkiye`de dağ

DAĞ OLUŞUMU
(OROJENİK HAREKETLER)
VE
TÜRKİYE’DE DAĞ
OLUŞUMU
28 Ocak 2016 Perşembe
1
Soru: Dağ oluşumu için gerekli
koşullar nelerdir?
• Cevap: a) Kalın tortul tabakaların
bulunması
• b) Tabakaların yanlardan sıkıştırılması
28 Ocak 2016 Perşembe
2
Soru: Jeosenklinal ne demektir?
• Cevap: Karalardan dış güçler tarafından
taşınan materyaller, deniz ve okyanus
tabanlarında birikir. Bu birikme
(tortulanma) alanlarına jeosenklinal denir.
28 Ocak 2016 Perşembe
3
Soru: Orojenez (dağ oluşumu) ne
demektir?
• Cevap: Deniz diplerinde yığılan ve kalın
katmanlar oluşturan jeosenklinaller (tortul
tabakalar), birbirine doğru hareket eden
kıtalar arasında sıkışarak kıvrılır ya da
kırılır. Bu olaya orojenez denir.
28 Ocak 2016 Perşembe
4
Soru: Orojenik hareketlerin
sonuçları nelerdir?
• Cevap: Orojenik hareketler, kıvrım ve kırık
dağlarını oluşturur.
28 Ocak 2016 Perşembe
5
Soru: Kıvrım dağları nasıl oluşur?
Ülkemizden örnek veriniz.
• Cevap: Birbirine doğru hareket eden kara
parçaları arasındaki tabakalar, esnek bir
yapıdaysa kıvrılır ve kıvrım dağların
oluşturur. Ülkemizdeki Toros dağları ile
Kuzey Anadolu dağları kıvrım dağlarına
birer örnek oluşturur.
28 Ocak 2016 Perşembe
6
Soru: Antiklinal ve senklinal ne
demektir?
• Cevap: Kıvrım dağlarının oluşması
sırasında kıvrılan tabakaların, kubbeleşen
yüksek kısımlarına antiklinal, çanaklaşan
alçak kısımlarına da senklinal denir.
28 Ocak 2016 Perşembe
7
Soru: Kırık dağları nasıl oluşur?
Ülkemizden örnek veriniz.
• Cevap: Büyük kara parçalarının birbirine
doğru hareketiyle yanlardan sıkıştırılan
tortul tabakalar, esnek bir yapıda değil de
sert bir yapıdaysa kırılır ve kırık dağları
oluşturur. Ege Bölgesi’ndeki dağları örnek
olarak gösterebiliriz.
28 Ocak 2016 Perşembe
8
Soru: Fay, Horst ve Graben
kavramlarını açıklayınız?
• Cevap: Tortul tabakaların kırılmasıyla,
tabakalar halinde yükselme ve çökmeler
gerçekleşir. Kırılma doğrultusuna fay,
kırılma hattı boyunca yükselen kısımlara
horst, çöken kısımlara da graben denir.
28 Ocak 2016 Perşembe
9
Soru: Yeryüzündeki fay alanlarının
özellikleri nelerdir?
• Cevap: Yeryüzündeki fay alanları, yer
kabuğunun zayıf dirençli alanlarını ve
hareketli bölgelerini oluşturmaktadır. Bu
nedenle başlıca deprem alanları, volkanik
alanlar ve sıcak su kaynakları,
yeryüzündeki fay hatları boyunca
sıralanmıştır.
28 Ocak 2016 Perşembe
10
EPİROJENİK HAREKETLER
TÜRKİYE’DEKİ EPİROJENİK
HAREKETLER
28 Ocak 2016 Perşembe
11
Soru: Epirojenez ne demektir?
• Cevap: Tabakaların karşılıklı durumları
bozulmadan, yer kabuğunun geniş
alanlarının, yavaş bir tempoyla yükselmesi
veya alçalmasına epirojenez denir.
28 Ocak 2016 Perşembe
12
Soru: Epirojenik hareketler nasıl
gerçekleşir?
