alternatif kur rejimi sınıflama yöntemi

advertisement
Ege Akademik Bakış / Ege Academic Review
9 (4) 2009: 1399-1426
ALTERNATİF KUR REJİMİ SINIFLAMA YÖNTEMİ:
YÜKSELEN PİYASA EKONOMİLERİ ÜZERİNE BİR
ANALİZ
AN ALTERNATIVE METHOD FOR EXCHANGE RATE REGIME
CLASSIFICATION: AN ANALYSIS OF EMERGING MARKETS
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Güçlü, Ege Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,
İktisat Bölümü, mehmet.guclu@ege.edu.tr
Prof. Dr. A. Ayşen Kaya, Ege Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,
İktisat Bölümü, aysen.kaya@ege.edu.tr
ÖZET
Bu çalışmada, yükselen piyasa ekonomilerinde 1962-2006 döneminde resmen
ilan edilen (de jure) kur rejimleri ile fiilen uygulanan (de facto) kur rejimleri
arasında bir farklılık bulunup bulunmadığı belirlenmeye çalışılmış ve bu amaçla
alternatif bir kur rejimi sınıflandırma yöntemi geliştirilmiştir. Ayrıca 1973-1999
dönemi için söz konusu ekonomilerde “iki kutup hipotezinin” ve “dalgalanma
korkusu hipotezinin” geçerliliği test edilmiştir. Alternatif sınıflama yöntemi ile elde
edilen bulgular ilgili dönemde resmen ilan edilen ile fiilen uygulanan kur rejimleri
arasında ciddi farklıklar olduğu yönündedir. Bu alternatif yöntemle elde edilen
sonuçlar yükselen piyasa ekonomilerinde iki kutup hipotezini destekleyecek
bulgulara ulaşamazken, dalgalanma korkusu hipotezini destekleyecek bulgulara
ulaşmıştır.
Anahtar Kelimeler: Yükselen
Dalgalanma Korkusu
Piyasa
Ekonomileri,
İki
Kutup
Hipotezi,
ABSTRACT
In this paper, it is aimed at determining whether there is a difference between
the de jure and de facto exchange regimes in emerging market economies for
the period 1962-2006 or not, and to do this, an alternative method for exchange
rate regime classification is developed. Besides, the validity of “the bipolar
hypothesis” and “fear of floating” in the economies at issue over the period
Mehmet GÜÇLÜ ve Ayşen KAYA
1973-1999 is tested. The findings of the alternative classification method say
that there is a serious difference between the de jure and de facto regimes in
the period under discussion. While the findings don’t support the bipolar
hypothesis, the results approve the existence of the fear of floating in emerging
market economies.
Key Words: Emerging Market Economies, Bipolar Hypothesis, Fear of Floating
1. GİRİŞ
Son dönemde, döviz kuru rejimleri ile bağlantılı olarak yaşanan krizlerle birlikte,
uluslararası iktisat literatüründe döviz kuru rejimlerine ilişkin çalışmaların
yoğunluğu artmış ve bu çalışmalar berberinde çeşitli tartışmaları da getirmiştir.
Bu konudaki tartışmalardan ilki, ara döviz kuru rejimlerinin ortadan kalktığına
ilişkin iddialar şeklinde kendini göstermiştir. Bu iddia, ilk olarak Eichengreen
(1994) tarafından “ortanın yok oluşu” (hollowing out) şeklinde ifade edilmiş ve
daha sonra Obstfeld ve Rogoff (1995), Goldstein (1999) ve Summers (2000)
tarafından da desteklenmiştir. Söz konusu iddia, 2001 yılında Fischer tarafından
“iki kutup hipotezi” şeklinde bir kere daha gündeme getirilmiş ve IMF üyesi
ülkelerin, özelikle de yükselen piyasa ekonomilerinin, 1990–1999 döneminde kur
rejimleri tercihindeki değişmelerini gözlemleyerek bu hipotezi ortaya atmıştır. Adı
geçen yazar, ilgili dönemde ara döviz kuru rejimlerinin (sürünen parite ve
sürünen bant rejimleri vb. gibi) ortadan kalktığını ve ülkelerin giderek uç döviz
kuru rejimlerine (dalgalı kur ve katı sabit kur rejimlerine) yöneldiğini iddia
etmiştir.
Bu iddiaların, resmen ilan edilen (de jure) kur rejimlerine dayanması ikinci bir
tartışmayı da beraberlerinde getirmiştir. Birçok iktisatçı resmen ilan edilen (de
jure) ile fiilen uygulanan (de facto) kur rejimleri arasında ciddi farklılıklar
olabileceğini iddia etmiştir. Bu amaçla fiili kur rejimini belirlemeye yönelik olarak
Levy-Yeyati ve Sturzenegger (1999, 2005), Calvo ve Reinhart (2000,2002),
Reinhart ve Rogoff (2002, 2004), Bubula ve Ötker-Robe (2002)] gibi birçok
iktisatçı tarafından alternatif (fiili) kur rejimi sınıflama yöntemleri geliştirilmiştir.
De facto sınıflamaya dayalı çalışmaların birçoğu yukarıdaki hipotezleri
destekleyen bulgulara ulaşamazken sadece Levy-Yeyati ve Sturzenegger
(1999, 2005)’in çalışmaları bu iddiaları destekleyen sonuçlara ulaşmıştır.
Fiili kur rejimlerini belirlemeye yönelik çalışmalarla birlikte yeni bir tartışma daha
baş göstermiştir. Bu tartışma, Calvo ve Reinhart (2000, 2002) tarafından ortaya
atılan “dalgalanma korkusu” hipotezine dayanmaktadır. Bu hipoteze göre
özellikle yükselen piyasa ekonomilerinde döviz kurunun resmen serbestçe
dalgalandığı ilan edilse bile çeşitli nedenlerden (güvenirlilik sorunu, dolarizasyon
sorunu, büyük oranlı devalüasyon yaratacağı sorunlar vb. gibi) dolayı kurun
serbestçe dalgalanmasını istenmemekte ve fiilen döviz piyasalarına müdahale
edilmektedir. Bu durumu da dalgalanma korkusu olarak adlandırılmaktadırlar.
Son dönemde yapılan birçok çalışma bu hipotezi destekleyen bulgulara
ulaşmıştır.
1400
ALTERNATİF KUR REJİMİ SINIFLAMA YÖNTEMİ: YÜKSELEN
PİYASA EKONOMİLERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ
Ancak, yukarıdaki bahsedilen iddiaların ikisinin de (iki kutup hipotezi ve
dalgalanma korkusu hipotezi) doğru bir şekilde test edilebilmesi için,
kullanılacak olan de facto kur rejimi sınıflama yönteminin fiilen uygulanan kur
rejimini doğru bir şekilde belirleyebilecek yapıda olması gerekmektedir. Calvo ve
Reinhart (2000, 2002)’ın de facto sınıflama yöntemi başta olmak üzere
literatürde şuana kadar geliştirilmiş olan fiili kur rejimi sınıflandırma
yöntemlerinin çeşitli eksiklileri bulunmaktadır (bu eksikler ikinci bölümde ayrıntılı
bir şekilde anlatılmıştır). Bu eksiklikler, fiilen uygulanan kur rejiminin de yanlış bir
şekilde belirlenmesine yol açarak, yukarıdaki hipotezlere ilişkin yanlış bulgulara
ulaşılmasına neden olabilmektedir.
Bu nedenle bu çalışmada, literatürdeki mevcut de facto sınıflandırma
yöntemlerinin eksiklerini gideren alternatif bir kur rejimi sınıflandırma yöntemi
geliştirilmiş ve yükselen piyasa ekonomilerinde 1962–2006 döneminde fiilen
uygulanan kur rejimleri belirlenmeye çalışılmıştır. Alternatif kur rejimi
sınıflandırma yöntemimizin bu güne kadar geliştirilmiş olan diğer yöntemlerden
temel farklılığı şu şekilde ifade edilebilir: Literatürdeki mevcut diğer yöntemler
genelde döviz kuru ve döviz rezervi oynaklığına bakarak kur rejimlerini
sınıflandırmışlardır. Fakat nominal kurlar ve rezervler, kur rejiminden bağımsız
bir biçimde çeşitli nedenlerden dolayı hareketlilik gösterebilmektedirler. Nominal
döviz kurunun istikrarlı olması istikrarlı makro ekonomik büyüklüklerden,
ekonomide ciddi bir şokun (ekonomik veya politik şok) olmamasından ya da
şokları dengeleyecek aktif bir müdahale politikasının bulunmasından
kaynaklanabilir. Bu nedenle, öncelikle yapılması gereken, döviz piyasalarına
yapılan müdahalelerin belirli bir kur hedefini tutturmaya yönelik olup olmadığını
belirlenmesidir. Bu çalışmada buna imkân veren bir endeks kullanılmıştır. Eğer
müdahaleler kur hedefine yönelik ise, çeşitli istatistikî yöntemlerle, bu
müdahalenin hangi kur rejiminin müdahale davranışına uyum gösterdiği
belirlenmeye çalışılmıştır. Yöntemimizin sınıflandırma algoritmasına dayanarak,
yükselen piyasa ekonomilerinin kur rejimleri en katıdan en esneğe doğru dokuz
farklı kategori altında sınıflandırılmıştır. Ayrıca de facto rejimlerin de jure rejimler
ile kıyaslanabilmesi amacıyla bu dokuz kategori üç ana kategoriye
indirgenmiştir. Çalışmanın sonunda, alternatif kur rejimleri sınıflamamıza dayalı
olarak iki kutup ve dalgalanma korkusu hipotezlerinin geçerliliği araştırılmış ve
bunlara ilişkin bulgulara yer verilmiştir.
2. LİTERATÜR ÖZETİ
Bu bölümde, fiilen uygulanan kur rejimlerinin belirlenmesine yönelik yapılan
başlıca çalışmalara ve bunların eksikliklerine yer verilerek, bizi, alternatif bir kur
rejimi sınıflandırma yöntemi geliştirmeye iten nedenlerin neler olduğu ortaya
konulmaya çalışılmıştır.
Fiili kur rejimlerinin sınıflandırması ile ilgili çalışmalara temel oluşturan ilk ampirik
çalışma Holden ve diğerleri (1979) tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada döviz
kuru ve rezerv değişkenleri kullanılarak oluşturulan esneklik endeksi ile döviz
piyasasına yapılan müdahalelerinin derecesi belirlenmeye çalışılmıştır.
1401
Mehmet GÜÇLÜ ve Ayşen KAYA
Müdahalenin yoğunluğuna göre söz konusu ülkenin, ilgili dönemde uyguladığı
kur rejimi, sabit veya dalgalı kur olarak sınıflandırılmıştır. Söz konusu çalışma,
bu alanda ilk defa yapılmış olması açısından çok önemlidir fakat, sadece 2 yılı
dikkate alması ve kur rejimlerini dar bir çerçevede (sabit ve dalgalı kur rejimleri)
ele alması nedeniyle oldukça yetersiz kalmaktadır. Ayrıca endeks değerlerinin
kesin olarak hangi kur rejimini temsil ettiğinin belli olmaması çalışmanın bir diğer
eksikliğidir.
