Sıkça Sorulan Sorular

advertisement
Sıkça Sorulan Sorular
İçindekiler
I- Para Politikası ve Enflasyon Hedeflemesi ...................................................................................... 1
II- Finansal İstikrar ............................................................................................................................. 13
III- TCMB Döviz Kuru Politikası ve Rezerv Yönetimi ...................................................................... 16
IV- Emisyon.......................................................................................................................................... 28
V- Sermaye ve Hissedarlık Yapısı ...................................................................................................... 35
VI- Kurumsal ........................................................................................................................................ 40
VII- Piyasalar ....................................................................................................................................... 48
VIII- Bankacılık .................................................................................................................................... 55
IX- Kurum, Kuruluş ve Avrupa Birliği ile İlişkiler............................................................................. 59
X- Banknot ........................................................................................................................................... 68
XI- İnsan Kaynakları ........................................................................................................................... 71
XII- IBAN .............................................................................................................................................. 75
XIII- TL Simgesi .................................................................................................................................. 80
XIV- Ödeme Sistemleri ....................................................................................................................... 84
XV- Diğer .............................................................................................................................................. 85
I- Para Politikası ve Enflasyon Hedeflemesi
Açık Mektup Nedir?
Açık mektup, Merkez Bankasının şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkeleri gereğince,
enflasyon hedeflerinden sapılması veya sapılması olasılığının ortaya çıkması halinde,
söz konusu sapmanın nedenlerinin ve alınması gereken önlemlerin Hükümet’e yazılı
olarak bildirildiği ve kamuoyuna açıklandığı yazılı bir metindir. Enflasyon hedefleri,
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE)’nin yıllık yüzde değişimi ile hesaplanan yıl sonu
enflasyon oranları üzerine konulan "nokta hedefler” olarak belirlenmektedir. Ayrıca,
Merkez Bankası Kanunu’nun 42. maddesinde, "Banka, belirlenen hedeflere ilan edilen
sürelerde ulaşılamaması ya da ulaşılamama olasılığının ortaya çıkması halinde,
nedenlerini ve alınması gereken önlemleri Hükümete yazılı olarak bildirir ve
kamuoyuna açıklar.” hükmü yer almaktadır. Ancak burada, hedeften hangi oranda
sapılması
durumunda
hesap
verme
mekanizmasının
devreye
gireceği
tanımlanmamıştır. Merkez Bankası, bu mekanizmayı netleştirmek ve uygulanabilirliğini
sağlamak için, nokta hedef etrafında simetrik bir belirsizlik aralığı oluşturmaktadır.
Böylece, hedeften sapma belirsizlik aralığını aştığında, sapmanın nedenlerinin ve
hedefe tekrar yakınsanması için alınması gereken önlemlerin Hükümet’e bir "açık
mektup” ile bildirilmesi öngörülmüştür.
Bankaların Merkez Bankasında bulundurmak zorunda oldukları zorunlu
karşılıkların oranı neye göre belirlenmektedir?
Zorunlu karşılıklar bir para politikası aracıdır. 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası Kanunu’nun 40. maddesi çerçevesinde, Merkez Bankası nezdinde açılan
hesaplarda nakden tesis edilen zorunlu karşılıkların oranı, zorunlu karşılığa tabi
yükümlülüklerin kapsamı, vb. uygulamaya yönelik her türlü usul ve esaslar TCMB
tebliğleri ile belirlenmektedir. Yürürlükteki tebliğlere göre, bankaların yurt içi toplam
pasiflerinden, indirilecek kalemler çıkarıldıktan sonra bulunacak tutarlar ile yurt
dışındaki şubeleri adına Türkiye'den kabul ettikleri mevduat, katılım fonu ve
bankalarca temin edilip yurt dışı şubeleri nezdinde izlenen kredi tutarları bankaların
zorunlu karşılığa tabi Türk parası ve yabancı para yükümlülüklerini oluşturmaktadır.
Bankaların Türk parası ve yabancı para mevduat ile diğer yükümlülüklerine uygulanan
zorunlu karşılık oranlarının belirlenmesinde esas olarak, uygulanan para politikası
doğrultusunda gerçekleştirilmesi hedeflenen parasal büyüklükler ve piyasanın likidite
durumu belirleyici olmakta, bunun yanında Merkez Bankasının rezerv durumu ve
tasarruf sahiplerinin Türk lirası ve yabancı para mevduat tercihleri gibi hususlar da
göz önünde bulundurulmaktadır. Zorunlu karşılık oranlarına Genel Ağ sitemizde "Para
Politikası – Zorunlu Karşılıklar" konuyla ilgili düzenlemelere ise "Kanun ve Mevzuat Bankacılık" bölümünden ulaşılabilmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
1
Beklenti yönetimi ne demektir? Merkez Bankası politika faiz kararlarında
bekleyişlerin rolü nedir, nasıl ölçülür?
Para politikası çerçevesinde beklenti yönetimi, Merkez Bankasının, ekonomik
birimlerin orta ve uzun vadeli enflasyon beklentilerinin enflasyon hedefleri ve Merkez
Bankasının enflasyon tahminleri doğrultusunda şekillenmesini temin etmeye yönelik
olarak uyguladığı stratejiler bütünüdür. Enflasyon hedeflemesi rejiminde Merkez
Bankasının kısa vadeli faizleri kullanarak piyasa faizlerini ve varlık fiyatlarını etkileme
gücüne sahip olması kritik önem taşımaktadır. Uzun dönemli faiz oranları Merkez
Bankasının ilan etmiş olduğu kısa vadeli faiz oranlarına ilişkin beklentileri
yansıtmaktadır. Ekonomik birimlerin beklentileri ayrıca, fiyatlama davranışlarını ve
dolayısıyla enflasyon oranlarını da doğrudan etkilemektedir. Bu nedenlerle, para
politikası aktarım mekanizması açısından iktisadi birimlerin beklentilerinin etkin bir
şekilde yönetilmesi büyük önem taşımaktadır. Bir diğer ifadeyle, enflasyon
hedeflemesi rejiminin başarısı, bir anlamda, Merkez Bankasının kamuoyu nezdinde
güvenilirlik kazanarak, iktisadi birimlerin kararlarını para politikasının hedefleri
doğrultusunda şekillendirmelerini sağlayabilme yetisine dayanmaktadır. Enflasyon
beklentileri, Merkez Bankasının para politikası kararlarını alırken yararlandığı geniş
veri seti içinde yer alan ve dolayısıyla, Para Politikası Kurulunun faiz kararlarını
etkileyen unsurlardan birisidir. Ancak, enflasyon beklentilerinin tek başına para
politikası kararlarının belirleyicisi olmadığı, kararların alınmasında kullanılan veri
setinde zaman zaman ön plana çıkabilen göstergelerden birisi olduğu
unutulmamalıdır.
Enflasyon beklentileri, Merkez Bankası tarafından her ayın birinci ve üçüncü
haftalarında olmak üzere ayda iki kez düzenlenen ve mali ile reel sektördeki karar
alıcıların, profesyonellerin ve akademisyenlerin tüketici enflasyonu, faiz oranları, döviz
kuru, cari işlemler dengesi ve GSMH büyüme hızına ilişkin beklentilerini saptamayı
amaçlayan Beklenti Anketi ile ölçülmektedir.
Enflasyon nedir?
Enflasyon terimi bir ekonomideki mal ve hizmetlerin fiyatlarında gözlenen sürekli ve
genel kapsamlı artışı ifade etmektedir. Bunun sonucu olarak 1 lira ile alınabilecek mal
miktarı azalır ve dolayısıyla Türk lirasının değeri öncekine kıyasla düşmüş olur.
Enflasyon tanımındaki en önemli unsurlardan biri yalnızca tek tek ürünlerin fiyatlarının
artması değil, mal ve hizmetlerin genelinde fiyat artışının olmasıdır. Burada
bahsedilen genel kapsamlı artışı ölçebilmek amacıyla hanehalklarının yıl boyunca
tükettiği mal ve hizmetlerden seçilen alt kalemler birleştirilerek harcama sepetleri
oluşturulur. Her hanehalkının değişik tercihleri ve harcama kalıpları olduğundan tüm
hanehalklarının ortalama harcama alışkanlıkları tespit edilerek harcama sepetine
girecek mallara ağırlıklar verilir. Yıllık enflasyon oranı, bu yöntemle oluşturulan sepete
[örneğin Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE)] bir ay içinde yapılan harcamanın önceki
yılın aynı ayında yine o sepete yapılan harcamadan yüzde olarak ne kadar yüksek
Sıkça Sorulan Sorular
2
olduğunu ölçer. Enflasyonun altında yatan temel neden çoğunlukla aynı miktardaki
mal ve hizmetleri satın almak için daha fazla paranın mevcut olması veya ekonomi
genelinde talebin arzı aşmasıdır. Bir başka ifadeyle, iktisadi faaliyeti sürdürebilmek
için gerekli kaynakların kıt olması durumunda aynı mal ve hizmetler için daha yüksek
fiyatlar talep edilebilir. Diğer taraftan, üretimde kullanılan girdilerin fiyatlarının
herhangi bir sebepten dolayı artması da üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarında
maliyet yönlü bir enflasyon yaratabilir. Ayrıca, ithal ürünlerin fiyatlarının artması da
yurt
içindeki
genel
fiyat
düzeyinin
yükselmesine
neden
olabilir.
Enflasyon konusunda daha ayrıntı bilgiye TCMB yayını olan Enflasyon ve Fiyat
İstikrarı Kitapçığı'ndan (http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/22dbefd0-b9db48ff-9f9f68835b673f8a/Enflasyon_FiyatIstikrari.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=22dbefd0b9db-48ff-9f9f-68835b673f8a) ulaşılabilmektedir.
Enflasyon hedeflemesi rejimi nedir?
Enflasyon hedeflemesi rejimi, fiyat istikrarına ulaşmak amacıyla uygulanan para
politikası stratejilerinden bir tanesidir. Parasal büyüklükler veya döviz kurunun
hedeflendiği rejimlerin aksine, enflasyon hedeflemesi rejimi herhangi bir ara hedef
kullanmaksızın, doğrudan enflasyonun kendisini hedeflemektedir. Bu rejimde merkez
bankaları rakamsal bir hedef ilan ederek bu hedefe ulaşma konusunda güçlü bir
taahhüt oluşturmakta ve hedefe ulaşılamaması durumunda kamuoyuna hesap
vermekle yükümlü olmaktadır. Akademik yazında birçok farklı tanım bulunsa da,
uygulamalara bakıldığında enflasyon hedeflemesi rejimini diğer rejimlerden ayıran
beş ana unsurun bulunduğu görülmektedir:
i.
Bir veya daha fazla dönem için rakamsal enflasyon hedeflerinin ilan edilmesi,
ii.
Fiyat istikrarına ve bu doğrultuda ilan edilen hedeflere ulaşılma konusunda açık
bir taahhüt içermesi,
iii.
Enflasyon tahminlerine önemli bir rol atfeden ve aynı zamanda da "enflasyon
tahmini hedeflemesi" olarak adlandırılan bir para politikası stratejisinin
izlenmesi,
iv.
Para politikası araçlarına ilişkin kararlar alınırken, yalnızca parasal büyüklükler
veya döviz kuru gibi değişkenlerin değil, gelecek dönem enflasyonunu
etkileyebilecek her türlü bilginin dikkate alınması,
v.
Para politikası uygulamaları çerçevesinde kamuoyu ve piyasalarla iletişimde
şeffaflığın esas alınması ve merkez bankasının hedeflerine ulaşması
bağlamında da hesap verebilirliğin sağlanması. Enflasyon Hedeflemesi Rejimi
hakkında daha ayrıntı bilgiye TCMB yayınları olan "Enflasyon Hedeflemesi
Rejimi”
(http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/32757f7a-4acb-40a4b7b75263f41f8eba/EnflasyonHedeflemesiRejimi.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=32
Sıkça Sorulan Sorular
3
757f7a-4acb-40a4-b7b7-5263f41f8eba) başlıklı kitapçıktan ve "Enflasyon
Hedeflemesi"
(http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/5b866de6-55234f31-82b9f39a4f8bd4eb/kara_orak.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=5b866de6-55234f31-82b9-f39a4f8bd4eb) başlıklı çalışmadan ulaşılabilmektedir.
Enflasyon hedefleri kim tarafından belirlenmektedir?
Enflasyon hedefleri Merkez Bankası ve Hükümet tarafından birlikte belirlenmektedir.
Ancak, söz konusu hedeflere ulaşılmasında uygulanacak para politikasını ve
kullanılacak para politikası araçlarını belirleme yetkisi yalnızca Merkez Bankasının
sorumluluğundadır. Bir diğer deyişle, Merkez Bankası para politikası uygulamalarında
araç bağımsızlığına sahiptir.
Enflasyon hedefleri kaç yıllık bir dönem için ilan edilmektedir?
Enflasyon hedefleri üç yıllık bir dönemi kapsayacak şekilde ilan edilmektedir. Üç yıllık
bütçe uygulamasıyla uyumlu şekilde, üç yılık bir hedef ufkunun belirlenmesi ile
enflasyon hedeflerinin içsel tutarlılığının ve diğer makroekonomik projeksiyonlarla
uyumunun artırılması amaçlanmaktadır.
Enflasyon hedefleri ne zaman ve nasıl ilan edilmektedir?
Enflasyon hedefleri, her yılın sonunda yayımlanan ve bir sonraki yılın para ve kur
politikaları çerçevesini belirleyen temel politika metinleri aracılığıyla ve üç yıllık bir
dönemi kapsayacak şekilde ilan edilmektedir. Bu çerçevede, her yılın sonunda, takip
eden iki yıla ilişkin olarak önceki yıllarda açıklanmış olan enflasyon hedeflerine ek
olarak üç yıl sonrasına ilişkin enflasyon hedefi açıklanmakta ve böylece üç yıllık hedef
ufku korunmaktadır. Son olarak, 2015 yılı sonunda yayımlanan "2016 Yılında Para ve
Kur Politikası" adlı duyuru ile 2018 yıl sonu hedefi yüzde 5 olarak açıklanmıştır. Bu
çerçevede, 2016, 2017 ve 2018 yıllarına ilişkin enflasyon hedefi yüzde 5 olarak
belirlenmiştir.
Enflasyon hedefleri değişebilir mi?
Enflasyon hedeflemesi rejimi çerçevesinde, önceden ilan edilen bir enflasyon
hedefinin, yalnızca para politikasının denetimi dışındaki unsurlara bağlı olarak
hedeflerden çok büyük ve uzun süreli sapmalar görüleceğinin anlaşılması ve orta
vadeli hedeflerin anlamsız kalması durumunda değiştirilmesi gündeme
gelebilmektedir. Böyle bir durumun gerçekleşmesi ve yeni hedeflerin belirlenmesi ise
ancak Merkez Bankası ile Hükümet tarafından birlikte kararlaştırılabilmektedir. Öte
yandan, geçici şoklar enflasyon hedeflerinin değil enflasyon tahminlerinin
değiştirilmesine yol açmakta ve böyle bir durumda ekonomik birimler için referans
değer olarak kısa vadede enflasyon tahminleri, orta vadede ise enflasyon hedefi ön
plana çıkmaktadır. Merkez Bankası, sık sık hedef değiştirmenin enflasyon
beklentilerini ve fiyatlama davranışlarını olumsuz etkileme potansiyeli taşıdığını ve
ilerisi için verilen taahhütlerin güvenilirliğini azaltabileceğini düşünmektedir. Bu
Sıkça Sorulan Sorular
4
nedenle, enflasyonun makul sürelerde hedefe yakınsayacağı öngörüldüğü sürece
hedeflerin değiştirilmemesi esas alınmaktadır.
Enflasyon hedefleri etrafındaki belirsizlik aralığı ne anlama gelmektedir?
Belirsizlik aralığı, enflasyonun belirlenen nokta hedeflerden ne büyüklükte bir sapma
göstermesi durumunda, Merkez Bankasının hesap verebilirlik mekanizmasını devreye
sokması gerektiğini gösteren ve nokta hedef etrafında her iki yönde simetrik olarak
tanımlanan bir aralıktır. Enflasyon hedefleri, TÜFE'nin yıllık yüzde değişimi ile
hesaplanan yıl sonu enflasyon oranları üzerine konulan "nokta hedefler" ile
belirlenmektedir. Ancak, para politikasının kontrolü dışındaki unsurlardan kaynaklanan
oynaklıklar ile ekonomideki veri ve model belirsizliği göz önünde bulundurulduğunda,
nokta hedefin tam olarak tutturulması olasılığı hemen hemen sıfırdır. Bu nedenle,
Merkez Bankasının, enflasyonun belirlenen nokta hedeflerden en ufak bir sapma dahi
göstermeyeceği taahhüdünü vermesi mümkün değildir. Ancak bu durum hesap
vermeme anlamına gelmemelidir. Merkez Bankası Kanunu gereğince, enflasyon
gerçekleşmelerinin hedeften aşırı sapma göstermesi halinde, Bankanın hedeften
sapmanın nedenlerini ve hedefe tekrar yakınsanması için alınması gereken tedbirleri
yazılı olarak Hükümet'e bildirmesi ve bunu kamuoyu ile de paylaşması gerekmektedir.
Bu noktada hedeften aşırı sapmanın nasıl tanımlanacağı önem arz etmektedir. Bu
nedenle Merkez Bankası, nokta hedef etrafında her iki yönde simetrik olarak
tanımlanan bir belirsizlik aralığı oluşturmaktadır. Ancak, bu aralığın hiç bir şekilde
enflasyon hedefi aralığı olarak algılanmaması gerektiği unutulmamalıdır. Merkez
Bankası, belirlenen nokta hedefe mümkün olduğunca yakın olmayı amaçlamakta
olup, hedeften yukarı ve aşağı yönlü sapmaları eşit ölçülerde değerlendirmektedir.
Açıklanan belirsizlik aralığı hedeften her iki yönde "aşırı sapma" eşikleri için sadece bir
gösterge niteliği taşımaktadır ve Merkez Bankası iletişim politikasını kolaylaştıran bir
unsur olarak kullanılmaktadır.
Enflasyon hedefleri tutmazsa Merkez Bankası ne yapmaktadır? Merkez
Bankasının hesap verebilirlik mekanizması nasıl işler?
Merkez Bankası Kanunu'nun 42. maddesinde, "Banka, belirlenen hedeflere ilan edilen
sürelerde ulaşılamaması ya da ulaşılamama olasılığının ortaya çıkması halinde,
nedenlerini ve alınması gereken önlemleri Hükümete yazılı olarak bildirir ve
kamuoyuna açıklar." hükmü yer almaktadır. Merkez Bankası, hesap verme
mekanizmasını netleştirmek ve bu mekanizmanın uygulanabilirliğini sağlamak için, yıl
sonları için geçerli olan nokta hedef etrafında simetrik bir belirsizlik aralığı
oluşturmaktadır. Bu çerçevede, enflasyon belirsizlik aralığının dışına çıktığında hesap
verme yükümlülüğü devreye girmektedir. Enflasyon hedefleri yıl sonları için
tanımlandığından, Merkez Bankası, hesap verme sorumluluğu gereğince, yıl sonunda
enflasyonun hedeften belirgin olarak sapması durumunda Hükümet'e ayrıntılı bir açık
mektup yazmaktadır. Ayrıca, hesap verme sorumluluğunun pekiştirilmesi açısından,
enflasyonun yıl içinde de üç aylık dönemlerin sonu itibarıyla yıl sonu hedefin etrafında
Sıkça Sorulan Sorular
5
oluşturulan belirsizlik aralığını aşması durumunda, sapmaya yol açan nedenler ile
hedefe ulaşılması için alınan ve alınması gereken önlemler Enflasyon Raporu
aracılığıyla kamuoyuna açıklanmaktadır. Buna ilaveten, Başkan tarafından Merkez
Bankasının faaliyetleri ve para politikası uygulamaları hakkında Bakanlar Kuruluna ve
TBMM Plan ve Bütçe Komisyonuna yılda iki defa yapılan sunumlar da hesap
verebilirlik mekanizması içinde yer almaktadır.
Fiyat istikrarı nedir? Merkez Bankasının temel amacı neden fiyat istikrarını
sağlamak ve sürdürmek olarak belirlenmiştir?
Fiyat istikrarı, genel bir tanım çerçevesinde, insanların yatırım, tüketim ve tasarrufa
yönelik kararlarında dikkate almaya gerek duymadıkları ölçüde düşük bir enflasyon
oranını ifade eder. Fiyat istikrarı, ekonomik ve sosyal istikrar sağlanabilmesinin
olmazsa olmaz bir koşuludur. Günümüzde yıllık bazda yüzde 1 ile yüzde 3 enflasyona
sahip olan ülkeler, göreceli olarak fiyat istikrarına sahip ülkeler olarak kabul
görmektedir. Fiyat istikrarı sadece düşük enflasyon oranına ulaşmayı değil, o oranın
sürdürülmesini de kapsamaktadır. Ancak düşük enflasyon oranının belirli bir süre
sürdürüldüğü ortamlar, fiyat istikrarının sağlandığı ortamlar olarak kabul edilirler.
Diğer bir deyişle, enflasyonun yüzde 1 ile yüzde 3 arasındaki düşük seviyelere ulaşıp
sonra tekrar yüksek, örneğin yüzde 10'un üzerindeki seviyelere çıkması fiyat
istikrarının sağlandığı anlamına gelmemektedir. Fiyat istikrarı, ekonomik ve sosyal
istikrar sağlanabilmesinin olmazsa olmaz bir koşuludur. Fiyat istikrarı
sağlanamamasının bir ülkenin ekonomisine, siyasi ve sosyal yapısına verdiği zararın
boyutları, ülkemizin geçmiş yıllarda içinde bulunduğu durum ve diğer ülkelerin
tecrübelerinde net bir şekilde görülmektedir. Fiyat istikrarına neden bu derece önem
verildiğinin anlaşılması için, fiyat istikrarının sağlanamaması durumunda karşılaşılan
sorunların ortaya konması faydalı olacaktır;
a. Fiyat istikrarı sağlanamadığı ortamlarda, firma ve tüketiciler veya kısaca ekonomide
karar alan tüm birimler, yatırım ve tüketim kararlarını alırken göreli fiyat değişmelerini
kolaylıkla ayırt edememekte ve sağlıklı karar verebilmek için gerekli ve yeterli bilgiye
sahip olamamaktadırlar.
b. Enflasyon, piyasadaki oyuncuların geleceği öngörememeleri ve gerekli bilgiye sahip
olamamaları nedeniyle finansal piyasaların verimli finansal aracılık yapma
yeteneklerini azaltmaktadır.
c. Yüksek ve sürekli enflasyon yaşanan ortamlarda yatırımcılar, özellikle uzun vadeli
yatırımlarının getiri oranlarında ek olarak enflasyon ortamının yarattığı belirsizlik
nedeniyle risk primi talep etmektedirler ve bunun bir sonucu olarak, yüksek risk primi
içeren reel faiz oranları yüksek seyretmektedir.
d. Fiyat istikrarının sağlanamadığı bir ortam, uygulanan politikalara güvensizlik
yaratmakta ve hükümetlerin kapsamlı ve uzun soluklu ekonomik programlar
uygulayamamasına yol açmaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular
6
e. Enflasyon, uluslararası piyasalarda ekonominin rekabet gücünü azaltmakta ve
sermaye piyasalarına erişimini kısıtlamaktadır.
f. Yüksek enflasyon, işgücü piyasalarının etkin çalışmasını engellediği gibi gelir
dağılımını da bozmaktadır.
g. Yüksek enflasyon, bireylerin karar alma süreçlerinde geleceğe bakmaktan çok
geçmişe endeksleme alışkanlıklarının ortaya çıkmasına yol açmakta ve enflasyonun
atalet kazanmasına neden olmaktadır.
Tüm bu unsurlar göz önünde bulundurulduğunda, ülkemizde de fiyat istikrarına
ulaşmanın neden bu denli önem arz ettiği ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda, Merkez
Bankasının tek ve nihai hedefi fiyat istikrarı olarak belirlenmiştir.
Fiyat istikrarı ile finansal istikrar arasında nasıl bir ilişki vardır?
Finans piyasalarında son dönemlerde ortaya çıkan gelişmeler ve bu gelişmelerin 90'lı
yıllarda giderek ivme kazanması, merkez bankalarının temel işlevlerini etkilemiş,
finansal piyasaların derinleşmesi, küreselleşmedeki öncülüğü ve gelişen iletişim
teknolojisine bağlı olarak piyasa sistemlerine ağırlık veren uygulamaların artmasıyla
bağımsız merkez bankalarına duyulan gereksinim de artmış, şeffaf, açık ve hesap
verebilir merkez bankalarının fiyat istikrarını sağlamakta başarılı olacakları gerçeği ön
plana çıkmıştır. Bunun yanı sıra küreselleşme, finansal serbestleşme ve teknolojik
gelişmelere paralel olarak yaşanan finansal krizler nedeniyle, fiyat istikrarı hedefinin
gerçekleştirilmesi doğrultusunda "finansal istikrar" konusu merkez bankalarının
politika gündemlerinde en üst sırada yerini almaya başlamıştır. Birçok merkez bankası
para politikasını uygulamada araç bağımsızlığı kazanırken, diğer taraftan, bankaların
gözetim ve denetiminin merkez bankaları dışında diğer bağımsız kuruluşlara
devredilmesi eğilimi de ortaya çıkmıştır. Ancak bu durum, finansal istikrarın
sağlanması amacıyla merkez bankalarının finansal sistemi değerlendirme
çalışmalarına verdiği önemi azaltmamış, tam tersine, fiyat istikrarı ve finansal istikrar
hedeflerinin birbirlerinden ayrı düşünülemeyeceği görüşü giderek yaygınlaşmıştır.
Etkin işleyen güçlü bir finansal sistem, para politikasının uygulanmasına yardımcı
olduğu gibi, dışsal şokların atlatılması için gerekli esnekliği de sağlamıştır.
Likidite Senetleri nedir?
Likidite senetleri, piyasadaki likiditenin düzenlenmesi için ve münhasıran açık piyasa
işlemlerinin etkinliğini artırmak amacıyla kullanılan bir para politikası aracıdır. Likidite
senetleri, Merkez Bankası tarafından kendi nam ve hesabına, 91 günü aşmayan
vadelerde, iskontolu olarak ihraç edilir. Senetler, kıymetli evrak niteliğini haiz tek bir
toplu senet şeklinde çıkarılır. 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Kanunu’nun 52. maddesinde (25.4.2001 tarih, 4651 sayılı Kanun ile değiştirilen şekli),
"...Banka, açık piyasa işlemleri çerçevesinde kendi nam ve hesabına vadesi 91 günü
aşmayan, ikincil piyasada alınıp satılabilen likidite senetleri ihraç edebilir. Ancak,
likidite senetlerinin devamlı bir alternatif yatırım aracı olma niteliği kazanmasının
Sıkça Sorulan Sorular
7
engellenmesi, ihraçların sadece açık piyasa işlemlerinin etkinliğinin artırılması
amacıyla sınırlı tutulması hususları göz önünde bulundurulur..." denilmektedir. Söz
konusu Kanun hükmü esas alınarak hazırlanan ve 5 Ekim 2006 tarih, 26310 sayılı
Resmi Gazete'de yayımlanan "Likidite Senetleri Hakkında Tebliğ", konuya ilişkin
ayrıntılı düzenlemeleri içermektedir.
Merkez Bankasının temel politika aracı nedir?
Merkez Bankasının fiyat istikrarını sağlamak ve makro finansal riskleri kontrol altında
tutmak amaçlarına yönelik olarak uyguladığı para politikası birden fazla aracın bir
arada kullanılmasını gerektirmektedir. Merkez Bankası araç çeşitliliğini sağlamak
amacıyla, bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı, gecelik borç alma ve borç verme faiz
oranları arasında oluşan faiz koridoru ve zorunlu karşılıkların bir arada kullanıldığı bir
politika bileşimini politika aracı olarak kullanmaktadır.
Merkez Bankası politika faizlerini nasıl ve neye göre belirlemektedir?
Para politikası kararları, Para Politikası Kurulunun önceden ilan edilmiş bir takvim
çerçevesinde yaptığı aylık toplantılarla oylama yoluyla alınmaktadır. Faiz kararları
alınırken, orta vadeli bir bakış açısıyla, gelecek dönem enflasyon görünümüne
odaklanılmaktadır. Buna paralel olarak, dışsal şokların enflasyon üzerindeki geçici
etkilerine anında tepki verilmemesi ve orta vadeli hedeflere vurgu yapılarak politika
tepkisinin zamana yayılması ilkesi benimsenmektedir. Bu çerçevede, Para Politikası
Kurulu faiz kararı alırken, toplam arz-talep dengesi, maliye politikasına ilişkin
göstergeler, parasal göstergeler ve kredi büyüklükleri, ücret-istihdam-birim maliyetverimlilik gelişmeleri, kamu ve özel sektör fiyatlama davranışları, enflasyon
beklentileri, döviz kurları ve bunları etkileyebilecek gelişmeler, olası dışsal şokların
analizi ve TCMB bünyesindeki ekonomik tahmin sisteminden elde edilen
projeksiyonları içeren geniş bir bilgi kümesinden yararlanmaktadır.
Merkez Bankası politika faizleri ekonomiyi nasıl ve hangi kanallardan
etkilemektedir?
Merkez Bankası faiz oranında yapılan değişiklik enflasyon üzerindeki etkisini dört
kanaldan göstermektedir:
•
Merkez Bankasının faiz oranlarında yaptığı bir değişiklik, diğer banka ve finans
kurumlarının uyguladıkları faizler üzerinde etkili olur.
• Piyasa faiz oranları aynı zamanda bankalardan alınan kredi miktarının ve hisse
senedi, döviz gibi varlıkların fiyatlarının değişmesine yol açar.
• Faiz oranlarına ilişkin kararlar yurt içi faiz oranları seviyesi ve uluslararası faiz
oranları arasındaki göreli ilişkiyi ve ülkeye gelen yabancı sermayeyi etkiler.
• Faiz oranlarına ilişkin kararlar aynı zamanda beklentileri, beklentiler de ileriye
dönük kararları etkiler.
Ancak, ekonominin faiz oranlarında yapılan değişikliğe uyum sağlaması zaman alır.
Kanallardan bazıları etkisini diğerlerinden daha çabuk gösterebilir. Bu etki, politika
Sıkça Sorulan Sorular
8
değişikliklerinin sözleşmelere ne kadar zamanda yansıyacağı, bireylerin tüketim
alışkanlıklarını ne kadar zamanda değiştirecekleri gibi unsurlara bağlıdır. Ayrıca,
geçmişteki enflasyon oranına bakarak karar alma alışkanlıklardan kolay
vazgeçemeyen bir ekonomide politika değişikliklerinin etkileri daha zayıf olmaktadır.
Merkez Bankasının enflasyon ve faiz öngörüleri nasıl öğrenilebilir?
Güncel enflasyon tahminleri, üç ayda bir yayımlanan ve para politikasının temel
iletişim aracı olan Enflasyon Raporu aracılığı ile ilan edilmektedir. Ayrıca Rapor'da,
enflasyonu etkileyen unsurların genel değerlendirmesi eşliğinde gelecekte
uygulanabilecek faiz politikasına ilişkin rakam içermeyen ancak nitel olarak
tanımlanan sinyaller de verilmektedir. Geçmişte yayımlanan Enflasyon Raporlarına
http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TCMB+TR/TCMB+TR/Main+Menu/Yayinla
r/Raporlar/Enflasyon+Raporu adresinden ulaşılabilmektedir.
Merkez Bankası politika faizlerine yönelik olarak aldığı kararları ne zaman
ve nasıl duyurmaktadır?
Para Politikası Kurulu toplantılarında faiz oranlarına ilişkin olarak alınan kararlar, kısa
gerekçeleri ile birlikte, toplantı ile aynı gün saat 14.00'de bir basın duyurusu
aracılığıyla TCMB Genel Ağ sitesinden açıklanmaktadır. Duyurunun İngilizce çevirisi
yine aynı gün yayımlanmaktadır.
Merkez Bankası tarafından Hazineye kullandırılan kısa vadeli avans
uygulaması neden kaldırılmıştır?
Hazine'nin finansman ihtiyacını Merkez Bankasından kısa vadeli avans imkanı
kullanarak karşılaması, Merkez Bankasının karşılıksız para basması anlamına gelmekte
olup, enflasyonist baskıları artırarak uzun vadede ekonomik istikrara zarar veren bir
uygulamadır. Bu nedenle, Merkez Bankasının temel görevi olan fiyat istikrarını
sağlamak ve bu doğrultuda para politikalarını bağımsız olarak yürütebilmek ilkesi ile
çelişen bu uygulama, 1994 yılından başlayarak kademeli olarak sınırlandırılmış, TCMB
Kanunu’nda yapılan 25 Nisan 2001 tarihli değişiklik ile yürürlükten tamamen
kaldırılmıştır.
Merkez Bankası faiz oranları neyi ifade etmektedir?
Merkez Bankası, ekonomideki son likidite kaynağı olarak bankalara ödünç para
vermekte, ayrıca ekonominin gerekleri doğrultusunda ödünç para alabilmektedir.
'Merkez Bankası Faiz Oranları', esas olarak gecelik ve haftalık vadelerde yoğunlaşan
bu işlemlere ilişkin Merkez Bankasının belirlediği faiz oranlarını ifade etmektedir.
Merkez Bankası, faiz oranlarını belirlerken neleri dikkate almaktadır?