• Cevap:
• a) Kara kütlesinin yanlardan
sıkıştırılmasıyla
• b) Kıta yükünün artması ya da azalmasıyla
28 Ocak 2016 Perşembe
13
Soru: Kıyı taraçaları (sekileri) nasıl
oluşur?
• Cevap: Dış güçler tarafından karalardan taşınan
milyonlarca tonluk çakıl, toprak ve çeşitli
materyaller, okyanus diplerinde toplanarak kara
yükünün azalmasına neden olur. İklim
olaylarının büyük ölçüde değişikliğe uğraması
sonucu buzullar eriyerek karalar üzerindeki
ağırlığı azaltır. Böylece hafifleyen kara,
mantonun kaldırma kuvvetinin etkisiyle
yükselmeye başlar. Kara yükselince, deniz
seviyesi geriler, deniz altındaki bazı yerler kara
haline gelir. Bu olay sonucu eski kumsallar,
yükseklerde kalarak kıyı taraçalarını oluşturur.
28 Ocak 2016 Perşembe
14
Soru: Regresyon ne demektir?
• Cevap: Karaların yükünün azalması ve
yükselmesine bağlı olarak deniz
seviyesinin gerilemesine regresyon denir.
28 Ocak 2016 Perşembe
15
Soru: Transgresyon ne demektir?
• Cevap: Volkanik olaylar sonucu çıkan
milyonlarca tonluk materyaller, buzul oluğumu,
dış güçler tarafından taşınan materyallerin belirli
bölgelerde birikmesi, kara yükünü artırır.
Ağırlaşan kara, mantoya daha fazla batar ve
kara kütlesinde genel bir çökme meydana gelir.
Kara çökünce deniz, karaya doğru ilerler ve
kıyının bir kısmı deniz altında kalır. Denizin
karaya doğru ilerlemesine transgresyon denir.
28 Ocak 2016 Perşembe
16
Soru: Türkiye’deki epirojenik
hareketleri açıklayınız.
• Cevap: *Anadolu yarımadası, özellikle batı
ve orta kısmı tektonik hareketlere bağlı
olarak 10-15 milyon yıldır sürekli
yükselmektedir.
• * Karadeniz ve Doğu Akdeniz havzaları
sürekli çökmektedir.
• * Çukurova ve Ergene havzalarında da
çökmeler gerçekleşmektedir.
28 Ocak 2016 Perşembe
17
VOLKANİZMA
TÜRKİYE’DE VOLKANİK DAĞLAR
28 Ocak 2016 Perşembe
18
Soru: Volkanizma ne demektir?
• Cevap: Magmanın yeryüzüne çıkmasıyla ya da
yeryüzüne yakın yerlere kadar sokulmasıyla
meydana gelen olaylara volkanizma denir.
28 Ocak 2016 Perşembe
19
Soru: Volkanizmayla oluşan
başlıca şekiller nelerdir
• Cevap: Volkan Konisi: Volkanik faaliyette
çıkan malzemenin üst üste birikmesiyle
oluşan koni şeklinde kabartılardır. Ağrı,
Tendürek, Süphan gibi tek dağlar birer
volkan konisidir
28 Ocak 2016 Perşembe
20
• Lav Platoları: Volkanik patlamayla çıkan
lavlar akıcı ise bazen çok geniş bir alana
yayılır. Lavlar, çukurlukları doldurarak
geniş düzlükler oluşturur. Bu düzlükler,
akarsular tarafından parçalanınca platolar
oluşur. Doğu Anadolu’da lav platoları
geniş yer kaplar
28 Ocak 2016 Perşembe
21
• Krater: Volkan konilerinin üst kısmında
bulunan ve volkanik patlamayla oluşan
huni biçimindeki çukurluklardır. Bazı
kraterlerin diplerinde sular birikerek göller
oluşmaktadır. Bu tür göllere krater gölü
denir. Nemrut dağının tepesindeki göl, bu
türdendir
28 Ocak 2016 Perşembe
22
• Kaldera: Volkanik dağlarda yeni ve şiddetli
bir patlama olursa, krater genişler ve daha
geniş çukurluğa dönüşür. Bu tür çanaklara
kaldera denir. Bazı kalderalar, kraterlerin
çökmesiyle oluşur
28 Ocak 2016 Perşembe
23
• Maar: Çapları birkaç yüz metre ile birkaç
kilometre arasında değişen, daire veya
oval şekilli patlama çukurlarıdır. Maarlar
gaz patlamasıyla oluşur. Konya
Karapınar’daki Acıgöl ve Meke Tuzlası
birer maar çukurunda oluşmuştur.