Son dönemde fiili kur rejiminin belirlenmesine yönelik yapılan çalışmaların
başında Levy-Yeyati ve Sturzenegger (1999,2005)’ın çalışması gelmektedir.
Burada, fiili kur rejimlerinin belirlenmesi için kullanılan yöntem, nominal döviz
kuru ile döviz rezervi oynaklığına (volatility) dayanmaktadır (bundan sonra LYS
yöntemi olarak ifade edilecektir). Söz konusu çalışmada 1974–2000 dönemine
ait 156 ülkenin verileri küme (cluster) analizi ile incelenmiştir. Analize konu olan
ülkelerin kur rejimleri dört farklı kur rejimi altında sınıflandırılmış ve bazı
dönemler herhangi bir kur rejimi kategorisine dahil edilememiştir (Dirty Float,
Flexible, Crawling Peg, Fixed, Inconclusive). LYS sınıflaması sonucunda
özellikle 1990’lı yıllarda ülkelerin büyük bir çoğunluğunun dalgalı kur rejimlerini
uyguladığını ilan etmelerine karşın sabit kur rejimlerini uyguladıkları sonucuna
ulaşılmıştır. Bu durum yazarlar tarafından “sabitleme korkusu” şeklinde
1
adlandırılmıştır . LYS yöntemi, Fischer (2001)’ın “iki kutup hipotezini”
destekleyen sonuçlara ulaşmıştır. Söz konusu çalışmanın küme analizi
kullanılmasından kaynaklı çok ciddi bir eksikliği bulunmaktadır. Bu analiz ile fiili
kur rejimleri belirlenirken birçok dönem için kararsız kalınmaktadır. Bir başka
ifadeyle bazı dönemlerde fiili olarak hangi kur rejiminin uygulandığı tespit
edilememektedir.
Bu alanda son yılların bir diğer önemli çalışması, Calvo ve Reinhart (2000,
2002)’ın “dalgalanma korkusu” adlı çalışmadır. Adı geçen yazarların
çalışmalarında kullandıkları yöntem (bundan sonra CR yöntemi olarak ifade
edilecektir), nominal döviz kurlarındaki, döviz rezervlerindeki ve faiz
oranlarındaki yüzdelik değişimlerin mutlak değerlerinin koşullu olasılık
dağılımına dayanmaktadır. Adı geçen çalışmada ülkelerin çoğunda bir
“dalgalanma korkusunun” hakim olduğu sonucuna varılmıştır. Söz konusu
çalışmanın diğer çalışmalar gibi bu alana ciddi katkıları olmasına rağmen bazı
eksiklikleri de bulunmaktadır. Calvo ve Reinhart (2000, 2002)’ın çalışmasının ilk
eksikliği çok uzun bir dönemi kapsayan bir çalışma olmasıdır. Dolayısıyla CR
yönteminin döviz piyasasına uzun yıllar yoğun müdahalelerde bulunan bir
ülkenin son dönemde yaptığı müdahale değişikliğini belirlemesi mümkün
değildir. İkinci eksiklik ise söz konusu yöntemde rezervlerdeki değişimin rezerv
düzeyi ile normalleştirilmiş olmasıdır. Daha açık bir ifadeyle diğer tüm makro
ekonomik veriler aynı olsa dahi, eğer ilgili ülke daha farklı bir rezerv düzeyinin
olduğu bir dönemde müdahaleye başlarsa ya da söz konusu ülke zaman
içerisinde yüksek düzeyde döviz rezerv birikimi elde ederse bu yöntem yanıltıcı
olabilmektedir. Çünkü rezerv düzeyi arttıkça (örneğin, ülkenin zaman içinde
yüksek rezerv birikimi sağlaması halinde) aylık rezerv değişimlerinin toplam
rezerve oranı içindeki değeri oldukça önemsiz hale gelmektedir.
1402
ALTERNATİF KUR REJİMİ SINIFLAMA YÖNTEMİ: YÜKSELEN
PİYASA EKONOMİLERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ
Bu alandaki bir diğer yöntem Bofinger ve Wollmershäuser (2001) tarafından
geliştirilmiştir (kısaca BW yöntemi olarak ifade edilecektir). Yazarlar, döviz
piyasasına yapılan müdahaleleri daha açık bir şekilde tanımlayabilmek amacıyla
bir endeks oluşturmuşlardır. Bu endeks, rezervlerde meydana gelen değişikliği,
ihracatın ve ithalatın 12 veya 6 aylık hareketli ortalamasının belirli bir oranı
olarak ölçen bir dalgalanma endeksi şeklinde tasarlanmıştır. Hesaplamalar
sonucunda elde edilen endeks değerinin önceden belirlenmiş kritik değerler
arasında kalma olasılığına göre söz konusu dönemde uygulanan kur rejimi; saf
dalgalanma (pure floating), bağımsız dalgalanma (independent floating) veya
yönetimli dalgalanma (managed floating) olarak sınıflandırılmıştır. BW yöntemi
ile ülkelerin büyük çoğunluğunda resmen ilan edilenin aksine döviz
piyasalarında kur hareketlerini etkilemeye yönelik önemli müdahalelerin olduğu
bulgusuna rastlanmıştır. BW yöntemi CR yönteminden farklı olsa da sonuçlar
benzer çıkmıştır. Araştırmaya konu olan ülkelerde bir dalgalanma korkusu
olduğuna ve bu nedenle de uygulanan fiili kur rejiminin genelde yönetimli
dalgalanma olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu çalışmanın en büyük eksikliği ise
kur rejimleri sınıflamasını sınırlı tutarak, ara rejimlerin hepsini göz ardı etmekte
ve döviz piyasasına müdahale edilen tüm rejimleri yönetimli dalgalanma olarak
sınıflandırmaktadır. Bu nedenle bu yöntem kullanılarak yapılacak analizlerin
sonuçları tartışmalı hale gelmektedir.
Poirson (2001), Holden ve diğerleri (1979)’nin endeksine benzer bir endeks
yardımıyla kur rejimlerinin esnekliklerini belirlemeye çalışmıştır. Endeks
değerinin sıfır olması halinde söz konusu ülkenin uyguladığı kur rejimi, tam sabit
kur rejimi (completely fixed exchange rate regime) olarak sınıflandırılırken,
endeks değeri sonsuza gidiyorsa bu durum da müdahalenin olmadığı tam
dalgalı kur rejimi olarak (totally floating rate with no interventions)
sınıflandırılmıştır. Yazarın bu çalışması kur rejimlerini üçlü dar bir sınıflamaya tabi
tutması ve sadece 1998 yılını dikkate alması nedeniyle eleştirilmektedir.
1946-2001 dönemini kapsayan 153 ülkenin fiili döviz kuru rejimini belirlemeye
çalışan bir diğer önemli çalışma Reinhart ve Rogoff (2002, 2004) tarafından
yapılmıştır. Doğal sınıflandırma yöntemi (natural classification) adını verdikleri bir
istatistikî yöntem geliştirmiş (bundan sonra kısaca RR yöntemi olarak
adlandırılacaktır) ve on dört farklı kur rejimi tanımlamışlardır. Paralel piyasa
2
döviz kurları oynaklığının dikkate alındığı çok aşamalı bir yöntem kullanılmıştır .
Bu yaklaşımda ilk olarak söz konusu ülkede bir paralel döviz piyasa olup
olmadığı kontrol edilmektedir. Eğer paralel piyasa söz konusu ise doğrudan
istatistikî sınıflandırmaya (döviz kurlarındaki yüzdelik değişimlerin mutlak
değerlerinin belirli bir bant aralığı içinde kalma olasılığına dayalı bir
sınıflandırma) geçilmekte ve ilgili dönemdeki kur rejimi belirlenmeye
çalışılmaktadır. İkinci aşamada eğer ülkede bir paralel piyasa yok ise resmi
olarak ilan edilen kur rejimi ile fiilen uygulanan kur rejiminin ne kadar örtüştüğü
test edilmektedir. Tüm bu testler ülkelerin aylık enflasyon oranı % 40’ın altında
ise gerçekleştirilmektedir. Aylık enflasyon oranı % 40 ve % 50 den daha yüksek
olması halinde ilgili dönemler doğrudan “serbest düşüş” (freely falling) ve “hiper
dalgalanma” (Hyper Float) olarak sınıflandırılmaktadır. Sonuç olarak, resmen
1403
Mehmet GÜÇLÜ ve Ayşen KAYA
ilan edilen kur rejimi ile fiilen uygulanan kur rejimleri arasında ciddi farklılıklar
olduğu, bunun da uygulanan politikalar ve makro ekonomik büyüklükler
açısından çok ciddi farklılıklar yaratacağı bulgusuna ulaşmışlardır. Bu çalışma
daha önce yapılmış çalışmaların eksikliklerini gidermesine rağmen bazı
eksiklikleri hala içerisinde barındırmaktadır. RR yönteminin en temel eksikliği
belirli bir dönemde uygulanan kur rejiminin türü belirlenirken, büyük oranda
nominal döviz kurunun hareketine göre karar vermesidir. Ghosh ve diğerleri
(2003) ve Bubula ve Ötker-Robe (2002)’e göre, nominal döviz kurunun istikrarlı
olması istikrarlı makro ekonomik büyüklüklerden, ekonomide ciddi bir şokun
(ekonomik veya politik şok) olmamasından ya da şokları dengeleyecek aktif bir
müdahale politikasının bulunmasından kaynaklanabilir. Genellikle ülkeler farklı
yapılara ve farklı şoklara maruz kalmaktadırlar. Bu nedenle, nominal döviz
kurunun hareketini gözlemleyerek kur rejimi hakkında bir sonuç çıkarmak
oldukça güçtür. Örneğin dalgalı kur rejimi varsayımı altında, dış ticaret hacmi
geniş olan büyük bir açık ekonomiye oranla, dış ticaret hacmi dar olan küçük bir
açık ekonomide döviz kuru oynaklığının daha fazla olması beklenir. Nispi
oynaklıklar dikkate alındığında küçük açık ekonomi (doğru bir şekilde) dalgalı kur
rejimini uygulayan ülke olarak sınıflandırılabilirken, büyük açık ekonomi (yanlış
bir şekilde) sabit kur uygulayan ülke kategorisinde sınıflandırılabilir. Buna ek
olarak döviz piyasalarına yapılan müdahalelerin uygulanan kur rejimi ile
yakından ilgili olduğu düşünüldüğünde, RR yönteminin paralel piyasada oluşan
kur hareketlerini inceleyerek kur rejimlerini kategorize etme düşüncesi yanlış
sonuçlar elde etmemize yol açabilecektir. Çünkü resmi piyasa yanında oluşan
karaborsa gibi paralel piyasalara para otoritelerinin müdahale etme şansı yoktur.
