Gelişimle İlgili Temel Kavramlar
advertisement
II.BÖLÜM GELİŞİM İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Kazanımlar Bu üniteyi tamamladığınızda aşağıdaki hedeflere ulaşmanız beklenmektedir: • • • • Gelişimle ilişkili olan kavramları tanımlayabilme, Gelişim ilkelerini açıklayabilme, Gelişim görevleri ve özelliklerini açıklayabilme, Gelişime etki eden faktörlerin ne olduğunu açıklayabilme • Gelişim psikolojisi araştırmalarında kullanılan yöntem ve tekniklerin neler olduğunu bilme, Gelişim Psikolojisi Gelişim psikolojisi, bireylerin yaşam boyunca geçirdiği değişimlerin betimlenmesi ve açıklanmasıyla aynı zamanda bireyler arasındaki değişim benzerlik ve farklılıklarıyla uğraşır. GELIŞIMLE İLGILI TEMEL KAVRAMLAR 1.Yaş: Yaş sadece kronolojik bir süreçte değil sahip olunan biyolojik, psikolojik ve sosyal süreçlerle ele alınmalıdır. 2.Dönem: Gelişim psikolojisi içerisinde dönem kavramı, bireylerin içlerinde bulundukları yaşlarda sahip olunan özellikleri ayırt etmede kullanılır. 3. Büyüme Vücudun boy, kilo, hacim olarak artmasını ifade eder. Büyüme kavramı organizmadaki nicelik değişimlerle yani fiziksel özellikleriyle ilişkilidir ve gelişimin gözlenebilir yönüdür. 4.Olgunlaşma Bireyin doğuştan gelen potansiyelinin süreç içerisinde ortaya çıkmasıdır. Başka bir ifadeyle organların öğrenmenin etkisi olmaksızın tamamen biyolojik ve kalıtımsal olarak kendilerinden beklenen fonksiyonları yapabilecek düzeye erişmesidir. 5.Gelişim:Gelişim olgunlaşmayı da içerir ancak gelişim doğumdan ölüme kadar olan değişim sürecini kapsamaktadır. 6. Hazırbulunuşluluk Organizmada bir öğrenmenin meydana gelebilmesi için bir takım temel bilişsel, davranışsal becerilere gereksinim vardır. Hazırbulunuşluluk türe özgü durumdan, önceki yaşantılarından, sahip olduğu motivasyondan, ilgilerinden, güdülerinden, istekliliğinden etkilenir. 7. Kritik dönem Kimi gelişimciler "kritik dönem" kavramı yerine "duyarlı dönem" olarakta adlandırmaktadırlar. 8. Tarihsel zaman: Bireyin yaşam döngüsü içinde ilerlemesini etkileyen yaşa bağlı bir boyuttur. 9. Öğrenme : Bireyin çevresiyle etkileşimi sonucunda meydana gelen nispeten kalıcı davranış değişiklikleridir. GELİŞİMİN TEMEL İLKELERİ 1.Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin ortak bir ürünüdür. 2. Gelişimin yönünü belirleyen temel prensipler vardır. 3. Gelişim süreklidir ve belli aşamalardan geçerek gelişir. 4. Gelişim bir bütündür ve gelişim alanları birbiri ile etkileşim halindedir. 5. Gelişimde bireysel farklılıklar vardır. 6. Gelişim dönemler halinde oluşur. 7.Gelişim değişik alanlarda nöbetleşerek devam eder. 8. Gelişim düzenlidir ve değişmez bir sıra izler. Gelişim görevi Havighurst tarafından ortaya atılan bu kavram içinde bulunan yaşam döneminde ortaya konması gereken davranışlar, başarılması gereken görevler ya da ulaşılması gereken özellikler anlamındadır. Gelişim Dönemleri ve Gelişim Görevleri 1-Bebeklik ve İlkçocukluk (0-6 yaş) • Yürümeyi, Katı yiyecekleri yemeyi, Konuşmayı öğrenme, Beden artıklarının atılmasını kontrol etmeyi öğrenme, kavramlar oluşturma,okumaya hazır hale gelme.... 2. Son çocukluk (6-12 yaş) Kendine olan güvenin artması, insanları daha çok sevme, şevkatli olma, kendi cinsiyetine uygun sosyal roller öğrenme, okuma, yazma ve aritmetik beceriler kazanma, ahlak ve değer sistemi oluşturma, bedenine karşı olumlu tutum geliştirme ... 3.Ergenlik Dönemi (12-20 yaş) Bedenindeki değişiklikleri kabul etme, bedenini etkili biçimde kullanabilme, bir akran grubunun üyesi olma, yetenek ve ilgilerine göre bir meslek seçimine yönelme, idealler ve değer sistemi geliştirme,yakın ilişkiler kurma, evliliğe ve hayata hazırlanma... 4. Genç Yetişkinlik (20-40 yaş) • Bir işle başlama, evlenme, çocuk sahibi olma, vatandaşlık sorumluluklarını yerine getirme, kendini ifade edebileceği bir sorumluluk üstlenme... 5.Orta Yaş (40-60 yaş) • Orta yaşın getirdiği psikolojik değişikliklere uyum sağlama, eşle ortak etkinlikler düzenleme, boş zaman aktivitelerinde bulunma, iş yaşamında başarılı ve doyum sağlayıcı performansta bulunma... 6.Yaşlılık (60 yaş -) • Azalan sağlığı ve fiziksel gücü kabul etme ve buna uyum sağlama, kayıplara uyum sağlama, kendi yaş grubundakilerle derin ilişkiler kurma, fiziksel açıdan yaşam koşullarını düzenleme, vatandaşlık sorumluluklarını yerine getirmeyi öğrenme... GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL SORULAR Kalıtım ve Çevre • Gelişimde kalıtım, anne-babanın biyolojik özelliklerinin çocuğa aktarılmasıdır. • Gelişimde çevrenin etkisi olduğunu savunanlar ise, bireyler arasındaki farklılıkların içinde yaşanılan çevre, toplum tarafından etkileşim halinde olduğu için farklı olduğunu savunmaktadırlar. Gelişimde Şuanki ve Geçmişte Geçirilen Yaşantılar Önemlidir… • Bu açıdan, bireyin çocukluk döneminde geçirmiş olduğu yaşantılar yetişkinlik dönemindeki gelişim sürecini etkileyecektir. • İçinde yaşanılan toplumun yapısı, bireye sunulan imkanlar, toplumun ruh sağlığı, kültürel özellikleri bireyin gelişimini etkileyecektir. GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE ARAŞTIRMA VE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ 1. Boylamsal Yöntem: Ele alınan bireylerin zaman içinde hangi özelliklere sahip olduklarının belirlenmesidir. 2. Kesitsel Yöntem : Deneklere ulaşımı kolaylaştırmak, belli bir zaman dilimindeki gelişimi tespit etmek, hem de bireysel özelliklerden çok gelişim özelliklerini belirlemek için kesitsel yöntem kullanılır . 3. Sıralı Desen : Kuşak farkları ve bireyin kendi içindeki değişmelerden doğan sınırlılıkları kaldırmak amacıyla boylamsal ve kesitsel deseni birleştirir Başarılar dilerim… Arş.Gör.Didem Aydoğan