28 Ocak 2016 Perşembe
24
Soru: Türkiye’nin volkanik dağlarını
bölgelere göre yazınız?
• Cevap: * Doğu Anadolu’da; Büyük Ağrı,
Küçük Ağrı, Tendürek, Süphan ve Nemrut
dağları
• * Güneydoğu Anadolu’da: Karacadağ
• * İç Anadolu’da: Erciyes, Hasan Dağı,
Melendiz, Karadağ ve Karacadağ
• * Ege Bölgesi’nde: Kula çevresindeki tüf
konileri
28 Ocak 2016 Perşembe
25
DEPREMLER
TÜRKİYE’DE DEPREMLER VE
KORUNMA YOLLARI
28 Ocak 2016 Perşembe
26
Soru: Deprem ne demektir?
• Cevap: Yer kabuğunda görülen doğal
oluşumlu sarsıntılara deprem denir.
28 Ocak 2016 Perşembe
27
Soru: Depremler oluşumlarına
göre kaça ayrılır?
Cevap: Oluşumlarına göre depremler üçe
ayrılır. Bunlar:
• Çöküntü depremler
• Volkanik depremler
• Tektonik depremler
28 Ocak 2016 Perşembe
28
Soru: Çöküntü depremleri nasıl
oluşmaktadır? Nerelerde görülür?
• Cevap: Bu depremler yer altındaki doğal
mağara, tünel gibi boşlukların, tavanlarının
çökmesiyle gerçekleşir. Bu tür depremlerin
etki alanı dardır ve genellikle çözünebilen
kayaçların bulunduğu (karstik) alanlar ile
maden ocaklarının bulunduğu yerlerde
meydana gelir.
28 Ocak 2016 Perşembe
29
Soru: Volkanik depremler nasıl
oluşmaktadır? Nerelerde görülür?
• Cevap: Volkanik patlamayla meydana
gelen sarsıntılardır. Etki alanları dar olan
depremlerdendir. Şiddeti ise volkanik
faaliyetin özelliğine bağlıdır. Bu tür
depremler daha çok aktif volkanların
çevresinde görülür. Türkiye’de aktif volkan
olmadığından bu tür depremlere
rastlanmaz.
28 Ocak 2016 Perşembe
30
Soru: Tektonik depremler nasıl
oluşmaktadır?
• Cevap: Genellikle yer kabuğu
hareketleriyle gerçekleşen depremlerdir.
Yeryüzündeki kırık hatları (fay) boyunca
meydana gelen geniş alanlı titreşim
hareketleriyle oluşur. Şiddetli ve etkileri en
fazla olan depremlerdir.
28 Ocak 2016 Perşembe
31
Soru: Deprem merkezi, iç merkez (hiposantr), dış merkez (episantr),
odak derinliği, sismograf kavramlarını açıklayınız
• Cevap: Deprem merkezi: Depremin oluştuğu
yerdir.
• İç merkez (Hiposantr): Depremin oluştuğu
çöküntü alanıdır. Yerin 20-30 km. derinliğindeki
boşluklarda görülür.
• Dış merkez (Episantr): İç merkeze en yakın olan
yeryüzündeki yere denir.
• Odak derinliği: İç merkezle dış merkez
arasındaki uzaklığa odak derinliği denir.
• Sismograf: Deprem şiddetini ölçen alete
sismograf denir.
28 Ocak 2016 Perşembe
32
Soru: Depremler odak derinliğine
göre kaça ayrılır?
• Cevap: Üçe ayrılır. Bunlar: a) Sığ
depremler: 0 ile 60 km arasında görülür.
Yıkıcı etkisi diğerlerinden fazladır.
Türkiye’de görülen depremler genellikle bu
tiptedir.
• b) Orta derinlikteki depremler: 60 ile 300
km arasında görülür.