Fakat kur rejiminin türünü (esnekliğini) belirleyen temel faktör, nominal döviz
kurunun oynaklığından ziyade para otoritesinin döviz piyasalarına yapmış
olduğu müdahalelerdir. Para otoritesinin doğrudan müdahale edemediği bir
piyasadaki kur hareketleri, uygulanan kur rejiminin gerçek göstergesi
olmayacaktır.
Döviz kurlarının sınıflandırılması konusunda ayrıntılı ve farklı bir yöntem kullanan
bir diğer önemli çalışma Bubula ve Ötker-Robe (2002) tarafından yapılmıştır. Adı
geçen yazarlar IMF üyesi ülkelerin 1990-2001 dönemine ait kur rejimlerini
Markov Chain yöntemi ile on üç farklı kur rejimi başlığı altında yeniden
sınıflandırmış ve ülkelerin uyguladıkları fiili kur rejimlerini belirlemişlerdir. Sonuç
olarak, resmen ilan edilen ile fiilen uygulanan kur rejimleri arasında bir fark
olduğu ve de jure sınıflamanın aksine de facto sınıflama dikkate alındığında iki
kutup hipotezini destekleyecek bulguların yeterli olmadığı sonucuna
ulaşmışlardır. Bu sınıflamanın en temel eksikliği, sadece 1990 sonrası döneme
ilişkin sınıflandırma yapması nedeniyle geçmişe yönelik bir veri tabanı
sunamamasıdır.
Üçüncü bölümde, yukarıdaki çalışmaların eksikliklerini gideren alternatif bir
sınıflandırma yöntemi geliştirilmiştir. Burada geliştirilen de facto sınıflama
yöntemi, temel olarak Bofinger ve Wollmershäuser (2001) ile Reinhart ve Rogoff
(2004)’un çalışmalarında kullanılan yöntemlerin bir bileşimi şeklinde
oluşturulmuştur. Söz konusu yöntem aşağıda ayrıntı bir şekilde açıklanmıştır.
1404
ALTERNATİF KUR REJİMİ SINIFLAMA YÖNTEMİ: YÜKSELEN
PİYASA EKONOMİLERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ
3. YÖNTEM
Yukarıda adı geçen çalışmaların neredeyse tamamı nominal döviz kuru ve/veya
döviz rezervi değişimlerini izleyerek fiilen uygulamada olan kur rejiminin
esnekliğini (türünü) belirlemeye çalışmışlardır. Kur ve rezerv hareketleri, kur
rejimi hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlayacak ipuçlarına sahip olmalarına
karşın kur rejiminin türü hakkında kesin bir yargıya ulaşmada yanıltıcı
olabilmektedirler. Çünkü nominal kurlar ve rezervler, kur rejiminden bağımsız bir
biçimde çeşitli nedenlerden dolayı hareketlilik gösterebilmektedirler. Örneğin
döviz kurunun istikrarı ekonomik istikrardan veya ekonomide kayda değer bir
şok yaşanmamasından kaynaklanabilir. Ayrıca uygulanan ekonomi politikasının
da döviz kuru üzerinde etkisi vardır. Bu durumda söz konusu ekonomi
politikasının döviz kurunu etkilemeye yönelik faaliyeti ile diğer amaçlara yönelik
faaliyetlerini doğrudan kur hareketlerini inceleyerek ayrıştırmak oldukça güçtür.
Örneğin nominal kur değişimleri üzerinden hareket eden bir yöntemde sabit kur
rejimi uygulayan bir ülkenin tek seferlik yüksek oranlı bir devalüasyon yapması,
söz konusu ülkenin ilgili dönemde dalgalı kur rejimini uygulayan bir ülke olarak
algılanmasına yol açabilir.
Mevcut literatürün eksiklileri ve yukarıda anlatılanlar göz önüne alındığında fiilen
uygulanan kur rejiminin belirlenmesinde öncelikli olarak yapılması gereken para
otoritesi tarafından döviz piyasasına kurları etkilemek üzere müdahale edilip
edilmediğinin belirlenmesidir. Eğer kurları etkilemeye yönelik bir müdahale söz
konusu ise kur ve rezerv hareketlerinin analiz edilmesi anlamlı hale gelecektir.
Buna ek olarak çeşitli durumlarda (kur rejimleri ile ilgili resmi beyanın para
otoritesi üzerindeki bağlayıcılık gücünün çok yüksek olduğu durumlarda) para
otoritelerinin kur rejimine ilişkin resmi beyanları da dikkate alınmalıdır.
Dolarizasyon ve para kurulu uygulamaları para otoriteleri açısından bağlayıcılık
gücü yüksek olan kur rejimi uygulamalarıdır. Diğer bir ifade ile resmen ilan
edilen kur rejiminden sapmak (dolarizasyon veya para kurulu gibi) ve fiilen farklı
bir kur rejimi uygulamak, diğer kur rejimi uygulamalarına oranla oldukça güçtür;
Özellikle dolarizasyon için neredeyse imkânsızdır. Dolarizasyon, ulusal paranın
tedavülden kaldırılarak, başka bir ülke parasının yasal para olarak dolaşıma
sokulduğu bir tür katı sabit kur uygulamasıdır. Dolarizasyon uygulamasıyla
ulusal paranın terk edilmesi, diğer paralar karşısında ulusal paranın değerini
gösteren bir döviz kurunun sürdürülmesi zorunluluğunu da ortadan
kaldırmaktadır. Diğer bir ifadeyle, dolarizasyon aslında “nasıl bir kur rejimi
kullanılarak döviz kurunun yönetileceği” sorusunu rafa kaldırmaktadır (Özel,
2000). Dolarizasyon bir kez resmen ilan edildikten sonra ikinci bir resmi ilana
kadar bundan vazgeçilememektedir. Ayrıca yasal bir paranın ve müdahale
edebilecek bir döviz piyasasının bulunmadığı bir ülkede çeşitli yöntemlerle kur
rejimini yeniden sınıflandırmak yerine para otoritesinin beyanının kabul edilmesi
en tutarlı davranış olacaktır.
Benzer şekilde para kurulu uygulamasında da para otoritesi üzerinde yüksek bir
oranda bağlayıcılık söz konusudur. Para kurulu, ulusal paranın, sabit bir kur
üzerinden belirli bir rezerv paraya dönüştürüleceğine ilişkin yasal bir taahhüdün
1405
Mehmet GÜÇLÜ ve Ayşen KAYA
bulunduğu ve bu yasal zorunluluğun yerine getirilmesini sağlamak amacıyla
emisyon kurumu üzerine getirilmiş sıkı kısıtlamaların olduğu bir kur rejimidir
(IMF, 2007). Daha basit bir ifadeyle söz konusu kur rejimi, yerli paranın
emisyonunun sabit bir kur üzerinden belirli bir rezerv paraya bağlandığı ve
ulusal paranın ancak döviz karşılığı çıkartılabildiği (dolaşımda olduğu sürece de
yabancı varlıklarla desteklendiği) bir sistemdir (Seyidoğlu, 2001b). Bu durumda
da ülkenin kur rejiminin yeniden sınıflandırılması yerine para otoritesinin
beyanının dikkate alınması daha doğru bir yaklaşım olacaktır.
Tüm bu yukarıda anlatılanlar dikkate alındığında geliştirilecek alternatif
bir kur rejimi sınıflama yöntemi için aşağıdaki unsurların göz önünde
bulundurması gerekmektedir:
i)
Öncelikli olarak yüksek enflasyon oranlarının bulunduğu dönemler
ayrıştırılmalıdır.
ii)
Para otoritesinin bağlayıcılığı yüksek olan resmi beyanları dikkate
alınmalıdır.
iii)
Para otoritesinin döviz piyasasına yapmış olduğu müdahalelerin
nominal kuru etkilemeye yönelik olup olmadığı belirlenmelidir.
iv)
Eğer müdahaleler kuru etkilemeye yönelik ise bu durumda ilgili
dönemdeki müdahalelerin hangi kur rejiminin müdahale davranışına
uyum gösterdiği belirlenmelidir.
Tüm bunları unsurları dikkate alan yöntemimiz üç ana aşamadan oluşmaktadır:
Birinci Aşama : Bu aşama da iki adımdan oluşmaktadır:
i) On iki aylık enflasyon oranı % 40’ın üzerinde mi? Eğer enflasyon oranı bu
oranın üzerinde ise söz konusu dönem, Reinhart ve Rogoff (2004) çalışmasında
3
olduğu gibi, “serbest düşüş” kategorisi olarak sınıflandırılmıştır . Enflasyon
oranının bu denli yüksek olduğu bir ekonomide doğal olarak nominal kurlarda da
bu derece yüksek değişimler söz konusu olacaktır. Dolayısıyla bu dönemleri
daha önceki sınıflandırma yöntemlerinde olduğu gibi dalgalı kur rejimleri
4
kategorileri altında sınıflandırmak doğru bir yaklaşım olmayacaktır .
ii) Para otoritesi tarafından para kurulu veya dolarizasyon uygulaması resmen
ilan edilmiş mi? Eğer bu konuda resmi bir deklarasyon söz konusu ise yukarıda
açıklanan nedenlerden dolayı ilgili ülke doğrudan para kurulu veya dolarizasyon
uygulayan ülke olarak kabul edilmiştir.
Şekil 1 alternatif sınıflandırma yöntemimizin birinci aşamasını şematik
gösterimidir.
1406
ALTERNATİF KUR REJİMİ SINIFLAMA YÖNTEMİ: YÜKSELEN
PİYASA EKONOMİLERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ
Şekil 1: Alternatif Kur Rejimi Sınıflandırma Yöntemi: Birinci Aşama
Enflasyon Oranı ≥ % 40 ?
Hayır
Evet
Resmi olarak Para Kurulu veya
Dolarizasyon ilan edilmiş mi?
Serbest Düşüş
Hayır
Evet
II. Aşama:
Para Kurulu veya
Dolarizasyon
İkinci Aşama: Bu aşamada Bofinger ve Wollmershäuser (2001)’in sınıflandırma
yönteminden ve geliştirdikleri “dalgalanma endeksinden” faydalanılmıştır.
Endeksle ilgili ayrıntılara geçmeden önce yazarlar tarafından (bağımsız
dalgalanma ve yönetimli dalgalanma tanımlarına ek olarak) “ saf dalgalanma
(pure float)” adı altında ifade edilen yeni bir kur rejiminin tanımlanması
gerekmektedir. Söz konusu yeni kur rejiminin daha iyi anlaşılabilmesi için
IMF’nin bağımsız dalgalanma ve yönetimli dalgalanma tanımlarına da ihtiyaç
vardır. IMF (2007) bu iki kur rejimini aşağıdaki gibi tanımlamıştır:
Yönetimli Dalgalanma: Para otoritesinin, döviz kurunun izleyeceği yolu
(zaman içinde alacağı değerleri) önceden ilan etmediği ve aktif müdahalelerle
kur hareketlerini etkilediği döviz kuru rejimidir.
