dna, gen, kromozom
advertisement
KALITIM • Canlılar arası çeşitliliğin temelinde kalıtsal karakterler bulunur. Kalıtsal karakterler genlerin yapı ve bilgisiyle ilgili olduğu için üreme olayıyla ebeveynlerden yavrulara aktarılır. • Anne ve babadan gelen kromozomlar sayesinde gelen genlerin, baskınlığına ve çekinikliğine göre de yavrunun özellikleri ortaya çıkar. • • • • • • Bezelyede baskın ve çekinik karakterler; Uzun boyluluk kısa boyluluğa, Kırmızı çiçek beyaz çiçeğe Sarı tohum yeşil tohuma, Yuvarlak tohum buruşuk tohuma, Sarı meyve yeşil meyveye baskındır. • • • • • • İnsanda baskın ve çekinik karakterler; Siyah saç rengi Sarı saç rengine, Siyah göz Yeşil ve Mavi göze, Siyah ten Beyaz tene, Kıvırcık saçlılık Düz saçlılığa, A ve B kan grubu 0 kan grubuna baaskındır. Homozigot (arı döl): Yavruda karakteri oluşturan iki geninde aynı yapı, şekil ve özellikte olmasıdır. (AA, aa, BB, bb gibi) Baskın özellik Baskın gen Baskın gen ( AA) ( A) ( A) Çekinik özellik Çekinik gen Çekinik gen (aa) (a) ( a) Heterozigot (melez döl): Yavruda karakterleri oluşturan iki geninde farklı yapı, şekil ve özellikte olmasıdır.(Aa, Bb, Ee gibi) Melez özellik Baskın gen Çekinik gen ( Aa) AA Aa aa ( A) ( a) baskın karakter homozogot baskın karakter heterozigot homozigot çekinik karakter • Genotip: canlını kromozomlarındaki (genler) genetik bilgidir. Kromozomların en küçük yapı birimi genler olduğu için genotipler genlerce oluşturulur. • Fenotip: anne ve babadan üreme olayı ile yavruya aktarılan genler tarafından oluşturulan karakterlerin dış görünüşüne denir. Canlının fenotiplerinin oluşmasında gen-çevre etkileşmesi görülür. İnsanda Cinsiyetin Belirlenmesi • İnsanda tüm karakterlerin oluşmasından genler sorumludur. Benzer şekilde cinsiyet de genler tarafından belirlenir. • İnsan vücut hücrelerinde 46 kromozom bulunurken, üreme hücrelerinde 23 kromozom bulunur. • Yumurta ve spermin genotipi; Dişi birey Erkek birey 44+XX 44+XY 22+X Yumurta 22+X 22+Y Sperm 1 Sperm 2 22+X + yumurta 22+X yumurta 22+X 44+XX Dişi Yavru 44+XY Erkek Yavru sperm 1 + 22+Y sperm 2 Zigot ve cinsiyetin oluşumu Eşeye (Cinsiyete) Bağlı Özelliklerin Kalıtımı Karakterleri oluşturan genlerin yapı ve işleyişi bozulursa kalıtsal hastalıklar ortaya çıkar ve üreme olayı ile nesillere aktarılır. Bu hastalıklara renk körlüğü, hemofili (kanın pıhtılaşmaması), altı parmaklılık, derinin renksiz olması (albinoluk) örnek olarak verilebilir. Bu kalıtsal hastalıkların bazıları eşey kromozomları üzerinde taşınır. A-Renk Körlüğü (Daltonizm): Bu rahatsızlık gözün retinasında bulunan, kırmızı ve yeşil renkleri algılayan duyu almaçlarının çalışmasının bozulması sonucu oluşur. X kromozomundaki çekinik genler tarafından oluşturulur. Renk Körlüğü Şu Şekilde Oluşur: r R XRXR XRXr XrXr XRY XrY Hastalık geni (çekinik) Normallik geni (dominant) Normal Dişi Birey Normal (Taşıyıcı) Birey Hasta Dişi (Renk Körü) Dişi Birey Normal Erkek Birey Hasta Erkek (Renk Körü) Birey B-Hemofili (Kanın Pıhtılaşmaması): Bu hastalıkta kanın pıhtılaşması için gerekli bazı proteinler üretilemez ve yaralanmalarda kan pıhtılaşıp yara kabuğu oluşmaz., X kromozomlarındaki çekinik genler tarafından oluşturulur. Hemofili Şu Şekilde Oluşur: h H X HX H X HX h X hX h X HY XhY Hastalık geni (çekinik) Normallik geni (dominant) Normal Dişi Birey Normal (Taşıyıcı) Birey Hasta Dişi (Hemofili) Dişi Birey Normal Erkek Birey Hasta Erkek (Hemofili) Birey Soru 1: • Renk körlüğü geni taşıyıcı bir anne ile sağlıklı bir babanı; • A) kız çocuklarının taşıyıcı olma olasılığı nedir? • B) erkek çocuklarının renk körü olma olasılığı nedir? Çözüm 1: • Anne: XRXr XRXr Baba: XRY XRY X RY X rY X RXR X RXr %25 %25 %25 %25 Sağlıklı erkek Hasta erkek Sağlıklı kız Taşıyıcı kız • A) kız çocuklarının taşıyıcı olma olasılığı: %25’dir. • B) erkek çocuklarının renk körü olma olasılığı: 525’dir. Soru 2: • Hemofili geni taşımayan bir anne ile hemofili bir babanın hemofili erkek çocuklarının doğma olasılığı nedir? Hazırlayan : Emine AYDIN Fen ve Teknoloji Öğretmeni Merkez Atatürk İlköğretim okulu Çamlıdere/Ankara