Merkez Bankasının temel görevi, 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Kanunu'nun 25 Nisan 2001 tarih ve 4651 sayılı Kanun ile değişik 4. maddesinde;
" Bankanın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. Banka, fiyat istikrarını sağlamak
için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan
Sıkça Sorulan Sorular
9
kendisi belirler. Banka, fiyat istikrarını sağlama amacı ile çelişmemek kaydıyla
Hükümetin büyüme ve istihdam politikalarını destekler....." olarak ifade edilmiş,
maddenin devamında Bankanın temel görev ve yetkileri ayrıntılandırılmıştır. Buna
göre; Merkez Bankasının temel amacı fiyat istikrarının sağlanması olarak belirlenmiş,
bu temel amaca ulaşmak için kullanılacak araçların seçimi ve uygulama şartları
Merkez Bankasına bırakılmıştır. Böylece Merkez Bankası araç bağımsızlığına
kavuşmuştur. Para politikası para arzı, kısa vadeli faiz oranları veya kurlar gibi
enflasyon üzerinde belirleyici olan değişkenlerin kontrolüne dayanır. Ancak, sermaye
hareketlerinin serbest olduğu ortamlarda, merkez bankaları bu değişkenlerden sadece
birini kontrol edebilir. Türkiye'de Merkez Bankası, Şubat 2001 krizi sonrası dalgalı kur
rejimine geçişle birlikte kısa vadeli faiz oranlarını fiyat istikrarı, diğer bir deyişle
enflasyonun düşürülmesi temel amacı çerçevesinde etkin bir para politikası aracı
olarak kullanmaktadır. Merkez Bankası, faiz oranlarına ilişkin kararlarını tamamen
enflasyonun ileride alacağı seyre ve bu seyrin hedeflenen enflasyon ile uygunluğuna
bakarak almakta ve hesap verebilirlik ile şeffaflık ilkeleri gereği olarak, bu kararının
nedenlerini kamuoyuna açıklamaktadır. Enflasyonu belirleyen temel unsurları; (i)
kurlar, (ii) üretim açığı, (iii) bekleyişler (iv) uluslararası piyasalardaki petrol ve diğer
mineral fiyatları ile (v) kamu fiyatları olarak sıralamak mümkündür. Dolayısıyla,
Merkez Bankasının faiz oranlarına ilişkin kararlarında temelde bu unsurların mevcut
seyri ile gelecek dönemde alabileceği seyir ve bu seyrin enflasyon üzerindeki etkileri
dikkate alınmaktadır. Bu çerçevede, Merkez Bankası;
•
•
•
•
•
•
•
•
toplam arz ve talep,
ücretler, istihdam ve işgücü birim maliyetleri,
kamu fiyatları,
maliye politikası göstergeleri,
parasal göstergeler ve kredi büyüklükleri,
döviz kuru ve ödemeler dengesi gelişmeleri,
uluslararası mal ve finans piyasalarındaki gelişmeler,
enflasyon bekleyişlerinin seyri
gibi enflasyon üzerinde belirleyici olan değişkenlerin mevcut ve gelecek dönemdeki
olası hareketlerini bir bütün olarak dikkate almakta ve çok titiz bir şekilde
değerlendirmektedir.
Merkez Bankasının temel amacı nedir?
Merkez Bankasının temel amacı, 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Kanunu’nun 25 Nisan 2001 tarih ve 4651 sayılı Kanun ile değişik 4. maddesinde;
"Bankanın temel amacı fiyat istikrarını sağlamak" olarak ifade edilmiştir.
Reeskont faiz oranı nedir? Nasıl belirlenmektedir?
Merkez Bankası, bankacılık kesiminin geçici likidite ihtiyaçlarının karşılanması için,
muteber saydığı en az üç imzayı taşımak şartıyla ve kendi belirleyeceği esaslar
Sıkça Sorulan Sorular
10
dahilinde bankalar tarafından verilecek ticari senet ve vesikaları reeskonta kabul
edebilir. Reeskonta kabul edilecek ticari senet türleri ve imzalardan biri yerine
geçebilecek teminatlar ile diğer koşullar TCMB tarafından tespit edilir. Bu işlemler için
TCMB tarafından uygulanan faize reeskont oranı denilmektedir. Verilecek kredilerin
en yüksek sınırı ve kredi türlerine göre limitleri, para politikası ilkeleri göz önünde
tutulmak suretiyle belirlenmektedir. Merkez Bankası reeskonta kabul edebileceği
senetler karşılığında avans da verebilmektedir. Ekonomideki para arzı ve kredi
genişlemesi dikkate alınarak belirlenen reeskont faiz oranı, mevcut durumda
uygulanan para politikası kapsamında bir para politikası aracı olarak önemini
kaybetmiştir.
Para Politikası Kurulu nedir, kimlerden oluşur, nasıl karar almaktadır?
Para Politikası Kurulu, enflasyon hedeflemesi rejimi çerçevesinde, para politikası
kararlarının alındığı organdır. Para Politikası Kurulu, Başkanın (Guvernör) başkanlığı
altında, Başkan Yardımcıları, Banka Meclisi üyeleri arasından seçilecek bir üye ve
Başkanın önerisi üzerine müşterek kararla atanacak bir üyeden oluşur. Hazine
Müsteşarı veya belirleyeceği Müsteşar Yardımcısı toplantılara oy hakkı olmaksızın
katılabilir. Para Politikası Kurulu, üyelerin en az üçte ikisinin katılmasıyla toplanır ve
mevcut üyelerin çoğunluğu ile karar verir. Oyların eşitliği halinde, Başkan'ın katıldığı
tarafın teklifi kabul edilmiş sayılır.
Para Politikası Kurulu hangi sıklıkla toplanmaktadır? Toplantı tarihleri nasıl
belirlenmekte ve ne kadar önceden açıklanmaktadır?
Para Politikası Kurulu, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu gereği, olağanüstü
koşullar hariç, aylık olarak toplanmaktadır. Toplantı tarihleri yıllık olarak önceden
kamuoyuna ilan edilmekte ve bu tarihler bir önceki yılın sonunda yayımlanan, bir
sonraki yıla ait Para ve Kur Politikası duyurusunda yer almaktadır. Toplantı tarihleri;
resmi tatiller, bayramlar, ay içindeki veri akım süreci ve milli gelir verilerinin
açıklanma tarihleri gibi unsurlar göz önüne alınarak belirlenmektedir. Geçmişte
yapılan
ve
yıl
içinde
yapılacak
toplantı
tarihlerine
http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TCMB+TR/TCMB+TR/Main+Menu/Para+
Politikasi/PPK adresinden ulaşılabilmektedir.
Para Politikası Kurulu üyelerinin görüşleri ve değerlendirmeleri ne şekilde
ve ne zaman yayımlanmaktadır?
Para Politikası Kurulunun ayrıntılı değerlendirmelerini ve enflasyon görünümüne
yönelik duruşunu özetleyen metin, Para Politikası Kurulu Toplantı Özeti adıyla,
toplantıyı takip eden 5 iş günü içinde TCMB Genel Ağ sitesinde İngilizce çevirisiyle
birlikte yayımlanmaktadır.
Enflasyon verilerine nereden ulaşılabilir?
Enflasyon oranlarına ve diğer ekonomik istatistiklere Türkiye İstatistik Kurumunun
(TÜİK) Genel Ağ sitesinin (www.tuik.gov.tr) yanı sıra, TCMB Genel Ağ sitesi
Sıkça Sorulan Sorular
11
(www.tcmb.gov.tr) ana sayfasında yer alan "İstatistikler" (EVDS) bölümünden de
ulaşılabilmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
12
II- Finansal İstikrar
Finansal istikrar nedir? Neden önemlidir?
Finansal istikrar kavramı, finansal piyasalarda, bu piyasalarda faaliyet gösteren
kurumlarda ve ödeme sistemlerindeki istikrarı ve şoklara karşı dayanıklılığı ifade
etmektedir. Bu alanlardaki istikrar genelde finansal sistemin sağlıklı ve istikrarlı
işlemesini, dolayısıyla ekonomideki kaynakların üretken bir şekilde tahsisini ve
risklerin uygun bir şekilde yönetim ve dağılımını beraberinde getirmektedir. Finansal
istikrarsızlığın ise ekonomide önemli sorunlar yaratacağı bilinen bir olgu olup, yaşanan
finansal krizlerin yüksek maliyeti finansal istikrarın önemine işaret etmektedir.
Fiyat istikrarı ile finansal istikrar arasında nasıl bir ilişki vardır?
Finans piyasalarında son dönemlerde ortaya çıkan gelişmeler ve bu gelişmelerin 90'lı
yıllarda giderek ivme kazanması, merkez bankalarının temel işlevlerini etkilemiş,
finansal piyasaların derinleşmesi, küreselleşmedeki öncülüğü ve gelişen iletişim
teknolojisine bağlı olarak piyasa sistemlerine ağırlık veren uygulamaların artmasıyla
bağımsız merkez bankalarına duyulan gereksinim de artmış, şeffaf, açık ve hesap
verebilir merkez bankalarının fiyat istikrarını sağlamakta başarılı olacakları gerçeği ön
plana çıkmıştır. Bunun yanı sıra küreselleşme, finansal serbestleşme ve teknolojik
gelişmelere paralel olarak yaşanan finansal krizler nedeniyle, fiyat istikrarı hedefinin
gerçekleştirilmesi doğrultusunda "finansal istikrar" konusu merkez bankalarının
politika gündemlerinde en üst sırada yerini almaya başlamıştır. Birçok merkez bankası
para politikasını uygulamada araç bağımsızlığı kazanırken, diğer taraftan, bankaların
gözetim ve denetiminin merkez bankaları dışında diğer bağımsız kuruluşlara
devredilmesi eğilimi de ortaya çıkmıştır. Ancak bu durum, finansal istikrarın
sağlanması amacıyla merkez bankalarının finansal sistemi değerlendirme
çalışmalarına verdiği önemi azaltmamış, tam tersine, fiyat istikrarı ve finansal istikrar
hedeflerinin birbirlerinden ayrı düşünülemeyeceği görüşü giderek yaygınlaşmıştır.
Etkin işleyen güçlü bir finansal sistem, para politikasının uygulanmasına yardımcı
olduğu gibi, dışsal şokların atlatılması için gerekli esnekliği de sağlamıştır.
Merkez bankaları neden finansal istikrarı izlemektedir ve sorumlulukları
nelerdir?
Merkez bankaları para politikası karar sürecinde bir bütün olarak finansal sistemin
istikrarını gözetmekte ve sistemi tehdit eden ve sistemik risk yaratıcı çeşitli unsurları
makro
bazda
değerlendirmektedir.
Finansal
sistemin
makro
düzeyde
değerlendirilmesi, finansal istikrarı bozabilecek unsurların tespiti ve gereken
önlemlerin alınması, para politikası uygulayıcısı, ödeme sistemleri sorumlusu ve son
kredi mercii olan merkez bankalarının görevleri arasındadır. Ayrıca, bankacılık
sisteminin parasal aktarım mekanizmasının bir parçası olması ve finansal
istikrarsızlığın sürdürülebilir büyüme ve fiyat istikrarı gibi makroekonomik hedefler
açısından tehdit yaratması gibi nedenlerle merkez bankalarınca finansal istikrara
Sıkça Sorulan Sorular
13
verilen önemi artırmaktadır. Merkez bankaları, para politikası karar sürecinde finansal
sistemin bir bütün olarak istikrarını gözettiğinden, güçlü ve etkin işleyen bir finansal
sistemin varlığı, esas hedefleri olan fiyat istikrarının sağlanması için son derece
önemlidir.
Merkez Bankasının finansal istikrara ilişkin görevi Kanunu’nda nasıl
tanımlanmıştır?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’na göre; finansal sistemde istikrarı
sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak (Madde.4I/g), mali piyasaları izlemek (Madde.4-I/h) ve mali piyasaları izlemek amacıyla,
bankalar ve diğer mali kurumlardan ve bunları düzenlemek ve denetlemekle görevli
kurum ve kuruluşlardan gerekli bilgileri istemek ve istatistiki bilgi toplamak (Madde.4II/g) Merkez Bankasının temel görev ve yetkileri arasında yer almaktadır.
Merkez Bankası neden finansal istikrar raporu yayımlamaktadır?
Uluslararası alanda da görüldüğü üzere, merkez bankaları finansal istikrarın doğrudan
ve etkin bir biçimde izlenmesi amacıyla yapılanmakta, yeni analiz teknikleri geliştirme
yönünde çalışmalarını sürdürmekte ve yayımladıkları finansal istikrar raporları ile
değerlendirmelerini kamuoyu ile paylaşmaktadır. Bu raporların yayımlanmasındaki
amaç, tarafların bu konuda gerekli bilgilere ulaşmasının sağlanması ve bu yolla
finansal istikrara katkıda bulunulmasıdır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası da, bu
anlayışla, finansal sistemin kırılganlıklarını izlemekte, sistemde istikrarsızlık
yaratabilecek riskleri makro bazda değerlendirmekte ve bunların zamanında ve etkin
yönetilebilmesi ile gerek yurt içi gerek uluslararası platformlarda finansal sisteme
ilişkin daha sağlıklı değerlendirmeler yapılmasını sağlamak amacıyla görüş ve
analizlerini yılda iki kez yayımladığı Finansal İstikrar Raporu yoluyla kamuoyu ile
paylaşmaktadır. Ayrıca, Merkez Bankası şeffaflığın, hesap verebilirliğin ve
öngörülebilirliğin artırılması yönünde çaba sarf etmekte ve Finansal İstikrar Raporu da
bu kapsamda Merkez Bankasının temel politika metinleri arasında yer almaktadır.
Merkez Bankası, 2007 yılında başlayan krize karşı alınan küresel önlemlere
yönelik çalışmalara ne şekilde katılım sağlamaktadır?
1999 yılında G-7 inisiyatifiyle yalnızca G-7 ülkelerinin üye olduğu ve temel misyonu
küresel finansal sistemin kırılganlıklarının tespit edilmesi, finansal istikrara katkı
sağlayacak güçlü düzenleyici ve denetleyici politikalar geliştirilmesi ve bu çerçevede
ilgili otoriteler arasında gerekli eş güdüm ve bilgi paylaşımının sağlanması olarak
belirlenen "Finansal İstikrar Forumu" (FSF) adlı uluslararası bir platform
oluşturulmuştur. FSF 12 Mart 2009 tarihi itibarıyla, üyeleri tüm G-20 ülkeleri, İspanya
ve Avrupa Komisyonunu da içerecek şekilde genişletilmiştir. 2009 yılı Nisan ayında
Londra'da yapılan G-20 liderleri zirvesi neticesinde yayımlanan finansal sistemin
güçlendirilmesine ilişkin bildiri ile ise FSF’nin görev tanımı genişletilerek daha
kurumsal bir yapıya kavuşturulmuş ve ismi "Finansal İstikrar Kurulu" (FSB) olarak
Sıkça Sorulan Sorular
14
değiştirilmiştir. FSB'nin üyeleri ulusal otoriteler, uluslararası kuruluşlar, uluslararası
standart belirleyici kuruluşlar, merkez bankası uzmanları komiteleri, Avrupa
Komisyonu ve Avrupa Merkez Bankasından oluşmaktadır. Ülkemiz 12 Mart 2009
tarihinde FSB üyeliğine kabul edilmiş ve Genel Kurulda bir üye ile temsil edilmesi
öngörülmüş, söz konusu temsil görevi ise TCMB’ye verilmiştir. TCMB’nin, Kurul
bünyesinde yürütülecek çalışmalara Hazine Müsteşarlığı, Bankacılık Düzenleme ve
Denetleme Kurumu, Sermaye Piyasası Kurulu, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, Mali
Suçları Araştırma Kurumu ve Türkiye Muhasebe Standartları Kurumu ile iş birliği ve
görüş alışverişi yapmak suretiyle katkıda bulunması esas olup, FSB çalışmalarının ilgili
otoritelerle paylaşılması ve ülkemizin konuya ilişkin görüşlerinin oluşturulması
çalışmaları, TCMB Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar Genel Müdürlüğünce
yürütülmektedir.
Küresel krizle birlikte gündeme gelen uluslararası finansal denetim ve gözetim
altyapısının güçlendirilmesi ve bu alandaki oluşumlara gelişmekte olan ülkelerden
daha fazla katılım sağlanması yönündeki adımlardan biri olarak, G-20 Zirve kararları
çerçevesinde Basel Bankacılık Denetim Komitesine (BCBS) üye ülke sayısı 13'den
27'ye, üye kurum sayısı ise 25'ten 43'e çıkarılmış, BDDK ve TCMB tarafından temsil
edilen ülkemiz de bu dönemde BCBS'e üye olmuştur. 1974 yılında G-10 ülkelerinin
merkez bankası başkanlarınca kurulmuş olan Komitenin amacı, en iyi düzenleyici
uygulamalara uyumu teşvik etmek, denetim alanında genel standartlar belirlemek ve
üyesi olan otoritelere yol göstermek üzere çeşitli konularda referans niteliğinde
kararlar almak ve bunları yayımlamaktır.
Ayrıca, TCMB, Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) nezdinde faaliyet gösteren ve
merkez bankalarına gerek yurtiçi gerekse sınır ötesi ödeme ve mutabakat
sistemlerindeki gelişmeleri takip etme imkanı sağlayan bir forum olan Ödeme ve
Mutabakat Sistemleri Komitesi (CPSS)'nin 13 Kasım 2009 tarihinden itibaren üyesi
olup, çalışmalara aktif olarak katılmaktadır. İlk olarak G10 ülkeleri tarafından Ödeme
Sistemleri Uzmanları Grubu şeklinde 1980 yılında kurulan CPSS, G10 merkez bankası
başkanlarına düzenli olarak raporlama sağlayan sürekli bir komite olarak faaliyetlerine
devam etmektedir. Güçlü ve etkin işleyen ödeme ve mutabakat sistemlerini teşvik
ederek mali piyasaların altyapısının güçlendirilmesine katkıda bulunan CPSS; bu
kapsamda ülkelerle iş birliği yaparak ödeme sistemleri altyapısına ilişkin geniş
değerlendirmeler içeren Kırmızı Kitaplar (Redbook) hazırlamaktadır. Yüksek Tutarlı
Fon Transfer Sistemleri, Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Döviz İşlemleri için
Mutabakat Mekanizmaları, Türev Ürünlerin Takası, Perakende Ödeme Araçları,
Elektronik Para gibi konularda yayımlanmış raporları da bulunan Komite, sistemik
öneme sahip ödeme sistemlerine ilişkin temel prensipler ve menkul kıymet mutabakat
sistemleri ve merkezi karşı taraflar için CPSS/IOSCO tavsiyeleri yayımlayarak
standartlar belirlemektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
15
III- Döviz Kuru Politikası ve Rezerv Yönetimi
Aylık ortalama döviz kurları verileri Elektronik Veri Dağıtım Sisteminden
(EVDS) nasıl elde edilebilir?
EVDS veri tabanlarında veriler orijinal frekansları ile tutulmaktadır. Döviz kurlarının
orijinal frekansı günlüktür. Aylık ortalama değerini EVDS'ye hesaplatarak
görüntülemek için yapılması gereken adımlar aşağıda sıralanmıştır;
1. Merkez Bankasının "www.tcmb.gov.tr" Genel Ağ ana sayfasından,
"İstatistikler/Elektronik Veri Dağıtım Sistemi(EVDS)" seçeneğine tıklayınız veya
"evds.tcmb.gov.tr" adresine giriniz.
2. EVDS ana sayfasında, sol mönüde "Genel İstatistikler" seçeneğine tıklayınız.
3. Görüntülenen "Veri Grupları" ekranından da, "Kurlar-Döviz Kurları (Günlük) (TL
dönüşümü yapılmış)" seçeneğine tıklayınız.
4. "Zaman Serileri" butonuna basınız. Görüntülenen sayfanın alt kısmına, yandaki
kaydırma çubuğunu kullanarak inerseniz ilgili zaman serilerini bulursunuz.
Burada görüntülemek istediğiniz kurlara tıklayıp, örneğin ABD doları alış ve
ABD doları satış (birden fazla seçmek için Ctrl tuşuna da basmanız gerekli)
seçiminizi yapınız.
5. Başlangıç ve bitiş tarihlerini aylık frekansa uygun formatta veriniz. Örnek: 011989 ve 01-2007 gibi.
6. Frekans olarak "AYLIK" ve gözlem değerini "ORTALAMA" seçiniz. Değişim
tekniği olarak "KESIKLI" verebilirsiniz ("KESIKLI" basit ortalama almaktadır,
kaç veri varsa toplayıp veri sayısına böler),
7. "Rapor" butonuna basınız.
"Rapor" butonuna basmak yerine, e-posta alanına kendi e-posta adresinizi yazarak ve
"e-posta" butonuna basarak verileri e-posta yolu ile de alabilirsiniz. Veya
"Kaydet(.csv)" butonuna tıklayarak, verilere EXCEL'in içine de sorunsuz bir şekilde
alınabilen CSV formatında erişebilirsiniz. Aynı yöntem seçilebilecek diğer tüm veri
grupları için de geçerlidir.
Merkez Bankası uygulayacağı döviz kuru politikalarını
belirlemekte ve bu yetkisini nasıl kullanmaktadır?
neye
göre
1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’nun 4. maddesi uyarınca,
uygulanacak kur rejimini Hükümet ile birlikte belirlemek Merkez Bankasının temel
görevleri arasında olup, döviz kuru politikası uygulaması ise Merkez Bankasına aittir.
Merkez Bankası uyguladığı kur politikasını para politikası hedeflerine uygun olarak
seçmekte ve uygulanan para politikalarının değişmesi durumunda kur politikasında da
değişikliğe gidebilmektedir. Merkez Bankası 2001 yılı Şubat ayından bu yana, fiyat
istikrarı temel amacı çerçevesinde, temel para politikası aracı olan kısa vadeli faizlerin
Sıkça Sorulan Sorular
16
enflasyon hedefine ulaşmak üzere kullanıldığı enflasyon hedeflemesi rejimi
sürdürmektedir. Merkez Bankası, uyguladığı dalgalı kur rejimine uygun olarak kurların
düzeyini veya yönünü belirleme amaçlı döviz alım veya satım işlemleri yapmamakta,
sadece kurdaki aşırı dalgalanmaları önlemek amacıyla müdahale etmektedir.
Merkez Bankası gösterge niteliğindeki kurlar nasıl belirlenmekte ve ne
zaman ilan edilmektedir?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından her iş günü saat 15.30'da gösterge
niteliğinde kurlar belirlenmektedir.
Gösterge Niteliğindeki Kurların Belirlenme Esasları:
2 Ocak 2015 tarihinden itibaren 1 ABD doları karşılığında Türk lirası döviz kurunun
belirlenmesinde, 10.00-15.00 saatleri arasında aşağıdaki tabloda gösterilen saatlerde
toplam 6 defa, bankalar arası döviz piyasasında 1 ABD doları karşılığında Türk lirası
kotasyon veren bankaların alım ve satım fiyatlarının ortalamalarının ortalaması "orta
değer" olarak tespit edilmekte, söz konusu orta değere iskonto ve prim uygulanarak
1 ABD doları alış ve satış kurları belirlenmektedir.
Kur Ortalamaları Hesaplama Saatleri:
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
Birinci Ortalama
İkinci Ortalama
Üçüncü Ortalama
Dördüncü Ortalama
Beşinci Ortalama
Altıncı Ortalama
Benzer şekilde diğer döviz kurları için de, uluslararası piyasalardaki çapraz kurların
10.00-15.00 saatleri arasında alınan 6 değerinin aritmetik ortalaması ABD doları orta
değerine uygulanarak diğer döviz kurları için de orta değerler hesaplanmakta, her bir
döviz kuru için belirlenen orta değerlere iskonto ve prim uygulanarak ilgili döviz
kurlarının döviz alış ve döviz satış değerleri belirlenmektedir.
Merkez Bankası tarafından ilan edilen gösterge niteliğindeki kurlar hangi
esasa göre kullanılmalıdır? Söz konusu kurların tatillerde geçerliliği nedir?
Merkez Bankasınca her iş günü saat 15.30'da gösterge niteliğinde kurlar
belirlenmekte ve ertesi gün Resmi Gazete'de yayımlanmaktadır. Ancak, bu kurlar
hiçbir kişi ve kurumu bağlamamakta, belirlendikleri günü takip eden iş günü Merkez
Bankasının bazı gişe işlemlerinde ve muhasebe amaçlı olarak kullanılmaktadır. Merkez
Bankası dışındaki gerçek ve tüzel kişiler arasındaki işlemlerde hangi kurun
uygulanacağı hususu ise tamamen bu kişilerin kendi iradelerindedir. Diğer taraftan
resmi tatiller, hafta sonları ve yarım gün çalışılan günlerde gösterge kur
belirlenmemektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
17
Merkez Bankası kur değerlerine (yıllık, üç aylık, aylık) nasıl ulaşılır?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından her iş günü saat 15.30'da gösterge
niteliğinde kurlar belirlenmekte ve Genel Ağ sitesinde 'İstatistikler-Döviz Kurları'
bölümünde ilan edilmektedir. Bu bölümde, 1996 yılından itibaren gösterge
niteliğindeki kurlar günlük olarak yer almaktadır. Ayrıca, TCMB Genel Ağ sitesinin
"İstatistikler/Elektronik Veri Dağıtım Sistemi(EVDS)" "Genel İstatistikler" bölümünde,
1950 tarihinden itibaren döviz-efektif kurlarına (günlük veya belirli bir zaman aralığı
için) ulaşılabilmektedir. Ancak, bu bölümde yer alan kurlar bir önceki iş günü
belirlenen gösterge niteliğindeki kurlardır. Bu kurlara ulaşmak için;
1. Merkez Bankasının "www.tcmb.gov.tr" ana sayfasından, İstatistikler/Elektronik
Veri Dağıtım Sistemi (EVDS)" seçeneğine tıklayınız veya "evds.tcmb.gov.tr"
adresine giriniz.
2. EVDS ana sayfasında, PİYASA VERİLERİ başlığı altında görüntülenen "KurlarDöviz Kurları (Günlük) (TL dönüşümü yapılmış)" seçeneğine tıklayınız.
3. Gelen sayfada görüntülemek istediğiniz kurlara tıklayıp, örneğin "ABD doları
alış" ve "ABD doları satış" (birden fazla seçmek için Ctrl tuşuna da basmanız
gerekli), seçiminizi yapınız.
4. Başlangıç ve bitiş tarihlerini uygun formatta veriniz. Örnek: 02-02-2001.
5. "Rapor" butonuna basınız. "Rapor" butonuna basmak yerine, e-posta alanına
kendi e-posta adresinizi yazarak ve "e-posta" butonuna basarak verileri eposta yolu ile de alabilirsiniz.
Veya "Kaydet(.csv)" butonuna tıklayarak, verilere EXCEL'in içine de sorunsuz bir
şekilde alınabilen CSV formatında erişebilirsiniz. Ayrıca, Grafik butonuna basarak
verilerin grafiğini görüntüleyebilirsiniz. Aynı yöntem seçilebilecek diğer tüm veri
grupları için de geçerlidir. Daha ayrıntılı kullanım için ise aşağıdaki adımları takip
etmeniz önerilmektedir.
1. Merkez Bankasının "www.tcmb.gov.tr" ana sayfasından, İstatistikler/Elektronik
Veri Dağıtım Sistemi(EVDS)" seçeneğine tıklayınız veya "evds.tcmb.gov.tr"
adresine giriniz.
2. EVDS ana sayfasında, üst mönüde "Genel İstatistikler" seçeneğine tıklayınız.
3. Görüntülenen "Veri Grupları" ekranından, "Kurlar-Döviz Kurları (Günlük) (TL
dönüşümü yapılmış)" seçeneğine tıklayınız.
4. "Zaman Serileri" butonuna basınız. Görüntülenen sayfanın alt kısmına, yandaki
kaydırma çubuğunu kullanarak inerseniz ilgili zaman serilerini bulursunuz.
Burada görüntülemek istediğiniz kurlara tıklayıp, örneğin "ABD doları alış" ve
"ABD doları satış" (birden fazla seçmek için Ctrl tuşuna da basmanız gerekli),
seçiminizi yapınız.
Sıkça Sorulan Sorular
18
5. Kurlar için orijinal frekans GÜNLÜK olup, siz de günlük olarak görüntülemek
istiyorsanız frekans seçimini değiştirmenize gerek yoktur. Ancak istenirse
frekans YILLIK, ÜÇAYLIK, AYLIK, HAFTALIK (Cuma), İŞGÜNÜ olarak
değiştirilebilir.
6. Başlangıç ve bitiş tarihlerini seçtiğiniz frekansa uygun formatta veriniz. Örnek:
GÜNLÜK frekans için 02-02-2001, AYLIK frekans için 02-2001, ÜÇAYLIK
frekans için 1980 yılının son çeyrek dönemi için 1980Q4 gibi.
7. Frekans değişimi yapmak istiyorsanız ve seçiminizi ona göre yaptıysanız
gözlem değeri seçimi önemlidir. "ORTALAMA", "BAŞLANGIÇ", "BİTİŞ", "EN
YÜKSEK", "EN DÜŞÜK", "KÜMÜLATİF" seçeneklerinden uygun olanı
seçebilirsiniz.
8. Frekanslar arası değişim yapıyorsanız değişim tekniği seçimini yapınız. Örnek
"KESIKLI" verebilirsiniz ("KESIKLI" basit ortalama almaktadır, kaç veri varsa
toplayıp veri sayısına böler). Değişim teknikleri için ayrıntılı bilgiye "EVDS
HAKKINDA" seçeneğinden erişebilirsiniz.
9. "Rapor" butonuna basınız. "Rapor" butonuna basmak yerine, e-posta alanına
kendi e-posta adresinizi yazarak ve "e-posta" butonuna basarak verileri eposta yolu ile de alabilirsiniz.
Veya "Kaydet(.csv)" butonuna tıklayarak, verilere EXCEL'in içine de sorunsuz bir
şekilde alınabilen CSV formatında erişebilirsiniz. Ayrıca, grafik butonuna basarak
verilerin grafiğini görüntüleyebilirsiniz. Aynı yöntem seçilebilecek diğer tüm veri
grupları için de geçerlidir.
Merkez Bankası sisteminden kur bilgilerini otomatik olarak alabilme imkanı
bulunmakta mıdır?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kurları günde bir defa saat 15.30 da belirlenip,
gerekli kontroller yapıldıktan sonra 16.00-16.30 saatleri arasında Genel Ağ sitesinde
yayımlanmaktadır.
En
son
yayımlanan
kur
bilgileri
http://www.tcmb.gov.tr/kurlar/today.xml adresinde yer almaktadır. Kullanıcılarımız
bu dosyayı, herhangi bir programlama dili ile geliştirecekleri uygulamalarında veri
dosyası olarak kullanmak suretiyle Genel Ağ üzerinden otomatik olarak alabilirler. Bu
adres ve bu dosyanın formatı özel düzenleme gereklilikleri dışında (bazı Avrupa para
birimlerinin tedavülden kalkması gibi) değişmemektedir. Örneğin, dolar kuru alış
değerinin dosya içinde bulunduğu satır ve sütun koordinatları her gün aynıdır. Bunun
dışında Merkez Bankası kurların otomatik olarak alınması konusunda hazır kod veya
betik (İng. script) sağlamamaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular
19
Merkez Bankası kur listesinde bulunmayan dövizlere ilişkin bilgilere nasıl
ulaşılabilmektedir?
Merkez Bankasınca alım satıma konu olmayan, dolayısıyla gösterge niteliğinde Türk
lirası karşılıkları belirlenmeyen bazı dövizlerin Türk lirası karşılıklarını gösterir Kur
Tablosu'na TCMB Genel Ağ sitesi olan www.tcmb.gov.tr adresindeki
"İstatistikler/Döviz Kurları/Alım Satıma Konu Olmayan Bilgi Amaçlı Döviz Kurları"
bölümünden ulaşmanız mümkündür. Söz konusu kurlara ilişkin açıklama 14 Nisan
2009 tarih, 2009-21 sayılı Basın Duyurusunda yer almaktadır.
Merkez Bankası döviz kurlarının bir başka kurumun Genel Ağ sitesinde
yayımlanmasında yasal bir engel bulunmakta mıdır?
Merkez Bankası döviz kurlarının başka sitelerde yayımlanmasını kısıtlayan hukuki bir
engel bulunmamaktadır. Ancak, kurların yayımlanması esnasında ortaya çıkabilecek
yanlışlıkların doğuracağı zararlarla ilgili Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası hukuki
sorumluluk kabul etmemektedir.
Merkez Bankası döviz kurlarının talep edilmesi halinde elektronik posta
adresi aracılığı ile her gün gönderilmesi mümkün müdür?
Abonelik olanağı ile sürekli aynı verileri izleyen kullanıcıların e-posta adreslerine
seçtikleri sorgu sonucu üretilen veriler her gün, her hafta veya her ayın birinci günü
otomatik olarak gönderilmektedir. EVDS ile dağıtımı yapılan verilere abone olmak için;
Merkez Bankasının "www.tcmb.gov.tr" ana sayfasından, "İstatistikler/Elektronik Veri
Dağıtım Sistemi(EVDS)" seçeneğine tıklayınız veya "evds.tcmb.gov.tr" adresine
giriniz.
1. EVDS ana sayfasında, üst mönüde "Genel İstatistikler" seçeneğine tıklayınız.
2. Veri grubunu seçip "Zaman Serileri" butonuna tıklayınız. Örn: "Kurlar-Döviz
Kurları (Günlük)(TL dönüşümü yapılmış)"
3. Zaman serileri seçimini yapıp, sağ taraftaki opsiyonları kullanılarak rapor
formatını belirleyiniz. e-Posta adresinize gönderilecek rapor bu seçimlere göre
düzenlenecektir.
4. "Abone" butonuna basınız. Bu butona basmadan önce "Rapor" butonuna
basarak raporun istediğiniz formatta olup olmadığını kontrol etmeniz
önerilmektedir.
5. Gelen sayfanın en alt kısmında ABONE FORMU bulunmaktadır. Bu formu
eksiksiz doldurduktan sonra VERİNİN GÖNDERİLME SIKLIĞI ve ZAMAN
ARALIĞI seçimlerini yapınız (örn: Her Gün/Son 2 periyod).
6. Devam etmek için "Onay" butonuna, abone olmak istemiyorsanız "İptal"
butonuna basınız.
Sıkça Sorulan Sorular
20
Veriler, seçilen sıklıkta gönderilecektir. Daha sonra aboneliğinizi iptal etmek
istiyorsanız;
"evdsoff@evds.tcmb.gov.tr" adresine SIGNOFF "Abone Numarası" satırı mesaj
kısmında yer alacak şekilde e-posta göndermeniz yeterlidir. İptal için ayrıntılı bilgiye
http://evds.tcmb.gov.tr/fame/webfactory/evdpw/yeni/kilavuz/aboneiptal.html
adresinden erişebilirsiniz.
Merkez Bankasında Alman markını euroya veya Türk lirasına çevirmek
mümkün müdür?