Bağımsız Dalgalanma: Döviz kurunun piyasa güçleri tarafından
belirlendiği ve döviz piyasasına yapılan müdahalelerin amacının kur düzeyini
belirlemek yerine kurda meydana gelen aşırı dalgalanmaları yumuşatmak
olduğu bir kur rejimidir.
Saf dalgalanma: Döviz piyasasına herhangi bir müdahalenin olmadığı,
kurun piyasa güçleri tarafından belirlendiği ve döviz rezervlerindeki değişikliğin
sadece teknik faktörlerden kaynaklandığı bir kur rejimi şeklinde tanımlamışlardır.
Yukarıdaki üç tanım dikkatli bir şekilde okunduğunda son iki kur rejimi ile ilk kur
rejimi arasındaki fark daha net ortaya çıkmaktadır: Saf ve bağımsız dalgalı kur
rejimlerinde kur piyasada belirlenirken, yönetimli dalgalanmada kur, para
otoritesi tarafından belirlenmektedir. Yani ilgili ülkede yönetimli dalgalanma
uyguladığının tespit edilmesi, diğer iki rejimi uygulayan ülkelerden farklı olarak
1407
Mehmet GÜÇLÜ ve Ayşen KAYA
söz konusu ülkenin belirli bir kur hedefini tutturmak için döviz piyasalarına
müdahale ettiğinin bir göstergesi olarak algılanacaktır.
BW yöntemi döviz piyasasına yoğun müdahalelerin olduğu tüm rejimleri
yönetimli dalgalanma olarak sınıflandırarak diğer kur rejimlerini (para kurulu,
sabit kur, sürünen parite vb. gibi) göz ardı etmiştir. Bu ise ciddi bir eksikliktir. Bu
eksikliği gidermek için BW yöntemi tarafından yönetimli dalgalanma olarak
kategorize edilen dönemler (saf dalgalanma ve bağımsız dalgalanma
kategorileri dışında kalan dönemler) çalışmamızda “diğer müdahaleli kur
rejimleri” başlığı altında sınıflandırılmıştır. Üçüncü aşamada bu kategori tekrar
çeşitli istatistiki analizlere tabi tutularak [sabit kur (parite), sürünen parite,
sürünen dar bant, sürünen geniş bant ve yönetimli dalgalanma şeklinde]
ayrıntılandırılmıştır (üçüncü aşamada bu analizlere detaylı bir biçimde yer
verilmiştir).
Döviz piyasasına yapılan müdahaleleri belirlememize imkân veren dalgalanma
endeksi aşağıdaki gibi oluşturulmuştur. Burada t zamanı (ay) temsil etmektedir.
Rezervlerde (Res) meydana gelen değişikliği, ihracatın (Ex) ve ithalatın (Im) 12
aylık hareketli ortalamasının belirli bir oranı olarak ölçen aşağıdaki endeks ile bir
ülkenin, döviz piyasasına yapmış olduğu müdahalenin türü (amacı)
belirlenebilmektedir.
n
(1)
Sabs (n)t =
i 1
Re st i
Ext i Im t
2
Re st
i
Ext
i 1
Im t
i 1
i 1
2
Diğer bir ifadeyle, bu formül yardımıyla söz konusu ülkede para otoritesinin
döviz piyasalarına yaptığı müdahalenin, hangi kur rejiminin (saf dalgalanma
veya bağımsız dalgalanma) müdahale davranışına uyum gösterdiği
belirlenebilmektedir. Bu amaçla n=6 aylık dönemler için rezerv değişimlerinin
normalleştirilmiş mutlak değerlerinin toplanması gerekmektedir. Buradan elde
abs
edilen sonuçlar, mutlak değişikler toplamı (S ) şeklinde adlandırılmaktadır.
abs
Eğer S
değeri düşük ise (örneğin, sıfıra yaklaşıyorsa) ülkenin döviz
piyasalarına yaptığı müdahale faaliyetinin düşük olduğu sonucuna varılmaktadır.
Gözlemlenen dönem boyunca rezerv değişimlerinin mutlak değerlerinin
toplamının, aylık ithalat ve ihracat değerleri toplamının ortalamasına eşit veya
abs
daha az olma olasılığı yüzde 100 ise [P(S
≤ 1)], söz konusu ülke ilgili
dönemde saf dalgalı kur rejimini uygulayan ülke olarak kabul edilmektedir. Her
yıl için Ocak ve Aralık ayları arasında yer alan 12 aylık olasılık değerleri
hesaplanmıştır.
Saf dalgalı kur rejiminin uygulandığı dönemleri belirledikten sonra bu kur rejimi
kategorisine girmeyen dönemlerdeki döviz piyasası müdahalelerinin bağımsız
dalgalanma
ya
da
müdahaleli
kur
rejimi
olarak
sınıflandırılıp
1408
ALTERNATİF KUR REJİMİ SINIFLAMA YÖNTEMİ: YÜKSELEN
PİYASA EKONOMİLERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ
sınıflandırılamayacağının belirlenmesi gerekmektedir. Bunun için yukarıdaki (1)
eff
nolu formülün tekrar n=6 aylık dönemler için efektif değişiklikler toplamı (S )
şeklinde hesaplanması gerekmektedir:
n
(2) Seff (n)t =
i 1
Re st i
Ext i Im t
2
Re st
i
Ext
i 1
Im t
i 1
i 1
2
Yukarıdaki 2 nolu denklemden elde edilen değerlerin ( efektif değişiklikler
toplamının) 1 nolu denklemden elde edilen değerlere (mutlak değişiklikler
toplamına) bölünmesi ile bir dalgalanma endeksi (Ifloat) elde edilmektedir. Bu
endeks (3 nolu formül) bize bağımsız dalgalanma ile müdahaleli kur rejimleri
arasında ayırım yapma imkânı vermektedir.
(3)
Ifloat (n)t =
S eff (n) t
S abs ( n) t
Endeksten elde edilen değerler aşağıdaki gibi yorumlanmaktadır:
i. Ifloat değerleri doğal olarak -1 ile +1 arasında yer alacaktır. Dalgalanma
ii.
iii.
iv.
endeksinin sıfıra yaklaşan bir değeri, Merkez Bankasının (MB) incelenen
dönem boyunca toplam rezerv düzeyini değiştirmediği anlamına
gelmektedir.
Endeksin eksi veya artı bir’e yaklaşan değerleri incelenen dönem boyunca
döviz piyasasına yapılan müdahaleler ile rezervlerde meydana gelen
değişikler arasında bir ilişki olduğunu göstermektedir. Bu durum MB’nin
kuru etkilemeye yönelik bir hareketi şeklinde yorumlanabilir. Dolayısıyla
dalgalanma endeksinin bu değerleri müdahaleli kur rejimlerinin bir
göstergesi şeklinde de değerlendirilebilir.
Dalgalanma endeksinin pozitif işareti (MB’nin net alımları) MB’nin, ulusal
paranın değerlenmesini önlemek için müdahale ettiğini gösterirken,
endeksin negatif işareti de (MB’nin net satışları) MB’nin, ulusal paranın
değer kaybetmesini önlemek için müdahale ettiğini göstermektedir.
float
-0,33 < I
< 0,33 aralığı bağımsız dalgalanmayı temsil ederken,
flaot
flaot
-1 ≤ I
≤ - 0,33 ve 0,33 ≤ I
≤ 1 aralıkları da müdahaleli kur rejimlerini
flaot
temsil etmektedir. -0,33 < I <0,33 olasılığı en az yüzde 50 ise ülkeyi
7
bağımsız dalgalanma uygulayan ülke olarak sınıflandırabiliriz . Eğer daha
düşük ise ülkeyi müdahaleli kur rejimlerinden birini uygulayan ülke olarak
sınıflandırabiliriz.
Aşağıdaki şekil alternatif sınıflandırmamızın ikinci aşamasını şematik olarak ifade
etmektedir.
1409
Mehmet GÜÇLÜ ve Ayşen KAYA
Şekil 2: Alternatif Kur Rejimi Sınıflandırma Yöntemi: İkinci Aşama
abs
II. Aşama: S ’nin Olasılık Dağılımı
P(Sabs = 1) = 100 ise
P(Sabs = 1) < 100 ise
Ifloat’ın Olasılık Dağılımı
Saf Dalgalanma
P(-0,33 < Ifloat < 0,33) < 50 ise
III. Aşama:
P ( -0,33 < Ifloat < 0,33) ≥ 50 ise
Bağımsız Dalgalanma
Üçüncü Aşama: Daha önce müdahaleli kur rejimi olarak kategorize ettiğimiz
dönemlerin daha ayrıntılı bir şekilde sınıflandırıldığı aşamadır. Burada Reinhart
ve Rogoff (2004)’un çalışmalarında kullandığı istatistikî yöntemden
faydalanılmıştır. Söz konusu yöntem nominal döviz kuru oynaklığının çeşitli
ölçümlerine dayanmaktadır. Bu oynaklık iki şekilde ölçülmüştür: i) Aylık nominal
döviz kurundaki mutlak yüzdelik değişim ii) Bu mutlak yüzdelik değişimlerin 5
yıllık (60 aylık) hareketli ortalaması.
Bahsi geçen yöntem dört adımdan oluşmaktadır. İlk adımda aylık mutlak kur
değişimleri incelenmektedir. Eğer birbirini takip eden 4 veya daha fazla ay
boyunca döviz kurunda yüzdelik değişim sıfıra eşit ise söz konusu dönem sabit
(parite) kur olarak sınıflandırılmaktadır. İkinci adımda aylık nominal döviz kuru
mutlak değişimlerinin beş yıllık hareketli ortalamasının +/- %1 dalgalanma
aralığında kalma olasılığı hesaplanmaktadır [P(ε <+/- %1) ≥ 80]. Eğer bu olasılık
yüzde 80 veya daha fazla ve aynı zamanda döviz kuru bir eğilim içermiyorsa
ilgili dönem “sabit kur” olarak, eğilim içeriyorsa “sürünen parite” olarak
sınıflandırılmaktadır (burada grafikler çizilerek bunlar gözlemlenmiştir). Üçüncü
adımda aylık nominal döviz kuru mutlak değişimlerinin beş yıllık hareketli
ortalamasının +/-%2 dalgalanma aralığında kalma olasılığı hesaplanmaktadır [P(ε
< +/-% 2) ≥ 80].
1410
ALTERNATİF KUR REJİMİ SINIFLAMA YÖNTEMİ: YÜKSELEN
PİYASA EKONOMİLERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ
Şekil 3: Alternatif Kur Rejimi Sınıflandırma Yöntemi: Üçüncü Aşama
Kurda Aylık Mutlak Yüzde Değişim Birbirini Takip Eden 4 veya Daha Fazla Ay Boyunca Sıfıra Eşit mi?