• c) Derin depremler: 300 ile 700 km
derinlikleri arasında görülür.
28 Ocak 2016 Perşembe
33
Soru: Günümüzde depremlerin şiddetlerine göre sınıflandırılması için
en yaygın olarak kullanılan deprem ölçeği hangi ölçektir?
• Cevap: Richter (Rihter) ölçeği
28 Ocak 2016 Perşembe
34
Soru: Yeryüzünde tektonik depremlerin en çok görüldüğü alanları
yazınız?
• Cevap: *Büyük Okyanus kıyıları
• *Alp-Himalaya kıvrım kuşağı
• *Yakın zamanda tektonik hareketlere
uğramış yerler.
28 Ocak 2016 Perşembe
35
Soru: Yeryüzünde depremlerin hiç
görülmediği yerleri yazınız?
• Cevap: Avustralya, Kanada, İskandinav
yarımadası ve Doğu Avrupa
28 Ocak 2016 Perşembe
36
Soru: Türkiye’de görülen depremler nasıl oluşmaktadır? Sebepleri
nelerdir?
• Cevap: Türkiye, kuzeyde Avrasya, güneyde Arabistan
levhası arasında yer almaktadır. Arabistan kara kütlesi,
kuzeye doğru yaklaşmakta ve Anadolu yarımadasını da
kaydırmaktadır. Avrasya ile Arabistan arasında sıkışan
Anadolu kara kütlesinde gerilme ve sıkışmaya bağlı
olarak yoğun bir enerji birikmektedir. Bu enerjinin açığa
çıkmasıyla depremler gerçekleşir. Ayrıca, Türkiye
bugünkü jeomorfolojik görünümünü Üçüncü Jeolojik
Dönem’in sonu ile Dördüncü Jeolojik Dönem’in
başlarında almıştır. Buna göre Türkiye, genç bir arazi
yapısına sahiptir. Bu özelliğiyle önemli bir deprem
alanıdır.
28 Ocak 2016 Perşembe
37
Soru: Türkiye’de deprem görülme
olasılığının en az olduğu yerleri
yazınız.
• Cevap: Türkiye’de beşinci deprem bölgesi
diye tabir edilen bölgede deprem olma
olasılığı en azdır. Bu bölge, Tuz Gölü’nün
güneyinden başlar, Taşeli Platosu’nun bir
kısmını da içine alarak Akdeniz’e ulaşır.
28 Ocak 2016 Perşembe
38
Soru: Türkiye’de şiddetli
depremlerin görüldüğü yerleri
yazınız.
• Cevap: Bunları üç grupta değerlendirebiliriz.
• Kuzey Anadolu Deprem Bölgesi: Saroz Körfezi’nden Marmara
Denizi’ne oradan İzmit Körfezi, Adapazarı, Düzce, Hendek, Bolu,
Çankırı, Amasya, Tokat, Erzincan ve Erzurum’dan Van Gölü’nün
kuzeyine kadar uzan bölgedir. Bu alan Kuzey Anadolu Fay hattını
oluşturur.
• Batı Anadolu Deprem Bölgesi: Büyük Menderes, Küçük Menderes,
Gediz, Bakırçay ovaları, Güney Marmara ve İç Batı Anadolu’yu
içerisine alan kuşaktır.
• Güneydoğu Anadolu Deprem Bölgesi: Samandağ, Antakya,
Kırıkhan, Hassa, İslâhiye, K.Maraş, Malatya, Elazığ, Bingöl
oluğundan Van Gölü’nün güneyine kadar uzanan hattır.
• Burada belirtilen alanlar 1. dereceden deprem tehdidi altında olan
yerlerdir
28 Ocak 2016 Perşembe
39
Soru: Depremlerden korunmak ve
depremlerin etkisini azaltmak için
ne gibi önlemler alınabilir?
• Cevap: - Kırık (fay) hatlarından uzak,
sağlam zeminlere yerleşmek
• Mümkün olduğunca ovalarda
yerleşmemek
• Depreme dayanıklı binalar inşa etmek
• Halkı, depremde alınacak sivil savunma
önlemleri konusunda eğitmek gibi
önlemler gereklidir.
28 Ocak 2016 Perşembe
40