Bilindiği üzere, 31 Aralık 1998 tarihinde Avrupa Para Birliğine dahil ülkeler ulusal
paralarını kendi aralarında ikili döviz kurları ile bu ulusal paraların euro karşılıklarını
geri dönülmez olarak sabitlemiş ve 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren euro kaydi para
olarak işlem görmeye başlamıştır. Euro banknotların 1 Ocak 2002 tarihinde tedavüle
çıkması ile birlikte, Avrupa Para Birliğine üye on iki ülkenin ulusal paraları her ülke
tarafından belirlenen tarihlerde yasal para olma özelliklerini kaybetmişlerdir. Bu
çerçevede, Alman markı 28 Şubat 2002 tarihinden itibaren yasal para olma özelliğini
kaybetmiş olup, euroya dönüşümünde 31 Aralık 1998 tarihinde sabitlenen 1.95583
oranı esas alınmaktadır. Bu nedenle, Merkez Bankasınca 28 Şubat 2002 tarihinden
itibaren Alman markına ilişkin gösterge niteliğindeki kurlar belirlenmemektedir. Alman
markı değerlerinin tespit edilebilmesi için euro kurlarının 1.95583 oranına bölünmesi
gerekmektedir.
Diğer taraftan, Alman markı banknotların euro ile değiştirilmesi uygulaması Merkez
Bankasında 31 Aralık 2003 tarihine kadar gerçekleştirilmiş olup, bugün itibarıyla
mevcut Alman marklarının Merkez Bankasında euroya çevrilmesi mümkün
olmamaktadır.
Merkez Bankasından gerçek kişilere döviz/efektif alınıp, satılabilir mi?
Merkez Bankası veznelerinden gerçek kişilere döviz/efektif alış ve satış işlemi
yapılmamaktadır.
Merkez Bankasının döviz piyasalarındaki rolü nedir?
Merkez Bankası, 1211 sayılı Kanunun 4. maddesi gereği uygulanacak kur rejimini
Hükümet ile birlikte belirlemektedir. Ancak döviz kuru politikası uygulaması Merkez
Bankasına aittir. Ülkemizde 2001 yılı Şubat ayından itibaren örtük ve 2006 yılı
başından itibaren de açık bir şekilde uygulamaya başlanan enflasyon hedeflemesi
rejimi çerçevesinde dalgalı döviz kuru rejimi uygulanmaktadır. Dalgalı kur rejiminde
ise döviz kuru ne bir hedef, ne de bir politika aracıdır. Merkez Bankasının hedef
olarak aldığı tek değişken enflasyon; hedeflerine ulaşmak için kullandığı temel politika
aracı ise kısa vadeli faizlerdir. Bu çerçevede;
i.
Uygulanmakta olan dalgalı döviz kuru rejiminde döviz kurları piyasadaki arz ve
talep koşulları tarafından belirlenmekte ve Merkez Bankasının herhangi bir kur
hedefi bulunmamaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular
21
ii.
Korunması gereken bir kur seviyesi olmadığından, döviz rezervlerinin düzeyinin
önemi sabit veya öngörülebilir kur rejimlerindekine kıyasla oldukça azdır.
Ancak, özellikle ülkemiz gibi gelişmekte olan ekonomilerde, karşılaşılabilecek iç
ve dış şokların olumsuz etkilerinin giderilmesinde ve ülkeye duyulan güvenin
artırılmasında, güçlü döviz rezervi pozisyonu katkı sağlamaktadır. Buna ek
olarak, Hazinenin dış borç ödemeleri ile ülkemize özgü bir durum olan Merkez
Bankası bilançosunda yükümlülükler içinde önemli bir yer tutan yüksek
maliyetli işçi dövizi hesaplarının uzun vadede aşamalı olarak azaltılması
gerekliliği dikkate alınarak, döviz arzının döviz talebine kıyasla giderek arttığı
dönemlerde Merkez Bankasınca rezerv biriktirme amaçlı döviz alım ihaleleri
gerçekleştirilmektedir.
iii.
Ilımlı bir rezerv artırım politikası yürüten Merkez Bankası, döviz piyasasındaki
arz ve talep koşullarını mümkün olduğunca düşük düzeyde etkileyecek şekilde
döviz alım ihaleleri gerçekleştirmekte, döviz likiditesinde olağanüstü daralmalar
görüldüğünde söz konusu ihalelere ara verebilmektedir.
iv.
Diğer taraftan, Merkez Bankası basın duyurularında belirtildiği gibi, döviz
kurundaki oynaklık Merkez Bankasınca her zaman yakından takip edilmekte ve
kurlarda her iki yönde oluşabilecek aşırı oynaklık durumunda piyasaya
doğrudan müdahale edilebilmektedir. Bu müdahale kararları ise sadece geçmiş
verilere bakılarak değil, oluşan ve oluşabilecek potansiyel oynaklıkların bütün
yönleri değerlendirilerek alınmaktadır.
Merkez Bankasının döviz rezervleri nasıl yönetilmektedir?
Ülkenin ekonomik konjonktürü, uygulanan döviz kuru rejimi ve para politikaları ile
uyumlu olacak şekilde belirlenen rezerv yönetim stratejisi çerçevesinde Merkez
Bankası döviz rezervleri sırasıyla güvenli yatırım, likidite ve getiri öncelikleri dikkate
alınarak, uluslararası piyasalarda günün koşullarına göre değerlendirilmektedir. Döviz
rezervlerinin yönetimi ile ilgili ayrıntılı bilgiye TCMB Genel Ağ (www.tcmb.gov.tr)
"Duyurular" Basın Duyuruları/2005, 1 Eylül 2005 tarih, 2005-42 sayılı "Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankası Döviz Rezervlerinin Yönetim İlkeleri" başlıklı duyurudan
ulaşılabilmektedir.
Merkez Bankasının döviz rezervi ne kadardır?
Merkez Bankası, haftalık olarak döviz rezervi bilgisini Genel Ağ sitesinde
yayımlamaktadır. Söz konusu veriye ""İstatistikler/Elektronik Veri Dağıtım
Sistemi(EVDS)" adresinde yer alan "TCMB Bilanço Verileri" başlığı altındaki "Merkez
Bankası Rezervleri" alt başlığından ulaşabilirsiniz.
Merkez Bankasının altın rezervi bulundurmasının nedeni nedir?
Stratejik bir rezerv tutma aracı olması ve her an nakde çevrilebilme özelliği nedeni ile
toplam ulusal rezervlerimizin küçük bir kısmının altın olarak tutulması tercih
edilmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
22
Merkez Bankası altın ve döviz rezervlerini nasıl muhafaza etmektedir?
Merkez Bankasının döviz rezervleri muhabir bankalar ve diğer ülke merkez
bankalarında açtırılmış olan cari ve senet saklama hesapları aracılığı ile muhafaza
edilmektedir. Ayrıca, rezervinin küçük bir kısmı, Bankanın gereksinimlerini ve yurt içi
piyasalarda oluşan yabancı para efektif talebini karşılamak amacı ile Banka
kasalarında efektif olarak tutulmaktadır. Altın rezervlerinin yaklaşık yarısı ülkemiz
sınırları içinde muhafaza edilirken, kalan miktarı yurt dışında diğer ülke merkez
bankalarında muhafaza edilmektedir. Bu altın rezervi, doğrudan yatırım işlemlerinde
kullanmak amacı ile merkez bankaları nezdinde açılmış olan altın saklama
hesaplarında tutulmaktadır.
Merkez Bankasının altın rezervi nasıl değerlendirilmektedir?
Uluslararası standarda sahip olan Merkez Bankası altın rezervleri, rezerv yönetim
politikası ve uluslararası bankacılık teamüllerine bağlı kalınarak doğrudan alım/satım,
vadeli ve vadesiz altın deposu, altın swapları, stand-by imkanları ve location swap
işlemleri yapılarak değerlendirilmektedir. Altın rezervlerinin yönetimi ile ilgili ayrıntılı
bilgiye TCMB Genel Ağ sitesi (www.tcmb.gov.tr) "Duyurular" Basın Duyuruları/2005,
1 Eylül 2005 tarih, 2005-42 sayılı "Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Döviz
Rezervlerinin Yönetim İlkeleri" başlıklı duyurunun içinde yer alan "Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası Döviz Rezervi Yönetimi- Ağustos 2005" bağlantısına tıklanarak "Altın
Rezervi Yönetimi" başlığı altındaki ekten ulaşılabilmektedir.
Sabit ve esnek döviz kuru sistemlerinin avantajları ve dezavantajları
nelerdir? Tercih edilirken temelde neler baz alınmaktadır?
Genel olarak döviz kur sistemleri incelendiğinde bir uçta sabit diğer uçta da serbest
dalgalı kur sistemi, arada ise sabit ve serbest dalgalı kur sistemlerinin bileşimi olan
pek çok değişik kur sisteminin olduğu görülmektedir. Kur sistemleri esnek
sistemlerden sabit sistemlere doğru sıralandığında; serbest dalgalı kur, yönetimli
dalgalı kur, sürünen parite, sabit ayarlanabilir kur, para kurulu ve tam dolarizasyon
şeklinde genel bir sıralama yapılabilir. Her döviz kuru sisteminin kendine özgü avantaj
ve dezavantajları olup, hiçbir kur sisteminin bir diğerine tam bir üstünlüğünden söz
etmek mümkün değildir. Herhangi bir ülkede başarılı olmuş bir döviz kuru sisteminin
bir başka ülkede de başarılı sonuçlar vereceğini beklemek de anlamlı olmayıp, kur
sistemlerinin her ülkenin içinde bulunduğu makroekonomik koşullar içinde
değerlendirilmesi gerekmektedir. Uygulanacak kur sisteminin seçimi ülke
ekonomisinin büyüklüğü, coğrafi konumu, üretim çeşitliliği, dışa açıklık düzeyi,
enflasyon oranı, politik belirsizlik, dış şoklara karşı kırılganlık düzeyi, dolarizasyon
(para ve aktif ikamesi), rezerv yeterliliği, türev piyasaların gelişmişlik düzeyi gibi
birçok kritere bağlıdır. Ancak ülkelerin kendine özgü koşullarından bağımsız olarak,
tüm ekonomilerde teoride "imkansız üçleme" hipotezinin geçerli olduğu söylenebilir.
Bu hipoteze göre, bir ekonomi aynı anda döviz kuru istikrarı, bağımsız para politikası
ve finansal serbestiyi hedefleyemez. Bir başka deyişle, dışa açık bir ekonomide hem
Sıkça Sorulan Sorular
23
bağımsız bir para politikası uygulamak, hem de esnek olmayan bir kur sistemini
sürdürmek mümkün değildir. Dışa açık ekonomilerde, merkez bankalarının parasal
hedefler
veya
kur
hedefleri
arasında
bir
tercih
yapması
gerekir.
Kur sisteminin seçimi güvenilirlik ve esneklik arasında da bir tercihe dayanmaktadır.
Esnek kur sistemleri içsel ve dışsal şokların gerektirdiği ayarlamaları döviz kurlarına
yansıttığından parasal büyüklükler yabancı sermaye hareketlerinin etkisine maruz
kalmamakta ve merkez bankaları bağımsız para politikası uygulama olanağı
bulmaktadır. Ancak bu esneklik karşılığında merkez bankaları güven kaybına
uğrayabilmektedir. Buna karşılık, sabit kur sistemlerinin esnekliği azaltmakla birlikte
daha yüksek bir güvenilirlik sağladığı kabul edilmektedir. Esnek kur sistemleri döviz
piyasalarının şeffaf ve verimli çalıştığı varsayımına göre serbest olarak belirlenen
kurların temel ekonomik değişkenlerdeki gelişmeleri yansıtması ilkesine
dayanmaktadır. Bu sistemlerde para politikası bağımsız olarak belirlenmekte ve döviz
kurları uygulanan politikaların sonuçlarını yansıtmaktadır. Sabit kur sistemleri ise,
döviz kurunun belirlenen başka bir ülke parası veya birkaç ülke parasından oluşan bir
sepet değerine sabitlenmesi ve döviz kurlarının değişim oranının söz konusu ülke
paralarının değişim oranına bağlanması olarak tanımlanabilir. Sabit kur sistemleri
döviz kurlarının çapa olarak kullanılmasıyla parasal bir disiplin sağlamaktadır.
- Sabit döviz kuru sistemlerinin avantajları: Sabit kur sistemleri, kurlar sabit olarak
tutulabildiği veya sabit tutulabileceğine olan güven azalmadığı sürece, ekonomik
birimlere geleceğe dönük olarak planlama ve fiyatlama yapma olanağı tanımakta ve
böylelikle yatırım ve ticaret hacminin genişlemesine yardımcı olmaktadır.
Sabit kur sistemlerinde ekonomik birimler geleceğe yönelik ücret ve fiyatları beklenen
kur artış oranına uygun olacak şekilde belirleyerek, enflasyonun düşürülmesine
yardımcı olabilirler. Sabit kur sistemleri merkez bankalarına döviz kurlarını kendi
belirlediği denge seviyesinde tutma imkanı tanımaktadır. Finansal araçların veya
piyasaların esnek bir döviz kuru sistemini uygulamaya imkan verecek kadar
gelişmediği ülkelerde, para politikası uygulamalarına disiplin getireceğinden sabit kur
sistemleri uygulamak tercih edilebilir.
- Sabit döviz kuru sistemlerinin dezavantajları: Sabit döviz kuru sistemi para
politikasına kısıtlar koymaktadır. Uygulanan para politikası döviz kurunun sabitlendiği
ülkenin uyguladığı para politikası ile çelişmesi ve parasal hedeflerde sapmalar
meydana gelmesi durumunda ortaya çıkacak istenmeyen sermaye hareketleri,
merkez bankası müdahalelerini zorunlu kılabilir. Sermaye girişleri enflasyon üzerinde
baskı yaratabilir, sermaye çıkışları ise rezervlerde erimeye neden olabilir.
Merkez bankasının müdahalelerin likidite üzerindeki olumsuz etkilerini dengelemek
üzere ters taraflı sterilizasyon işlemleri yapması gerekebilir ve bu işlemler merkez
bankalarına ek maliyetler yükler. Sabit kur sistemleri para otoritesinin kredibilitesinde
bir azalma olması durumunda spekülatif ataklara açık hale gelmektedir. Bu nedenle,
merkez bankalarının spekülatif atakları caydırabilmek için yüksek düzeyde rezerv
bulundurmaları gerekmektedir. Sabit kur sistemlerinde merkez bankalarınca
Sıkça Sorulan Sorular
24
belirlenen döviz kurunun denge seviyesi olup olmadığını ve denge kurunu merkez
bankasının piyasadan daha iyi belirleyip belirleyemeyeceğini kesin olarak söylemek
mümkün değildir. Sabit kur sistemlerinde döviz kurları nominal olarak sabit kalsa da
önemli bir gösterge ve hatta kimi zaman hedef olabilen reel kurlar değişebilmektedir.
Dış şoklar döviz kurlarına yansımamakta, etkisini işsizlik ve ekonomik faaliyetlerdeki
değişikliklerle göstermektedir.
-Esnek döviz kuru sistemlerinin avantajları: Döviz kuru piyasada serbestçe
belirlenmekte, mal ve varlık piyasalarında gerçekleşen veya beklenen arz-talep
değişimleri döviz kuruna yansımaktadır. Piyasaların tam etkin çalıştığı kabul edilirse,
esnek kur sistemlerinde piyasada fiyat dengesizlikleri oluşması mümkün olmadığından
spekülatif hareketlerle kâr elde edilmesi imkanı da ortadan kalkmaktadır. Esnek kur
sistemleri içsel ve dışsal şokların gerektirdiği ayarlamaları döviz kurlarına
yansıttığından parasal büyüklükler yabancı sermaye hareketlerinin etkisine maruz
kalmamakta ve merkez bankaları bağımsız para politikası uygulama olanağı
bulmaktadır.
Döviz arz ve talebi piyasa tarafından dengelendiğinden merkez bankası müdahaleleri
de en aza indirgenmektedir.
-Esnek döviz kuru sistemlerinin dezavantajları: Döviz kurlarının gelecekteki değerine
ilişkin belirsizlikler ekonomik birimlerin geleceğe ilişkin planlama ve fiyatlamalarını
sağlıklı olarak yapabilmelerini zorlaştırmaktadır. Döviz kuru belirsizliklerine karşı türev
işlemler aracılığıyla korunma sağlamak mümkün olsa da bu tür sigorta işlemleri
maliyetleri artırmaktadır. Döviz piyasaları nadiren verimli çalıştığından döviz kurları
geçici de olsa dönemsel dengesizlikler gösterebilmekte ve bu durumda spekülatif kâr
olanakları doğabilmektedir. Ayrıca, yüksek nominal ve reel döviz kuru dalgalanmaları
yanlış bir kaynak dağılımına sebep olabilmektedir.
Madeni yabancı ülke paraları ile alım satım işlemleri yapılabilir mi?
Bilindiği üzere, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile T.C.
Başbakanlık Hazine Müsteşarlığının 91-32/5 Sayılı Tebliğine ilişkin Merkez Bankasının
I-M Sayılı Genelgesinde, dövize ilişkin işlemlerin Merkez Bankasınca alım satım
konusu yapılan dövizler üzerinden yapılacağı ve bunlar dışında sayılan döviz ve
efektiflerin alım ve satımına ilişkin işlemlerin uluslararası piyasalardan alınacak
verilere göre bankalar, özel finans kurumları, yetkili müesseseler, PTT ve kıymetli
maden aracı kuruluşlarınca serbestçe tespit edilen kurlar üzerinden yapılacağı
belirlenmiştir. Döviz ve efektif tanımı ise Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32
Sayılı Karar ile yapılmaktadır. Buna göre döviz, efektif dahil yabancı parayla ödemeyi
sağlayan her nev'i hesap, belge ve vasıtaları, efektif ise banknot şeklindeki bütün
yabancı ülke paralarını ifade etmektedir. Söz konusu tanımlardan da görüleceği
üzere, madeni yabancı ülke paraları efektif tanımında kapsam dışı bırakıldığından alım
satıma konu edilmemektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
25
Rezerv yeterlilik göstergesi nasıl tanımlanır ve hesaplanır?
Uluslararası rezervler, parasal otoritenin kontrolünde bulunan altın ve yabancı para
karşılığı bulunan dış varlıklar bütünüdür. Döviz rezervleri, ödemeler dengesi
finansman ihtiyacını karşılamak, piyasalara etkin müdahale edebilmek ve dış
borçlanma için kaynak sağlama açısından önemlidir. Özellikle finansal kriz
dönemlerinde, rezervler yolu ile piyasanın likiditesi düzenlenerek krizin daha da
derinleşmesinin önüne geçilebilmektedir. Dolayısıyla, rezerv tutmak ülkeler açısından
önemlidir. Rezervlerin yeterliliği konusunda genel kabul görmüş bir ölçüt
bulunmamakla birlikte, uluslararası düzeyde yaygın olarak kullanılan bazı göstergeler
aşağıda tanımlanmıştır:
1. Uluslararası Rezervlerin İthalatı Karşılama Oranı (Ay)
Rezervlerin yeterliliği konusunda kullanılan yaklaşımlardan birisi, uluslararası
rezervlerin ithalatı karşılama oranıdır ve uluslararası rezervlerin üç aylık ithalatı
karşılaması yeterli olarak değerlendirilmektedir. “Merkez Bankası Brüt Uluslararası
Rezervler (altın dahil)” verisinin TÜİK’in yayımladığı “ithalat (c.i.f.)” verisine
bölünmesiyle elde edilir.
2. Uluslararası Rezervler / Kalan Vadeye Göre Kısa Vadeli Dış Borç
Stoku (KVDB)
Merkez Bankası Net Uluslararası Rezervlerinin Kalan Vadeye Göre KVDB stokuna oranı
olarak hesaplanmaktadır. “Merkez Bankası Net Uluslararası Rezerv” değeri “Merkez
Bankası Brüt Uluslararası Rezervler (altın dahil)” verisine “Bankalar (Muhabir Mevcudu
ve Efektif Kasası)” verisi eklenerek elde edilmektedir. Kalan Vadeye Göre KVDB ise bir
yıl içinde geri ödemesi yapılacak toplam dış borç rakamını ifade etmektedir.
3. IMF Tanımlı Yeni Rezerv Yeterlilik Göstergesi
IMF tarafından 2011 yılında gelişmiş, gelişmekte olan ve düşük gelir grubundaki
ülkeler için ayrı ayrı hesaplanabilecek yeni bir ölçüt tanımlanmıştır. 1 Bu ölçütün
oluşturulmasında iki aşamalı bir yöntem benimsenmiştir:
•
İlk aşamada, ödemeler dengesi üzerinde baskı oluşturabilecek potansiyel
kaynakların karşılaştırmalı risklerini yansıtan bir gösterge oluşturulmuştur
(Yeni Ölçüt).
•
İkinci aşamada ise, birinci aşamada hesaplanan riske göre ağırlıklandırılmış
göstergeye (Yeni Ölçüt) oranla ne kadar rezerv tutulması gerektiği
hesaplanmıştır.
Buna göre, Türkiye’nin de aralarında bulunduğu gelişmekte olan ekonomiler için
dalgalı kur rejimleri esas alınarak hesaplanan Yeni Ölçüt aşağıdaki gibidir:
1 IMF (2011) “Assessing Reserve Adequacy”. IMF Policy Papers, Washington, 14 Februay 2011.
(Bakınız: http://www.imf.org/external/np/pp/eng/2011/021411b.pdf)
Sıkça Sorulan Sorular
26
YENİ ÖLÇÜT: [%30* Kalan Vadeye Göre KVDB] +[%5*Geniş Para Arzı (M2)]
+[%5*(İhracat f.o.b. + Hizmet Gelirleri)] +[ %10*Diğer Yükümlülükler]
Yukarıdaki formülde ülkemiz için kullanılan değişkenlerin açıklamaları aşağıda
verilmektedir:
•
Geniş Para Arzı (M2); Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS)’nde yer alan
“Para Arzı ve Karşılık Kalemleri (Aylık, Bin TL)” veri grubunun “M2” zaman
serisi alınmıştır.
•
İhracat (f.o.b.) + Hizmet Gelirleri kalemi; Altıncı El Kitabı’na göre
yayımlanmakta olan “Ödemeler Dengesi İstatistikleri”ndeki “I-A.1.1.1.İhracat
f.o.b.” kalemi ile “I-B.a.Gelir” kaleminin toplamı yıllıklandırılarak kullanılmıştır.
•
Diğer Yükümlülükler; “Uluslararası Yatırım Pozisyonu” istatistiklerinde yer
alan “B.Yükümlülükler/2.Portföy Yatırımları” ile “B.Yükümlülükler/3.Diğer
Yatırımlar” kalemlerinin toplamından, Kalan Vadeye Göre KVDB verisi
çıkarılarak kullanılmaktadır.
Sonraki aşamada ise Rezerv Yeterlilik Göstergesi’ni oluşturabilmek için, “Merkez
Bankası Brüt Uluslararası Rezervler (altın dahil)” verisi, yukarıdaki formüle göre
hesaplanan Yeni Ölçüte bölünmüştür:
Rezerv Yeterlilik Göstergesi (RYG) = (Brüt Uluslararası Rezervler (altın dahil) / Yeni
Ölçüt) * 100
Yeni yaklaşıma göre hesaplanan Rezerv Yeterlilik Göstergesi’nin yüzde 100 ile yüzde
150 oranları arasında gerçekleşmesi, rezerv düzeyinin “yeterli” olduğunun bir
göstergesi olarak değerlendirilmektedir.2
2
Türkiye örneği için bakınız: Ödemeler Dengesi Raporu, 2012-IV, Kutu 5, sayfa 27.
Sıkça Sorulan Sorular
27
IV- Emisyon
Banknot üzerindeki imzanın hukuki niteliği nedir?
Günümüzde borç senedi olma niteliği kalmayan banknotun geçerlilik unsurları;
devletlerin kanunen yetkili kıldığı organlar tarafından çıkarılması ve paraya (banknota)
sınırsız ödeme ve tedavül kabiliyetinin tanınması şeklinde sıralanabilir. Genel olarak
para (banknot) üzerindeki unsurların belirlenmesi ise parayı kanunen tedavüle
çıkarmaya yetkili makama bırakılmaktadır. İmza, banknotun hukuki niteliğinin borç
senedi olduğu dönemde geçerlilik unsuru iken, günümüzde -banknotun hukuki
niteliğinin gerektirdiği zorunlu bir unsur değil- paranın yetkili organ tarafından
çıkarıldığını gösteren geleneksel bir simgeden ibarettir. Bir başka ifadeyle uluslararası
kamu hukuku kuralları bakımından, paranın hukuki niteliği gereği üzerinde imza
bulunması zorunlu değildir. Genel olarak dünyadaki tüm banknotlarda iki imza
bulunmakla birlikte, üzerinde tek veya üç imza bulunan banknotlara da
rastlanmaktadır.
Banknotların gerçek olup olmadığı nasıl anlaşılmaktadır?
Banknotlarımızda bulunan güvenlik özelliklerini kontrol ederek, banknotların gerçek
olup olmadığını kolayca anlamak mümkündür. Banknotlarda bulunan ve kamuoyuna
açıklanan güvenlik özellikleri, halka ve profesyonellere yönelik özellikler olmak üzere
2 gruba ayrılmaktadır. Halka yönelik güvenlik özelliklerinin tespiti için özel bir cihazın
kullanılmasına gerek bulunmamaktadır. Şu hususu vurgulamak gerekir ki, bir
banknotun gerçekliğini tespit etmek için birden fazla güvenlik özelliğinin kontrol
edilmesi gerekmektedir. Sadece bir özelliğe bakarak gerçekliğe karar vermek sağlıklı
olmayabilir; zira gelişen teknolojik imkanlarla artık gelişmiş baskı ekipmanları makul
maliyetlerle günlük hayatımıza girmiş bulunmaktadır.
Banknotun sahte olduğunun tespit edilmesi halinde ne yapılmalıdır?
Sahte bir banknot ele geçirildiğinde derhal Emniyet birimlerine bildirilmelidir. Suçu
bildirmemek de bir suç unsuru olduğundan, daha çok kişinin mağdur olmasının
önlenebilmesi amacıyla bu bildirimlerin yapılması önemlidir. Ayrıca, söz konusu
bildirimin bir vatandaşlık görevi olduğunu unutmamak gerekmektedir. (Paralarda
sahteciliğe ilişkin hususlar Türk Ceza Kanunu'nun 197. maddesinde düzenlenmiştir.
"Suçu bildirmeme" hususu 278. maddede yer almaktadır. Ayrıca, Ceza Muhakemesi
Kanunu 73. ve 158. maddesinde sahtecilikle ilgili hükümler bulunmaktadır.)
Banknotların tedavül tarihlerine ilişkin bilgilere nasıl ulaşılabilir?
Türkiye
Cumhuriyeti
Banknotları
ile
ilgili
temel
bilgilere
http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/61c1a6f8-50a4-49f6-b841b79609218e64/banknot_temelbilgi.pdf?MOD=AJPERES bağlantısından ulaşılabilir.
Sıkça Sorulan Sorular
28
Dolaşımdan kaldırılan ve zamanaşımı süresini dolduran ancak koleksiyon
değeri olan banknotların alım satımı yapılmakta mıdır?
Dolaşımdan kaldırılan ve zamanaşımı süresini dolduran Türk lirası banknotların
TCMB’ce alım, satım, değişim ve değer tespit işlemi yapılmamakta olup koleksiyon
amaçlı banknotlar konusunda nümismatik derneklerinden bilgi edinilebilir.
Emisyon grubu nedir?
Portre dahil belli bir grafik tasarım anlayışı ve boyut düzeni içinde dolaşıma çıkarılacak
banknot serisine emisyon grubu denir.
E-9 Emisyon Grubu Türk Lirası banknotların güvenlik özellikleri nelerdir?
I- Halka yönelik güvenlik özellikleri
1- Emniyet şeridi: Kağıda gömülü olarak üzerinde kupür değeri ve "TL" harfleri
bulunan UV özelliği taşıyan emniyet şeridi banknot ışığa tutulduğunda her iki yüzden
de kesintisiz bir hat şeklinde görülmektedir.
2- Filigran: Banknotların ön yüzünde bulunan Atatürk portresinin küçüğü ile kupür
değerini gösteren rakamdan oluşan filigran banknot ışığa tutulduğunda her iki yüzden
de görülmektedir.
3- Holografik Şerit Folyo: Banknotların ön yüzünde banknot tasarımıyla uyumlu görsel
elemanlardan oluşan, banknot hareket ettirildiğinde parlak renkli yansımalar veren
holografik şerit folyo yer almaktadır. Şerit üzerindeki dikdörtgen şekil içindeki "TL"
harfleri kupür değerine dönüşmektedir.
4- Renk Değiştiren (Iridescent) Şerit: Banknotların arka yüzünde kupür değerini
gösteren rakam ve "TL" harflerinden oluşan şerit farklı açılardan bakıldığında altın
sarısına dönüşmektedir.
5- Kabartma Baskı: Banknotların ön yüzünde parmakla dokunulduğunda
hissedilebilen kabartma baskı uygulanmıştır. Atatürk portresi, "Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası" ibaresi, orta bölümde kupür değerini gösteren sayılar ve yazılar ile
sol alt ve sağ üst köşelerdeki kupür değerini gösteren sayılar kabartma baskılıdır.
6- Gizli Görüntü: Banknota yatay konumda göz hizasında bakıldığında, Atatürk
portresinin sağ alt kenarında yer alan yedigen şekil içinde kupür değerinin gizli
görüntü görülmektedir.
7- Bütünleşik Görüntü: Banknotlar ışığa tutulduğunda, sol üst kenarda yer alan
şekiller arka yüzdeki şekillerle birleşerek kupür değerini oluşturmaktadır.
8- Boyut Farkı: Banknotların uzun kenarında 6 mm, kısa kenarında ise ikili grup
olarak 4 mm fark oluşturulmuştur.
5 TL: 64 x 130 mm
10 TL: 64 x 136 mm
20 TL: 68 x 142 mm
Sıkça Sorulan Sorular
29
50 TL: 68 x 148 mm
100 TL: 72 x 154 mm
200 TL: 72 x 160 mm
9- Renklendirilmiş Banknot Kağıdı: Banknotlarda kupürün hakim renginin açık bir tonu
kağıdın rengi olarak uygulanmıştır.
5 TL: Açık mor.
10 TL: Açık kırmızı.
20 TL: Açık yeşil.
50 TL: Açık oranj.
100 TL: Açık mavi.
200 TL: Mor.
10- Görme Engellilere Yönelik Özellik Banknotların ön yüzünde filigranın sol üst
kenarında Braille alfabesinden yararlanılarak, elle dokunulduğunda hissedilen
"nokta"lar kabartma baskıyla uygulanmıştır. 5 TL'den 200 TL'ye doğru sırasıyla 1'den
6'ya kadar rakamlar Braille Alfabesi ile yazılmıştır.
II- Profesyonellere yönelik güvenlik özellikleri
1- Mikro Yazılar: Banknotların ön yüzünde ay - yıldız motifinin içinde kupür değerini
gösteren rakam ve "TL" harflerinden oluşan mikro yazılar yer almaktadır.
2- UV Özellikler: Banknotlarda UV ışık altında;
- Banknot kağıdında parlamama,
- Banknot kağıdında bulunan ve normalde görülmeyen kılcal liflerde mavi ve kırmızı
renkte parlama,
- Ön yüzdeki Atatürk portresinin üzerinde beliren kupür değerini gösteren rakam ve
"TL" harflerinde kırmızı parlama,
- Emniyet şeridinde 5 - 10 TL için mavi, 20 - 50 TL için kırmızı ve 100 - 200 TL için
sarı renkte parlama,
- Kırmızı seri ve sıra numarasında canlı ve parlak kırmızı, siyah seri ve sıra
numarasında sarımsı yeşil parlama,
özelliği bulunmaktadır. Dolaşımda bulunan banknotlarımızın güvenlik özelliklerine
ilişkin ayrıntılı bilgi ve görüntülere TCMB Genel Ağ sitesi www.tcmb.gov.tr yer alan
"Banknotlar" başlığı altından ulaşabilirsiniz.
Emisyon nedir? Emisyon hacmini belirleyen ekonomik göstergeler nelerdir?
Kelime anlamı olarak emisyon; çıkarmak, yaymak, ihraç etmek, dolaşıma sokmak gibi
anlamlara gelmektedir. Bir ülkede kağıt para, tahvil ve bono, hisse senetleri gibi
değerlerin ilk kez piyasaya sürülmesine emisyon denir. Emisyon hacmi ise, Merkez
Sıkça Sorulan Sorular
30
Bankası tarafından ihraç edilen (piyasaya sürülen) banknotların toplam tutarını ifade
etmekte, "Tedavüldeki Banknotlar" olarak da adlandırılmaktadır. Bu paralar ya
bireylerin elinde ya da bankaların kasalarında nakit olarak tutulmaktadır. Emisyon
hacmi temel olarak bireylerin para talebi tarafından belirlenmektedir. Para işlem,
ihtiyat ve spekülasyon amaçlarıyla talep edilmektedir. İşlem güdüsüyle para;
ödemelerde gereksinim duyulduğundan, ihtiyat güdüsüyle para; beklenmedik
gereksinmeler dolayısıyla, spekülasyon güdüsüyle para ise kâr fırsatları nedeniyle
talep edilir. İşlem ve ihtiyat amaçlı para talebi bireylerin gelir düzeyi tarafından
belirlenirken, spekülasyon amaçlı para talebi faiz oranları tarafından belirlenmektedir.
Bu kapsamda, bireylerin gelirlerindeki artış ve/veya faiz oranlarındaki düşüş para
talebini ve dolayısıyla emisyon hacmini artırmaktadır. Para talebini etkileyen bir diğer
unsur, enflasyonda gerçekleşen veya gerçekleşmesi beklenen değişmelerdir. Bir
ekonomide enflasyon ne kadar yüksekse, para talebi o kadar düşük gerçekleşecek,
bu da emisyon hacminin daralmasına neden olacaktır. Enflasyon bekleyişlerinde
bozulma da, bireylerin ellerinde daha az para tutmak istemelerine neden olarak
emisyon hacmini azaltacaktır. Bunlara ek olarak, para teknolojisindeki gelişmelere
bağlı etmenler de bireylerin para talebi üzerinde belirleyici olmaktadır. Örneğin, kredi
kartı kullanımının artması para talebini azaltmakta ve bu da emisyon hacmini
daraltmaktadır.
Emisyon hacminin bir diğer belirleyicisi ise emisyon arzıdır. Merkez Bankasının para
politikaları uygulamaları kapsamında gerçekleştirdiği çeşitli işlemler emisyon arzı
üzerinde etkili olmaktadır. Bu kapsamda, Merkez Bankasının açık piyasa işlemleri ile
Devlet İç Borçlanma Senetlerini alıp satması, ihaleler ve/veya doğrudan müdahaleler
yoluyla döviz alıp satması, zorunlu karşılık oranlarını değiştirmesi gibi işlemler
emisyon arzını etkileyerek emisyon hacmi üzerinde belirleyici olmaktadır.