Evet
Hayır
Sabit Kur
Nominal Kurun Aylık Mutlak Yüzde Değişiminin % +/- 1 Bandında Kalma Olasılığı ≥ 80
Evet
Hayır
Sürünen Parite
Nominal Kurun Aylık Mutlak Yüzde Değişiminin % +/- 2 Bandında Kalma Olasılığı ≥ 80
Evet
Hayır
Sürünen Dar Bant
Nominal Kurun Aylık Mutlak Yüzde Değişiminin % +/- 5 Bandında Kalma Olasılığı ≥ 80
Hayır
Evet
Yönetimli Dalgalanma
Sürünen Geniş Bant
Eğer bu olasılık yüzde 80 veya daha fazla ise söz konusu dönem “sürünen dar
bant” olarak kategorize edilmektedir. Son adımda bir önceki adımda yapılan
işlem +/- % 5 bandı için tekrarlanmakta ve buradaki olasılık değeri yüzde 80 veya
daha üzeri ise ilgili dönem “sürünen geniş bant” olarak sınıflandırılmaktadır. Eğer
bu oran kritik değerin altında ise söz konusu dönemde uygulanan kur rejimi
yönetimli dalgalanma olarak adlandırılmaktadır.
Yukarıdaki şekil üçüncü aşamanın 4 adımını göstermektedir.
Yukarıda yapmış olduğumuz de facto sınıflamada yer alan kur rejimleri Tablo
1’de esneklik derecesi en az olandan en fazla olana doğru sıralanmıştır
1411
Mehmet GÜÇLÜ ve Ayşen KAYA
Tablo 1: Alternatif Kur Rejimi Sınıflama Kategorileri
Kur Rejimileri
Para Kurulu / Dolarizasyon
Sabit (Parite) Kur
Sürünen Parite
Sürünen Dar Bant
Sürünen Geniş Bant
Yönetimli Dalgalanma
Bağımsız Dalgalanma
Saf Dalgalanma
Serbest Düşüş
Esneklik Ölçütü
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Yukarıdaki ayrıntılı sınıflamamızın sonuçlarının de jure sınıflama sonuçları ile
karşılaştırılabilir olabilmesi amacıyla de facto sınıflamamız 3 ana kategoriye
7
indirgenmiştir . Bu amaçla 1 nolu uygulama katı sabit kur rejimleri (hard pegs)
kategorisine; 2, 3, 4, 5 nolu uygulamalar ara rejimler (intermediate regimes)
kategorisine ve 6, 7 ve 8 nolu uygulamalar da dalgalı kur rejimleri (floating)
kategorisine dahil edilmiştir.
4. VERİ
Çalışma, Morgan Stanley Capital International endeksinin yükselen ekonomileri
grubunda (The MSCI Emerging Market Index) yer alan 25 yükselen piyasa
ekonomisini kapsamaktadır. Tayvan, bu endekste yer almasına rağmen veri
eksikliği nedeniyle analiz dışı bırakılmıştır. Çalışmaya konu olan yükselen piyasa
ekonomileri şunlardır: Arjantin, Brezilya, Şili, Çin, Kolombiya, Çek Cumhuriyeti,
Mısır, Macaristan, Hindistan, Endonezya, Ürdün, Kore, Malezya, Meksika, Fas,
Pakistan, Peru, Filipinler, Polonya, Rusya, Güney Afrika, Sri Lanka, Tayland ve
8
Türkiye. Veriler, Ocak 1962 - Aralık 2006 dönemi aylık verilerdir .
Hesaplamalarda kullanılan döviz rezervi (IFS 1L.DZF serisi), nominal döviz kuru
9
(IFS AE.ZF Serisi) , ihracat (IFS 70..DZF serisi) ve ithalat (IFS 71..DZF serisi)
değişkenleri IFS (International Financial Statistics) online veri tabanından
alınmıştır. Döviz rezervi, ihracat ve ithalat rakamları dolar cinsinden ifade
edilmiştir. Tüm ülkelerin döviz kuru 1 ABD Doları = ilgili ülkenin ulusal parası
10
şeklinde tanımlanmıştır .
De jure sınıflamaya ilişkin veriler Ghosh ve diğerleri (2003)’nin veri setinden
alınmıştır. IMF’nin de jure sınıflaması içerisinde yer alan kur rejimlerinin tanımı
ve sayısı farklı dönemlerde farklı şekillerde olması uzun dönemli bir analizde
bunların ortak bir çerçevede birleştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Ghosh ve
diğerleri (1997) IMF’nin Annual Report on Exchange Rate Arrangements and
Exchange Restrictions yayınına dayanan ve farklı yıllardaki IMF sınıflamasını tek
bir çerçevede birleştiren bir de jure sınıflama yapmışlardır. Ghosh ve diğerleri
1412
ALTERNATİF KUR REJİMİ SINIFLAMA YÖNTEMİ: YÜKSELEN
PİYASA EKONOMİLERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ
(2003) bir önceki çalışmayı revize ederek orada oluşturulan veri tabanını
genişletmişlerdir.
5.ALTERNATİF
SINIFLANDIRMA
SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
YÖNTEMİNİN
Yukarıda anlatılan de facto sınıflama yöntemi (aksi belirtilmedikçe bundan sonra
de facto sınıflama şeklinde belirtilen tüm ifadeler alternatif sınıflamamızı temsil
edecektir) kullanılarak 25 yükselen piyasa ekonomisinin 1962-2006 döneminde
fiilen uygulamış oldukları kur rejimleri her yıl için ayrı ayrı belirlenmiştir (Bkz. Ek
Tablo 1). Ayrıntılı de facto sınıflamanın sonuçlarını gösteren Grafik 1
incelendiğinde yükselen piyasa ekonomilerinin dalgalı kur rejimi tercihlerinde
(yönetimli dalgalanma, bağımsız dalgalanma ve saf dalgalanma) bir artış olduğu
11
gözlemlenmektedir. Artış özellikle 2000 yılı ve sonrasında meydana gelmiştir .
1990’lı yıllarda dalgalı kur rejimlerinin toplamdaki payı ortalama % 25 iken, 2000
ve sonrası dönemin ortalaması %42 dir (2006’da % 52 olmuştur)(Bkz.Ek Tablo
2)
Grafik 1: Kur Rejimlerinin Yıllara Göre Dağılımı: De Facto Sınıflama (%)
Kaynak: Yazarlar tarafından hesaplanmıştır.
1967-1985 yılları arasında yükselen piyasa ekonomilerinde hiç yönetimli
dalgalanma uygulayan ülkeye rastlanmazken, 1986-1999 döneminde söz
konusu kur rejimini uygulayan ülkelerin toplamda ki payı ortalama % 3,4’e,
2000-2006 döneminde ise ortalama % 8,6’ya çıkmıştır (Bkz Ek Tablo 2). Dalgalı
kur rejimleri içerisinde son dönemde en çok artış gösteren ve en yüksek orana
sahip olan rejim saf dalgalı kur rejimidir. Kısacası dönem başı ile
karşılaştırıldığında yükselen piyasa ekonomileri sabit kur rejimlerinden dalgalı
1413
Mehmet GÜÇLÜ ve Ayşen KAYA
kur rejimlerine yönelirken bunların içinde de müdahalenin en az düzeyde
olanına (saf dalgalı kur rejimine) doğru bir eğilim söz konusudur.
Ara rejimler (sabit kur, sürünen parite, sürünen dar bant ve sürünen geniş bant)
1960’ların ikinci yarısından itibaren yoğun olarak tercih edilmeye başlanmış ve
Bretton Woods sisteminin son yıllarında ortalama % 70 ile en çok tercih edilen
kur rejimleri olmuşlardır. Bu tarihten sonra ara rejimleri uygulayan ülkelerin
toplam içerisindeki payı düşerek 1990’da % 36,4’e kadar gerilemiştir. İlerleyen
yıllarda tekrar artmasına rağmen (ortalama %60) 2006 yılında bir kere daha
düşüşe geçerek %48’e inmiştir (Bkz. Ek Tablo 2). Sabit (parite) kur rejimini
uygulayan ülke sayısı zaman içerisinde azalırken sürünen geniş bant rejimini
uygulayan ülke sayısında özellikle son 10 yılda önemli bir artış
gözlemlenmektedir. Buradan son dönemde yükselen piyasa ekonomilerinin ara
rejimler içerisinde de daha esnek olanlara doğru yöneldiği sonucu çıkmaktadır.
Ek Tablo 2’ye göre katı sabit kur rejimleri gözlemlenen dönem boyunca sadece
1992–2001 yılları gibi kısa bir aralıkta Arjantin tarafından (para kurulu) tercih
edilmiştir. Son 5 yılda da hiçbir ülke tarafından uygulanmamıştır. Son yıllarda
Calvo (1999, 2000a,b), Berg ve Borensztein (2000), Hanke ve Schuler (2000)
gibi iktisatçılar tarafında gelişmekte olan ülkeler için katı sabit kur rejimleri
tavsiye edilse de yükselen piyasa ekonomilerince bu rejimlerinin çok rağbet
edilmediği sonucuna ulaşılmaktadır.
6.RESMİ BEYANLAR VE FİİLİ UYGULAMALAR
Bretton Woods sonrası dönem (1973-1999) için de facto ve de jure
sınıflamaların karşılaştırılmasının yapılması yükselen piyasa ekonomileri
12
açısından aşağıdaki sorulara ışık tutacaktır : i) De facto ve de jure sınıflamaları
arasında ciddi bir farklılık var mıdır? ii) Bu ekonomilerde “dalgalanma korkusu”
var mıdır? iii) Yükselen piyasa ekonomileri ara rejimleri terk ederek katı sabit kur
veya dalgalı kur rejimlerine mi yönelmektedir? Diğer bir ifadeyle iki kutup
hipotezi doğru mudur?
De jure ve de facto sınıflandırmalar karşılaştırıldığında resmen ilan edilen ile
uygulanan kur rejimleri arasında ciddi bir farklılık olduğu gözlemlenmektedir.
Ayrıntılı de facto sınıflamanın sonuçları dikkate alındığında 1973-1999 döneminin
başlangıcında düşük düzeyde olan farklılık dönem sonunda iyice artmıştır. 1973
yılında de jure sınıflama (ara rejimler: %80, dalgalı kur rejimleri: %20) ile de facto
sınıflama (ara rejimler: % 70, dalgalı kur rejimleri: %15) arasındaki fark ara
rejimler için %10, dalgalı kur rejimleri için % 5’dir (Bkz Tablo 2). Aralarındaki fark
ciddi gibi görünmese de Tablo 2’deki dalgalı kur rejimleri ayrıntılı incelendiğinde
aslında önemli bir farklılığın bulunduğu görülmektedir. Adı geçen yılda de jure
sınıflamaya göre bağımsız dalgalanma oranı % 5 iken de facto sınıflandırmaya
göre bu oran % 15’dir ve ilgili dönemde de jure yöntemin iddia ettiği oranda da
bir yönetimli dalgalanma uygulamasına rastlanmamıştır.
1414
ALTERNATİF KUR REJİMİ SINIFLAMA YÖNTEMİ: YÜKSELEN
PİYASA EKONOMİLERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ
Tablo 2: Yükselen Piyasa Ekonomilerinde Kur Rejimlerinin Yıllara Göre Dağılımı
(%)
De Jure Sınıflamaa
I) KATI SABİT KUR REJİMLERİ
(1) Katı Sabit Kur(Dolarizasyon/Para Kurulu/Parasal
Birlik)
II) ARA REJİMLER
(2) Sabit Kur (Tek Bir Para Birimine Sabitleme)
(3) Sabit Kur (Para Sepetine Sabitleme)
(4) Yönetimli Dalgalanma (Kurala Dayalı
b
Müdahale)
III) DALGALI KUR REJİMLERİ
(5) Yönetimli Dalgalanma (İhtiyari Müdahale)
(6) Bağımsız Dalgalanma
TOPLAM
1973
1975
1980
1985
1990
1995
1999
2006
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
4.0
4.0
--
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
4.0
4.0
--
80.0
90.5
45.0
47.6
42.9
40.0
36.0
--
75.0
66.7
15.0
9.5
9.5
8.0
12.0
--
5.0
19.0
15.0
28.6
23.8
20.0
12.0
--
0.0
4.8
15.0
9.5
9.5
12.0
12.0
--
20.0
9.5
55.0
52.4
57.1
56.0
60.0
--
15.0
4.8
45.0
42.9
33.3
36.0
12.0
--
5.0
4.8
10.0
9.5
23.8
20.0
48.0
--
100
100
100
100
100
100
100
--
De Facto Sınıflamaa
I) KATI SABİT KUR REJİMLERİ
(1) Para Kurulu / Dolarizasyon
II) ARA REJİMLER
(2) Sabit Kur
(3) Sürüne Parite
(4) Sürünen Dar Bant
(5) Sürünen Geniş Bant
III) DALGALI KUR REJİMLERİ
(6) Yönetimli Dalgalanma
(7) Bağımsız Dalgalanma
(8) Saf Dalgalanma
(9) Serbest Düşüş
TOPLAM
1973
1975
1980
1985
1990
1995
1999
2006
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
4.0
4.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
4.0
4.0
0.0
70.0
50.0
50.0
33.3
36.4
56.0
60.0
48.0
30.0
15.0
15.0
0.0
9.1
0.0
4.0
4.0
40.0
20.0
10.0
0.0
4.5
20.0
12.0
8.0
0.0
10.0
15.0
19.0
13.6
8.0
16.0
12.0
0.0
5.0
10.0
14.3
9.1
28.0
28.0
24.0
15.0
40.0
30.0
38.1
40.9
24.0
24.0
52.0
0.0
0.0
0.0
0.0
4.5
4.0
0.0
8.0
15.0
30.0
25.0
19.0
27.3
4.0
8.0
12.0
32.0
0.0
10.0
5.0
19.0
9.1
16.0
16.0
15.0
10.0
20.0
28.6
22.7
16.0
12.0
0.0
100
100
100
100
100
100
100
100
Kaynak: Yazarların hesaplamaları ve Ghosh, Gulde and Wolf (2003)’ün veri setinden hesaplanmıştır.
a
Üç ana kur rejimi kategorisi Fischer (2001)'e göre oluşturulmuştur.
b
İçerisinde Sürünen Parite, Avrupa Para Sistemi, Para Alanı vb. gibi uygulamaların yer aldığı kur rejimi
kategorisidir.
De jure sınıflamaya göre ara rejimlerin ağırlığının sürekli düşerek dönem
sonunda yüzde elliden daha fazla oranda (1973’de % 80 olan bu oran 1999’da
% 36’ya düşmüştür) azalmıştır (Bkz. Grafik 2 ve Grafik 3). Ancak diğer sınıflama
yönteminin sonuçları dikkate alındığında karşımıza farklı bir tablo çıkmaktadır.
De facto sınıflamaya göre ara rejimlerin 1973’de % 70 olan payı 1990 yılına
kadar sürekli düşerek % 36’lara kadar gerilemiştir. Ancak 1991’den itibaren bu
oranda ciddi bir artış gerçekleşmeye başlamış ve dönem sonunda (1999 yılında)
söz konusu oran % 60’a çıkmıştır. Kısacası dönem başı ile dönem sonu
arasındaki azalış de jure sınıflamanın iddia ettiği gibi % 60’lar civarında değil
ancak % 10-15 civarındadır.
1415
Mehmet GÜÇLÜ ve Ayşen KAYA
Grafik 2: De Jure Sınıflama: Bretton Woods Sonrası Dönem (1973-1999)
Kaynak: Ghosh, Gulde and Wolf (2003)’ün veri seti kullanılarak yazarlar tarafından
hesaplanmıştır.
Grafik 3: De Facto Sınıflandırma: Bretton Woods Sonrası Dönem (1973-1999)
Kaynak: Yazarlar tarafından hesaplanmıştır.
Grafik 2 ve Grafik 3 incelendiğinde dalgalı kur rejimleri için de iki sınıflama
yönteminin sonuçları arasında ciddi farklılıklar olduğu gözlenmektedir. De jure
sınıflama dalgalı kur rejimlerinin toplamdaki payının sürekli artarak üç kat
fazlalaştığını (1973’de % 20 iken 1999’da % 60’a çıkmıştır) söylerken, de facto
sınıflama artışın bu kadar yüksek olmadığını; dönem başında % 15 olan bu
oranın dönem sonunda % 24’e ulaştığını söylemektedir. Ancak serbest düşüş
olarak sınıflandırdığımız dönemlerin yüzde elliden fazlasının de jure sınıflama
tarafından dalgalı kur rejimleri altında sınıflandırılması bu farklılığı bir ölçüde
gidermektedir. 1999 yılı için serbest düşüş kategorisi dalgalı kur rejimlerine
1416
ALTERNATİF KUR REJİMİ SINIFLAMA YÖNTEMİ: YÜKSELEN
PİYASA EKONOMİLERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ
eklense dahi (dalgalı kur rejimleri + serbest düşüş = % 38) iki sınıflandırma
yöntemi arasındaki fark hala çok fazladır (Bkz. Tablo 2).
Kısacası, de facto sınıflama sonuçları, de jure sınıflamaya dayanılarak ortaya
13
atılan “iki kutup hipotezini” desteklememektedir . De facto sınıflama ara
rejimlerinin ortadan kalkmadığını aksine özellikle 1990’lı yıllarda daha da fazla
tercih edildiğini ortaya koymaktadır. 1990 yılında ara rejimleri tercih eden
14
ülkelerin toplam içindeki payı % 36 iken bu oran 1999 yılında % 60’a çıkmıştır .
De jure ve de facto sınıflandırma sonuçları arasındaki farklılık yükselen piyasa
ekonomilerinde bir dalgalanma korkusunun sürekli var olduğunu, 1980’li yıllarda
bu korkunun en alt düzeylere indiğini ve 1990’lı yıllarda ciddi şekilde
15
fazlalaştığını göstermektedir . Örneğin de jure sınıflama 1999 yılında yükselen
piyasa ekonomilerinin % 60’nın dalgalı kur rejimlerini uyguladığını ilan ettiklerini
ifade ederken, de facto sınıflama söz konusu yılda bu ülkelerin ancak % 24’ünün
fiilen dalgalı kur rejimlerini uyguladığını söylemektedir (Bkz. Tablo 2).
Grafik 4: Yükselen Piyasa Ekonomilerinde Dalgalanma Korkusu
Kaynak: Yazarlar tarafından hesaplanmıştır.
Yukarıdaki grafiğin sol ekseni, resmen dalgalı kur rejimi uyguladığını ilan
etmesine karşın fiilen bir çeşit sabit kur rejimi uygulayan ülkelerin sayısını
göstermektedir. Sağ eksen ise bu ülkelerin toplam yükselen piyasa ekonomileri
içindeki yüzdesini göstermektedir. Grafikten de açıkça görüldüğü gibi yükselen
piyasa ekonomilerinde Bretton Woods dönemi sonrası sürekli bir dalgalanma
korkusu söz konusu iken, bu korkuda 1990 sonrasında çok ciddi bir artış söz
konusudur.
1417
Mehmet GÜÇLÜ ve Ayşen KAYA
7. SONUÇ VE GELECEK ÇALIŞMALAR
Bu çalışmada kur rejimleri ile ilgili son dönemde çok tartışılan iki kutup ve
dalgalanma korkusu hipotezlerinin test edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla
öncelikli olarak fiili kur rejimlerini belirlemeyi amaçlayan ve mevcut yöntemlerin
eksikliklerini gideren bir alternatif (fiili) kur rejimi sınıflandırma yöntemi
geliştirilmiştir. Geliştirilen yöntem sonucunda, resmen ilan edilen kur rejimleri ile
fiilen uygulanan kur rejimleri arasında ciddi farklılıklar bulunduğu sonucuna
ulaşılmıştır. Ayrıca ara döviz kuru rejimlerinin ortadan kalktığına ilişkin ortaya
atılan iki kutup hipotezini destekleyecek bulgulara ulaşılamazken, dalgalanma
korkusu hipotezini destekleyecek bulgular elde edilmiştir.
Son on beş yıl içerisinde ara döviz kuru rejimi uygularken krize giren yükselen
piyasa ekonomilerinin bulunmasına rağmen, hala bu ülkelerin yaklaşık yarısı ara
döviz kuru rejimlerini tercih etmektedirler. Çünkü bu ülkeler finansal
dolarizasyon sorunu, güvenirlilik sorunu, döviz kurunun geçiş etkisi gibi
nedenlerden dolayı dalgalı kur rejimlerini uygulamak istememektedirler ve ara
rejimleri uygulamakta ısrar etmektedirler. Ara rejimlerin getireceği olumsuzlukları
aşabilmek için bunu resmen ilan etmemekte (resmen dalgalı kur rejimi
uyguladığını ilan etmekte), fakat fiilen bir ara döviz kuru rejimi uygulama yolunu
seçmektedirler. Böylelikle hem spekülatif saldırılardan ve yüksek oranlı
devalüasyon baskısından kurtulmuş olmaktadırlar (resmen ilan etmeyerek) hem
de kurun serbestçe aşırı dalgalanmasını engellemiş olmaktadırlar (fiilen kurlara
müdahale ederek).
Burada geliştirdiğimiz alternatif sınıflandırma yöntemi gelecek çalışmalar
açısından da önemlidir. Örneğin kur rejimleri ile makro iktisadi değişkenler
(enflasyon, büyüme, faiz vb. gibi) arasında ilişkinin belirlenebilmesi için ilgili
dönemde uygulanan kur rejimin doğru bir şekilde ortaya konulması gerekir.
Alternatif sınıflandırma yöntemimiz mevcut literatürdeki eksiklikleri gidererek her
hangi bir dönemde fiilen uygulanan kur rejiminin daha doğru bir şekilde
belirlenmesine imkan vermektedir. Böylelikle kur rejimleri ile makro değişkenler
arasındaki ilişkinin de daha doğru bir şekilde belirlenmesine imkan tanımaktadır.