Emisyon gerektiren kriterler nelerdir?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununun 36. maddesi uyarınca;
-Ticari senet ve vesikaların reeskonta ve avansa kabulü işlemleri,
-Açık piyasa işlemleri,
-Altın ve dövizle ilgili işlemler,
emisyon gerektiren kriterler arasında yer almaktadır.
Madeni paralarla ilgili bilgilere nasıl ulaşılabilir?
Madeni paraların üretimi ve satışı T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığına bağlı
Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirildiğinden
madeni paralarla ilgili ayrıntılı bilgilere adı geçen Genel Müdürlüğün Genel Ağ
sitesinden (www.darphane.gov.tr) ulaşılabilir.
Sıkça Sorulan Sorular
31
Para basımının maliyeti nedir ve bu maliyet hangi kriterlere göre, nasıl
değişmektedir?
2014 yılında üretimi tamamlanan banknotların ortalama birim maliyeti yaklaşık 0,18
TL (18 Kr) olarak gerçekleşmiştir.
Banknot maliyetlerini etkileyen unsurlar:
- Girdi Maliyetleri
İşgücü, hammadde, diğer gider (amortisman, enerji, su, bakım-onarım, vb.) gibi
üretim girdilerinin fiyatlarındaki değişimler ile ithal girdilerin kullanımı nedeniyle döviz
kurlarındaki değişimler banknot birim maliyetlerini etkilemektedir.
- Üretim Miktarı
Bina, makina, teçhizat ve personel gideri gibi maliyetler göz önünde
bulundurulduğunda, üretim miktarındaki artışlar birim maliyetlerde düşüşe, azalışlar
ise birim maliyetlerde artışa neden olmaktadır.
- Basım Özellikleri
Tedavülde olan banknotların basım özellikleri farklı olup teknik ve güvenlik donanımı
gibi unsurlar birim maliyetleri etkilemektedir.
Paranın dolaşım hızı nedir? Nasıl değişmektedir?
Paranın dolaşım hızı, piyasadaki para miktarının ekonomide üretilen toplam mal ve
hizmetleri satın almak için yıllık bazda ortalama olarak kaç defa el değiştirdiğini
gösterir ve ekonomide yaratılan gayri safi milli hasılanın para miktarına bölünmesiyle
elde edilir. Paranın dolaşım hızı, temel olarak, bireylerin para talebinde değişime
neden olan gelir ve faiz değişimlerinden etkilenmektedir. Merkez Bankası paranın
dolaşım hızını, para talebinde değişikliğe neden olan faiz oranları ve gelir düzeyini
etkilediği ölçüde değiştirebilir. Merkez Bankası, para basma imtiyazını elinde
bulundurduğu için paranın miktarını belirleyebilir. Ekonomide para miktarındaki
değişiklikler, paranın dolaşım hızında değişiklikle sonuçlanan faiz oranı ve gelir
kaymalarına neden olmaktadır. Kısa dönemde, Merkez Bankasının para arzı
miktarında gerçekleştirdiği bir artış, faiz oranlarını düşürecek, bu da paranın dolaşım
hızının düşmesine neden olacaktır. Paranın dolaşım hızını etkileyen bir diğer unsur,
fiyat düzeyinde gerçekleşen ve gerçekleşmesi beklenen değişmelerdir. Fiyat artış hızı
(enflasyon) yüksek olan bir ekonomide paranın dolaşım hızı da yüksek olacaktır.
Merkez Bankası, para politikası uygulamaları ile birlikte enflasyon oranını ve enflasyon
bekleyişlerini etkileyerek, dolaylı da olsa, paranın dolaşım hızını değiştirebilmektedir.
Paranın tedavülden kaldırılması süresi neye göre belirlenmektedir?
Dolaşımda aynı emisyon grubunda altıdan fazla kupür çeşidi bulunamaz. Dolaşımdaki
kupür çeşidi altı iken yeni bir banknot çıkarıldığında en küçük kupürlü banknot
dolaşımdan kaldırılmaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular
32
Tertip değişikliği nedir? Nasıl yapılmaktadır?
Dolaşımdaki banknotların grafik, tasarım ve boyutları dışında; yetkili imzalarında,
motif veya renklerinde, kullanılan baskı tekniklerinde, güvenlik özelliklerinde yapılacak
değişiklikler tertip değişikliği olarak ifade edilir.
Yıpranmış, eskimiş, yırtık, yanık, eksik yabancı para efektifleri nasıl
değiştirilmektedir?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası gişelerinde gerçek kişilerle herhangi bir
bankacılık işlemi yapılmamaktadır. Bu kapsamda yırtık, yanık, eskimiş, yanmış ve
benzeri nitelikte olan yabancı para efektiflerin değiştirilmesi yönünde şahıslardan
gelen taleplerin karşılanması mümkün değildir. Ancak, bu nitelikteki efektiflerin
değişimi belirli bir ücret karşılığında ticari bankalar veya döviz büfeleri aracılığıyla
gerçekleştirilebilir.
Cumhuriyet dönemi boyunca tedavüle çıkarılan banknotlarımıza ait
görüntü ve ayrıntılı bilgilere nasıl ulaşılabilir?
Cumhuriyet dönemi boyunca dolaşıma çıkarılmış banknotlarımıza ait görüntü ve
ayrıntılı bilgilere TCMB Genel Ağ sitesindeki (www.tcmb.gov.tr) "Banknotlar" başlığı
altından ulaşılması mümkündür.
Türk lirasından altı sıfır atılması operasyonu ne zaman gerçekleştirilmiştir?
Ülkemizde yaklaşık 30 yıl boyunca yaşamış olduğumuz yüksek enflasyon, bazı
ekonomik değerlerin milyarlarla, trilyonlarla ve hatta katrilyonlarla ifade edilmesine
neden olmuş, bol sıfırlı rakamlar başta kasa işlemlerinde olmak üzere, muhasebe ve
istatistik kayıtlarında, bilgi işlem programlarında ve ödeme sistemlerinde sorunlar
yaratmıştır.
Bu süreçte dünyadaki en büyük kupürlü banknot (20.000.000 TL) sadece ülkemizde
kullanılmakta ve bu durum paramızın itibarını olumsuz yönde etkilemekte idi. Türk
lirasından 6 sıfır atılması hem psikolojik hem de teknik bir ihtiyaç olarak karşımıza
çıkmıştı.
Banknot kupür değerlerinin yüksek olması, yüksek enflasyon olgusunun bir
sonucudur. Bu nedenle paradan sıfır atıldıktan sonra yeniden üst kupürlü banknot
ihracı ve nihayet paradan yeniden sıfır atılması ihtiyacının kısa bir süre sonra ortaya
çıkmaması için enflasyonun kabul edilebilir bir düzeyde istikrar kazandığı bir dönemin
seçilmesi uygun olmaktadır. Bu çerçevede, 31 Ocak 2004 tarihli Resmi Gazete'de
yayımlanan 5083 sayılı "Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Kanun"
uyarınca paramızdan altı sıfır atılarak, Yeni Türk Lirası banknot ve madeni paralar 1
Ocak 2005 tarihinde tedavüle çıkarılmış ve para reformunun ilk aşaması
gerçekleştirilmiştir. Başlangıçtan itibaren iki aşamadan oluşması planlanan bu tarihi
reformun birinci aşamasında, birçok ülke uygulamasında olduğu gibi, para birimimizin
başına geçici bir süre için ve karışıklığı önlemek amacıyla "Yeni" ibaresi konulmuş;
ikinci aşamada ise "Yeni" ibaresinin kaldırılarak tekrar geleneksel ve asli para
Sıkça Sorulan Sorular
33
birimimiz olan "Türk Lirası"na dönülmesi öngörülmüştür. Operasyonunun ikinci
aşaması ile ilgili olarak 5 Mayıs 2007 tarih ve 26513 sayılı Resmi Gazete'de
yayımlanan 4 Nisan 2007 tarih, 2007/11963 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Yeni Türk
Lirası ve Yeni Kuruşta yer alan "Yeni" ibarelerinin 1 Ocak 2009 tarihinde
kaldırılmasına karar verilmiş, yenilenen tasarımları, değişen boyutları ve gelişmiş
güvenlik özellikleri ile "Türk Lirası" ve "Kuruş" adını alan banknot ve madeni paralar
bu tarihten itibaren dolaşıma çıkarılmıştır.
YTL'den tekrar TL'ye ne zaman geçilmiştir ve değişim oranı nedir?
1 Ocak 2009 tarihinde dolaşıma verilen Türk lirasında paramızın değer ölçüsünde bir
değişiklik yapılmamış paramızın sadece ismi değişmiştir. Yeni Türk Lirası değerler
Türk lirasına dönüştürülürken 1 Yeni Türk Lirası (1 YTL) eşittir 1 Türk lirası (1 TL)
olmuştur.
YTL banknot ve madeni paraların değişimi mümkün müdür?
Yeni Türk lirası banknotlar 1 Ocak 2010 tarihinden itibaren 10 yıllık (31 Aralık 2019
mesai bitimine kadar), madeni paralar ise 1 yıllık (31 Aralık 2010 mesai bitimine
kadar) zamanaşımı süresince Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ve T.C. Ziraat
Bankası şubelerinde değiştirilebilecektir.
TL banknotlarda ilk kez uygulanan özellikler nelerdir?
E9 Emisyon grubu Türk lirası banknotlarda uygulanan temel özellikler şunlardır;
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Seri tasarım anlayışı
Konu bütünlüğü
Seri içinde sistematik boyut farklılığı
Farklı Atatürk portresi
Tüm güvenlik özelliklerinin banknotlarda aynı yer ve şekilde uygulanması
Holografik şerit folyo
Renk değiştiren (iridescent) şerit
Renkli banknot kağıdı
Üzerinde kupür değeri ve "TL" harfleri bulunan UV ışık altında parlayan
emniyet şeridi
olarak belirtilebilir.
Banknotlarımızın resim ve görüntülerinin çoğaltılması ile ilgili bir kural var
mıdır?
Banknotların resim ve görüntülerinin çoğaltılması ve yayınlanması konusunda TCMB
Genel Ağ sitesinde www.tcmb.gov.tr, "Banknotlar" başlığı altındaki "Banknotlarla İlgili
Genel Bilgiler" alt başlığında bulunan “Banknotların Çoğaltılması” bölümünde yer alan
"Banknotların Resim ve Görüntülerinin Çoğaltılması ve Yayınlanması" ile ilgili
duyurumuzda belirtilen kurallara uyulması gerekmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
34
Banknotlarımızın kupür kompozisyonu neye göre belirlenmektedir?
Banknot ve madeni paraların kupür kompozisyonları oluşturulurken diğer ülkelerdeki
sistemler, geçmiş yıllardaki uygulamalar, perakende sektörünün fiyatlandırma
politikası, madeni para kullanım alışkanlığı ve enflasyonist sürecin etkisiyle bugüne
kadar var olan yuvarlama etkisi dikkate alınmaktadır.
Yurtdışından Türkiye’ye gelen turistler Türk lirasını nasıl temin ediyor?
Yurt dışından Türkiye’ye gelen turistler Türk lirasını Türkiye’ye giriş yaptıktan sonra
temin edebildiği gibi, Türkiye’ye gelmeden önce de Türk lirasına ulaşabilmektedir.
Bankamız 1989 yılından bu yana, yurt dışında yerleşik olan muhabir bankalara,
yapılan anlaşmalar çerçevesinde Türk lirası banknot sevk etmektedir. Bu uygulama,
özellikle turizm mevsiminde, turistlerin Türk lirası taleplerini bulundukları ülkede
önceden karşılayabilmelerini sağladığı gibi, Türk lirasının yurt dışındaki alış-satış fiyat
farkının makul seviyelerde tutulmasına da katkıda bulunmaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular
35
V- Sermaye ve Hissedarlık Yapısı
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası hissedarları kimlerdir?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası hisseleri (A), (B), (C) ve (D) sınıflarına ayrılmıştır.
(A) sınıfı hisse senetleri münhasıran Hazineye ait olup, sermayenin yüzde 51'inden
aşağı olamaz. (B) sınıfı hisse senetleri Türkiye'de faaliyette bulunan milli bankalara
tahsis edilmiştir. Hisse senetlerinin en çok 15.000 adeti, (C) sınıfı hisse senedi olarak,
milli bankalar dışında kalan diğer bankalarla imtiyazlı şirketlere tahsis edilmiştir. (D)
sınıfı hisse senetleri Türk ticaret müesseselerine ve Türk vatandaşlığını haiz tüzel ve
gerçek kişilere tahsis edilmiştir.
TCMB hisse senetlerine ilişkin genel bilgiler ile belirli bir oranın üzerinde hisseye sahip
olan bazı hissedarlarımıza, hisselerinin tutarlarına ve toplam sermaye içindeki
oranlarına ilişkin bilgilere, TCMB Genel Ağ sitesinde, "Banka Hakkında" başlığı
altındaki "Mali Tablolar ve Raporlar" bölümünde "Yıllık Rapor" başlığı altında yer alan
Yıllık Rapor 2015'in 11 ve 86'ncı sayfaları ile "Bağımsız Denetim Raporları" bölümünde
bulunan 2015 yılı Bağımsız Denetim Raporu’nun 27'nci, uluslararası muhasebe
standartlarına göre düzenlenen 2015 yılı Bağımsız Denetim Raporu’nun ise 51'inci
sayfasından ulaşılabilmektedir.
Daha önceki yıllara ilişkin benzer bilgilere de TCMB Genel Ağ sitesinde Mali Tablolar
ve Raporlar başlığı altındaki "Yıllık Rapor" bölümünde yer alan yıllık raporların TCMB
sermayesine ilişkin bölümlerinden ulaşılması mümkündür.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının yabancı veya imtiyazlı ortakları var
mıdır?
1211 sayılı TCMB Kanunu uyarınca, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası hisse
senetlerinin en çok 15.000 adedi, (C) sınıfı hisse senedi olarak, milli bankalar dışında
kalan diğer bankalarla imtiyazlı şirketlere tahsis edilmiştir.
Toplam 250.000 hisseye ayrılmış olan TCMB hisselerinin 2016 yılı sonu itibarıyla yüzde
0,02 (onbinde iki)'si (54 hisse) ING Bank A.Ş.'ye ait (C) sınıfı hisse senetlerinden
oluşmakta olup hissedarlarımız arasında imtiyazlı şirket bulunmamaktadır.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının Yıllık Raporlarında ve Bağımsız
Denetim Raporlarında sermaye dağılımının anlatıldığı bölümlerdeki "Diğer"
başlığı altında yer alan hissedarlar kimlerdir?
TCMB Yıllık Raporlarında ve Bağımsız Denetim Raporlarında açıklanmış olan
hissedarlarımızın dışında kalan "Diğer" grubundaki hissedarlarımızın tamamı, TCMB (D)
sınıfı hisselerine sahip Türk vatandaşlığını haiz gerçek ve tüzel kişilerden oluşmaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular
36
31 Aralık 2016 tarihi itibarıyla Bankamız (D) sınıfı hisselerine sahip hissedarların sayısı
6.465'tir.
Diğer taraftan bahsi geçen raporlarda açıklanan, hisselerin büyük çoğunluğuna (yüzde
88) sahip hissedar bilgilerinin dışında TCMB Bankamız hissedarlarının isimleri bir temel
ilke olarak Anayasanın 20'nci maddesinde güvencelendirilen özel yaşamın gizliliği
kapsamında değerlendirildiğinden üçüncü kişilere açıklanmamaktadır.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının bir adet hisse senedinin nominal
(itibari) değeri ne kadardır?
1211 sayılı TCMB Kanunu'nun 5. maddesi uyarınca 25.000 Türk lirası olan Banka
sermayesi 250.000 hisseye ayrılmış olup her bir hissenin nominal (itibari) değeri 10
kuruştur.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ne kadar kâr payı dağıtmaktadır?
TCMB kâr
ının dağıtımına ilişkin esaslar TCMB Kanunu'nun 60'ıncı maddesi ile
düzenlenmiştir. Buna göre TCMB Hissedarlarına, sahip oldukları hisse senetlerinin
nominal değerleri üzerinden %6 oranında ilk k ârpayı, Genel Kurulca onaylanması
halinde yine hisse senetlerinin nominal değerleri üzerinden en çok %6 oranında ikinci
k ârpayı olmak üzere en fazla %12 k ârpayı dağıtılmaktadır.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Hisse Senetleri üzerinde yer alan kâr
payı kuponları nasıl tahsil edilmektedir?
Nominal değeri 10 kuruş olan bir adet TCMB hisse senedine ödenecek k ârpayı (brüt)
1,2 kuruş olmaktadır. Zaman aşımına uğramamış k ârpayı kuponları TCMB veya T.C.
Ziraat Bankası şubelerinden tahsil edilebilmektedir.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Hisse Senetleri kuponları zaman
aşımına uğrar mı?
Tahsil edilmeyen k ârpayları, 6098 sayılı Borçlar Kanunu'nun 147'nci maddesi ile 2308
sayılı Şirketlerin Müruru Zamana Uğrayan Kupon, Tahvilat ve Hisse S enedi
Bedellerinin Hazineye İntikali Hakkında Kanun'un 1'inci maddesi uyarınca ödemelerin
başladığı tarihten itibaren 5 yıl sonra Hazine lehine zaman aşımına uğramaktadır.
Kâr payı kuponlarının tamamı ödenmiş olan Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası Hisse Senetleri yeni hisse senetleri ile değiştiriliyor mu?
TCMB hisse senetlerinin tamamı nama yazılı olup kâr payı ödemeleri hisse senetlerine
ekli kuponların ibrazı ile gerçekleştirilmektedir. Hisse senetleri üzerinde bulunan
kuponların her biri bir yıla ait olduğundan ekli kuponların tükenmesi durumunda
mevcut hisse senetlerinin yeni senetler ile değiştirilmesi gerekmektedir.
Bu kapsamda, 1931 yılında 30 kuponlu basılarak hissedarlarımıza verilen TCMB hisse
senetleri 1962 yılında 39 kuponlu, 2001 yılında 15 kuponlu hisse senetleri ile
değiştirilmiş, 09.03.2016 tarihinden itibaren ise 16 kuponlu hisse senetleri ile
değiştirilmeye başlanmıştır.
Sıkça Sorulan Sorular
37
Gerçek kişi hissedarların, hisse senetlerinin asılları, geçerli kimlik belgesi, işlemlerin
vekil aracılığıyla yapılması halinde noterden onaylı vekaletname aslı; tüzel kişi
hissedarların ise hisse senetlerinin asılları, yetki belgesi (tüzel kişiliği temsile yetkili
kişi ile yetki kapsamını belirtir belge aslı), imza sirküleri (yetkilendirenlerin imza
örneklerini gösterir belge aslı veya onaylı örneği) ve yetkilendirilenlere ait geçerli
kimlik belgeleri ile birlikte TCMB veya Ziraat Bankası şubelerine başvurmaları halinde
hisse senetlerinin yenileme işlemi gerçekleştirilecektir.
Miras yolu ile intikal eden Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası hisse
senetlerinin varislere devri nasıl olur?
Hissedarın vefatı halinde, TCMB hisse senedinin varislere intikal işlemlerinin
yapılabilmesi için varislerin veya yasal temsilcilerinin; hisse senetlerinin aslı, veraset
ilamının/ilamlarının aslı veya onaylı örneği, hisse senetlerinin veraset ve intikal vergisi
ile ilişiği bulunmadığına dair vergi dairesinden alınacak yazı, geçerli kimlik belgeleri ve
işlemlerin vekil aracılığı ile yapılması halinde noterden onaylı vekaletname aslı ile
birlikte TCMB veya T.C. Ziraat Bankası şubelerine başvurmaları gerekmektedir.
Ayrıca, TCMB Esas Mukavelesinin 6'ncı maddesinde "Bankanın hisse senetleri nama
yazılıdır. Hisse senetleri Bankaya karşı bölünmez. Bir hisse senedinin birden çok
sahibi bulunduğu takdirde, Bankaya karşı olan haklarını ancak bir mümessil
aracılığıyla kullanabilirler. Müşterek mümessil tayin etmediği takdirde, Bankaca
bunlardan birisine yapılacak tebliğ hepsi hakkında muteber olur." denildiğinden, tüm
varislerce Banka yetkilileri huzurunda bir mümessil mektubu da düzenlenebilmektedir.
Veraset yoluyla intikal işlemleri ile ilgili diğer bilgiler için Banka Hakkında/Sermaye ve
Hissedarlık Yapısı adresini ziyaret edebilirsiniz.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası hisse senetleri nasıl satın alınabilir /
satılabilir?
TCMB Esas Mukavelesinin 12'inci maddesi uyarınca, TCMB uygunluğunun alınması
kaydıyla hisse senetlerinin satış yoluyla üçüncü şahıslara devredilmesi mümkündür.
Söz konusu işlemin gerçekleştirilebilmesi için hisse senedini satan ile satın alan
kişilerin veya yetkili vekillerinin TCMB veya T.C. Ziraat Bankası şubelerinden birine
başvurması ve örneği Banka tarafından hazırlanan satış beyannamesini imzalamaları
gerekmektedir.
İşlemlerin sonuçlandırılabilmesini teminen gerçek kişi hissedarların veya yetkili
vekillerinin, geçerli kimlik belgesi, hisse senedi aslı, işlemlerin vekil aracılığı ile
yapılması halinde noterden onaylı vekaletname aslı; tüzel kişi hissedarların ise hisse
senedi aslı, yetki belgesi (tüzel kişiliği temsile yetkili kişi ile yetki kapsamını belirtir
belge aslı), yetkilendirilenlere ait geçerli kimlik belgesi ve imza sirkülerini
(yetkilendirenlerin imza örneklerini gösterir belge aslı veya onaylı örneği) ibraz
etmeleri gerekmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
38
Diğer taraftan, TCMB tarafından doğrudan hisse senedi satışı yapılmamaktadır.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası hisse senetlerinin bulunamaması
halinde yeni hisse senedi düzenlenebilmesi için yapılacak işlem nedir?
TCMB hisse senetlerinin bulunamaması durumunda, TCMB tarafından yeni hisse
senedi düzenlenebilmesi için hissedarın, hissedarın vefatı halinde varislerinin
mahkemeden hisse senedinin iptaline ilişkin karar aldırması ve karar aslının TCMB’ye
ibraz edilmesi gerekmektedir.
İptal kararı aslının yanı sıra gerçek kişi hissedarların veya yetkili vekillerinin, geçerli
kimlik belgesi, işlemlerin vekil aracılığı ile yapılması halinde vekillerin noterden onaylı
vekaletname aslı; tüzel kişi hissedarların ise yetki belgesi (tüzel kişiliği temsile yetkili
kişi ile yetki kapsamını belirtir belge aslı), yetkilendirilenlere ait geçerli kimlik belgesi
ve imza sirküleri (yetkilendirenlerin imza örneklerini gösterir belge aslı veya onaylı
örneği) ile birlikte TCMB veya T.C. Ziraat Bankası şubelerine başvurmaları
gerekmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
39
VI- Kurumsal
Bankanın unvanı neden "Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası"dır?
11 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı Kanun (Mülga) ile Merkez Bankası "Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankası" unvanı altında özel hukuk tüzel kişiliğine sahip ve özel
sermayenin de katıldığı bir anonim ortaklık olarak kurulmuştur. Bu düzenlemeyle
Devletten ayrı ve bağımsız olduğu hususuna özel bir önem verilmiştir. Bu amaç
çerçevesinde, Bankanın kuruluş kanunu tasarısında adı "Cumhuriyet Merkez Bankası"
olarak öngörülmüşken, Türkiye Büyük Millet Meclisi Komisyonunda uluslararası
ilişkiler de düşünülerek "Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası" olarak değiştirilmesine
karar verilmiş; Bankanın bağımsızlığını vurgulama amacı güdülerek "Türkiye
Cumhuriyeti" ibaresine ve kısaltılmış şekli olan "T.C."ye özellikle yer verilmemiştir.
Kanun koyucu tarafından Bankanın devlete ait bir kuruluş; bir kamu kuruluşu olduğu
izlenimi vereceği endişesiyle bundan özenle kaçınılmıştır. Halen yürürlükte bulunan
1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununun 1. maddesinde de,
Bankanın anonim şirket ve özel hukuk tüzel kişiliği ile unvanı "Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası" olarak aynı şekilde korunmuştur.
Merkez Bankasının Kanunla belirlenen temel görev ve yetkileri nelerdir?
Bankanın temel görevleri:
- Açık piyasa işlemleri yapmak,
- Hükümetle birlikte Türk Lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri
almak ve yabancı paralar ile altın karşısındaki muadeletini tespit etmeye yönelik kur
rejimini belirlemek, Türk Lirasının yabancı paralar karşısındaki değerinin belirlenmesi
için döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile dövizlerin Türk Lirası ile
değişimi ve diğer türev işlemlerini yapmak,
- Bankaların ve Bankaca uygun görülecek diğer mali kurumların yükümlülüklerini esas
alarak zorunlu karşılıklar ve umumi disponibilite ile ilgili usul ve esasları belirlemek,
- Reeskont ve avans işlemleri yapmak,
- Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek,
- Türk Lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet transferi
ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz
işlemesini ve gözetimini sağlamak ve gerekli düzenlemeleri yapmak, ödemeler için
elektronik ortam da dahil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları belirlemek,
- Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici
tedbirleri almak,
- Mali piyasaları izlemek
- Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki katılma
hesaplarının vadelerini belirlemektir.
Sıkça Sorulan Sorular
40
Bankanın temel yetkileri:
- Türkiye’de banknot ihracı imtiyazı tek elden Bankaya aittir.
- Banka, Hükümetle birlikte enflasyon hedefini tespit eder, buna uyumlu olarak para
politikasını belirler. Banka, para politikasının uygulanmasında tek yetkili ve
sorumludur.
- Banka, fiyat istikrarını sağlamak amacıyla bu Kanunda belirtilen para politikası
araçlarını kullanmaya, uygun bulacağı diğer para politikası araçlarını da doğrudan
belirlemeye ve uygulamaya yetkilidir.
- Banka, olağanüstü hallerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun kaynaklarının
ihtiyacı karşılamaması durumunda, belirleyeceği usul ve esaslara göre bu Fona avans
vermeye yetkilidir.
- Banka, nihai kredi mercii olarak bankalara kredi verme işlerini yürütür.
- Banka, bankaların ödünç para verme işlemlerinde ve mevduat kabulünde
uygulayacakları faiz oranlarını, belirleyeceği usul ve esaslara göre bankalardan
istemeye yetkilidir.
- Banka, mali piyasaları izlemek amacıyla bankalar ve diğer mali kurumlardan ve
bunları düzenlemek ve denetlemekle görevli kurum ve kuruluşlardan gerekli bilgileri
istemeye ve istatistiki bilgi toplamaya yetkilidir.
Bankanın başlıca müşavirlik görevleri;
- Banka, Hükümetin mali ve ekonomik müşaviri, mali ajanı ve haznedarıdır. Bankanın
Hükümetle ilişkisi Başbakan aracılığı ile sağlanır.
- Banka, finansal sistemle ilgili olarak istenilecek hususlarda Hükümete görüş verir.
- Banka, bankalar ve uygun göreceği diğer mali kurumlar hakkındaki görüş ve
tespitlerini Başbakanlık ile bu kurum ve kuruluşları düzenleme ve denetleme yetkisine
sahip kuruluşlara bildirebilir.
Merkez Bankasında kuruluşundan bugüne kadar görev yapan başkanlar
kimlerdir ve görev tarihleri nelerdir?
Başkanlar (*)
Adı Soyadı
Görev Tarihleri (**)
Selahattin ÇAM
1931-1938
A. Kemal Zaim SUNEL
1938-1949
Mehmet Sadi BEKTER
1949-1950
Osman Nuri GÖVER
1951-1953
Mustafa Nail GİDEL
1953-1960
Sıkça Sorulan Sorular
41
Memduh AYTÜR
1960
İbrahim Münir MOSTAR
1960-1962
Ziyaettin KAYLA
1963-1966
M. Naim TALU
1967-1971
Memduh GÜPGÜPOĞLU
1972-1975
Cafer Tayyar SADIKLAR
1976-1978
İ. Hakkı AYDINOĞLU
1978-1981
Osman ŞIKLAR
1981-1984
Yavuz CANEVİ
1984-1986
Dr. Rüşdü SARACOGLU
1987-1993
Dr. N. Bülent GÜLTEKİN
1993-1994
Ş.Yaman TÖRÜNER
1994-1995
Gazi ERÇEL
1996-2001
N. Süreyya SERDENGEÇTİ
2001-2006
Durmuş YILMAZ
2006-2011
Doç. Dr. Erdem BAŞÇI
19 Nisan 2011-
(*) 1970 yılına kadar Banka Başkanları'nın unvanları, sırasıyla Umum Müdür veya
Genel Müdür olarak anılmıştır.
(**) Tarih boşlukları, vekaletle yönetilen dönemlerdir.
Merkez Bankasının hukuki niteliği nedir?
Merkez Bankası, "1211 sayılı Kanunla anonim şirket olarak kurulmuş ve örgütlenmiş",
"merkezi idare veya hizmet yerinden yönetim kuruluşu ve hatta bağımsız idari otorite
olarak nitelendirilmemiş", "bağlı-ilgili ve ilişkili kuruluş tanımlarının dışında bırakılmış",
"idari hiyerarşi ve vesayetin haricinde tutulmuş", "Bütçe Kanunlarının kapsamına dahil
edilmemiş" ve böylelikle bağımsızlık olarak ifade edilen bütünüyle kendine özgü bir
hukuki statüye sahip kılınmıştır.
Sıkça Sorulan Sorular
42
Merkez Bankasının hukuki niteliği nedir?
Merkez Bankası, "1211 sayılı Kanunla anonim şirket olarak kurulmuş ve örgütlenmiş",
"merkezi idare veya hizmet yerinden yönetim kuruluşu ve hatta bağımsız idari otorite
olarak nitelendirilmemiş", "bağlı-ilgili ve ilişkili kuruluş tanımlarının dışında bırakılmış",
"idari hiyerarşi ve vesayetin haricinde tutulmuş", "Bütçe Kanunlarının kapsamına dahil
edilmemiş" ve böylelikle bağımsızlık olarak ifade edilen bütünüyle kendine özgü bir
hukuki statüye sahip kılınmıştır.
Merkez Bankasının yönetim yapısı nasıldır?
Merkez
Bankasının
yönetim
yapısı
http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TCMB+TR/TCMB+TR/Bottom+Menu/Ban
ka-Hakkinda/Kurumsal+Yapi/Organizasyon+Semasi bağlantısından görülebilir.
Merkez Bankasının sermayesi neden 25.000 TL gibi düşük sayılabilecek bir
miktardır?
Merkez Bankası anonim şirket olarak kurulmuş ve örgütlenmiş olmakla birlikte, kar
etmek gibi bir amacı bulunmamaktadır. Bu durumun sonucu olarak, Merkez
Bankasının sermayesi de diğer anonim şirketlerinkinden farklı biçimde sadece
sembolik bir nitelik ve anlam taşımaktadır. Sermaye büyüklüğü, hisse miktarları ve
kar payı ödemeleri sadece simgesel değerlerle sınırlı kalmaktadır. Benzer şekilde diğer
ülke merkez bankalarının sermayeleri de simgesel özellik taşımaktadır.
Merkez Bankasında sermaye artırımına nasıl gidilir?
1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu ve Esas Mukavelesi uyarınca,
Merkez Bankası sermayesi ancak Genel Kurulda sağlanacak 2/3 çoğunluk ve Bakanlar
Kurulunun tasvibiyle artırılabilir. Sermaye artırımı Ticaret Siciline tescil ettirilmekte ve
Ticaret Sicili Gazetesinde de yayımlanmaktadır.
Merkez Bankası bağımsızlığı nedir? Niçin önemlidir?
Merkez Bankası bağımsızlığı ile genellikle, merkez bankasının para politikası ile ilgili
kararların alınmasında ve uygulamasında doğrudan politik baskılardan uzak hareket
edebilme yeteneği ima edilmektedir. Diğer bir değişle, merkez bankası bağımsızlığı,
temel olarak hükümet ile banka ilişkisinin düzeyini ve şeklini ima eden bir kavram
olarak ele alınmaktadır. Genel olarak, merkez bankası bağımsızlığı "amaç bağımsızlığı"
ve "araç bağımsızlığı" şeklinde sınıflandırılmaktadır. Amaç bağımsızlığı merkez
bankasının para politikasının nihai (birincil) amacını, hükümetin etkisi olmadan, tek
başına belirleyebilmesi anlamına gelmektedir. Öte yandan, nihai amaç ile ilgili
rakamsal hedefi veya diğer ayrıntıları belirleyebilme yetkisini ifade eden ve amaç
bağımsızlığının bir alt sınıfı olarak düşünülebilecek "hedef bağımsızlığı" kavramı ile de
sıkça karşılaşılmaktadır. Araç bağımsızlığı ise, merkez bankasının para politikasının
nihai amacına ulaşmak için uygulayacağı politikayı ve kullanacağı araçları, hükümetin
veya başka herhangi bir kurumun müdahale veya onayı olmaksızın, özgürce
Sıkça Sorulan Sorular
43
seçebilmesini ifade etmektedir. Merkez bankası bağımsızlığının neden gerekli
olduğunun tam olarak anlaşılabilmesi için fiyat istikrarının bir toplum için taşıdığı
önemin farkında olunması gerekmektedir. Yüksek ve kronik enflasyonun ekonomileri
tahrip ettiği ve sadece ekonomik değerlere değil toplumsal değerlere de zarar verdiği,
gerek ülkemiz gerekse dünya örnekleri çerçevesinde tarihin önümüze koyduğu bir
gerçektir. Tarihsel olarak yaşanan bu süreç sonrasında fiyat istikrarının;
makroekonomik istikrarın, sürdürülebilir büyüme ve istihdam artışının olmazsa olmaz
bir ön koşulu olduğu artık tüm dünyada kabul görmektedir. Fiyat istikrarı,
ekonomilerde kendiliğinden gelişen bir sürecin sonunda oluşamamaktadır. Çeşitli
dışsal şoklar bir kenara bırakıldığında, bütün ekonomilerde fiyat istikrarını tehdit eden
başlıca iki unsur bulunmaktadır: Birincisi; siyasi karar alıcıların, ekonomik aktiviteyi
hızlandırmak amacıyla koşulları oluşmadan kapasitenin üzerinde çalışmaya
zorlamasıdır- ki bu uzun süre sürdürülebilir bir durum değildir. İkincisi ise,
hükümetlerin bütçe açıklarını merkez bankası kaynakları ile finanse etmeye zaaflarının
olmasıdır. Bunun doğal sonucu kısa vadede büyüme ve istihdam artışı olsa da, uzun
vadede yüksek enflasyon, düşük ve oynak büyüme ve işsizliktir. Dolayısıyla fiyat
istikrarı ancak uzun vadeli, istikrarlı ve kararlı politika uygulamaları sonucu elde
edilebilmektedir. Oysa genelde siyasi otoriteler, siyasetin doğasından kaynaklanan
nedenler ile, kısa vadeli bir bakış açısına sahip olmaya daha yatkın olabilmektedirler.