1418
ALTERNATİF KUR REJİMİ SINIFLAMA YÖNTEMİ: YÜKSELEN
PİYASA EKONOMİLERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ
1419
Türkiye
7
2
8
2
8
7
8
7
8
3
3
3
3
3
3
3
3
7
7
3
3
3
Tayland
Filipinler
7
8
2
2
2
7
7
2
2
2
2
2
2
2
9
9
9
9
9
9
9
9
Sri Lanka
Peru
7
6
6
3
3
3
3
3
3
3
2
2
7
7
2
2
2
2
2
2
3
3
Güney Afrika
Pakistan
7
6
6
2
3
8
3
3
7
3
3
3
4
7
7
7
7
7
7
7
7
7
Rusya
Fas
3
7
8
8
3
3
4
7
5
7
4
4
4
8
4
4
7
2
2
7
2
7
2
8
2
2
2
2
2
7
7
3
3
8
8
3
9
9
Polonya
Meksika
2
2
2
7
2
2
2
2
7
3
3
3
3
4
7
7
4
5
7
2
2
2
3
3
3
3
3
7
3
3
3
3
8
8
8
2
8
3
3
8
8
Malezya
Kore
9
9
7
2
7
7
7
7
7
7
3
3
2
2
2
2
7
2
2
2
2
2
2
2
9
4
8
8
9
9
9
9
9
9
Ürdün
İsrail
Hindistan
7
6
6
8
3
8
8
3
3
7
3
3
4
5
5
5
5
5
5
5
5
5
Endonezya
7
7
7
2
2
7
7
7
2
7
7
7
7
7
7
7
7
2
2
8
8
Macaristan
Mısır
5
7
2
2
2
7
7
3
3
3
3
3
3
3
4
4
4
4
4
4
4
4
4
Çek Cumhuriyeti
Kolombiya
2
2
7
3
3
8
3
3
3
3
3
7
5
5
5
9
9
9
9
9
5
7
2
2
2
2
2
9
9
9
9
9
9
9
2
2
7
4
4
Çin
Şili
6
6
6
5
6
2
2
2
2
2
9
9
2
9
9
9
9
9
9
9
9
9
Brezilya
Yıl
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
Arjantin
Ek Tablo 1: Alternatif Kur Rejimi Sınıflandırma Yöntemi Sonuçları
8
8
8
8
8
8
7
8
8
8
8
3
3
8
2
8
8
7
7
8
7
7
7
8
2
2
8
2
7
8
8
8
8
7
4
7
5
5
5
7
4
4
7
7
2
2
8
8
2
8
2
2
2
2
2
2
2
2
7
2
3
3
3
3
7
2
7
7
2
7
7
8
7
2
2
2
2
2
3
3
3
9
9
9
9
9
7
7
Türkiye
Tayland
Sri Lanka
Güney Afrika
Rusya
Polonya
Filipinler
Peru
Pakistan
Fas
Meksika
Malezya
Kore
Ürdün
İsrail
Endonezya
Hindistan
Macaristan
Mısır
Çek Cumhuriyeti
Kolombiya
Çin
Şili
Brezilya
ıl
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Arjantin
Mehmet GÜÇLÜ ve Ayşen KAYA
9 9 7 5 4
7
5 8 9 7 8 4 9 8 4 9 9
8 4 2 9
9 9 5 5 5
7
4 8 9 4 8 4 9 8 4 9 7
7 8 7 9
9 9 5 5 5
2
7 7 9 7 3 4 9 7 4 9 4
6 3 3 7
9 9 5 2 5
7
7 7 6 7 7 4 9 7 4 9 4
7 3 3 9
9 9 7 2 7
8
4 3 6 4 3 4 9 7 7 9 3 9
8 3 8 9
9 9 7 2 5
8
4 7 7 5 3 7 6 5 7 9 3 9
8 3 8 9
9 9 4 2 7
2
4 7 7 5 3 4 6 5 7 9 7 9
8 7 8 9
9 9 4 3 5
3 5 4 3 4 5 8 4 6 5 4 9 3 9
8 3 8 9
1 9 4 3 5
3 5 4 8 5 5 8 4 4 5 3 9 4 9
4 3 8 9
1 9 7 3 5
3 7 4 8 7 4 8 4 4 5 7 9 5 9 9 8 3 8 9
1 9 4 3 5
3 7 4 8 5 4 8 4 4 7 3 6 5 5 9 8 3 8 9
1 9 5 3 5 5 3 5 3 8 4 7 8 4 9 5 3 6 5 5 9 8 8 3 9
1 6 5 3 4 5 7 5 3 8 7 2 8 4 9 5 7 5 5 5 9 4 3 8 9
1 6 4 3 4 5 2 5 3 3 4 2 3 4 8 5 3 7 5 8 4 4 3 3 9
1 6 4 8 5 5 2 5 4 9 4 2 4 4 8 5 3 4 5 5 9 8 4 4 9
1 3 5 8 5 5 3 7 4 9 4 2 5 4 8 5 3 4 5 7 9 8 8 5 9
1 3 5 3 5 5 3 5 3 6 4 2 8 8 8 5 3 4 7 5 4 8 4 6 9
1 7 7 3 5 5 3 7 3 6 4 2 6 4 8 5 3 4 8 5 4 8 4 8 9
3 7 5 3 5 5 7 8 3 6 5 2 6 8 8 5 4 7 5 5 4 8 4 6 9
7 6 5 3 5 5 7 5 3 7 7 2 8 8 8 5 3 4 8 5 4 8 4 5 7
7 6 5 3 8 8 3 5 3 6 5 2 5 2 8 5 3 7 8 5 4 8 4 8 6
5 6 5 3 7 5 3 5 4 6 8 2 5 3 8 5 3 3 8 7 4 8 7 8 7
5 6 5 8 5 8 3 5 4 5 8 2 8 3 8 5 7 4 8 7 4 8 7 8 6
Kaynak: Yazarlar tarafından hesaplanmıştır
Not: 1) Para Kurulu; 2) Sabit Kur 3) Sürünen Parite; 4) Sürünen Dar Bant; 5) Sürünen Geniş Bant; 6)
Yönetimli Dalgalanma 7) Bağımsız Dalgalanma; 8) Saf Dalgalanma; 9) Serbest Düşüş
1420
ALTERNATİF KUR REJİMİ SINIFLAMA YÖNTEMİ: YÜKSELEN
PİYASA EKONOMİLERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ
Ek Tablo 2 Yükselen Piyasa Ekonomilerinin Kur Rejimi Tercihleri, 19622006(%)*
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
I) KATI SABİT KUR REJİMLERİ
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
1) Para Kurulu / Dolarizasyon
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
II) ARA REJİMLER
21.4
37.5
43.8
64.7
55.6
50.0
52.6
68.4
63.2
2) Sabit (Parite) Kur
21.4
37.5
43.8
41.2
33.3
38.9
26.3
36.8
42.1
3) Sürüne Parite
0.0
0.0
0.0
11.8
22.2
11.1
26.3
31.6
21.1
4) Sürünen Dar Bant
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
5) Sürünen Geniş Bant
0.0
0.0
0.0
11.8
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
78.6
56.3
50.0
35.3
44.4
50.0
47.4
31.6
36.8
6) Yönetimli Dalgalanma
III) DALGALI KUR REJİMLERİ
7.1
25.0
25.0
0.0
5.6
0.0
0.0
0.0
0.0
7) Bağımsız Dalgalanma
64.3
12.5
6.3
17.6
22.2
22.2
36.8
15.8
15.8
7.1
18.8
18.8
17.6
16.7
27.8
10.5
15.8
21.1
8) Saf Dalgalanma
9) Serbest Düşüş
0.0
6.3
6.3
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
I) KATI SABİT KUR REJİMLERİ
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
4.3
4.2
1) Para Kurulu / Dolarizasyon
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
4.3
4.2
33.3
47.6
38.1
36.4
36.4
36.4
60.9
65.2
41.7
0.0
4.8
4.8
4.5
4.5
9.1
0.0
0.0
0.0
II) ARA REJİMLER
2) Sabit (Parite) Kur
3) Sürüne Parite
0.0
14.3
9.5
18.2
13.6
4.5
21.7
17.4
12.5
4) Sürünen Dar Bant
19.0
14.3
14.3
13.6
4.5
13.6
21.7
26.1
16.7
5) Sürünen Geniş Bant
14.3
14.3
9.5
0.0
13.6
9.1
17.4
21.7
12.5
III) DALGALI KUR REJİMLERİ
38.1
28.6
38.1
36.4
40.9
40.9
17.4
13.0
33.3
6) Yönetimli Dalgalanma
0.0
4.8
4.8
4.5
4.5
4.5
4.3
0.0
0.0
7) Bağımsız Dalgalanma
19.0
23.8
33.3
18.2
22.7
27.3
0.0
0.0
16.7
8) Saf Dalgalanma
19.0
0.0
0.0
13.6
13.6
9.1
13.0
13.0
16.7
9) Serbest Düşüş
28.6
23.8
23.8
27.3
22.7
22.7
21.7
17.4
20.8
1421
Ek Tablo 2 Yükselen Piyasa Ekonomilerinin Kur Rejimi Tercihleri, 1962-2006
(%)* (Devam)
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
73.7
70.0
70.0
75.0
50.0
50.0
40.0
55.0
35.0
50.0
50.0
40.0
42.9
33.3
47.4
35.0
30.0
20.0
15.0
10.0
10.0
10.0
10.0
15.0
10.0
0.0
4.8
4.8
26.3
35.0
40.0
35.0
20.0
20.0
15.0
15.0
5.0
10.0
20.0
15.0
14.3
0.0
0.0
0.0
0.0
20.0
10.0
5.0
5.0
15.0
10.0
15.0
15.0
15.0
14.3
19.0
0.0
0.0
0.0
0.0
5.0
15.0
10.0
15.0
10.0
10.0
5.0
10.0
9.5
9.5
26.3
15.0
15.0
15.0
40.0
35.0
40.0
20.0
45.0
30.0
25.0
35.0
33.3
33.3
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
5.3
5.0
15.0
15.0
30.0
25.0
25.0
15.0
35.0
25.0
15.0
25.0
23.8
14.3
21.1
10.0
0.0
0.0
10.0
10.0
15.0
5.0
10.0
5.0
10.0
10.0
9.5
19.0
0.0
15.0
15.0
10.0
10.0
15.0
20.0
25.0
20.0
20.0
25.0
25.0
23.8
33.3
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
4.2
4.0
4.0
4.0
4.0
4.0
4.0
4.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
4.2
4.0
4.0
4.0
4.0
4.0
4.0
4.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
54.2
56.0
56.0
76.0
68.0
60.0
64.0
56.0
56.0
56.0
56.0
56.0
48.0
0.0
0.0
4.0
8.0
8.0
4.0
4.0
4.0
4.0
4.0
8.0
4.0
4.0
16.7
20.0
12.0
28.0
4.0
12.0
20.0
16.0
12.0
12.0
16.0
20.0
8.0
20.8
8.0
12.0
24.0
32.0
16.0
16.0
20.0
12.0
12.0
8.0
8.0
12.0
16.7
28.0
28.0
16.0
24.0
28.0
24.0
16.0
28.0
28.0
24.0
24.0
24.0
29.2
24.0
28.0
16.0
16.0
24.0
28.0
36.0
40.0
44.0
44.0
44.0
52.0
4.2
4.0
4.0
4.0
4.0
0.0
8.0
8.0
12.0
4.0
12.0
8.0
8.0
8.3
4.0
12.0
4.0
0.0
8.0
4.0
12.0
12.0
20.0
8.0
16.0
12.0
16.7
16.0
12.0
8.0
12.0
16.0
16.0
16.0
16.0
20.0
24.0
20.0
32.0
12.5
16.0
12.0
4.0
12.0
12.0
4.0
4.0
4.0
0.0
0.0
0.0
0.0
Kaynak: Yazarlar tarafından hesaplanmıştır.
* Üç ana kur rejimi Fischer (2001)’e göre oluşturulmuştur.
ALTERNATİF KUR REJİMİ SINIFLAMA YÖNTEMİ: YÜKSELEN
PİYASA EKONOMİLERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ
NOTLAR
(1) Çalışmanın son versiyonunda bu duruma “gizli sabit kur rejimleri (hidden
pegs)” adı verilmiştir.
(2) Paralel piyasa terimi, resmi piyasanın yanında oluşan serbest döviz
piyasasını veya kara borsa döviz piyasasını tanımlamak üzere kullanılan bir
kavramdır (Seyidoğlu, 2001a)
(3) Yazarların enflasyon için belirledikleri % 40’lık değer keyfi değil daha çok
büyüme literatürüne dayandırarak belirledikleri bir orandır.
(4) Çok nadir durumlarda (genellikle istikrar programlarının başlarında)
enflasyon oranının % 40’ın üzerinde olmasına karşın önceden ilan edilen kur
rejiminin uygulanabildiği görülmüştür (Reinhart ve Rogoff, 2004).
(5) Bofinger ve Wollmershäuser (2001), bağımsız dalgalanma ve müdahaleli kur
rejimleri (yazarların tanımlaması ile yönetimli dalgalanma) arasında ayırım
yapabilmek için kullandıkları -0,33 ve 0,33 kritik değerlerini belirlerken,
karşılaştırma için kullanabilecekleri bir ülke olmaması nedeniyle (ABD’nin döviz
piyasasına yapmış olduğu müdahalelerinin çok küçük olması nedeniyle bu
amaçla kullanılması mümkün olmamıştır) biraz keyfi olarak bu değerlerini
seçtiklerini ifade etmişlerdir.
(6) Burada Reinhart ve Rogoff (2004)’un kullandığı paralel piyasa döviz kurları
yerine resmi döviz piyasası kurları kullanılmıştır. Çünkü para otoritesinin paralel
piyasaları doğrudan etkileme gücü olmadığı için bu piyasada oluşan döviz
kurlarına dayanarak yapılacak bir analizin sonuçlarının yanıltıcı olacağı
düşünülmüştür.
(7) Ana kategorilerde yer alacak kur rejimleri Fischer (2001)’e göre
oluşturulmuştur. Bazı çalışmalar (Bkz. Bubula ve Ötker-Robe, 2002) Fischer’ın
gruplandırmasını seçerken, bazı çalışmalarda (Bkz. Ghosh ve diğerleri (2003) ve
Levy-Yeyati ve Sturzenegger (2005) farklı şekillerde bu gruplandırmayı
yapmışlardır. Analizimizin sonucunda iki kutup hipotezini test edeceğimiz için
burada Fischer’in gruplandırması tercih edilmiştir.
(8) 1962 yılı öncesi bazı verilere ulaşılamaması nedeniyle daha önceki yıllar
analize dahil edilmemiştir.
(9) Reinhart ve Rogoff (2004) dışında bu alanda yapılan çalışmaların neredeyse
tamamı analizlerinde resmi kurları kullanmışlardır. Adı geçen yazarlar
çalışmalarında bazı ülkeler için resmi otoritelerin kontrolü dışındaki kara borsa
gibi paralel piyasası döviz kuru hareketlerini analiz etmişledir. Eğer paralel
piyasa sığ ve esasen illegal işlemler için kullanılıyorsa söz konusu piyasada
oluşan döviz kuru, para otoritesinin uyguladığı kur rejimi hakkında yol gösterici
olmayacaktır (Bubula ve Ötker-Robe, 2002).
1423
Mehmet GÜÇLÜ ve Ayşen KAYA
(10) Bu tür analizlerde ABD doları yerine İngiliz Pound’u, Alman Markı veya
Fransız Frankı vb. gibi uluslararası ödeme gücü olan paralar da
kullanılabilmektedir.Levy-Yeyati ve Sturzenegger (2005)’de yukarıda adı geçen
ülkelerinin neredeyse tamamı için bu ülkelerin paralarının dolar karşısındaki
değerini dikkate almıştır.
(11) Söz konusu dönem yükselen piyasa ekonomilerinin birçoğunda yaşanan
finansal krizlerin (Meksika–1994, Tayland-Malezya-Endonezya–1997, Rusya–
1998, Brezilya–1999 ve Türkiye–2000–2001) hemen sonrasına denk gelmektedir.
Krizin ardından adı geçen ülkelerin tamamı o dönemde uygulamakta oldukları
sabit kur rejimlerini terk ederek dalgalı kur rejimlerine geçmişlerdir (Bkz. Ek
Tablo 1). Edwards (1997), Mishkin (1999) ve Fischer (2001)’a göre söz konusu
krizlerin oluşmasında ve/veya derinleşmesinde sabit kur rejimlerinin önemli bir
etkisi vardır.
(12) Söz konusu dönemin 1999 yılında bitmesinin nedeni Ghosh ve diğerleri
(2003) tarafından de jure sınıflamanın 1999 yılına kadar yapılmış olmasıdır.
(13) Reinhart ve Rogoff (2004) ile Bubula ve Ötker-Robe (2002)’da bu hipotezini
doğrulayacak yeterli bulgulara ulaşamazken, Levy-Yeyati ve Sturzenegger
(2005) bu hipotezi destekleyen sonuçlara ulaşmışlardır.
(14) Bu oran 2006 yılı için % 48 ile dalgalı kur rejimlerinin (%52) altında kalsa da
aradaki farkın küçük olması ara rejimlerin terk edilerek dalgalı kur rejimlerine
tercih edildiği düşüncesini yeterince desteklememektedir (Bkz Ek Tablo 2).
(15) Reinhart ve Rogoff (2004) ve Levy-Yeyati ve Sturzenegger (2005)’da
dalgalanma korkusunu doğrular nitelikte sonuçlara ulaşmışlardır.
KAYNAKÇA
Berg, A. and Borensztein, E. (2000), "The Dollarization Debate", Finance and
Development, Vol.37 (1), pp. 38-41.
Bofinger, P. and Wollmershäuser, T. (2001), "Managed Floating: Understanding
the New International Monetary Order", W.E.P Working Paper, No.30.
Bubula, A. and Ötker-Robe, İ. (2002), "The Evolution of Exchange Rate
Regimes since 1990: Evidence from De Facto Policies", IMF Working Paper,
No.02/155.
Calvo, G. A. (1999), On Dollarization,
Maryland.
Mimeo, Baltimore: University of
Calvo, G. A. (2000a), The Case for Hard Pegs in the Brave New World of Global
Finance, Mimeo, Baltimore: University of Maryland.
1424
ALTERNATİF KUR REJİMİ SINIFLAMA YÖNTEMİ: YÜKSELEN
PİYASA EKONOMİLERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ
Calvo, G. A. (2000b), Testimony on Dollarization, Mimeo, Washington, DC.:
University of Maryland.
Calvo, G. A. and Reinhart C. M. (2000), "Fear of Floating", NBER Working
Paper, http://www.nber.org/papers/w7993, No.7993.
Calvo, G. A. and Reinhart, C. M. (2002), "Fear of Floating", Quarterly Journal of
Economics, Vol.117 (2), pp. 379-408.
Eichengreen, B. (1994), International Monetary Arrangements for the 21st
Century, Washington: Brooking Institution.
Fischer, S. (2001), "Exchange Rate Regimes: Is the Bipolar View Correct?" The
Journal of Economic Perspectives, Vol.15 (2), pp. 3-24.
Ghosh, A. R., Gulde, A.-M., Ostry, J. D. and Wolf, H. C. (1997), "Does the
Nominal Exchange Rate Regime Matter?" NBER Working Paper, No.5874.
Ghosh, A. R., Gulde, A.-M. and Wolf, H. C. (2003), Exchange Rate Regimes :
Choices and Consequences, Cambridge, Mass.: MIT Press.
Goldstein, M. (1999), Safeguarding Prosperity in a Global Financial System:
The Future International Financial Architecture, Washington: Institute for
International Economics.
Hanke, S. and Schuler, K. (2000), Currency Boards for Developing Countries: A
Handbook, San Francisco: ICS Press.
Holden, P., Holden, M. and Suss, E. C. (1979), "The Determinants of Exchange
Rate Flexibility: An Empirical Investigation ", The Review of Economics and
Statistics, Vol.61 (3), pp. 327-333.
IMF (2007), IMF Annual Report, Washington, D.C.
Levy-Yeyati, E. and Sturzenegger, F. (1999), "Classifying Exchange Rate
Regimes: Deeds Vs. Words", Mimeo.
Levy-Yeyati, E. and Sturzenegger, F. (2005), "Classifying Exchange Rate
Regimes: Deeds Vs. Words", European Economic Review, Vol.49 (6), pp. 16031635.
Obstfeld, M. and Rogoff, K. (1995), "The Mirage of Fixed Exhange Rates",
Journal of Economic Perspectives, Vol.9 (4), pp. 73-96.
Özel, S. (2000), Türkiye’de Enflasyon, Develüasyon ve Faiz, İstanbul: Alkım
Yayıncılık.
1425
Mehmet GÜÇLÜ ve Ayşen KAYA
Poirson, H. (2001), "How Do Countries Choose Their Exchange Rate Regime?"
IMF Working Paper, No.01/46.
Reinhart, C. M. and Rogoff, K. S. (2002), "The Modern History of Exchange
Rate Arrangements: A Reinterpretation", National Bureau of Economic
Research. Working Paper Series, http://www.nber.org/papers/w8963, No.8963.
Reinhart, C. M. and Rogoff, K. S. (2004), "The Modern History of Exchange
Rate Arrangements: A Reinterpretation", Quarterly Journal of Economics,
Vol.119 (1), pp. 1-48.
Seyidoğlu, H. (2001a), Ekonomi ve İşletmecilik Terimleri Açıklamalı Sözlük, 2.
Basım (ed.), İstanbul: Güzem CanYayınları.
Seyidoğlu, H. (2001b), Uluslararası Finans, İstanbul: Güzem Can Yayınları.
Summers, L. H.(2000), "International Financial Crises: Causes, Prevention and
Cures", Papers and Proceedings, 90, pp. 1-16.
1426
Download