İşte bu noktada enflasyonu kontrol etmek, fiyat istikrarına, dolayısıyla tam istihdama
ve sürdürülebilir büyümeye ulaşılmasını sağlamak üzere merkez bankaları, daha uzun
vadeyi
hedefleyebilmeleri
amacıyla,
siyasi
otoriteden
bağımsız
olarak
görevlendirilmektedirler. Bu bağımsız yapı; merkez bankalarına, fiyat istikrarına karşı
tehdit oluşturan politikalar uygulamamaları ve gerekli uyarıları yapabilmeleri için
uygun ortamı yaratmaktadır.
Merkez Bankası kârının ne kadarı Hazineye devredilmektedir?
Merkez Bankası kârı, 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununun 60.
maddesi doğrultusunda dağıtılmaktadır. Buna göre; Merkez Bankasının yıllık safi
kârının yüzde 20'si ihtiyat akçesine, hisse senetlerinin nominal değerleri üzerinden
yüzde 6 oranında ilk kar hissesi olarak hissedarlara, yukarıdaki yüzdeler tutarının
düşürülmesinden sonra kalan miktarın en çok yüzde 5'i, iki aylık maaş tutarını
geçmemek üzere Banka mensuplarına ve yüzde 10'u fevkalade ihtiyat akçesine, hisse
senetlerinin nominal değerleri üzerinden Genel Kurul kararıyla en çok yüzde 6
nispetinde ikinci kâr hissesi olarak hissedarlara dağıtılmakta, bu dağıtımdan sonra
kalan bakiye ise Hazineye verilmektedir. Kârın dağıtımı ile ilgili ayrıntılı bilgilere
Merkez Bankası Genel Ağ sitesinde (www.tcmb.gov.tr) "Banka Hakkında/Mali Tablolar
ve Raporlar/Yıllık Rapor" menüsünden ulaşılabilmektedir.
Merkez Bankası denetlenmekte midir? Nasıl?
Bir anonim şirket olan Merkez Bankasının denetimi, Banka içi ve dışı denetimler
olarak ikiye ayrılmaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular
44
Banka İçi Denetimler
Merkez Bankası Kanunu'nun 15. maddesi uyarınca Genel Kurul, Banka Meclisi
tarafından verilen Yıllık Rapor ile Denetleme Kurulu Raporu’nu, Bankanın bilançosunu,
kâr ve zarar hesaplarını denetler ve karara bağlar. Genel Kurul, Bankanın yıllık
faaliyetinin denetimini her yıl Banka Meclisini ve Denetleme Kurulunu ibra konusunda
karar almak suretiyle gerçekleştirir. Denetleme Kurulu ise, Banka Kanunu'nun 24.
maddesi uyarınca, Bankanın bütün muamele ve hesaplarını denetler; yıl sonunda
hazırlayacağı raporu Genel Kurula sunar. Banka Kanunu'nun verdiği yetki
çerçevesinde Denetleme Kurulu, mütalaalarını yazılı olarak Banka Meclisine bildirir ve
bir kopyasını da Başbakanlığa verir. TCMB Teşkilat ve Görevleri Esas Yönetmeliğinin
49. ve 50. maddeleri ile Bankanın işlemlerini denetim görev ve yetkisi verilen Denetim
Genel Müdürlüğü; 1211 sayılı Kanun ve diğer mevzuatın tanıdığı yetkiler ve görevler
çerçevesinde, Bankanın birimleri, şubeleri ve temsilcilikleri ile Banka dışı kurumlar ve
kuruluşlar nezdinde denetim yapmak; inceleme ve araştırmalarda bulunmak;
gerektiğinde soruşturma yapmak ve danışmanlık faaliyetinde bulunmak görev ve
yetkisini haizdir.
Banka Dışı Denetimler
Banka nezdinde gerçekleştirilen dış denetimin yasal dayanağı, TCMB Kanunu'nun 42.
maddesidir. Buna göre Başbakan, Bankanın işlem ve hesaplarını denetlettirme
yetkisine sahiptir. Banka Kanunu'nun 42. maddesi uyarınca Başkan tarafından, Banka
faaliyeti ile uygulanmış ve uygulanacak olan para politikası hakkında, her yıl nisan ve
ekim aylarında Bakanlar Kuruluna rapor sunulmaktadır. Banka, faaliyetine ilişkin
olarak yılda iki defa Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Komisyonunu
bilgilendirmektedir. Banka Kanunu'nun 42. maddesinin 2. paragrafına göre; Banka,
bilanço, kâr ve zarar hesaplarını bağımsız denetim kuruluşlarına denetlettirebilir.
Uluslararası standartlarda faaliyet gösteren merkez bankalarının temel ilkeleri olan
"şeffaflık" ve "hesap verebilirlik" çerçevesinde en etkin araçlardan biri olarak görülen
bağımsız dış denetim uygulamalarına 2000 yılında başlanmış olup, her yıl yapılan
bağımsız denetimlerin sonucunda hazırlanan raporlar Bankanın Genel Ağ sitesi
aracılığıyla kamuoyuna duyurulmaktadır. Yukarıda belirtilen denetimlerin yanı sıra;
Hazine Müsteşarlığı, Devlet Denetleme Kurulu, bazı Bakanlıklar ve yetkili diğer kamu
otoriteleri, gerek görülmesi halinde ve kendi görev alanlarına giren konularda,
denetim elemanları aracılığıyla, Bankada denetim yapabilirler.
Merkez Bankasının yurt dışı temsilcilikleri hangi şehirlerde bulunmaktadır?
TCMB’nin yurt dışı faaliyetlerinin daha etkin bir biçimde gerçekleştirilebilmesi amacıyla
ABD, Almanya, İngiltere, Japonya, Çin, Malezya’da ve OECD nezdinde temsilcileri
bulunmaktadır. TCMB Temsilcileri, TCMB ile T.C. Dışişleri Bakanlığı arasında
imzalanan Protokol kapsamında Bakanlığın yurt dışı teşkilatına bağlı olarak
faaliyetlerini sürdürmektedirler.
Sıkça Sorulan Sorular
45
Merkez Bankasının personel alımı duyuruları, sınav takvimi-sonuçları, staj
imkanları gibi konulardaki açıklamalarına nereden ulaşılmaktadır?
Bu konularda ayrıntılı bilgiye Bankanın Genel Ağ sitesi (www.tcmb.gov.tr) ana
sayfasında yer alan “İnsan Kaynakları” başlığından ulaşılmaktadır.
Merkez Bankasında hizmet içi eğitim konusunda nasıl bir politika
izlenmektedir?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasında faaliyet alanındaki hızlı değişime koşut olarak
Bankanın hedeflerini gerçekleştirmesine katkıda bulunmak üzere kurumsal ve bireysel
gelişim ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla eğitim etkinlikleri düzenlenmektedir. Eğitim
ile hizmet kalitesinin artırılması, personel performansının yükseltilmesi, personelin
Banka içinde ve dışında etkin bireyler olarak yönlendirilmesi hedeflenmektedir.
Eğitim ihtiyacı, dönemsel olarak yapılan ihtiyaç belirleme çalışmalarına ek olarak
konjonktürel-teknolojik gelişimler sonucu ortaya çıkan değişiklikler ve yapısal
değişimlere dayalı olarak belirlenir. Belirlenen ihtiyaçlar, personelin Banka tarafından
düzenlenen eğitim programlarının yanı sıra yurt içi ve yurt dışındaki diğer kurum ve
kuruluşlarca düzenlenen uzun veya kısa süreli programlara katılımı sağlanarak ve
diğer merkez bankaları ile birlikte ortak programlar düzenlenerek karşılanır.
Banka tarafından düzenlenen eğitim programlarında içerik çerçevesinde öğretim
elemanı olarak Banka personeli, diğer kurum ve kuruluşlardan yetkililer ve
akademisyenler görev alır. Gelişmekte olan ülke merkez bankaları personeli için ise
Türkiye'de "merkez bankacılığı" eğitim programlarının yanında, talep edildiğinde "iş
başında eğitim" programları da düzenlenmektedir.
"Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası bağımsızdır" denince ne anlamalıyız?
"Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası bağımsızdır" dendiğinde, Merkez Bankasının
"araç bağımsızlığına" sahip olduğu anlaşılmalıdır. TCMB Kanunu’nun 4. maddesi
Bankanın temel görevinin fiyat istikrarını sağlamak olduğunu açıkça belirtmektedir.
Para politikasının birincil amacı fiyat istikrarını sağlamak olarak belirlenmiş olması
nedeniyle TCMB "amaç bağımsızlığına" sahip değildir. Aynı maddenin devamında
"Banka, fiyat istikrarını sağlamak için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı
para politikası araçlarını doğrudan kendisi belirler" hükmü yer almaktadır. Bir diğer
deyişle Merkez Bankası, fiyat istikrarı amacına ulaşmak için uygulayacağı para
politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan belirleme yetkisine
sahiptir. Bu da Merkez Bankasının, birçok gelişmiş ülke merkez bankalarındaki
uygulamalara paralel olarak, kanunen araç bağımsızlığına sahip olduğu anlamına
gelmektedir.
Merkez Bankası bilançosunun hem aktifinde hem de pasifinde yer alan
"Değerleme Hesabı" ne anlama gelmektedir?
TCMB Kanunu'nun 61. maddesi gereğince, Türk lirasının değerinin yabancı paralar
karşısında değişmesi nedeniyle Bankanın aktif ve pasifinde bulunan altın, efektif ve
Sıkça Sorulan Sorular
46
dövizlerin yeniden değerlenmesi sonucu ortaya çıkan gerçekleşmemiş gelir ve giderler
TCMB bilançosunun aktif ve pasifinde Değerleme Hesabı kalemlerinde izlenmektedir.
Gerçekleşmemiş giderler bilançonun aktifinde, gerçekleşmemiş gelirler ise pasifinde
gösterilmektedir. Bu gelir ve giderlerin gerçekleşmesi halinde, gerçekleşen tutarlar
kâr ve zarar hesaplarına aktarılmaktadır. Döviz varlıklarının TL karşılıklarında
meydana gelen artış, döviz yükümlülüklerin TL karşılıklarında meydana gelen artıştan
fazla ise değerleme hesabı lehe dönmüş demektir ve bilançonun pasif tarafında yer
almaktadır. Diğer bir deyişle gerçekleşmemiş kur farkı kârı ortaya çıkmaktadır. Döviz
yükümlülüklerinin TL karşılıklarında meydana gelen artış, döviz varlıklarının TL
karşılığında meydana gelen artıştan fazla ise değerleme hesabı aleyhe dönmüş
demektir ve bilançonun aktif tarafında yer almaktadır. Diğer bir deyişle
gerçekleşmemiş
kur
farkı
zararı
ortaya
çıkmaktadır.
TCMB bilançosuna ilişkin açıklamalara (www.tcmb.gov.tr) "Yayınlar/Çalışmalar"
menüsü altında yer alan çalışmalardan ve "Banka Hakkında/Mali Tablolar ve Raporlar"
altında yer alan Yıllık Rapor" menüsünden ulaşılabilmektedir.
Merkez Bankasının bilançosu ile bir ticari bankanın bilançosu arasındaki
farklar ve benzerlikler nelerdir?
Merkez Bankası bilançosunu, ticari banka bilançolarından ayıran temel özellikler
aşağıda belirtilmiştir. 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’nun 4.
maddesi ile Türkiye'de banknot ihraç etme yetkisi sadece Merkez Bankasına verilmiş
olup, tedavüle çıkartılan banknotlar Merkez Bankası Bilançosunun pasifinde yer alan
"Tedavüldeki Banknotlar" kaleminde izlenmektedir. Kanun’un 41. maddesi ile Merkez
Bankasına Hükümetin haznedarlığı görevi verilmiş olup, Türkiye'nin 1947 yılından beri
üyesi olduğu Uluslararası Para Fonu (IMF) ile ilişkiler açısından, mali ajan Hazine
Müsteşarlığı, muhafaza kurumu ise Merkez Bankası olarak belirlenmiştir. Bu
çerçevede, Türkiye'nin IMF'ye üyeliğinden doğan mali ilişkiler (varlık ve
yükümlülüklerimiz) sadece Merkez Bankası bilançosunda yer almaktadır. Kanun’un
61. maddesi gereğince, Türk lirası değerinin değişmesi nedeniyle Bankanın aktif ve
pasifindeki altın ve dövizlerin yeniden değerlendirilmesi sonucu oluşan
gerçekleşmemiş gelir ve giderler Merkez Bankası bilançosunun aktif ve pasifinde
"Değerleme Hesabı" kalemlerinde izlenmekte olup, gerçekleşmemiş giderler
bilançonun aktifinde, gerçekleşmemiş gelirler ise pasifinde gösterilmektedir. Bu gelir
ve giderlerin gerçekleşmesi halinde, gerçekleşen tutarlar kâr ve zarar hesaplarına
aktarılmaktadır. Ticari bankalarda ise gerçekleşmemiş gelir ve giderler doğrudan kâr
ve zarar hesaplarına aktarılmaktadır.
TCMB bilanço kalemleri ile ilgili ayrıntılı bilgiye Banka Genel Ağ sitesinde
(www.tcmb.gov.tr) "Banka Hakkında/Mali Tablolar ve Raporlar /Yıllık Rapor"
menüsünden ulaşılabilmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
47
VII- Piyasalar
Devlet tahvili ve bono piyasalarının işleyişi nasıldır?
Devlet tahvili, T.C. Başbakanlık Hazine Müşteşarlığı tarafından 1 yıldan uzun vadeli
olarak ihraç edilen devlet iç borçlanma senetleridir (DİBS). Hazine bonosu ise Hazine
tarafından ihraç edilen vadesi 1 yıla kadar olan DİBS'lerdir. Ülkemizde borçlanma
senetleri piyasasında çoğunlukla Hazine borçlanma senetleri işlem görmektedir. Özel
kesim borçlanma senetleri ihraçları son dönemde artış göstermekle birlikte söz
konusu senetlerin işlem hacimleri düşük seviyelerdedir.
Borçlanma senetlerinin işlem gördüğü piyasalar, birincil ve ikincil piyasalar olmak
üzere ikiye ayrılır. Birincil piyasalar, menkul kıymetlerin ilk defa piyasaya çıkarıldığı ve
ihraç eden kuruma gereksinim duyduğu fonu sağlayan piyasalardır. Buna göre, DİBS,
Hazine adına Merkez Bankası tarafından yürütülen ihalelerle ihraç edilir. İkincil
piyasalar ise, menkul kıymetlerin ihraçları sonrası alınıp satılabildiği piyasalardır. Bu
piyasalar, tasarruf sahiplerine ellerindeki menkul kıymetleri her an nakde
çevirebilmelerine olanak tanımalarından dolayı önem taşımaktadır. Ülkemizde en aktif
ve organize DİBS ikincil piyasası Borsa İstanbul A.Ş. (BİST) bünyesindeki Tahvil ve
Bono Piyasası Kesin Alım-Satım ve Repo-Ters Repo Pazarlarıdır. Bu piyasalara, aracı
kurumlar ve bankalar katılabilmekte olup, BİST’in kuralları geçerlidir. Merkez
Bankasının da üyesi olduğu BİST’te katılımcılar talep ve tekliflerini gerekli tüm
ayrıntıları ile BİST sistemine gönderirler. En iyi talep ve teklif sistemde karşılaştığında
belirlenen işletim kuralları çerçevesinde işlemler gerçekleşir.
Ayrıca, Merkez Bankası tarafından açık piyasa işlemleri kapsamında DİBS kullanılarak
gerçekleştirilen kesin alım-satım ve repo (geri satım vaadi ile alım)-ters repo (geri
alım vaadi ile satım) işlemleri de ikincil piyasa işlemleridir. Merkez Bankası, para
politikası hedefleri çerçevesinde, para arzının ve ekonominin likiditesinin etkin bir
şekilde düzenlenmesi amacıyla açık piyasa işlemlerini gerçekleştirir. Açık piyasa
işlemleri, günümüz merkez bankacılığının en etkin para politikası aracıdır.
Merkez Bankası bu işlemleri kendi bünyesinde ihale veya kotasyon yöntemiyle
ve/veya BİST Tahvil ve Bono Piyasası Kesin Alım-Satım Pazarı ile Repo-Ters Repo
Pazarına katılmak suretiyle gerçekleştirebilir. Piyasalarda belirsizliğin, fiyat ve faiz
oranlarında dalgalanmaların olduğu dönemlerde yoğun bir şekilde başvurulan
kotasyon yönteminde, işlemlerin gerçekleştirileceği faiz oranı ve/veya fiyat ile alımsatımı yapılacak menkul kıymetlerin vadesi ya da repo-ters repo işlemi vadeleri
Merkez Bankasınca piyasa koşulları göz önünde bulundurularak belirlenir. İhale
yönteminde ise, Merkez Bankası alım-satımı yapılacak kıymet vadelerini veya repoters repo işlem vadelerini açıkladıktan sonra, faiz oranları ve fiyatlar bankalar ve aracı
kurumlar tarafından serbestçe belirlenmektedir. Daha önce de belirtildiği gibi, ikincil
piyasa işlemlerinde yaygın olarak DİBS kullanılmaktadır. Bu bağlamda, kesin alım
işlemleri, piyasada likidite ihtiyacının kalıcı olduğu durumlarda DİBS alımı suretiyle
piyasanın fonlanması işlemidir. Likidite ihtiyacının geçici olduğu durumlarda ise işlem
Sıkça Sorulan Sorular
48
vadesi 91 günü geçmemek üzere repo işlemi tercih edilir. Öte yandan, piyasada kalıcı
likidite fazlası durumunda kesin satım, geçici likidite fazlası durumunda da yine işlem
vadesi 91 günü geçmemek üzere ters repo işlemi yapılır. Alım yönlü işlemlerde (kesin
alım, repo ilk işlemi ve ters repo dönüş işlemi) kıymet teslim alınmadan bedelin
ödenmesi, satım yönlü işlemlerde (kesin satım, ters repo ilk işlemi ve repo dönüş
işlemi) ise bedelin alınmadan kıymetin teslim edilmesi söz konusu değildir. Taraflar
arasındaki tüm nakit transferleri Elektronik Fon Transferi (EFT) ve tüm menkul kıymet
(diğer bir deyişle DİBS) transferleri de Elektronik Menkul Kıymet Transferi (EMKT)
sistemleri üzerinden yapılır.
Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) ihaleleri ne zaman veya hangi sıklıkla
yapılmaktadır?
Hangi haftalar ihale düzenleneceği bilgisi, Hazinenin ay sonları itibarıyla gelecek aya
ilişkin olarak yayımladığı İç Borçlanma Stratejisi’nde yer almaktadır. İhalelere ilişkin
ayrıntı bilgiler ise, ihaleden en az 1 işgünü öncesinde Hazine tarafından kamuoyuna
duyurulmakta olup, söz konusu duyurulara Hazinenin Genel Ağ sitesinden
(www.hazine.gov.tr) ulaşılabilmektedir. İhaleler genel olarak pazartesi ve/veya salı
günleri düzenlenmektedir.
Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) ihalelerinde Merkez Bankasının rolü
nedir?
Merkez Bankası, 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu ile 4749
sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun
çerçevesinde Hazinenin mali ajanı sıfatıyla Hazine adına, DİBS ihalelerini fiilen
gerçekleştirmekle yükümlüdür. İhale yolu ile ihraç edilecek senetlerin özellikleri ve
ihraç koşulları Hazine tarafından belirlenerek kamuoyuna duyurulmakta, ihale teklifleri
ise Merkez Bankası tarafından toplanmaktadır. Tekliflerin toplanmasını takiben Merkez
Bankası teklif listelerini Hazineye iletmektedir. Hazinenin nihai satış tutarını
belirlemesinin ardından ihale sonuçları Merkez Bankası tarafından kamuoyuna
duyurulmaktadır. İhale günü teminatların toplanması ve kazanamayanlara iadesi,
ihraç günü ise ihale bedelinin alınması ve kıymetlerin katılımcılara teslim edilmesi
işlemleri de Merkez Bankası tarafından yürütülmektedir.
Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) faiz oranlarına nasıl ulaşılabilir?
DİBS'lerin işlem gördüğü piyasalar birincil ve ikincil piyasalar olmak üzere ikiye ayrılır.
DİBS'ler birincil piyasada, Hazine adına Merkez Bankasınca yürütülen Devlet İç
Borçlanma Senedi ihalelerinde ihraç edilir. Söz konusu ihraçlarda oluşan faiz
oranlarına Merkez Bankası Genel Ağ sitesinde yer alan
http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TCMB+TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatist
ikler/Piyasa+Verileri
bağlantısından ulaşılabilmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
49
DİBS'lerin işlem gördüğü organize ikincil piyasa ise, BİST nezdinde faaliyet
göstermekte olan Tahvil ve Bono Piyasası olup, bu piyasada söz konusu kıymetlere
ilişkin olarak gerçekleşen faiz oranlarına ise BİST’in www.borsaistanbul.com adresli
Genel Ağ sitesinden ulaşılabilmektedir.
Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) bireysel yatırımcılar tarafından Merkez
Bankasından alınabilir mi?
Bireysel yatırımcılar, sadece Hazine adına Merkez Bankasınca gerçekleştirilen DİBS
ihaleleri kapsamında DİBS alabilirler. Teklif verme ve teminat yatırma işlemlerini
TCMB şubelerinden gerçekleştirebilirler.
Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) ihalelerine bireysel yatırımcılar Merkez
Bankası şubelerinden nasıl katılabilir?
İhale günü teklif verme süresinin sonuna kadar (mevcut durumda saat 12.00'ye
kadar) Merkez Bankası şubelerine T.C. kimlik numaraları ve kimlik belgeleriyle birlikte
başvuran bireysel yatırımcılar ihaleye doğrudan teklif verebilmektedir. İhale
tekliflerinde, katılımcının hangi fiyattan ne kadar nominal tutarda senet almak
istediğini belirtmesi gerekmektedir. İhale tekliflerinde minimum tutar Türk lirası (TL)
cinsi DİBS ihalelerinde nominal 1000 TL iken, döviz cinsi DİBS ihalelerinde nominal
10.000 ABD doları veya 10.000 eurodur.
İhaleye teklif veren bireysel yatırımcıların, teklif veya tekliflerinin toplam nominal
tutarı üzerinden hesaplanan yüzde 1'lik teminat tutarını Merkez Bankası hesaplarına
yatırmaları gerekmektedir.
- TL cinsi ve dövize endeksli DİBS ihalelerinde, ihaleyi kazanan katılımcının fark
bedelini (ödemesi gereken toplam tutar ile yatırdığı toplam teminat tutarı arasındaki
farkı) valör (ihraç) günü ilgili hesaba yatırması gerekmektedir. İhaleyi kazanamayan
yatırımcıya yatırdığı teminat tutarı ihale günü iade edilmektedir.
- Döviz cinsi DİBS ihalelerinde ise, TCMB şubeleri aracılığıyla ihaleye katılanlar,
verecekleri ABD doları veya euro cinsinden nominal teklifin yüzde 1’i tutarında efektifi
teminat olarak yatırır. İhaleyi kazanamayan tekliflere ait, ABD doları veya euro efektif
teminat tutarları ihale tarihinde iade edilecektir. İhaleyi kazanan tekliflere ait ABD
doları veya euro efektif teminat tutarları ihale bedelinin tamamından düşülür ve
katılımcı valör tarihinde bu şekilde hesaplanan fark bedelini yatırır.
İhalede kazanılan tutarın kısmi olarak ödenmesi durumunda, katılımcının Müsteşarlık
tarafından kabul edilen tekliflerinin fiyatları dikkate alınarak, Müsteşarlık lehine olan
tekliflerin karşılığı olan ödemelerin öncelikli olarak yapıldığı kabul edilir ve katılımcının
yaptığı ödeme karşılığında almaya hak kazandığı nominal DİBS tutarı buna göre
yeniden hesaplanır. Valör tarihinde katılımcıya kısmi ödeme karşılığı aktarılan nominal
tutarın hesaplanan bu tutardan yüksek olması halinde fazla DİBS katılımcı tarafından
TCMB’ye iade edilir. Bu işlemler sonrasında katılımcıya aktarılmış olan nominal tutarın
nihai değeri üzerinden hesaplanan teminat tutarı valör tarihini takip eden 1 işgünü
Sıkça Sorulan Sorular
50
sonrasında katılımcıya iade edilir. Ödemesi gerçekleşmemiş DİBS tutarına ilişkin
teminat ise Müsteşarlığa irat kaydedilir.
İhaleyi kazandığı halde, ihale yükümlülüğünü kısmen veya tamamen yerine
getirmeyen katılımcıların teminatları Hazineye irat kaydedilir. Teminatı Hazineye irat
olarak kaydedilen yatırımcı en az 4 ihaleye yüzde 20 teminatla katılmak zorundadır.
Yüzde 20 teminatla ihaleye giren cezalı katılımcı, kazandığı ihalenin ardından
teminatın üzerine yatırması gereken tutarı yatırmadığı takdirde, sonraki ihalelere
yüzde 100 teminatla katılmak zorundadır.
Tekrar yüzde 1'lik teminat oranı ile ihalelere katılabilmek, yükseltilmiş teminatla en az
4 ihaleye katılımın ardından Hazinenin uygun görüşü ile mümkün olabilmektedir.
İhale katılımcılarının, ihalesi yapılan DİBS ile ilgili damga veya pul parası türünden
yerine getirmeleri gereken herhangi bir yükümlülükleri bulunmamaktadır.
Hazinenin nihai satış tutarını belirlemesinin ardından ihale sonuçları Merkez Bankası
tarafından kamuoyuna duyurulmaktadır. İhaleye ilişkin tüm işlemler tamamlanınca da
Merkez Bankası Genel Ağ sitesinde www.tcmb.gov.tr ilgili veriler açıklanmaktadır.
Vadeli işlem sözleşmeleri nedir?
Vadeli işlem sözleşmeleri, belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktar ve
nitelikteki malı, kıymetli madeni, finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını veya
dövizi alma veya satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir.
Vadeli işleme konu olabilecek araçlar nelerdir?
Vadeli işlem sözleşmeleri genellikle mallara (tarımsal ürün, enerji ürünleri, metaller
gibi…), hisse senetlerine, hisse senedi endekslerine, faiz oranlarına, dövize dayalı
olarak düzenlenirken hızla gelişen günümüz mali piyasalarında değişen yatırımcı
ihtiyaçlarına paralel olarak hava durumu gibi birçok farklı değişkene dayalı olarak
düzenlenen vadeli işlem sözleşmeleri de işlem görmeye başlamıştır.
Vadeli işlem neden yapılmaktadır?
Vadeli işlem piyasalarında
yapılabilmektedir:
korunma,
spekülasyon
ve
arbitraj
amaçlı
işlem
Korunma Amaçlı İşlemler: Spot piyasada pozisyonu olup fiyat riskinden korunmak
isteyen yatırımcılar gelecekteki fiyatı sabitlemek amacıyla vadeli işlem piyasasında
işlem yaparlar. Spekülasyon Amaçlı İşlemler: Spekülasyon amaçlı işlem yapan
yatırımcılar fiyat hareketlerinden kazanç sağlamak üzere risk alırlar. Spekülatörler bu
suretle piyasaların likit olmasını sağlarlar.
Arbitraj Amaçlı İşlemler: Aynı anda, aynı vadeli işlem sözleşmelerinin işlem gördüğü
piyasalar arasındaki fiyat farklarından veya spot piyasa ile vadeli piyasa arasındaki
fiyat farklılıklarından faydalanarak kâr elde etmek amacıyla yapılan işlemlerdir. Aynı
Sıkça Sorulan Sorular
51
anda bir piyasada alım, diğer piyasada da satım yapıldığı için açık pozisyon
taşınmamakta, diğer bir ifadeyle herhangi bir risk alınmamaktadır.
Vadeli işlem piyasalarındaki pozisyon türleri nelerdir?
Vadeli işlem piyasalarında alınan pozisyon türleri şunlardır:
Uzun Pozisyon: Vadeli işlem sözleşmesi satın alarak uzun pozisyon alan taraf,
sözleşmenin vadesi geldiğinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı sözleşmede
belirtilen fiyattan ve miktarda satın almak veya nakdi uzlaşmayı sağlamakla
yükümlüdür.
Kısa Pozisyon: Vadeli işlem sözleşmesi satarak kısa pozisyon alan taraf, sözleşmenin
vadesi geldiğinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı sözleşmede belirtilen fiyat ve
miktarda satmak veya nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlüdür.
Uzun veya kısa pozisyon sahibi olan taraflar pozisyonlarını kapatmak istediklerinde,
kısa pozisyon sahibi iseler aynı sözleşmede alım, uzun pozisyon sahibi iseler aynı
sözleşmede satım yaparak sahip oldukları pozisyonu kapatabilirler.
Vadeli işlemlerin sağladığı avantajlar nelerdir?
Vadeli işlem piyasaları, spot piyasada ortaya çıkan risklerin ortadan kaldırılması veya
yönetilmesi, gelecekteki fiyat değişimlerine karşı bugünden alım-satım satım
yapılması sonucu tarafların olası fiyat dalgalanmalarına karşı korunmalarını sağlar. Bu
piyasalar üreticilere, ithalat ve ihracatçılara, portföy yöneticilerine, bankacılara ve
yatırımcılara fiyatların gelecekteki seyirleri hakkında fikir vererek risk ve stok
yönetiminde yol gösterici olurlar. Vadeli işlem piyasalarında yatırımcılar, spot
piyasalara oranla daha düşük miktarlarda sermaye ile işlem yapabilme şansına
sahiptirler. Spot piyasalarda işlem tutarının tamamı tahsil edilirken, vadeli piyasalarda
"marjin" adı verilen işlem tutarına oranla daha düşük miktardaki teminat tutarı ile
işlem yapılabilmektedir.
Vadeli işlem piyasasında takas merkezinin rolü nedir?
Vadeli işlem piyasasında takas merkezi, alıcı karşısında satıcı, satıcı karşısında alıcı
konumuna geçerek katılımcıların hak ve yükümlülüklerini teminat altına alır. Başka bir
deyişle karşı taraf riskini ortadan kaldırır. Takas merkezi ayrıca, işlem teminatları ile
oluşan kâr ve zararı günlük olarak ilgili hesaplara aktarır.
Libor ve Euribor faiz oranı nedir ve güncel oran nasıl öğrenilebilir?
Londra bankalar arası piyasasında bankaların teminatsız borç verme karşılığında talep
etmiş oldukları faiz oranı olan Libor (London Interbank Offer Rate) her gün British
Bankers' Association (BBA) tarafından belirlenmekte ve söz konusu faiz oranları
BBA'nın Genel Ağ sitesinde bir hafta gecikmeli olarak yayımlanmaktadır. Uluslararası
piyasalarda borç alıp vermede ve türev araçların fiyatlandırılmasında referans faiz
oranı olarak kullanılan libor faiz oranları ile ilgili ayrıntı bilgiye ve geçmişe dönük
Sıkça Sorulan Sorular
52
verilere BBA'nın Genel Ağ sitesindeki (http://www.bba.org.uk) "Historic BBA Libor
Rates" alt başlığından ulaşılabilmektedir. 1999 yılında euronun Avrupa Birliğinin resmi
para birimi olması sonucunda AB içindeki para piyasalarında gösterge niteliğinde faiz
oranı olarak kullanılmaya başlanan Euribor (Euro Interbank Offered Rate) faiz oranları
ile ilgili bilgilere ve geçmişe dönük verilere http://www.emmi-benchmarks.eu/
adresinden ulaşılabilmektedir.
Vadeli işlem piyasasında işlem teminatı ne ifade etmektedir?
Vadeli işlemler piyasasının güvenlik mekanizmasıdır. Yatırımcılar, pozisyon açılırken
öncelikle işlem yapılacak kontrat için öngörülen azami günlük fiyat hareket limitine
yakın başlangıç teminatı yatırmak durumunda olup, teminatlar piyasadaki günlük fiyat
hareketleri karşısında güncelleştirilen ve sürdürme teminatı adı verilen, korunması
gereken alt düzeyin altına düşmemelidir.
Merkez Bankası uluslararası para transferlerini nasıl gerçekleştirmektedir?
Merkez Bankası, 1989 yılından itibaren SWIFT (Society for Worldwide Interbank
Financial Telecommunication) üyesi olup, uluslararası para transferlerini söz konusu
sistem aracılığıyla muhabirlerine gönderdiği ödeme mesajları kanalıyla
gerçekleştirmektedir (Muhabir bankacılığı). Merkez Bankasının Türkiye'den yapılan
uluslararası para transferlerindeki konumu, Türkiye'deki diğer SWIFT üyesi bankaların
konumundan farksızdır. Merkez Bankası, yabancı para ödemeleri için, Türkiye'deki
ticari bankalarca gerçekleştirilen yurt dışı para transferlerinde merkez konumunda
değildir.
TCMB bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası'nın işlevi nedir?
TCMB bünyesinde faaliyet gösteren Bankalararası Para Piyasası (Interbank), bankalar
arasındaki rezerv hareketlerini teşvik etmek, bankacılık sisteminde kaynakların daha
verimli kullanılmasını sağlamak ve kısa vadede nakit fazlası olup bunu plase etmek
isteyen bankalar ile kısa vadeli nakit ihtiyacı bulunup bu ihtiyacını uzun dönemli
varlıklarını elden çıkarmadan karşılamak isteyen bankaların birbirleriyle karşılaşmasını
sağlamak amacıyla, 2 Nisan 1986 tarihinde kurulmuştur. Söz konusu piyasada
bankalar kendilerine tanınan limitler çerçevesinde, önceden belirlenen vadelerde TL
depo alım-satım işlemi gerçekleştirmektedirler. TCMB, 2 Aralık 2002 tarihine kadar bu
piyasada aracı (blind broker) rolü üstlenmekte ve işlem yapan bankalar birbirlerini
bilmeden
TCMB
üzerinden
(TCMB'yi
taraf
kabul
ederek)
işlemlerini
gerçekleştirmekteydiler. 1 Temmuz 2002 tarihinde başlayan TCMB'nin Bankalararası
Para Piyasası'ndaki aracılık işlemlerinden aşamalı çekilme süreci, 2 Aralık 2002
tarihinde tamamlanmıştır. Bu tarihten itibaren TCMB, uygulanan para politikası
çerçevesinde bu piyasada, TCMB faiz oranlarından TL depo borç almak ve borç
vermek suretiyle bir çeşit açık piyasa işlemi gerçekleştirmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
53
TCMB bünyesinde faaliyet gösteren Bankalararası Para Piyasası'nda
gerçekleşen faiz oranlarına nasıl ulaşılır?
Bankaların TCMB bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası'nda gerçekleştirdikleri
işlemlere ait en düşük, en yüksek ve ağırlıklı ortalama basit faiz oranları ile işlem
verilerine
ulaşmak
için
yapılması
gerekenler
aşağıda
sıralanmıştır;
Merkez Bankasının "www.tcmb.gov.tr" Genel Ağ sitesi ana sayfasından "İstatistiklerElektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS)" seçeneğine tıklayınız. "Piyasa Verileri"
bölümünden Bankalararası Para Piyasası İşlem Özetleri'ni tıklayınız. Zaman Serileri
içinde yer alan istediğiniz gözlem değerlerini seçerek Rapor'u tıklayınız. Söz konusu
sayfayı 'text file' olarak kaydediniz. Sonra bu dosyayı Excel ortamında açınız ve
kaydediniz. Rakamların diğer hücrelere kaymadığından emin olunuz.
Geç Likidite Penceresi (GLP) nedir?
Geç likidite penceresi TCMB'nin "borç veren son merci" işlevi çerçevesinde,
bünyesinde faaliyet gösteren Bankalararası Para Piyasası'nda bankalara TL depo borç
verme ve bankalardan TL depo borç alma işlemidir. Geç likidite penceresinde işlemler
gecelik vadede ve 16.00-17.00 saatleri arasında, zorunlu karşılıkların tesis süresinin
son iş gününde ise 16.00-17.15 saatleri arasında gerçekleştirilmektedir. Geç likidite
penceresinden faydalanmak isteyen bankalar teminatları karşılığında limitsiz olarak,
TCMB kotasyonlarından TCMB'ye TL depo borç verebilmekte veya TCMB'den TL depo
borç alabilmektedirler. TCMB'nin geç likidite penceresi TL depo alış kotasyonu, gün içi
işlemler için 10.00-16.00 saatleri arasında ilan ettiği alış kotasyonundan daha düşük,
satış kotasyonu ise daha yüksek olarak Para Politikası Kurulu tarafından
belirlenmektedir.
Hangi döviz havaleleri (yurt içi ve yurt dışı kaynaklı) alıcılarına Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankası aracılığı ile ödenmektedir?
1) TCMB nezdinde hesabı bulunan kişilere (işçi dövizi hesaplarına) ve kuruluşlara yurt
dışındaki muhabirlerimiz aracılığı ile gelen havaleler,
2) Yurt dışındaki sosyal güvenlik kurumlarınca muhabirimiz olan diğer merkez
bankaları aracılığı ile gönderilen maaş havaleleri,
TCMB aracılığı ile ödenmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
54
VIII- Bankacılık
Karşılıksız çeklere ilişkin yasak süresi nedir?
Mahkemelerce verilen yasak dışında, bankaların listesinde isim bulunması nedeniyle
herhangi bir yasak bulunmamaktadır.
Kredi ve kredi kartlarına ilişkin limit ve risk bilgileri, protestolu senet ve
karşılıksız çekler ile negatif nitelikli ferdi kredi ve kredi kartı borçlularına
ilişkin bilgilere nereden ulaşılabilir ?
Türkiye Bankalar Birliği nezdinde kurulan Risk Merkezi (TBB-RM) 28 Haziran 2013
tarihinde faaliyete geçtiğinden "kredi ve kredi kartlarına ilişkin limit ve risk bilgileri,
protestolu senet ve karşılıksız çekler ile negatif nitelikli ferdi kredi ve kredi kartı
borçlularına" ilişkin kayıtlar hakkındaki bilgi talepleri bu tarihten itibaren TCMBca
karşılanmamaktadır. Bu itibarla TBB-RM'nin genel ağ sitesine (www.riskmerkezi.org)
başvurulması gerekmektedir.
Yasal Faiz Oranı nedir?
Merkez Bankasının, 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'da yer
alan kanuni faiz ve temerrüt faizi oranlarını belirleme konusunda herhangi bir yetkisi
bulunmamakta, konunun Merkez Bankasıyla bağlantısı, 3095 sayılı Kanunun Merkez
Bankası reeskont ve avans faiz oranlarına yaptığı atıftan kaynaklanmaktadır. Diğer
taraftan, 3095 sayılı Kanunun 1. maddesinde yapılan değişiklikle Merkez Bankası
reeskont faiz oranlarına yapılan atıf 1 Mayıs 2005 tarihi itibarıyla kaldırılmış olup,
kanuni faiz oranı 1 Mayıs 2005 tarihinden geçerli olmak üzere yıllık yüzde 12 olarak
belirlenmiştir. Bakanlar Kurulunun 19 Aralık 2005 tarih ve 2005/9831 sayılı Kararıyla
kanuni faiz oranı 1 Ocak 2006 tarihinden geçerli olmak üzere yüzde 9'a indirilmiştir.
Güncel yasal faiz oranına, T.C. Maliye Bakanlığı'na ait Genel Ağ sitesi
www.muhasebat.gov.tr adresi "Mevzuat-Tebliğ-Parasal Sınırlar ve Oranlar Hakkında
Genel Tebliği" bölümünde yer alan "Tablo V-Kanuni Faiz ve Temerrüt Faiz
Oranları"ndan ulaşılması mümkündür. 3095 sayılı Kanunun 2. maddesinin ikinci fıkrası
ile Merkez Bankası avans faiz oranlarına yapılan atıf ise halen yürürlüktedir. 3095
sayılı Kanun ve konuyu düzenleyen ilgili Kanun maddelerinin uygulaması ise T.C.
Adalet Bakanlığı'nın görev alanına girmektedir.
Merkez Bankasınca vadesine en çok üç ay kalan senetler karşılığında yapılan reeskont
işlemlerinde uygulanan yıllık iskonto oranları ile avans işlemlerinde uygulanan yıllık
faiz oranlarına Merkez Bankası Genel Ağ sitesinde Para Politikası/Reeskont ve Avans
Faiz Oranları adresinden ulaşılabilmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
55
Merkez Bankasının yayımladığı para ve banka istatistikleri ile Bankacılık
Düzenleme ve Denetleme Kurumunun (BDDK) yayımladığı istatistikler
arasındaki fark nereden kaynaklanmaktadır?
Merkez Bankası para ve banka istatistiklerini, uluslararası istatistik standartlarda
(Birleşmiş Milletler Ulusal Hesaplar Sistemi 2008, Uluslararası Para Fonu Parasal ve
Finansal İstatistikler El Kitabı 2000) yer alan yerleşiklik tanımı gereği bankaların
sadece yurt içi şubelerini kapsayacak şekilde hazırlamaktadır. BDDK ise bankaların
yurt dışı şubelerini de istatistiklerine dahil etmektedir.
Bankalarca mevduat hesaplarına uygulanan hesap işletim ücretleri, havale
işlem ücreti, masraf ve komisyonlar, çek tahsil ücretleri, ferdi kredi kartı
yıllık üyelik ve kullanım ücretleri vb TCMB tarafından mı belirlenmektedir?
Merkez Bankasının bu tür ücret, masraf ve komisyonların düzenlenmesi ve
belirlenmesi konusunda bir görevi bulunmamaktadır. 09 Aralık 2006 tarih ve 26371
sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Mevduat ve Kredi Faiz Oranları ve Katılma
Hesapları Kâr ve Zarara Katılma Oranları ile Kredi İşlemlerinde Faiz Dışında
Sağlanacak Diğer Menfaatler Hakkında 2006/1 sayılı Merkez Bankası Tebliğinin Kredi
Faiz Oranları ve Sağlanacak Diğer Menfaatler başlıklı 4. maddesi ile düzenleme altına
alınan husus sadece bankalarca kredi işlemlerinde faiz dışında sağlanacak diğer
menfaatlere ve tahsil olunacak masraflara ilişkin olup, bunun dışında kalan ücret,
komisyon ve masraflarla ilişkisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla banka ile hesap sahibi
arasında Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerine uygun olarak yapılacak
sözleşmeler çerçevesinde ele alınması gereken bu tür ücretlere ilişkin anlaşmazlıklarla
ilgili başvuruların, T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Tüketicinin ve Rekabetin
Korunması Genel Müdürlüğü'ne ve/veya Türkiye Bankalar Birliği Genel Sekreterliği
Müşteri Şikayetleri Hakem Heyetine yapılması gerekmektedir.
Zamanaşımı nedeniyle bankalarca Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
(TMSF)'nun hesaplarına devredilen tutarlar için nereye başvurulmalıdır?
Yürürlükteki 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ve bu Kanun'dan önce yürürlükte bulunan
25 Nisan 1985 tarih, 3182 sayılı ve 18 Haziran 1999 tarih, 4389 sayılı bankalar
kanunlarının zamanaşımına ilişkin hükümleri uyarınca, bankalar nezdindeki her türlü
mevduat, katılım fonu, emanet ve alacaklardan hak sahibinin en son talep, işlem veya
herhangi bir şekilde yazılı talimatı tarihinden başlayarak 10 yıl içinde aranmayanlar
zamanaşımına tabi olup, zamanaşımına uğrayan tutarlar Tasarruf Mevduatı Sigorta
Fonu'na (TMSF) gelir kaydedilmek üzere bankalarca Fonun TCMB nezdindeki
hesaplarına devredilmektedir. Ancak, ergin (reşit) olmayanlar adına ve yalnızca
bunlara ödeme yapılmak kaydıyla açtırılan hesaplarda zamanaşımı süresi, kişinin
ergin olduğu tarihte işlemeye başlamaktadır.
5411 sayılı Bankacılık Kanunu'nun zamanaşımı maddesinin uygulamasına ilişkin
yönetmelik gereğince bankalar, bir takvim yılı içinde zamanaşımına uğrayan ve tutarı
Sıkça Sorulan Sorular
56
50 Türk lirası ve üzerindeki her türlü mevduat, katılım fonu, emanet ve alacakların
hak sahiplerini, başvuruda bulunmadıkları takdirde hesaplarının Fona devredileceği
hususunda, izleyen takvim yılının ocak ayı sonuna kadar iadeli taahhütlü mektupla
uyarmak zorundadır. Söz konusu mevduat, katılım fonu, emanet ve alacaklar ile tutarı
50 Türk lirasının altındaki her türlü mevduat, katılım fonu, emanet ve alacaklar şubat
ayının başından itibaren bankanın kendi Genel Ağ sitesinde liste halinde üç ay
müddetle ilan edilir. Banka, söz konusu listelerin kendi Genel Ağ sitesinde ilan edildiği
hususunu, şubat ayının on beşinci gününe kadar ülke genelinde yayım yapan tirajı en
yüksek iki gazetede iki gün süreyle ilan eder. Genel Ağ sitelerinde ilan edilen listeler,
bankalar tarafından eşzamanlı olarak ayrıca Fona gönderilir. Fon bu listeleri nisan
ayının sonuna kadar konsolide edilmiş olarak kendi Genel Ağ sitesinde yayımlar.
İlan edilen zamanaşımına uğramış her türlü mevduat, katılım fonu, emanet ve
alacaklardan mayıs ayının on beşinci gününe kadar hak sahibi veya mirasçıları
tarafından aranmayanlar, faiz ve kâr payları ile birlikte mayıs ayı sonuna kadar Fonun
TCMB nezdindeki hesaplarına devredilir. Bankalar, bu durumu, hak sahiplerinin kimlik
bilgileri, adresleri ve haklarının faiz ve kâr payları ile birlikte ulaştıkları tutarlar
gösterilmek suretiyle düzenlenecek bir liste ile devir tarihinden itibaren bir hafta
içinde Fona bildirmekle yükümlüdür. Devir listeleri Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankasına gönderilmediğinden ve yetkili kurum TMSF olduğundan zamanaşımına
ilişkin yapılacak başvuruların anılan Fona yapılması gerekmektedir.
Mevduat faiz oranlarına nasıl ulaşabilirim?
Bankaların azami mevduat faiz oranlarına Bankamızın Genel Ağ sitesinde
veriler/bankacılık verileri/azami mevduat faiz oranları adresinden ulaşılabilir. Kıdem
tazminatlarının hesaplanmasında da söz konusu bağlantıdan ulaşılan azami TL
mevduat faiz oranları kullanılmaktadır.
Bankalarca, Bankamıza bildirilen azami mevduat faiz oranları bankaların mevduat
kabulünde uygulayabilecekleri azami ( en yüksek ) oranlar olup, şubelerinde veya
Genel Ağ aracılığı ile ilan ettikleri ve fiilen uyguladıkları faiz oranları ile farklılık
gösterebilmektedir. Dolayısıyla, bankalar Bankamıza bildirdikleri söz konusu azami
faiz oranlarını geçmemek kaydıyla, farklı tutar ve vadedeki mevduat hesaplarına
müşteri bazında farklı faiz oranları uygulayabilmektedirler.
Bankalarca Türk lirası, Amerikan doları ve euro cinsinden açılan vadeli hesaplara
uygulanan faizlerin ağırlıklı ortalamaları ise TCMB Genel Ağ sitesinde yer alan VerilerBankacılık Verileri altında "Ağırlıklı Ortalama Mevduat Faiz Oranları" adıyla
yayımlanmaktadır. Faiz oranları sektörün ağırlıklı ortalama faiz oranları olup, ilgili ay
sonuna kadar açılmış olan (stok) mevduat tutarlarının müşteri bazında her bir
mevduata uygulanan faiz oranları ile ilişkilendirilmesi ve yıl bazına getirilmesiyle
hesaplanmaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular
57
Yabancı para cinsinden (döviz) borçları ödemelerinin gecikmesi halinde
uygulanacak faiz oranlarına nasıl ulaşabilirim?
3095 Sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un 4/a maddesi hükmü
uyarınca, sözleşmede daha yüksek akdi veya gecikme faizi kararlaştırılmadığı
hallerde, yabancı para borcunun faizi olarak devlet bankalarının o yabancı para ile
açılmış bir yıl vadeli mevduat hesabına ödediği en yüksek faiz oranının uygulanması
gerekmektedir. Söz konusu faiz verilerine Bankamızın Genel Ağ sitesinde
veriler/bankacılık verileri/azami mevduat faiz oranları adresinden ulaşılabilir.
Kredi faiz oranlarına nasıl ulaşabilirim?
Bankalarca TL üzerinden açılan tüketici kredisi alt kalemlerinden nakit, taşıt ve konut
kredisi ile ticari kredi ağırlıklı ortalama faiz oranları, Merkez Bankası Genel Ağ sitesi
Elektronik Veri Dağıtım Sistemi'nde (EVDS) (http://evds.tcmb.gov.tr) yer alan ParaBanka Verileri altında "Bankalarca TL Üzerinden Açılan Kredilere Uygulanan Ağırlıklı
Ortalama Faiz Oranları" adıyla yayımlanmaktadır. Faiz oranları sektörün ağırlıklı
ortalama faiz oranları olup, ilgili hafta içinde banka bazında fiilen kullandırılan kredi
tutarlarının kredi türleri itibarıyla müşteri bazında her bir krediye uygulanan faiz
oranları ile ilişkilendirilmesi ve yıl bazına getirilmesiyle hesaplanmaktadır.
Kredi Kartı Kanunu çerçevesinde Merkez Bankası'nın görevi nedir?
1 Mart 2006 tarihinde yürürlüğe giren 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları
Kanunu’nun 26. maddesi ile, kredi kartı işlemlerinde uygulanacak azami akdi ve
gecikme faiz oranlarının Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca belirlenmesi ve
belirlenen oranların üç ayda bir açıklanması hükmü getirilmiştir. Merkez Bankasına
verilen yetki ile bankaların kredi kartlarına uyguladıkları faiz oranlarının büyük
farklılıklar göstermelerinin ve bazı bankaların sektör ortalamalarının oldukça üzerinde
faiz uygulamalarının önüne geçilmesi ve makul düzeylerde faiz oluşumuna ortam
hazırlanması amaçlanmıştır.
Bu itibarla TCMB, bankalarca kredi kartlarına uygulanacak azami akdi ve gecikme faiz
oranlarını 2 Nisan 2006 tarihinden itibaren üç aylık dönemler itibarıyla belirlemekte
olup, bankalar bu oranları geçmemek üzere kredi kartlarına uygulayacakları faiz
oranlarını serbestçe belirlemektedirler.
Bankalarca kredi kartı işlemlerinde uygulanacağı bildirilen en yüksek akdi
faiz ve gecikme faiz oranlarına nasıl ulaşabilirim?
Kredi kartı piyasasında rekabetin ve şeffaflığın artırılması ve kredi kartı kullanıcılarının
bilgilendirilmesi amacıyla, nakit çekilişler de dahil olmak üzere, bankalarca kredi kartı
işlemlerinde uygulanacağı bildirilen en yüksek akdi faiz ve gecikme faiz oranları,
05 Nisan 2006 tarihinden itibaren TCMB Genel Ağ sitesinde veriler/bankacılık verileri
bölümünde banka bazında yayımlanmaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular
58
IX- Kurum, Kuruluş ve Avrupa Birliği ile İlişkiler
Avrupa Birliğine girilmesi durumunda, Merkez Bankasının iç yapısı ve
işlevlerinde ne gibi değişiklikler olması söz konusudur?
Bir aday ülke AB üyesi olduğunda, ülkenin merkez bankası da Avrupa Merkez
Bankaları Sistemi (AMBS) olarak adlandırılan, AB üyesi ülkeler arasında ortak para
politikasının uygulanmasından sorumlu kurumsal yapının bir parçası haline
gelmektedir. AMBS, Avrupa Merkez Bankası (AMB) ile AB'ye üye ülkelerin merkez
bankalarından oluşmaktadır. AMBS'nin başlıca görevleri "Euro Bölgesi" olarak
adlandırılan Ekonomik ve Parasal Birlik (EPB) üyesi ülkelerde uygulanacak tek para
politikasını belirlemek ve uygulamak, döviz işlemlerini gerçekleştirmek, döviz
rezervlerini tutmak ve yönetmek, ayrıca ödeme sistemlerinin kesintisiz işleyişini
sağlamaktır.
AB üyesi olmak otomatik olarak EPB üyesi olmak anlamına gelmemektedir. Kopenhag
kriterlerini yerine getirerek AB üyesi olan bir ülke, ancak tek parayı kullanmak için
gerekli Maastricht Kriterlerini sağladığı takdirde EPB üyesi olabilmektedir. Ancak bu
gerçekleşinceye kadar AB üyesi ülke EPB'ye üyelik açısından "derogasyonlu" (istisnalı)
üye devlet statüsünde bulunmaktadır. Öte yandan, Maastricht Antlaşması tüm AB
üyesi ülkelerin EPB'ye dahil olmalarını öngörmektedir. Bu nedenle, EPB'ye dahil
olmayan AB ülkeleri EPB'ye dahil ülkelerin merkez bankaları ile AMB'den oluşan
"Eurosistem" dışında kalsalar dahi, AMBS'nin birer parçasıdırlar. Bununla birlikte, EPB
dışında kalan ülkeler, Avrupa Topluluğu Kurucu Antlaşması’nın 122. maddesine göre,
AMBS'nin getirdiği hak ve yükümlülüklere tabi olmamakta ve dolayısıyla, ortak para
politikasına ilişkin kararların alınmasında söz sahibi olamazlarken, AMBS'nin diğer
görevlerinin yerine getirilmesinden sorumlu tutulmaktadırlar. Bu çerçevede, Türkiye
AB üyesi olduğunda, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Eurosistem'e dahil
olmamakla birlikte AMBS'nin bir parçası olacak, ancak EPB üyeliği henüz
gerçekleşmediğinden,
para
politikasını
yine
kendisi
belirleyecektir.
EPB üyeliği gerçekleştiğinde ise Merkez Bankası, diğer EPB üyesi ülkelerin merkez
bankaları gibi para politikasını belirleme yetkisini AMB'ye devredecek ve hedefi EPB
içinde fiyat istikrarını sağlamak olan AMB'nin operasyonlarını yürüten bir birim olarak
görev yapacaktır. Merkez Bankası, AMB'nin direktif ve tavsiyelerine göre hareket
edecek olmakla beraber işlerliğini yitirmeyecek, kaynak tahsilatı, kredi dağıtımı,
ödeme sistemleri yönetimi, finansal istikrarın sağlanması vb. gibi kendi alanında
yetkilerini koruyarak etkinliğini sürdürecektir. AMB'de bugünkü yapı korunduğu
takdirde, Merkez Bankası Başkanı aynı zamanda AMB'nin para politikasını belirleyen
üst karar organı olan Yönetim Konseyinin bir üyesi olarak yerini alacaktır. Merkez
Bankası para basma yetkisi ile beraber, döviz rezervlerinin ve altınlarının bir kısmını
da
AMB'ye
devredecek
ve
karşılığında
AMB'nin
hissedarı
olacaktır.
Bu süreçte, AMB standardına uyum konusunda, Merkez Bankasının muhasebe
sistemlerinden, istatistiki raporlama yöntemlerine kadar birçok değişiklikler yapması
Sıkça Sorulan Sorular
59
gerekecektir. Bu konulardaki çalışmalar hali hazırda uyum çalışmaları çerçevesinde
sürdürülmektedir.
Avrupa Birliğine uyum sürecinde Merkez Bankasına düşen görevler
nelerdir?
Maastricht Anlaşmasının 109. maddesi ve Avrupa Merkez Bankaları Sistemi (AMBS) ve
Avrupa Merkez Bankası (AMB) Statüsünün 14. maddesinin 1. bendinde, "Her üye
ülke, en geç AMB'nin kuruluşuna kadar, ulusal merkez bankaları kanunları da dahil
olmak üzere ulusal kanunlarını bu Antlaşma ve bu Statü ile uyumlu hale getirilmesini
sağlar" hükmü yer almaktadır. Dolayısıyla, AB'ye girmeden önce Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası Kanununun da AMBS Statüsüne tam uyumlu hale getirilmesi
gerekecektir. Özellikle Merkez Bankasının sorumlu olduğu fasıllarla ilgili olmak üzere,
Bankanın AB'ye üyelik öncesinde yerine getirmesi gereken çeşitli yükümlülükleri
bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri; "Fasıl 17: Ekonomik ve Parasal Politika"
altında Merkez Bankası bağımsızlığının (kişisel, kurumsal, operasyonel ve mali açıdan)
güçlendirilmesi ve "Fasıl 18: İstatistiksel" altında Banka tarafından yayımlanan bir
takım istatistiksel verilerin (mali hesaplar, ödemeler dengesi, para ve maliye) AB ve
AMB kriterlerine uygun olarak yayımlanmasıdır. Ayrıca, 31.12.2008 tarihli Resmi
Gazete'de AB Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı ile AB
Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programının Uygulanması,
Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair 2008/14481 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
yayımlanmış olup, AB Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal
Programında, Sermayenin Serbest Dolaşımı ve Mali Hizmetler Faslı kapsamında
ödeme sistemleri ve hizmetleri ile elektronik para kuruluşları alanında 2009-2011
döneminde çıkarılmak üzere "Ödeme Sistemleri Kanunu" hazırlanması sorumluluğu
TCMB’ye verilmiştir.
Avrupa Birliği
katılmaktadır?
müzakere
sürecine
Merkez
Bankası
hangi fasıllarda
Türkiye ve AB arasında "katılım müzakereleri", 17 Aralık 2004 tarihli Brüksel Avrupa
Konseyi toplantısında alınan karar doğrultusunda, 3 Ekim 2005 tarihinde resmen
başlamıştır. Katılım müzakereleri sürecinin ilk aşaması olan "tarama süreci", yine 3
Ekim 2005 tarihinde gerçekleştirilen Hükümetler Arası Konferans (HAK) ile başlamış
ve 13 Ekim 2006 tarihinde tamamlanmıştır. Tarama çalışmaları 33 fasıl altında
gerçekleştirilmiştir. Bunlardan 12 fasılda, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarama
toplantılarına katılmıştır. Merkez Bankasını doğrudan ilgilendiren ve tarama
toplantılarında sunumlara katkıda bulunulan 6 fasıl; "4. Sermayenin Serbest
Dolaşımı", "9. Mali Hizmetler", "17. Ekonomik ve Parasal Politika", "18. İstatistik",
"32. Mali Kontrol" ve "33. Mali ve Bütçesel Hükümler"dir. Merkez Bankasının
doğrudan ilgili olmadığı diğer 6 faslın ise yalnızca tarama toplantılarına katılım
sağlanmıştır. Söz konusu fasıllar; "2. İşçilerin Serbest Dolaşımı", "6. Şirketler
Hukuku", "16. Vergilendirme", "19. Sosyal Politika ve İstihdam", "28. Tüketici ve
Sıkça Sorulan Sorular
60
Sağlığın Korunması" ile "30. Dış İlişkiler"dir. Tarama çalışmalarının ardından, aday
ülke tarafından her bir fasıl için mevzuatın müktesebata uyum durumu, uyum
takvimi, uygulama için ihtiyaç duyulan geçiş dönemi/istisna talepleri ve gerekçeleri ile
kurumsal yapıya ilişkin bilgileri içeren "Pozisyon Belgesi" hazırlanmaktadır. Bu
çerçevede, Merkez Bankası özellikle doğrudan ilgili olduğu fasıllarda belirtilen
çalışmaya katkı sağlamaktadır. Pozisyon Belgeleri temelinde, ulusal hukuk sisteminin
AB'nin hukuk sistemine uyum sağlamasına yönelik çalışmaların gerçekleştirildiği "fiili
müzakere" sürecinde de Merkez Bankası görev alacaktır. Bu kapsamda, genel olarak,
AB üyeliği ile birlikte Merkez Bankasının bir parçası haline geleceği Avrupa Merkez
Bankaları Sistemine (AMBS) uyumuna ilişkin düzenlemeler ve bu kapsamda özellikle
Merkez Bankası bağımsızlığını daha da pekiştirmeye yönelik Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası Kanununda yapılacak ek değişiklikler AB'ye üyelik öncesinde
gerçekleştirecektir.
Avrupa Birliği kurumları ile Merkez Bankasının ilişkileri nelerdir?
TCMB'nin başta Avrupa Komisyonu ve AMB olmak üzere AB kurumları ile yoğun ikili
ilişkileri bulunmaktadır. TCMB, her sene kendi konuları ile ilgili olarak düzenli bir
şekilde Komisyon toplantılarına katılmaktadır. Komisyon tarafından, biri baharda,
diğeri sonbaharda olmak üzere senede iki defa Brüksel'de uzmanlar seviyesinde
düzenlenen ve aday ülkelere ilişkin olarak her sene dönemsel yayımlanan rapor ve
istatistiklere temel oluşturmak üzere "Aday Ülkeler Ekonomik Tahmin" toplantılarına
katılım sağlanmaktadır. TCMB, AB içinde özerk bir yapıya sahip olan, fakat
Komisyonla ortaklaşa çalışan Ekonomik ve Mali Komite (EFC) ile de ilişki içindedir. Bu
kapsamda, EFC tarafından her sene Brüksel'de uzman düzeyinde yapılan toplantılara
katılım sağlanmaktadır. Söz konusu toplantılarda, aday ülkelerin Katılım Öncesi
Ekonomik Programları (KEP) değerlendirilmekte ve ECOFIN Bakanlar Diyaloğu
toplantısında kabul edilmek üzere hazırlanan sonuç bildirgesi şekillendirilmektedir.
Takip eden süreçte yine Brüksel'de düzenlenen "EFC Üst Düzey Ekonomik Diyalog"
toplantılarına katılım sağlanarak, uzman düzeyinde şekillendirilen sonuç bildirgesine
son hali verilmektedir. Son olarak, AB ve Aday Ülke Ekonomi ve Maliye Bakanlarının
bir araya geldiği ECOFIN Bakanlar Diyaloğu toplantısı gerçekleştirilmektedir. Söz
konusu toplantılara 2004 yılından itibaren ekonomi/maliye bakanlarının yanı sıra
merkez bankası başkanları da katılmaktadır. TCMB, AMB ile de uzun zamandır ikili
ilişkiler içindedir. Bu kapsamda 2002 yılından bu yana düzenli olarak "Üst Düzey
Politika Diyaloğu" toplantıları gerçekleştirilmektedir. İkili ziyaretler haricinde, TCMB
her sene AMB ile Avrupa Komisyonu tarafından ortaklaşa düzenlenen Avrupa-Akdeniz
(EuroMed) Merkez Bankaları çalıştaylarına da katılım sağlamaktadır.
TCMB AB'ye üyelik sürecinde hangi platformlar dahilinde faaliyetlere
katılmaktadır?
TCMB'nin katılım sağladığı platformlardan, ilki uzman düzeyinde çalıştaylar, ikincisi ise
merkez bankası başkanlarının katıldığı toplantılar olmak üzere iki aşamada
Sıkça Sorulan Sorular
61
gerçekleştirilen "Avrupa-Akdeniz Ortaklığı Toplantıları"dır. Söz konusu toplantılar,
AB'ye üye ülkeler ve Akdeniz ülkeleri Dışişleri Bakanları tarafından 1995 yılında
Barselona'da düzenlenen bir konferansta, AB ve Akdeniz ülkeleri arasında ikili ve çok
taraflı iş birliğinin başlatılmasını öngören ve Cezayir, Fas, Filistin, İsrail, Lübnan, Mısır,
Suriye, Tunus, Türkiye ile Ürdün'ün dahil olduğu "Barselona Süreci"nden ayrı, ancak
"Süreç"e dahil ülkeler ile Euro Bölgesi’nin ortak ilgi alanlarını kapsayan bir
platformdur. TCMB'nin katılım sağladığı diğer bir platform, Frankfurt Belediyesi,
Deutsche Bank, Commerzbank ve Dresdner Bank tarafından düzenlenen ve politika
yapıcılar, işadamları ve bankacılar tarafından Avrupa gündeminin tartışılmasını
amaçlayan "Avrupa Bankacılık Kongresi"dir.
TCMB'nin Türkiye-AB Mali İşbirliği süreci çerçevesinde yararlandığı AB
Katılım Öncesi Mali Yardım Programları nelerdir?
TCMB, AB'ye aday ülke kurumları tarafından gerçekleştirilecek mevzuat uyumu,
uygulaması ve idari altyapının oluşturulması çalışmalarındaki kısa dönemli teknik
destek ihtiyaçlarını, Teknik Destek Bilgi Değişim Ofisi TAIEX projeleri ile
karşılamaktadır. Buna ek olarak TCMB, müktesebat uyumu ve kurumların proje
hazırlamaları için kısa dönemli teknik destek ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla
gerçekleştirilen AB Entegrasyon Sürecinin Desteklenmesi Faaliyetlerinden (Support
Activities to Strengten the European Integration-SEI) de yararlanmaktadır.
Ayrıca, Hollanda'nın AB müktesebatının uygulanması konusunda geliştirdiği ikili iş
birliği projeleri vasıtasıyla aday ülkelere yardımcı olmayı amaçladığı bir program olan
MATRA kapsamında da teknik yardım almaktadır.
Avrupa Birliğine katılım gerçekleştiği zaman Türkiye'nin para birimi "euro"
mu olacaktır?
AB'ye üye olmamız durumunda para birimimiz yine Türk lirası olacaktır. Euro, AB'ye
değil Ekonomik ve Parasal Birliğe (EPB) katılan ülkelerin ortak parasıdır. Bir ülke
AB'ye girdikten sonra Maastricht Kriterlerini yerine getirinceye kadar kendi ulusal
parasını kullanmaktadır. Bu kriterleri yerine getiren ülke ise EPB'ye katılmakta ve
kendi ulusal parasını bırakıp euroya geçmektedir.
Avrupa Döviz Kuru Mekanizması (ERM-II) nedir? Türkiye ne zaman ERM-II
üyesi olacaktır?
ERM-II, ulusal paranın euroya karşı, belirlenen bir merkezi parite etrafında (+/-)
yüzde 15 aralığında dalgalanmasını öngören, sabit fakat ayarlanabilir bir döviz kuru
rejimidir. ERM II, Ekonomik ve Parasal Birliğe (EPB) katılmak isteyen ülkenin kur
istikrarını
test
etmeye
yönelik
bir
bekleme
odası
niteliğindedir.
EBP'ye giriş kriterleri olan Maastricht Kriterlerine göre, bir ülkenin EPB üyesi
olabilmesi için döviz kurunun en az iki yıl devalüasyona uğramadan euroya karşı
belirlenen merkezi parite etrafında (+/-) yüzde 15 aralığında dalgalanması
gerekmektedir. Standart dalgalanma bandı (+/-) yüzde 15 olmakla birlikte uygun
Sıkça Sorulan Sorular
62
görüldüğü takdirde daha dar bir bant da belirlenebilmektedir (Örnek: Danimarka yüzde ±2.25). Merkezi parite ve dalgalanma bantları, üye ülkelerin maliye bakanları,
AMB'nin ve ulusal merkez bankalarının başkanları ve Avrupa Komisyonu ile birlikte
belirlenmektedir. Türkiye, ancak AB üyeliği ile birlikte veya AB üyeliği sonrasında
ERM-II'ye dahil olabilecektir. ERM-II'de en az iki yıl kalınması gerekmekte ve döviz
kurunda bir devalüasyon olması durumunda iki yıllık süre yeniden başlatılmaktadır. Bu
bağlamda, Türkiye'nin ERM-II'ye giriş öncesinde, makroekonomik istikrarı kalıcı
şekilde sağlamış ve yapısal reformları gerçekleştirmiş olması, ERM-II'de geçecek iki
yılın sorunsuz şekilde atlatılmasına katkıda bulunacaktır.
Ekonomik ve Parasal Birliğe (EPB) girmek için Türkiye'nin hangi kriterleri
yerine getirmesi gerekmektedir?
EPB'ye giriş için ön koşul niteliği taşıyan Maastricht kriterleri, 7 Şubat 1992 tarihinde
imzalanan Maastricht Antlaşmasının 109. maddesinde tanımlanmıştır. Bu kriterler,
enflasyon oranının, Birlik içinde en düşük enflasyona sahip üç ülkenin enflasyon
ortalamalarından en fazla 1,5 yüzde puan üzerinde olması; uzun vadeli faiz oranının,
Birlik içinde en düşük enflasyona sahip üç ülkenin uzun vadeli faiz oranlarının
ortalamasının en fazla 2,0 puan üzerinde olması; kamu borcunun gayri safi yurt içi
hasılaya oranının yüzde 60'ın altında olması; bütçe açığının gayri safi yurt içi hasılaya
oranının yüzde 3'ün altında olması ve döviz kurunun en az iki yıl devalüasyona
uğramadan Avrupa Döviz Kuru Mekanizmasında belirlenen bir aralıkta dalgalanması
olarak sıralanmaktadır.
Guvernörler Kulübü nedir? Ne zaman ve ne amaçla kurulmuştur?
Guvernörler Kulübü, Orta Asya, Karadeniz ve Balkanlar'daki üye ülke merkez
bankaları ile ikili ilişkileri geliştirmek, bankacılık ve mali alanlarda teknik iş birliği
olanaklarını araştırmak, finans ve merkez bankacılığı konularında bilgi alış verişini,
eğitim eş güdümünü ve iş birliğini gerçekleştirmek üzere kurulan bir oluşumdur. İlk
kez 1997 yılında Merkez Bankasının girişimleriyle gündeme gelen Guvernörler Kulübü
fikri, 1 Mayıs 1998 tarihinde Türkiye dahil 10 üye merkez bankası başkanlarının
imzaladıkları protokol ile gerçekleşmiş ve resmi bir hüviyete bürünmüştür. Halihazırda
Kulübün üyesi olan 21 ülke: Arnavutluk, Azerbaycan, Bosna Hersek, Bulgaristan, Çin,
Ermenistan, Gürcistan, İsrail, Kazakistan, Kırgızistan, Makedonya, Moldova, Polonya,
Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Karadağ, Tacikistan, Türkiye, Ukrayna ve
Yunanistan'dır. 9 Nisan 2011 tarihinde, Kulübe en son Çin Merkez Bankası katılmıştır.
Yukarıda bahsi geçen amaçları gerçekleştirmek üzere üye ülke merkez bankaları yılda
iki kez başkanlar düzeyinde toplanmakta ve bu toplantılarda üye ülkelerde uygulanan
para politikaları ve karşılaşılan sorunlar tartışılmakta, istatistiki bilgi alışverişinde
bulunulmaktadır. Ayrıca, yılda bir kez uzmanlar düzeyinde bir toplantı
gerçekleştirilmektedir. Söz konusu uzmanlar toplantılarında, merkez bankacılığı, para
ve kur politikaları, bankacılık, enflasyon hedeflemesi gibi konular tartışılmaktadır.
1998-2000 yılları arasında Kulüp Başkanlığını ve ev sahipliğini yürüten Merkez
Sıkça Sorulan Sorular
63
Bankası, 2001-2002 yılları için bu görevini Yunanistan'a devretmiştir. Sekreterya
görevini, 2003-2004 yıllarında Romanya, 2005-2006 yıllarında Rusya Federasyonu,
2007-2008 yıllarında Sırbistan ve Karadağ ortaklaşa olarak, 2009–2010 yıllarında
Kazakistan yerine getirmiştir. 2011 yılı için Kulüp Sekreteryası tekrar ülkemize geçmiş
olup ilk toplantı 8-10 Nisan 2011 tarihlerinde İstanbul’da, ikinci toplantı 7-9 Ekim
2011 tarihlerinde Kapadokya’da düzenlenmiştir.
2012 yılında Azerbaycan ve
Polonya’da, 2013 yılında Çek Cumhuriyeti ve Ermenistan’da, 2014 yılında Bulgaristan
ve Moldova’da, 2015 yılında Çin Halk Cumhuriyeti’nde birer toplantı
gerçekleştirilmiştir.
Merkez Bankasının Hazine ile temel ilişkisi nedir?
1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununun 41. maddesi uyarınca ,
Hükümetin mali ajanı sıfatı ile Hazine adına Devlet İç Borçlanma Senetlerinin (DİBS)
mali servisini yapmaktadır. Bu çerçevede Merkez Bankası, DİBS'lerin birincil piyasada
ihracına
aracılık
etmekte,
vadesi
gelen
senetlerin
geri
ödemelerini
gerçekleştirmektedir. Ayrıca Merkez Bankası, Hükümetin haznedarı sıfatı ile gerek
yurt içinde gerek yurt dışında devletin tüm tahsilat ve ödemelerini, her türlü para
nakil ve havale işlerini ücretsiz olarak yürütmekle görevlidir. Bunun yanı sıra
Hükümetin mali ve ekonomik müşavirliğini yapma görevi çerçevesinde Merkez
Bankası, iç borç yönetimi başta olmak üzere mali ve ekonomik konularda Hazineye
danışmanlık yapmaktadır.
Merkez Bankası tarafından Hazineye kullandırılan kısa vadeli avans
uygulaması neden kaldırılmıştır?
Hazine'nin finansman ihtiyacını Merkez Bankasından kısa vadeli avans imkanı
kullanarak karşılaması, Merkez Bankasının karşılıksız para basması anlamına gelmekte
olup, enflasyonist baskıları artırarak uzun vadede ekonomik istikrara zarar veren bir
uygulamadır. Bu nedenle, Merkez Bankasının temel görevi olan fiyat istikrarını
sağlamak ve bu doğrultuda para politikalarını bağımsız olarak yürütebilmek ilkesi ile
çelişen bu uygulama, 1994 yılından başlayarak kademeli olarak sınırlandırılmış, 25
Nisan 2001 tarihli Merkez Bankası Kanunu ile yürürlükten tamamen kaldırılmıştır.
Merkez Bankası karının ne kadarı Hazineye devredilmektedir?
Merkez Bankası kârı, 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununun 60.
maddesi doğrultusunda dağıtılmaktadır. Buna göre; Merkez Bankasının yıllık safi
kârının yüzde 20'si ihtiyat akçesine, hisse senetlerinin nominal değerleri üzerinden
yüzde 6 oranında ilk kâr hissesi olarak hissedarlara, yukarıdaki yüzdeler tutarının
düşürülmesinden sonra kalan miktarın en çok yüzde 5'i, iki aylık maaş tutarını
geçmemek üzere Banka mensuplarına ve yüzde 10'u fevkalade ihtiyat akçesine, hisse
senetlerinin nominal değerleri üzerinden Genel Kurul kararıyla en çok yüzde 6
nispetinde ikinci kâr hissesi olarak hissedarlara dağıtılmakta, bu dağıtımdan sonra
kalan bakiye ise Hazineye verilmektedir. Kârın dağıtımı ile ilgili ayrıntılı bilgilere TCMB
Sıkça Sorulan Sorular
64
Genel Ağ sitesinde (www.tcmb.gov.tr) "Banka
Raporlar/Yıllık Rapor" menüsünden ulaşılabilmektedir.
Hakkında/Mali
Tablolar
ve
Merkez Bankası, BDDK ile nasıl bir ilişki içindedir?
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Bankalar Kanunu ve ilgili diğer
mevzuatın, Kanun’da gösterilen yetkiler çerçevesinde düzenlemeler de yapmak
suretiyle uygulanmasını sağlamak, uygulamayı denetlemek ve sonuçlandırmak,
tasarrufların güvence altına alınmasını temin etmek ve Kanunla verilen diğer görevleri
yapmak
ve
yetkileri
kullanmak
üzere
kurulmuş
bulunmaktadır.
BDDK'nın faaliyete geçmesinden önce, 31 Ağustos 2000 tarihinde, mali piyasalardaki
güven ve istikrarın teminine yönelik olarak Merkez Bankası, Hazine Müsteşarlığı ve
BDDK arasında bu kuruluşların kendi görev, yetki ve sorumlulukları çerçevesinde
yapılacak iş birliği ve politika uyumunu sağlamak amacıyla bir İşbirliği Protokolü
imzalanmıştır.
Mali piyasaların ve finansal sistemin izlenmesine ilişkin olarak Kanunu’nun verdiği
görevlerle ilgili olarak Merkez Bankası, bankalar ve özel finans kurumlarının denetim
ve düzenlenmesinden sorumlu BDDK ve Hazine Müsteşarlığı arasındaki iş birliği ve
bilgi paylaşımı, mevcut Protokol ve ihtiyaçlar doğrultusunda düzenlenen ek
Protokoller ile sürdürülmektedir.
Merkez Bankası diğer ülke merkez bankaları ile nasıl bir ilişki içindedir?
Türkiye, içinde bulunduğu coğrafi konum itibarıyla, bölge ülkeleri ile yakın ilişkiler
sürdürürken, Merkez Bankasının da diğer merkez bankaları ile olan ilişkileri
yoğunlaşmakta ve yakınlaşmaktadır. Ülkemizin Avrupa Birliğine ve Euro Bölgesine
üyelik stratejisi çerçevesinde başta Avrupa Merkez Bankası ve AB üyesi ülke merkez
bankaları ile olan teknik işbirliği çalışmaları sürerken, Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası, merkez bankacılığı konusunda Orta Asya, Karadeniz ve Balkan ülkeleri
arasındaki görece tecrübesi çerçevesinde de söz konusu ülke merkez bankaları ile
teknik konularda destek, eğitim ve bilgi alışverişini de sürdürmektedir.
Ayrıca, küreselleşmenin dünya ekonomilerini birbirine yakınlaştırması ve bağlaması,
diğer ülkelerdeki gelişmelerin dikkatle takip edilmesi zorunluluğunu doğurmaktadır.
Bu çerçevede dünya ekonomilerindeki gelişmeleri yakından takip eden Merkez
Bankası, gerektiğinde sadece bölge ülkeleri ile değil, dünyanın her tarafındaki ülke
merkez bankaları ile bilgi alışverişinde bulunabilmektedir.
Merkez Bankası kamu kurumlarına neden kredi vermemektedir?
Modern merkez bankacılığı ilkeleri çerçevesinde, merkez bankalarının temel görevi
kamu açıklarını finanse etmek değil, fiyat istikrarını sağlamak olduğu yönünde fikir
birliği bulunmaktadır. Bu eğilim, özellikle 1980'lerden sonra yaygınlaşmış, tüm
dünyada merkez bankaları kanunları değiştirilerek, merkez bankalarının kamuya kredi
vermeleri sınırlandırılmıştır. Buradaki temel amaç, merkez bankası kaynaklarının kamu
açıklarının finanse edilmesi yolunda kullanılmasının önüne geçilerek, fiyat istikrarı
Sıkça Sorulan Sorular
65
temel amacı üzerinde yoğunlaşmasına imkan tanımaktır. Zira, kamu açıklarını finanse
eden bir merkez bankasının fiyat istikrarını sağlaması çok güçtür. Avrupa Birliğinin
ekonomik kriterleri olan Maastricht Kriterlerine de uygun olan bu ilke, karşılıksız para
basımını önleme açısından da son derece önemli bir bağımsızlık ilkesidir. Bu
çerçevede, 25 Nisan 2001 tarihinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu'nda
yapılan değişiklikle Merkez Bankasının temel amacı fiyat istikrarını sağlamak olarak
netleşmiş, Hazineye ve kamu kurum ve kuruluşlarına avans vermesi, kredi açması ve
bu kuruluşların ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan satın alması
yasaklanmıştır. Böylece, Merkez Bankasının araç bağımsızlığı da kuvvetlendirilmiştir.
Türkiye - IMF ilişkilerinde Merkez Bankasının rolü nedir?
Türkiye, Uluslararası Para Fonuna (IMF) 1947 yılında üye olmuştur. IMF Ana
sözleşmesi hükümleri uyarınca, her üye ülke Fon ile ilişkilerini Hazine, Maliye
Bakanlığı ve Merkez Bankası aracılığı ile sürdürmek zorundadır. Türkiye'nin IMF ile
ilişkilerinde "mali ajan" görevini Hazine Müsteşarlığı yerine getirmektedir.
Merkez Bankası ise; IMF varlıklarının, nezdindeki I ve II no.lu hesaplar ile "Menkul
Kıymet" hesaplarında yer almasının temininden (muhafaza kurumu) sorumludur.
Merkez Bankası Başkanı IMF'nin en yetkili organı olan Guvernörler Kurulu'nda,
Türkiye'yi Guvernör Vekili sıfatıyla temsil etmektedir. Stand-by düzenlemeleri IMF
tarafından üye ülkeye, Genel Kaynaklar Hesabından belirlenmiş bir tutarı belirli bir
sürede kullanma imkanı sağlar. Bu kapsamda verilen niyet mektupları, ülke adına
Ekonomiden Sorumlu Bakan ile Merkez Bankası Başkanı'nın imzasını taşımaktadır. Söz
konusu niyet mektubu, ülkenin IMF ile uygulayacağı program çerçevesinde takip
edeceği politikaları, bu politikaları uygularken kullanacağı araçları ve ulaşacağı
hedefleri ortaya koyan ve IMF Başkanı'na hitaben yazılan bir belgedir.
Türkiye-Dünya Bankası (IBRD) ilişkilerinde Merkez Bankasının rolü nedir?
Dünya Bankası (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası - IBRD - The International
Bank for Reconstruction and Development) Ana Sözleşmesi uyarınca, üye ülkeler
Banka ile ilişkilerini Hazine veya Merkez Bankası benzeri bir "mali ajan" aracılığıyla
yürütmek zorundadır. Bu bağlamda, Türkiye'yi Dünya Bankası ile ilişkilerinde Hazine
Müsteşarlığı temsil etmektedir. Merkez Bankası da Dünya Bankası varlıklarının,
nezdindeki hesaplar ile "Menkul Kıymet" hesaplarında yer almasının temininden
(muhafaza kurumu) sorumludur. Dünya Bankasından Hazine Müsteşarlığınca
sağlanan kredi ve hibelerin, devir/tahsis edildiği kuruluşlar tarafından yapılan çekim
ve kullanımlarının, büyük bir kısmı Hazine Müsteşarlığı adına Merkez Bankası
nezdinde tesis edilen özel döviz hesaplarında izlenmektedir. Söz konusu kredilerin
geri ödemeleri ise, karşılığı Türk liraları Hazine Müsteşarlığı tarafından ödendikten
sonra, Merkez Bankası tarafından yapılmaktadır. Türkiye'nin Dünya Bankasının yan
kuruluşları olan IDA (International Development Association), MIGA (Multilateral
Investment Guarantee Agency) ve GEF'e (Global Environment Facility) olan
taahhütleri ile ilgili nakit ödemeler, bonoların muhafazası ve bonolardan nakte
Sıkça Sorulan Sorular
66
çevirme işlemleri, Hükümetin mali ajan ve haznedarı sıfatları ile Merkez Bankasınca
gerçekleştirilmektedir.
G-20 platformu nasıl ve hangi amaçla oluşturulmuştur? Hangi ülkeler G-20
üyesidir?
G-20'nin temelleri, 1976 yılında yedi sanayileşmiş ülkenin (Fransa, Almanya, İtalya,
Japonya, A.B.D, İngiltere ve Kanada) ulusal politikalarını oluştururken uluslararası
istikrarı da gözetmek amacıyla bir araya gelmelerine ve Yediler Grubunu (G-7)
oluşturmalarına dayanmaktadır. Günümüze kadar ülkelerarası ekonomik ve politik
dinamikler çerçevesinde çeşitli G-x oluşumları ortaya çıkmıştır (G-8, G-10, G-22, G33). G-20'ye giden süreci şekillendiren ve belki de hızlandıran etkenlerden biri Asya
ve bunu takiben Rusya ve Brezilya'da yaşanan krizlerdir. G-7'ler artan
küreselleşmenin kaçınılmaz bir sonucu olarak kendilerini ilgilendiren sorunlara
çözümün yalnızca kendi içlerinde bulunamayacağını ve yükselmekte olan
ekonomilerle iş birliğinin zorunluluğunu bu dönemde kavramışlardır. İşte bu
çerçevede, 1999 yılında sistemik öneme sahip sanayileşmiş ve gelişmekte olan
ülkelerin bir araya gelmesiyle G-20 oluşturulmuştur. Ülkemizin de aralarında
bulunduğu 19 ülkenin (Arjantin, Avustralya, Brezilya, Kanada, Çin, Fransa, Almanya,
Hindistan, Endonezya, İtalya, Japonya, Meksika, Rusya, Suudi Arabistan, Güney
Afrika, Güney Kore, Türkiye, İngiltere ve A.B.D.) yanı sıra Avrupa Birliği, Avrupa
Konseyi dönem başkanı ve Avrupa Merkez Bankası tarafından temsil edilerek Gruba
20. üye olarak iştirak etmektedir. Ayrıca, IMF ve Dünya Bankası da üst yönetimi ile G20 toplantılarında hazır bulunmaktadır. Resmi niteliği bulunmayan bir platform olan
G-20, üye ülkeler arasında açık ve yapıcı bir fikir alışveriş ortamı sağlayarak, küresel
anlamda büyüme ve kalkınmaya destek vermektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
67
X- Banknot
E-9 Emisyon Grubu II. tertip banknotların dolaşımda bulunan E-9 Emisyon
Grubu I. tertip banknotlara göre farklı özellikleri nelerdir?
E9 Emisyon Grubu II. tertip banknotların, 1 Ocak 2009 tarihinde tedavüle çıkarılmış
ve halen tedavülde bulunan E9 Emisyon Grubu I. tertip Türk lirası banknotlara göre
farklı özellikleri aşağıda belirtilmiştir;
1- Banknotlardaki imzalar Başkan Doç. Dr. Erdem Başçı ile birlikte;
. 200 TL banknotlarda Başkan Yardımcısı Doç. Dr. Mehmet Yörükoğlu,
. 100 TL banknotlarda Başkan Yardımcısı Necati Şahin,
. 50 TL banknotlarda Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Turalay Kenç,
. 20 TL banknotlarda Başkan Yardımcısı Murat Çetinkaya,
. 10 TL banknotlarda Başkan Yardımcısı Necati Şahin,
. 5 TL banknotlarda Başkan Yardımcısı Doç. Dr. Mehmet Yörükoğlu olarak yeniden
düzenlenmiştir.
2- 5 Türk liralık kupürün hakim rengi "mor" olarak değiştirilmiştir.
E9 Emisyon Grubu II. tertip banknotlar, kağıt özellikleri, boyutları, ön ve arka yüz
kompozisyonları ile genel nitelik ve görünümleri bakımından yukarıdaki özellikler
dışında I. tertipleriyle tamamen aynı olup birlikte tedavül edecektir.
Halen dolaşımda bulunan E-9 Emisyon Grubu I. tertip banknotlar, E-9
Emisyon Grubu II. tertip banknotlarla birlikte dolaşımda bulunacak mı?
Bankamızca, 1211 Sayılı Kanun'un verdiği yetkiye dayanılarak, 24 Aralık 2012
tarihinde tedavüle çıkarılan E9 Emisyon Grubu II. tertip 10, 20 ve 100 Türk lirası
banknotlar ile 8 Nisan 2013 tarihinde tedavüle çıkarılan II. tertip 5, 50 ve 200 Türk
lirası banknotlar, 1 Ocak 2009 tarihinde tedavüle çıkarılmış ve halen tedavülde
bulunan E9 Emisyon Grubu I. tertip Türk lirası banknotlarla birlikte tedavül edecektir.
Banknotların kullanımında nelere dikkat edilmelidir?
Dolaşımda bulunan banknot kalitesinin artırılması amacıyla;
i.
ii.
iii.
iv.
Banknotların yıpratılmaması için gerekli dikkat ve özenin
gösterilmesi,
Banknotların üzerine yazı yazılmaması, buruşturulmaması,
delinmemesi ve yırtılmaması,
Banknot işleme sistemlerinin çalışmalarının olumsuz yönde
etkilenmemesi için yırtılmış banknotların naylon bantlarla
yapıştırılmaması,
Cüzdan kullanma alışkanlığının edinilmesi,
Sıkça Sorulan Sorular
68
v.
Vatandaşlarımızın ellerine geçen eskimiş ve yıpranmış banknotları
TCMB Şubeleri veya bankacılık sistemi aracılığıyla değiştirmeleri,
gerekmektedir.
Eskimiş ve yıpranmış banknotlar nerede ve nasıl değiştirilebilir?
Yazıları okunmayacak şekilde kirlenmiş, yıkanmış, boyanmış, yanmış, yırtılmış veya
sair sebeplerle eskiyip yıpranmış, değeri belirlenebilen tam banknotlar ile yüzeyindeki
eksiklik %50'den az olan banknotlar, yazılı değeri üzerinden başa baş olarak; tek
parçadan ibaret olmak kaydıyla yüzeyindeki eksiklik %50 olan banknotlar yazılı
değerinin yarısı üzerinden yenileriyle değiştirilebilir. Yüzeyinin yarısından fazlası eksik
olan banknotlar ise değiştirilmemektedir. Eskimiş, yıpranmış veya kısmen fiziki parça
kaybına uğramış banknotların, doğrudan TCMB Şubeleri, T.C. Ziraat Bankası veya
diğer banka ve özel finans kurumlarının şubeleri aracılığıyla değiştirilmesi
mümkündür.
Banknotların resim ve görüntülerinin kullanılmasında bir sınırlama var
mıdır?
5083 sayılı Kanun'un 4. maddesine istinaden, "Banknotların Resim ve Görüntülerinin
Çoğaltılması ve Yayınlanması ile İlgili Duyuru" TCMB tarafından 24 Şubat 2004 ve
13 Ekim 2004 tarihli ve sırasıyla 25383 ve 25612 sayılı Resmi Gazetelerde
yayımlanmıştır. İlan olunan bu şartlara uymayan kişiler hakkında fiil daha ağır bir
suça yol açmadığı takdirde ağır para cezası uygulanmaktadır.
Sahte bir banknot ele geçirildiğinde ne yapılmalıdır?
Sahte bir banknot ele geçirildiğinde, paranın nereden ve kimden alındığı belirtilerek
en yakın kolluk kuvvetine (Emniyet veya Jandarma birimleri) bildirilmesi, hem bir
vatandaşlık görevi hem de yasal bir zorunluluktur.
Tedavülden kaldırılan ve zamanaşımı süresi devam eden banknotlar
nerede değiştirilebilir?
Tedavülden kaldırılan banknotlar on yıllık kanuni zamanaşımı süresince Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankası ve Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası Şubelerinde
değiştirilebilir.
Eskimiş ve yıpranmış banknotların kullanılması sağlığa zararlı mıdır?
Yapılan araştırmalar, bazı mikroorganizmaların yıpranmış ve kirli banknotlarda daha
yüksek oranda ürediğini ve vezne çalışanlarında cilt enfeksiyonları, ciltte apse ve
gastroenterit gibi enfeksiyonların daha fazla gözlendiğini göstermektedir.
Koruyucu sağlık önlemlerinin yanı sıra, yıpranmış ve kirli banknotların insan sağlığı
üzerindeki olası olumsuz etkilerinden uzaklaşmanın en etkin yollarından biri de, bu
banknotların yenileriyle değiştirilmesi ve olabildiğince yeni ve temiz banknotların
kullanılmasıdır.
Sıkça Sorulan Sorular
69
Merkez Bankası, dolaşımda bulunan banknotların mümkün olduğunca temiz
kupürlerden oluşan bir kompozisyon içinde bulundurulması amacıyla hizmet ağını
genişletecek şekilde T.C. Ziraat Bankası şubeleri nezdinde banknot depoları açmakta,
turistik yöreler başta olmak üzere yıpranmış banknotlar yerinde değiştirilmekte,
bankaların yıpranmış banknotları Merkez Bankası şubelerine getirmelerini teşvik
etmektedir.
Tedavülden kaldırılmış Türk lirası banknotları nereden satın alabilirim?
Tedavülden kaldırılmış banknotların değerlerinin tespit edilmesi ve alım-satım
işlemleri için nümismatlarla www.turknumismatik.org.tr adresinden bağlantı
kurulabilir.
Madeni paralar ile ilgili bilgileri nereden temin edebilirim?
1264 sayılı Madeni Ufaklık ve Hatıra Para Bastırılması hakkında kanuna göre, tedavüle
madeni para çıkartmaya yetkili kuruluş Başbakanlık Hazine ve Dış Ticaret
Müsteşarlığıdır.
1984 yılında kabul edilen 234 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Darphane ve
Damga Matbaası Genel Müdürlüğü kurulmuş ve madeni paraların basılması ve
tedavüle sürülmesi Hazine Müsteşarlığı'nın bağlı kuruluşu olarak görev yapan bu
Genel Müdürlüğün yetkisine verilmiştir.
Madeni paralarla ilgili sorularınızı bu kuruma iletebilirsiniz.
T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı
Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü
Emirhan Cad. No:1 Dikilitaş
Beşiktaş 80776 İstanbul-Türkiye
Web: www.darphane.gov.tr
E-mail: darphane@darphane.gov.tr
Sıkça Sorulan Sorular
70
XI- İnsan Kaynakları
İş başvurusunu nasıl yaparım?
Başvuru, sınav açıldığında süresi içinde Banka Genel Ağ sitesi www.tcmb.gov.tr insan
kaynakları sayfasından elektronik olarak yapılmaktadır.
Bankanızda görev almak istiyorum. Özgeçmişimi (CV) nasıl ulaştırabilirim?
Bankaya sınav açılmak suretiyle eleman alımı yapılmakta olup, sınav başvuruları,
Banka Genel Ağ sitesi www.tcmb.gov.tr insan kaynakları sayfasında yayımlanan
ilanda belirtilen süre içinde elektronik olarak yapılmaktadır. Özgeçmiş toplama
yöntemiyle eleman alımı yapılmamaktadır.
Sınavlarla ilgili bilgilere ve sınav koşullarına nasıl ulaşabiliriz?
Sınavlarımız ve sınavlara katılacak adaylarda aranan koşullarla ilgili bilgilere Banka
Genel Ağ sitesi www.tcmb.gov.tr insan kaynakları sayfasından ulaşabilirsiniz.
Sınavlar için yaş şartı aranmakta mıdır?
4 yıllık fakülte mezunları için yaş koşulu, sınav son başvuru tarihi itibarıyla 30
yaşından büyük olmamaktır. Diğer alımlarda yaş koşulu yine sınav son başvuru tarihi
itibarıyla 23 ila 30 yaş arasında değişmektedir.
Sınav başvuru koşulları arasında yer alan Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası Memurları Yönetmeliği’nin 10. maddesinin kapsamı nedir?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Memurları Yönetmeliği’nin 10. maddesi;
a) Türk vatandaşı olmak,
b) Kamu haklarından yasaklı olmamak,
c) Taksirli suçlar hariç olmak üzere, ağır hapis veya altı aydan fazla hapis ya da affa
uğramış veya tecil edilmiş olsa bile devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlarla, zimmet,
ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma,
dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı veya şeref ve haysiyeti kırıcı suçtan veya kaçakçılık, ihale
ve alım satımlara fesat karıştırma, devlet sırlarını açığa vurma suçlarından dolayı
hükümlü bulunmamak,
d) Devamlı olarak görev yapmasına engel olabilecek beden veya akıl hastalığı veya
beden sakatlığı ile engeli bulunmamak,
e) Başka bir kuruluşa zorunlu hizmet yükümlülüğü bulunmamak veya bu yükümlülüğe
ilişkin borcunu ödemeyi kabul etmiş olmak veya bu yükümlülüğün Bankada çalışarak
yerine getirilmesine muvafakat edilmiş olmak,
f) Atanacağı görevin gerektirdiği özel koşulları taşımak,
g) Usul ve esasları Yönetim Komitesince belirlenecek yazılı ve/veya sözlü sınavmülakatlarda başarı göstermek,
Sıkça Sorulan Sorular
71
koşullarından oluşmaktadır.
Kamuda memur olarak görev yapmaktayım. Açtığınız sınavlara katılmak
istiyorum. KPSS sınav sonucunu belgelemem gerekiyor mu?
Banka sınavlarına katılabilmek için sınav ilanında belirtilen tüm koşulların Kamu
Personel Seçme Sınavı (KPSS) sonucu da dahil taşınması gerekmektedir.
Açılacak sınavlar ile sınav tarihlerini nasıl öğrenebiliriz?
Eleman ihtiyacı olduğunda Banka Yönetim Komitesince alınan karar dikkate alınarak
sınav açılmakta ve açılan sınavla ilgili ilanlar Türkiye genelinde yayımlanan yüksek
tirajlı en az bir gazete ile Banka Genel Ağ sitesi www.tcmb.gov.tr insan kaynakları
sayfasından duyurulmaktadır.
Sınav sonucumu nasıl öğrenebilirim?
Sınav sonuçları, Banka Genel Ağ sitesi www.tcmb.gov.tr insan kaynakları sayfasından
T.C. Kimlik numarası girilerek öğrenilebilmektedir.
Kamu Kurumlarından Merkez Bankasına geçiş yapılıyor mu?
Banka çalışanları 657 sayılı Kanun’a tabi bulunmamakta olup, Bankaya sınavla eleman
alınmakta ve açılacak sınavlar ile adaylarda aranacak nitelikler Türkiye genelinde
yayımlanan yüksek tirajlı en az bir gazete ile Banka Genel Ağ sitesi www.tcmb.gov.tr
insan kaynakları sayfasından ilan edilmektedir.
Özelleştirmeden dolayı
atanabiliyor mu?
havuza
alınan
personel
Merkez
Bankasına
Banka özel hukuk hükümlerine tabi anonim şirket olarak kurulduğundan ve çalışanları
657 sayılı Kanun’a tabi bulunmadığından havuz personelinin Bankaya atanması
mümkün bulunmamaktadır.
Uzman erbaşlıktan kendi isteğiyle ayrılanlara Merkez Bankasında görev
veriliyor mu?
Banka çalışanları 657 sayılı Kanun’a tabi bulunmamakta olup, Bankaya sınavla eleman
alınmakta ve açılacak sınavlar ile adaylarda aranacak nitelikler Türkiye genelinde
yayımlanan yüksek tirajlı en az bir gazete ile Banka Genel Ağ sitesi www.tcmb.gov.tr
insan kaynakları sayfasından ilan edilmektedir.
Terör mağdurlarına Merkez Bankasında görev veriliyor mu?
Terörle Mücadele Kanunu’nun Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması ve Bu Kanun’a
Bir Madde Eklenmesi Hakkındaki 4131 Sayılı Kanun’un 3. maddesiyle getirilen
düzenleme, 1211 sayılı Kanun’la kurulan ve özel hukuk tüzel kişisi olan Bankayı
kapsamamaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular
72
Engelliler için sınav açılıyor mu?
Banka, özürlülerin devlet memurluğuna alınma şartları ile yapılacak yarışma sınavları
hakkındaki yönetmeliğin kapsam başlığı altındaki 2. maddesinde belirtilen
kurumlardan olmadığı gibi çalışanları da 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na tabi
bulunmamaktadır.
Kimler Banka tanıtımı ve staj programına katılabilir?
Banka tanıtımı ve staj programına, Türkiye’de ve yurt dışında örgün öğretim yapan
üniversitelerin işletme, siyaset bilimi ve kamu yönetimi, iktisat, istatistik, maliye,
işletme mühendisliği, bankacılık-finans, endüstri mühendisliği, ekonometri,
muhasebe, çalışma ekonomisi, hukuk, uluslararası ilişkiler, uluslararası finans,
uluslararası ticaret, matematik/matematik mühendisliği bölümünde okuyan ve 3.
sınıftan 4. sınıfa geçen öğrenciler yaz döneminde, 4. sınıf öğrencileri ise kış
döneminde katılabilir.
Zorunlu Staj Programına Türkiye’de örgün öğretim yapan üniversitelerin 3. sınıftan 4.
sınıfa geçen bilgi ve belge yönetimi öğrencileri ile bilgisayar mühendisliği bölümü
öğrencileri yaz döneminde, 4. sınıf bilgi ve belge yönetimi bölümü öğrencileri ise kış
döneminde katılabilir.
1. ve 2. sınıf öğrencileri, lisansüstü eğitim yapanlar, mezunlar, açık öğretim/uzaktan
eğitim öğrencileri programa kabul edilmemektedirler.
Program süresi ne kadardır?
Banka tanıtımı ve staj programının (İsteğe Bağlı Staj) süresi 5 gündür.
Zorunlu Staj Programının süresi ise 4-6 haftadır.
Banka tanıtımı
başvurabilirim?
ve
zorunlu
staj
programına
nasıl
ve
ne
zaman
Başvurular Genel Ağ üzerinden alınmaktadır. Telefon ile veya şahsen yapılan
başvurular kabul edilmez. 3. sınıftan 4. sınıfa geçen öğrenciler nisan ayı başında, 4.
sınıf öğrencileri kasım ayı başında www.tcmb.gov.tr insan kaynakları sayfası Banka
tanıtımı ve staj bölümünden başvuru yapabilirler.
Başvuruda aranan koşullar nelerdir?
Başvuru yapılabilmesi için adayın tüm dönemlerinin not ortalamasının 4 üzerinden en
az 2 olması gerekmektedir.
Değerlendirme nasıl yapılmaktadır?
Yerleştirme not ortalaması ve birim-tarih tercihleri esas alınarak sistem tarafından
otomatik olarak yapılmaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular
73
Yurt dışında okuyorum. Programa katılabilir miyim?
Programa, Türkiye’de ve yurt dışında örgün eğitim yapan üniversite öğrencileri
katılabilmektedir.
Hangi birimlerde programa katılabilirim?
Öğrenciler, Bankanın İdare Merkezi birimlerinden Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar,
Baş Hukuk Müşavirliği ve Hukuk İşleri, Bilişim Teknolojileri, Emisyon, İletişim ve Dış
İlişkiler, Muhasebe, Piyasalar Genel Müdürlükleri ile Şubelerde programa katılabilir.
Programa kaç kere katılabilirim?
Öğrenciler programa bir kez katılabilir.
Programa katılmaya hak kazandıktan sonra birim, şube veya dönem
değişikliği yapabilir miyim?
Banka tanıtımı ve zorunlu staj programına kabul edilen adaylar sonradan birim, şube
ve tarih değişikliği yapamaz.
Programa katılanlara
sağlanmakta mıdır?
kalacak
yer,
maaş,
yemek,
servis
olanağı
Sadece Ankara’daki birimler ile İstanbul Şubemizde öğle yemeği verilmektedir.
Kalacak yer, maaş, servis olanağı sağlanmamaktadır.
Programa katılmaya hak kazandığımı nasıl öğrenebilirim?
Sonuçlar e-posta ile öğrencilere bildirilmektedir. Ayrıca www.tcmb.gov.tr insan
kaynakları sayfası Banka tanıtımı ve staj bölümünden öğrenilebilir.
Programa katılmaya hak kazananların hangi belgeleri nereye teslim
etmeleri gerekmektedir?
Programa katılmaya hak kazananların kendilerine bildirilen süre içinde;
- Okuldan onaylı Staj Başvuru Formu (programa katılamaya hak kazananlara
tarafımızca gönderilir),
- Öğrenci belgesi,
- Not döküm belgesi (transkript),
- Adli sicil raporu (başvuru tarihinde 6 aydan eski tarihli olmayan),
- Nüfus cüzdanı veya sürücü belgesi fotokopisini aşağıdaki adrese elden veya kargo
ile teslim etmeleri gerekmektedir.
Yavuz ANTEP
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Eğitim Merkezi
Bankalar Caddesi Yurt Sokak No: 4
06100 Ulus/ANKARA
Sıkça Sorulan Sorular
74
XII- IBAN
IBAN (Uluslararası Banka Hesap Numarası - International Bank Account
Number) Nedir?
IBAN, bankalardaki mevcut müşteri hesaplarının yerine kullanılacak olan ve para
transferlerinin hızlı, hatasız ve az maliyetle gerçekleştirilmesi amacıyla belirli bir
standarda
göre
oluşturulan
uluslararası
banka
hesap
numarasıdır.
IBAN'a ilişkin söz konusu standarda göre, ülke genelinde standart uzunlukta ve
yapıda bir banka müşteri hesap numarası oluşturulması gerekmektedir. Her ülkenin
IBAN numarası uzunluğu farklı ancak en fazla 34 karakterden oluşmaktadır. Bugün
Avrupa Birliği ülkelerinin yanı sıra birçok ülkede de IBAN kullanılmaktadır.
IBAN'ın Amacı Nedir?
IBAN'ın amacı, bankalardaki her bir müşteri hesap numarasını uluslararası ölçekte
tanımlamak suretiyle, para transferlerinin hatasız ve hızlı bir şekilde gerçekleşmesini
sağlamaktır.
IBAN'ın Yararı Nedir?
IBAN kullanılmadığında, hesap numaralarında belli bir standart olmadığı için
numaranın doğruluğundan emin olunamamaktadır. Hatalı yazılan hesap numarası
sonucunda para transferi işleminin gerçekleşmemesi veya yanlış hesaba gönderilmesi
durumunda hatayı düzeltmek zaman almakta ve ek maliyetlerin oluşmasına neden
olmaktadır.
Ancak, IBAN ile hesap numaraları belli bir standarda göre düzenlendiğinden ve
bankalarca matematiksel olarak kontrol edilmesi zorunlu olduğundan para
transferlerindeki söz konusu hatalar en aza indirilmektedir.
Türkiye'de IBAN Kullanımı Konusunda Bir Düzenleme Mevcut mudur?
2008/6 Sayılı Uluslararası Banka Hesap Numarası Hakkında Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası Tebliği 10 Ekim 2008 tarih, 27020 sayılı Resmi Gazete'de
yayımlanmış olup, Tebliğ 19 Aralık 2009 tarih ve 27437 sayılı, 22 Aralık 2011 tarih ve
28150 sayılı, 21 Aralık 2012 tarih ve 28504 sayılı Resmi Gazeteler'de yayımlanan
Uluslararası Banka Hesap Numarası Hakkında Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair
Tebliğler ile değiştirilmiştir.
Söz konusu Tebliğ’e, TCMB Genel Ağ sitesindeki (http://www.tcmb.gov.tr) Banka
Hakkında/ Kanun ve Mevzuat/ Bankacılık ile İlgili Mevzuat bölümünden ulaşılması
mümkün bulunmaktadır.
Türkiye'de IBAN'ın Yapısı
Türkiye'de bankalar tarafından müşterilere verilecek IBAN, yalnızca bir hesabı işaret
eder ve 26 sayısal/alfabetik karakterden oluşur. IBAN Türkiye formatı ayrıca ülkelerin
Sıkça Sorulan Sorular
75
IBAN formatlarını tescile yetkili kuruluş olan SWIFT'in Genel Ağ sitesinde de
(www.swift.com) yer almaktadır.
TR
XX
YYYYY
0
ZZZZZZZZZZZZZZZZ
Ülke
Kodu
Kontrol
Basamakları
Banka Kodu
Rezerv
Alan
16 Basamaktan oluşan
hesap numarası
Ülke
Kodu,
2
büyük
harften
oluşur,
Türkiye
için
TR
kullanılır.
Kontrol Basamakları, 2 basamaklı rakamdan oluşur ve IBAN'ın doğrulanması
işleminde kullanılır. Banka Kodu, 5 basamaklı rakamdan oluşur. 5 basamaktan
oluşmayan banka kodları sağa dayalı yazılır ve başına sıfır eklenerek 5 basamaklı hale
getirilir.
Rezerv Alan, tek basamaklı rakamdan oluşur. Değiştirilinceye kadar 0 kullanılır.
Hesap Numarası, 16 basamaklı büyük harf ve/veya rakamdan oluşur.
IBAN'a Geçiş Süreci Nasıldır?
Uluslararası Banka Hesap Numarası Hakkında Tebliğ ile IBAN kullanımında kademeli
bir geçiş süreci gerçekleştirilmiştir. Buna göre;
•
10 Ekim 2008 tarihinden itibaren;
o
•
•
Bankalar müşterileri için IBAN üretmek ve hesap sahiplerine bildirmek
zorundadırlar.
01 Ocak 2009 tarihinden itibaren;
o
Bankaların mevcut uygulamalarında müşterileri için düzenledikleri ve
üzerinde hesap numarası bulunan tüm belgelerde IBAN'ı göstermeleri
gerekmektedir.
o
Müşterilerin Avrupa Ekonomik Alanı’nda yer alan ülkelerdeki herhangi
bir hesaba yapacakları para transferlerinde alıcıya ait IBAN'ı bankalarına
bildirmeleri gerekmektedir.
o
Bankaların ise söz konusu IBAN'ı doğrulaması ve kullanması zorunludur.
01 Ocak 2010 tarihinden itibaren;
o
Bankaların yurt içi ve yurt dışından gelen ve alıcı hesap numarası IBAN
olarak belirtilen para transferlerinde IBAN'ı doğrulaması, giden
transferlerde ise göndericiye ve alıcıya ait IBAN'ı kullanmaları
gerekmektedir.
o
Müşteriler yurt içinde yapacakları para transferlerinde alıcıya ait IBAN'ı
bildirecek, bankalar ise söz konusu IBAN'ı doğrulayacak ve
kullanacaklardır.
Sıkça Sorulan Sorular
76
Her banka müşterisinin IBAN'ı var mıdır?
Evet, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca hazırlanan IBAN Tebliği gereğince
Türkiye'deki tüm bankalar müşterilerinin para hareketine konu olan mevcut hesapları
için IBAN üretmiş durumdadırlar.
IBAN'ımı Nasıl Öğrenebilirim?
Müşteriler, mevcut hesap numaraları yerine kullanılacak olan ve kendi bankasınca
üretilmiş olan IBAN'ı hesaplarının bulunduğu banka şubesinden veya bankaların Genel
Ağ sitelerinden temin edebilirler.
IBAN Nasıl Kullanılacaktır?
1. Her banka, müşterisinin para transferine konu hesabı için IBAN'ı üretmiş
durumdadır ve müşterisine bildirir.
2. Parayı alacak olan kişi (ALICI) kendi hesap numarasına ait IBAN'ı parayı
gönderecek olan kişiye (GÖNDERİCİ) bildirir.
3. Gönderici, alıcının IBAN'ını kendi bankasına bildirir ve para transfer emrini verir.
4. Göndericinin bankası bu IBAN'ı doğrular ve alıcının IBAN'ına para transferini
gerçekleştirir.
Avrupa Ülkelerinde IBAN Yapısı Nasıldır?
Bazı Avrupa ülkelerindeki IBAN yapısı aşağıda gösterilmektedir.
Ülke
Uzunluk
IBAN Yapısı
Almanya
22
DE89 3704 0044 0532 0130 00
Fransa
27
FR14 20041 01005 0500013M026 06
Belçika
16
BE68 5390 0754 7034
İngiltere
22
GB29 NWBK 6016 1331 9268 19
Avusturya
20
AT61 1904 3002 3457 3201
Hollanda
18
NL91 ABNA 0417 1643 00
Bulgaristan
22
BG80 BNBG 9661 1020 3456 78
Romanya
24
RO49 AAAA 1B31 0075 9384 0000
Bankalar Ne Yapacak?
Türkiye'de faaliyet gösteren bankalar, müşterilerinin para transferine konu her bir
hesabı için ayrı IBAN üretecek ve hesap sahiplerine bildirecektir. Ayrıca IBAN
kullanımını sağlayacak teknik altyapıyı hazırlayacaklardır.
Sıkça Sorulan Sorular
77
Banka Müşterileri Ne Yapacak?
Para transferine konu hesabı olan her müşteri IBAN'ını almak için hesabının
bulunduğu bankaya başvuracaktır. IBAN'ını alan müşteri kendisine yapılacak para
transferlerinde kullanılmak üzere hesap numarası olarak IBAN'ını göndericiye
bildirecektir.
Para transferi yapacak olan müşteriler, transferi gerçekleştirmeden önce alıcının
IBAN'ını bankalarına bildireceklerdir. Alıcının IBAN'ının bilinmediği durumlarda ise
bankalarına işlem bazında beyan vermek suretiyle transferi gerçekleştirebileceklerdir.
IBAN doğrulaması nedir?
IBAN doğrulaması, IBAN'ın ISO 13616 no.lu standarda göre uygun formatta
oluşturulup oluşturulmadığını kontrol eden bir uygulamadır. Bir başka ülkeye ya da
bankaya para transferi yapmak isteyen bir müşteri, alıcının IBAN'ını gönderici
bankaya verdiğinde, transfer yapılmadan önce alıcının IBAN'ı gönderici banka
tarafından kontrol edilir. IBAN yanlış ise para karşı bankaya gönderilmez ve yanlış
işlem engellenir.
Para transferinden önce yapılan IBAN doğrulaması sadece geçerli bir IBAN
kullanıldığını göstermekte, kişi ile hesap numarasını eşleştirmemektedir.
Yurt dışındaki
zorundayım?
hangi
ülkelere
para
gönderirken
IBAN
kullanmak
01 Ocak 2009'dan itibaren Avrupa Ekonomik Alanı'nda yer alan Avrupa Birliği üyesi
ülkeler ile İzlanda, Lihtenştayn ve Norveç'e para gönderirken IBAN kullanmak
zorunludur.
Yabancı para (döviz) göndermek istediğimde de IBAN kullanmalı mıyım?
Türk lirası veya yabancı para tüm hesaplara yapılacak transferlerde IBAN kullanılması
gerekmektedir.
Bankanın bir şubesinden diğer şubesine para gönderirken IBAN kullanmak
zorunda mıyım?
01 Ocak 2010 tarihinden itibaren IBAN'sız yurt içi ve yurt dışına para transferi
yapılamayacağından, eski hesap numaralarının tamamı IBAN'a dönüşecek, dolayısıyla
bankanın bir şubesinden diğer şubesine para transferi yapılırken IBAN kullanmak
gerekecektir.
Kredi kartı ödemelerimi yaparken IBAN kullanmalı mıyım?
Kredi kartı hesaplarına IBAN verilmediğinden, kredi kartı numarasına yapılan
transferlerde IBAN kullanılmamaktadır.
Yatırım hesaplarına IBAN verilmesi zorunlu mudur?
Yatırım hesabı para hareketine konu ise bu hesap için IBAN üretmek gerekmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
78
Elektronik Fon Transferi (EFT) ile havale yaparken (para gönderirken)
IBAN kullanmalı mıyım?
Hesaba (alıcının hesap numarasının bulunduğu
istendiğinde alıcının IBAN'ı kullanılmalıdır.
durumda)
para
göndermek
İsme havalede IBAN gerekli midir?
İsme (alıcının hesap numarasının bulunmadığı durumda) para göndermek
istendiğinde herhangi bir hesap numarasına ihtiyaç duyulmadığından IBAN
kullanılmayacaktır.
Para göndermek
yapmalıyım?
istediğim
kişinin
IBAN'ını
öğrenemiyorsam
ne
Para transferi yapmak istediğiniz kişinin IBAN'ını öğrenemiyorsanız, transferi
gerçekleştirmeden önce alıcının IBAN'ını bilmediğinize ilişkin işlemin yapıldığı kanalın
niteliğine uygun beyan vermeniz gerekmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
79
XIII- TL Simgesi
TL simgesi nasıl belirlenmiş ve kamuoyuna sunulmuştur?
TCMB 2011-2015 Stratejik Planı'nda yer aldığı üzere, Türk lirasının ülkemizde ve
dünyada tanıtılmasına yönelik bir simge belirlenmesi amacı çerçevesinde bir yarışma
gerçekleştirilmesine karar verilmiştir. Yarışmanın şartlarının belirlenmesinin ardından,
yarışma 8 Eylül 2011 tarihinde kamuoyuna duyurulmuştur. Belirlenen yarışma takvimi
içinde toplam 8.362 adet başvuru yapılmıştır. Değerlendirme jürisinin çalışmaları
sonucunda finale kalan yedi tasarım, TCMB yönetimine sunulmuştur. TCMB yönetimi,
değerlendirme süreci sonucunda, bu yedi tasarım içinden birincilik ödülüne layık
görülen eser ile teşvik ödülüne layık görülen üç çalışmayı belirlemiştir. Yarışma ilan
edilirken, yarışma şartnamesinin ilgili hükmü gereğince birincilik ödülüne layık görülen
tasarım üzerinde TCMB’nin değişiklik yapma hakkı saklı tutulmuştur. Bu çerçevede,
TCMB yönetiminin önerileri doğrultusunda, birinci seçilen tasarım, TCMB
grafikerlerinin çalışmaları ile geometrik açıdan estetik bir temele oturtulmuştur. TL
simgesinin son hali 1 Mart 2012 tarihinde bir basın toplantısı aracılığıyla kamuoyuna
duyurulmuştur.
TL simgesinin geometrik özellikleri ve çiziminde kullanılan "Altın Oran"
nedir?
Altın oran, matematik ve sanatta, bir bütünün parçaları arasında gözlemlenen, uyum
açısından en yetkin boyutları verdiği sanılan geometrik ve sayısal bir oran bağıntısı
olarak tanımlanmaktadır. Türk lirası simgesinin paralel çizgilerinin altında kalan kısmı
ile üstünde kalan kısmının, yine aynı şekilde, söz konusu çizgilerin sağ ve sol
taraflarında kalan kısımlarının birbirine oranı "altın oranı (1,618033988749894...)"
vermektedir.
TL simgesi neyi temsil etmektedir?
TCMB yönetimi tarafından kabul edilen ilkeler doğrultusunda, paramızın simgesi
belirlenirken, Türk lirasının ve Türkiye ekonomisinin iki belirgin özelliği ön plana
çıkartılmıştır. Bunlar "güven" ve "istikrar içinde yükselen değer"dir. Simgenin çıpaya
benzemesi Türk lirasının kıymet saklama aracı olarak "güvenli bir liman" haline
geldiğini vurgulamaktadır. Paralel çizgilerin yukarı eğimli olması ise Türk lirasının ve
Türkiye ekonomisinin "istikrar içinde yükselen değerini" simgelemektedir.
TL simgesi, rakamın (parasal tutarın) solunda mı, sağında mı kullanılır?
Uluslararası uygulamalara paralel olarak simge, rakamın (parasal tutarın) solunda ve
boşluk bırakılmadan kullanılır.
TL simgesi, "TL" kısaltmasının yerine mi kullanılacaktır? TL simgesinin
kullanımı ile birlikte "TL" kısaltması kullanımdan kaldırılacak mı?
"TL", Türk lirasının kısaltması, " " ise Türk lirasının simgesidir. Türk lirasını ifade
edebilmek amacıyla kullanıldığı yere göre, aynı anda kullanmamak koşuluyla ya simge
Sıkça Sorulan Sorular
80
ya da kısaltma kullanılabilir. Metinlerde ve resmi yazışmalarda açıkça yazılması (Türk
lirası) veya kısaltmasının (TL) kullanılması tercih edilirken grafik, tablo vb. yerlerde
simgenin ( ) kullanılması tavsiye edilir.
TL simgesinin kıymetli evrakta (çek, senet, hisse senedi vb.) kullanımı nasıl
olacaktır?
Simgenin kıymetli evrakta bedelin solunda ve boşluk bırakılmadan kullanılmasında bir
sakınca bulunmamaktadır.
TL simgesi bir marka olarak tescil edilmiş midir? Simgenin tescil edilmiş
olması, kullanım açısından yasal olarak herhangi bir kısıtlama getirmekte
midir?
TL simgesi, Türk Patent Enstitüsü tarafından koruma altına alınmıştır. TL simgesi etik
kurallar çerçevesinde ve marka-patent ile fikir ve sanat eserleri hukukundan
kaynaklanan haklara zarar vermemek koşuluyla serbestçe kullanılabilir.
TL simgesinin kullanımı için izin almak gerekli midir? Gerekli ise izin almak
için neler yapılmalıdır?
TL simgesi izin alınmasına gerek duyulmaksızın, etik kurallar çerçevesinde ve
Kanunlardan doğan haklara aykırı olmamak koşuluyla serbestçe kullanılabilir.
TL simgesinin çeşitli metalarda (kolye, küpe, kol düğmesi, pul, tabak, afiş...
vb.) ticari amaçlarla kullanılması serbest midir?
TL simgesi izin alınmasına gerek duyulmaksızın, etik kurallar çerçevesinde ve markapatent ile fikir ve sanat eserleri hukukundan kaynaklanan haklara zarar vermemek
koşuluyla ticari amaçlarla kullanılabilir.
TL simgesinin Türk lirası banknotlarda kullanılması düşünülmekte midir?
TL simgesinin mevcut banknotlarda ve tertip değişikliklerinde kullanılması
öngörülmemektedir. Bununla birlikte, banknotlarda simge kullanımı yeni bir emisyon
grubu değişikliğinde tekrar değerlendirilecektir.
TL simgesinin önümüzdeki dönemde Türk lirası banknotlarda kullanılması
banknot basım maliyetini nasıl etkileyecektir?
Mevcut banknotlarda değişiklik yapılmayacağından olası bir maliyet artışı da
olmayacaktır. Ancak, banknotlardaki güvenlik unsurları belirli sürelerle
güncellenmektedir. Simgenin bir sonraki emisyon grubu banknotlarda kullanılmasına
karar verilirse, simgenin kullanımından kaynaklanan ilave bir maliyet söz konusu
olmayacaktır.
TL simgesinin kullanılmasının paranın değeri üzerine bir etkisi olacak mı?
Ekonomide istikrar programı ile alınan olumlu sonuçların ardından gerçekleştirilen
paradan sıfır atma operasyonu ile sağlanan parasal istikrarın bir göstergesi ve
Sıkça Sorulan Sorular
81
pekiştiricisi olarak Türk lirası için bir simge belirlenmiştir. " " sadece Türk lirasına
ilişkin bir grafik unsuru olmakla birlikte, simge kullanımının paramızın değeri üzerinde
herhangi bir etkisi bulunmamaktadır. Ayrıca simgenin, paranın kullanımına özen
gösterilmesi bakımından farkındalık yaratma amacına da hizmet edebileceği
düşünülmektedir.
TL simge güncellemesini bilgisayarıma indirdim ama simgeyi hangi tuşlarla
elde edebileceğimi hiçbir yerde bulamadım. Ne yapmalıyım?
Microsoft Windows işletim sistemlerinde (örn. Windows Vista, 7, 8) TL simgesini AltGr
+ T tuş kombinasyonu ile elde edilebilirsiniz. Linux işletim sistemlerinde kullandığınız
dağıtım türüne göre farklı kombinasyonlar bulunabilmektedir, dağıtımınızın destek
sayfalarını incelemenizi tavsiye ederiz.
Gerek dolar gerek euro simgeleri tüm yazı tiplerinde bulunabilmektedir. TL
simgesini de tüm yazı tiplerinde kullanmak mümkün olacak mıdır?
Bankamızın 1 Mart 2012 tarihi itibarıyla hazırlamış olduğu ve TL simgesinin örnek bir
yazı tipi ile birlikte kurulumunu sağlayan program dosyaları, simgenin yazılım
dünyasında gerçekleştirilebilirliğinin kanıtlanması amacıyla hazırlanmıştır. Yazılım
dünyasında para birimi simgelerinin karakter kodlamaları ve yazı tiplerinde nasıl
yazılacağı konularını düzenleyen pek çok standart bulunmaktadır. Bu standartlardan
en önemlileri olan Unicode ve ISO standartlarında TL simgesi ile ilgili düzenlemeler
TCMB girişimleri ile gerçekleştirilmiştir. İşletim sistemi ve yazılım üreticilerinin
gerçekleştirecekleri güncellemeler ile simgemizin zaman içinde tüm yazı tiplerinde
bulunması beklenmektedir.
Bilgisayarıma yüklediğim TL simgesi Microsoft Excel/Microsoft PowerPoint
programlarında istediğim gibi çalışmıyor. Ne yapmalıyım?
Bankamızın 1 Mart 2012 tarihi itibarıyla kullanıma sunduğu ve TL simgesinin örnek bir
yazı tipi ile birlikte kurulumunu sağlayan program dosyaları, simgenin yazılım
dünyasında gerçekleştirilebilirliğinin kanıtlanması amacıyla hazırlanmıştır. Bu
programlar ve programlarla sunulan TL simgesi, mevcut yazılımlarla birlikte
kullanılırken çeşitli sorunlar yaşanabilmektedir. İşletim sistemi üreticileri artık TL
simgesi ile ilgili standartlaşma çalışmaları tamamlandığı için işletim sistemlerine çeşitli
yamalar ve yardımcı programlar üretmektedirler. İşletim sisteminiz için uygun
yamaları kurarak bunları kullanmanız yaşadığınız sorunların çözülmesini sağlayacaktır.
TL simgesinin çeşitli kodlama standartlarına eklenmesi ile ilgili bir çalışma
yapılmakta mıdır? Yapılacak ise ne zaman uygulamaya girecektir?
Bilişim dünyasında, birden fazla dilin karakterlerini ifade eden "Unicode" gibi karakter
kodlamaları bulunduğu gibi, sadece belirli dillere özgü karakterleri ifade eden karakter
kodlamaları da bulunmaktadır. Örneğin, Türkçe karakterli uluslararası kabul görmüş
kodlamalar arasında ISO-8559-9, CP1254, IBM857 benzeri kodlama kümeleri
bulunmaktadır. TL simgesinin Türkçeye özel ve birden fazla dili kapsayan tüm
Sıkça Sorulan Sorular
82
kodlama tablolarına dahil edilmesi için ilgili uluslararası organizasyonlar nezdinde
gerekli girişimler TCMB eş güdümünde gerçekleştirilmektedir. TL simgesi 28 Ağustos
2012 tarihi itibarıyla IBM EBCDIC 1175 standardında 1470 numaralı alanda, 26 Eylül
2012 tarihi itibarıyla Unicode standardında ve 22 Ekim 2012 tarihi itibarıyla ISO
10646 standardında 20BA kodlu alanda standartlaşmıştır.
Microsoft gibi paket yazılım şirketleriyle bir anlaşma yaparak TL simgesini
bir yama ile Windows 7, Vista ve XP içinde kullanmak mümkün olacak
mıdır?
TL simgesinin bilişim dünyasında hak ettiği yeri edinebilmesi için TCMB, bilişim
dünyasındaki pek çok büyük aktör ile iletişim halindedir. Bu aktörlerin
yayımlayacakları güncellemeler ile TL simgesi popüler işletim sistemlerinin mevcut
durumda kullanılmakta olan eski sürümlerinde ve gelecekte yayımlanacak olan yeni
sürümlerinde kullanılabilir olacaktır. Microsoft yayımlamış olduğu KB2739286 numaralı
yama ile Windows Vista, 7 ve Server 2008 işletim sistemlerine bu desteği
kazandırmıştır. Windows 8 işletim sistemi ise TL simgesini hali hazırda içermektedir.
Windows XP işletim sistemi Microsoft tarafından artık desteklenmediği için bu işletim
sisteminde TL simgesini kullanmak mümkün olmayacaktır.
Sıkça Sorulan Sorular
83
XIV- Ödeme Sistemleri
Elektronik Fon Transfer sistemi nedir? Gelişmiş olmasının ekonomiye
katkıları nelerdir?
Elektronik Fon Transfer (EFT) Sistemi Türk parası üzerinden ödeme işlemlerinin,
bankalar arasında elektronik ortamda, gerçek zamanlı olarak yapılmasını ve gerçek
zamanlı mutabakatını sağlayan ödeme sistemidir. Bankalar arası işlem hacim ve
tutarlarının yüksekliği, elektronik bankacılık hizmetlerinin yaygınlığı, EFT Sistemini ve
ülke çapında yaygın elektronik bankacılık alt yapısını vazgeçilmez bir unsur haline
getirmiştir. EFT Sisteminde bankalar arasındaki Türk parası fon akışları hızlı ve
güvenilir biçimde gerçekleşmekte, kayıtların düzenli ve sağlıklı tutulması
sağlanabilmektedir. Bu sayede bankalar arası yüksek tutarlı ödemelerde ve piyasa
işlemlerinde kullanılır duruma gelen EFT Sistemi, zamanla bankaların müşteri
hizmetlerinin çeşitlenmesine de yol açmıştır. Günümüzde banka müşterileri de
bankalarının sunmakta olduğu elektronik bankacılık servislerini kullanarak, Genel Ağ
üzerinden başka bankalara anında fon transferi yapabilir hale gelmiştir.
Etkin bir ödeme sistemi, gerek finansal piyasalarda gerek mal piyasasında kıt kaynak
olan sermayenin en hızlı şekilde kullanılmasına yardımcı olup ekonomideki verimliliğin
artmasına katkıda bulunabilir.
Sistemle ilgili ayrıntılı bilgiye http://eft.tcmb.gov.tr adresinden ulaşılabilir.
Elektronik Menkul Kıymet Transfer (EMKT) Sistemi nedir?
Elektronik Menkul Kıymet Transfer (EMKT) Sistemi bankalar arasında devlet tahvili ve
hazine bonosu gibi menkul kıymetlerin elektronik ortamda, gerçek zamanlı olarak
aktarılmasını sağlayan sistemdir. EMKT Sistemi EFT Sistemi ile bütünleşik olarak
çalışır.
EFT-EMKT Sisteminde ödemeler nasıl gerçekleşmektedir?
EFT Sistemi gerçek zamanlı bire bir mutabakat esasına dayalı olarak çalışmaktadır.
Merkez Bankası tarafından kurulmuş ve işletilmekte olan EFT-EMKT Sisteminde
ödemeler, bankalarca gönderilen EFT mesajlarına istinaden Merkez Bankasında
bekletilmeksizin gerçekleşmektedir. Diğer bir ifadeyle, bankaların EFT ödemelerinin
gerçekleşmesi Merkez Bankası onayına tabi değildir. Sistemin çalışmasına ilişkin
ayrıntılı bilgiye http://eft.tcmb.gov.tr/EFT-tanitim.htm#_Nasıl_çalışır? adresinden
ulaşılabilir.
Sıkça Sorulan Sorular
84
XV- Diğer
Çıktı açığı nedir, nasıl ölçülür?
Çıktı açığı bir ekonomide gerçekleşen çıktının potansiyel seviyesinden sapması olarak
tanımlanmakta, genellikle potansiyel çıktı seviyesinin yüzdesi olarak belirtilmektedir.
Gerçekleşen çıktının gözlenebilen bir değişken olması, potansiyel çıktının tanımına
odaklanmamıza neden olmaktadır. Potansiyel çıktı ekonomide mevcut iş gücü,
sermaye ve üretim teknolojisi ile enflasyon üzerinde bir baskı yaratmadan
ulaşılabilecek çıktı düzeyini ifade etmektedir. Bu anlamda, çıktı açığı (gerçekleşen ile
potansiyel çıktı arasındaki fark) belli bir zamanda ekonomideki talep yönlü
enflasyonist baskının derecesinin belirlenmesinde bir gösterge olarak merkez
bankaları tarafından yakından takip edilmektedir. Gerçekleşen çıktı ekonominin
potansiyel düzeyini aştığında pozitif çıktı açığı, potansiyel düzeyin altına indiğinde ise
negatif çıktı açığı oluşmaktadır. Pozitif bir çıktı açığı merkez bankalarınca artan talep
yönlü enflasyonist baskıya yönelik bir sinyal olarak değerlendirilmektedir.
Çıktı açığı politika yapıcılar tarafından bir yol gösterici olarak yoğun bir şekilde
kullanılmasına karşılık, doğrudan gözlenebilen bir değişken değildir. Bu yüzden, belirli
yöntem ve modeller altında tahmin edilmesi gerekmekte, bu durum ise ölçümlerde
zorluk ve belirsizlik yaratmaktadır. Çıktı açığının ölçülmesinde kullanılan yöntemler tek
değişkenli istatistiksel filtrelerden, çok değişkenli yapısal modellere kadar çeşitlilik
gösterebilmektedir. Literatürde çıktı açığının ölçümünde, üretim fonksiyonu tahmini,
çok değişkenli HP ve Kalman Filtresi'ne dayanan yaklaşımların sıkça kullanıldığı
gözlenmekle birlikte, son dönemde dinamik stokastik genel denge modellerine
dayanan çalışmalara da rastlanmaktadır.
Geçmiş tarihteki / günümüzdeki belirli bir miktar Yeni Türk Lirasının
bugünkü / geçmişteki değeri nedir ve nasıl hesaplanmaktadır?
"Geçmiş tarihteki / günümüzdeki belirli bir miktar Yeni Türk Lirasının bugünkü /
geçmişteki değeri TCMB Genel Ağ sitesi "Hesaplama Araçları" bölümünde yer alan
"Enflasyon
Hesaplayıcısı"
kullanılarak
(http://www3.tcmb.gov.tr/enflasyoncalc/enflasyon_anayeni.php)
hesaplanabilmektedir. Enflasyon Hesaplayıcısı, Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK)
hesapladığı tüketici fiyat endeksine (TÜFE) göre oluşturulmuştur. Söz konusu
hesaplayıcı, verilen aralıktaki en yeni mal ve hizmet sepetlerini kullanarak, oranlama
ile hesaplama yapmaktadır.
Merkez Bankası tarafından icra takibine ilişkin kayıtlar takip edilmekte
midir?
İcra kayıtlarına ilişkin Merkez Bankası tarafından herhangi bir işlem yapılmamakta,
Merkez Bankasında icra kayıtlarına ilişkin veri bulunmamaktadır. Ticari banka
yetkililerinin bankalarına ferdi kredi / kredi kartı başvurusu yapan şahısları icra
Sıkça Sorulan Sorular
85
kayıtlarını gerekçe göstererek Merkez Bankasına yönlendirmesi doğru bir uygulama
değildir.
Merkez Bankası, üniversitelere veya kurumlara akademik alanda destek
sağlamakta mıdır?
Merkez Bankası, konferans, akademik ve politika üretici çalışmalara mali destek
sağlanması amacı ile "Akademik Çalışmalar İçin Mali Destek Programı (AÇMDP)" adı
altında bir program yürütmektedir. Konu ile ilgili ayrıntılı bilgiye Merkez Bankası Genel
Ağ sitesi "Eğitim&Akademik" başlığı altında yer alan "Akademik Çalışmalar İçin Mali
Destek" alt başlığından ulaşılabilmektedir.
Merkez Bankası Genel Ağ sitesinde yer alan yayınlara nasıl abone
olunabilir?
Merkez Bankası Genel Ağ sitesi "Genel Ağ Yayın Abonelik Sistemi" aracılığıyla siteye
abone olmak kaydıyla, Merkez Bankasının yayımlamış olduğu duyuru, yayın ve
haberler elektronik posta adresinize gönderilmektedir. Abonelik, Genel Ağ sitesi ana
sayfada en altta yer alan "Üyelik" butonunu tıkladıktan sonra açılan sayfada "Yeni
Abone" seçeneği aracılığıyla "Yeni Abone Kayıt" formunu doldurmak suretiyle
gerçekleşmektedir. Aboneliğin etkinleşmesi için kayıt sırasında verilen elektronik
posta adresine gelen elektronik posta mesajı içinde yer alan aktivasyon linkinin
tıklanması ile tamamlanmaktadır.
Sektör rasyolarına nasıl ulaşabilirim?
Ana ve alt sektörler bazında sektör rasyoları, İstatistikler/Reel Sektör İstatistikleri/
Sektör Bilançoları bölümünde yayımlanmaktadır.
Firmanın Sektör İçindeki Yeri Dosyası nedir? Nasıl Edinebilirim?
"Firmanın Sektör İçindeki Yeri Dosyası", son üç yıla ait bilanço, gelir tablosu ve kimlik
bilgileri tarafımıza ulaşan ve veri tabanımıza kaydedilen firmalara talepleri üzerine
özel olarak hazırlanarak ücretsiz olarak gönderilmektedir. Bu dosyada firmaların
faaliyet sonuçları sektörün geneli ile karşılaştırmalı olarak verilmektedir.
Veri tabanında yer almayan ancak Firmanın Sektör İçindeki Yeri Dosyası'ndan
yararlanmak isteyen firmalar son üç yıla ait mali tablo ve kimlik bilgilerini göndermek
suretiyle bu çalışmadan yararlanabilmektedirler. Firmanın Sektör İçindeki Yeri
dosyasını
edinmek
için,
firma
bilgilerinin
gizliliği
ilkesi
gereği
Beyanname/Taahhütname'nin imzalanarak, imza sirküleri ile birlikte faks veya posta
ile tarafımıza ulaştırılması gerekmektedir. "Firmanın Sektör İçindeki Yeri Dosyası" ile
ilgili formlara İstatistikler/Reel Sektör İstatistikleri/ Sektör Bilançoları bölümünden
erişilebilmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
86
Merkez Bankasına Almanya'da bulunan sigorta kurumları tarafından
emekli maaşı ve sigorta prim iadesi gönderilebilir mi?
Deutsche Bundesbank Frankfurt aracılığıyla Bankamıza gönderilen emekli, dul yetim
aylıkları ve sigorta prim iadelerine ilişkin havalelerin 01 Ağustos 2010 tarihi itibarıyla
TCMB kanalıyla Türkiye’de faaliyet gösteren ticari bankalara transfer edilmesi ve
Şubelerimizce lehtarlara ödenmesi uygulamasına son verilmiştir.
Sıkça Sorulan Sorular
87
Download