Seksüel Siklus ve Suni Tohumlama
advertisement
Seksüel Siklus •VEYSEL TAHİROĞLU • Siklus: Belli aralıklarla aynı biçimde yinelenen olayları kapsayan dönem; hormonların etkisiyle üreme organlarının belirli dönemlerde gösterdigi degişim, döngü. • Siklik aktvite: Döngüsel aktivite; üremeye yönelik, her ay yineleyen, hormonal değişiklik ile karakterze döneme at aktivte. SEKSÜEL SİKLUS VE EVRELERI • Ortalama östrus süresi her ne kadar koyunlarda daha kısa ise de, tüm çiflik hayvanlarında birbirine benzemektedir. Östrus siklusu süresi ortalama olarak ineklerde 21-22, kısraklarda 19-25, koyunlarda 16-17, keçilerde 21 ve domuzlarda 19-20 gündür. • Östrus siklusu evreleri: proöstrus, östrus, metöstrus ve diöstrustur. • Tüm türlerde gebelik dönemi, dogum sonrası dönem ve çifleşmeleri mevsime baglı hayvanların, çifleşme mevsimi dısında görülen, kızgınlık döngüsünün yok oldugu bir dönem vardır. Bu döneme de anöstrus dönemi denir. Proöstrus • Korpus luteumun gerilemesi (regresyonu) ile baslayarak östrusun baslamasına kadar sürer. Bu evrede progesteron salgılanması birdenbire düser. Proöstrusu digerlerinden ayıran başlıca özelik, hızlı follikül büyümesinin oluşmasıdır. Bu dönemin sonlarına dogru dişi genital sistemi üzerine östrojenin etkisi ile yaklaşan östrus davranışlarının belirtileri görülebilir. Östrus • Memeli dişi hayvanların belli fizyolojik ve psikolojik belirtiler göstererek erkegi kabul ettigi; çifleşmek için istekli olduğu zaman dilimi olarak tanımlanır. • Östrus süresi, ineklerde ortalama 18-19 saattir. Kızgınlık siklusunda oldugu gibi, kızgınlık süresinde de bireyler arasında önemli farklılıklar görülür. Ayrıca, serin iklimlerde bulunan ineklerde ortalama 18 saat süren östrus süresi, sıcak çevrelerde yetiştirilenlerde daha kısa süreli; 10-12 saattir. • Östrus süresi koyunlarda 24-36 saat, keçilerde 32-40 saat, domuzlarda 48-72 saat, kısraklarda ise 4-8 gündür. Kısraklar 2-12 gün arasında değişebilen östrus süreleri ile çiflik hayvanları içerisinde farklılık gösterirler. • Ovulasyon östrusla ilişkili olup ineklerde östrusun bitiminden 10-11 saat sonra olusur. Koyunlarda östrusun sonunda, keçilerde östrusun bitiminden birkaç saat sonra, kısraklarda östrusun bitiminden 1-2 gün önce, domuzlarda ise östrusun başlangıcından 35-45 saat sonra gözlenir. ineklerde östrusun görüldügü gün, kişisel seçime baglı olarak, genellikle östrusun sıfırıncı veya birinci günü, diğer türlerde ise ilk günü olarak göz önüne alınır. Metöstrus • Bu dönem, östrusun kesilmesiyle başlar ve yaklasık 2-3 gün sürer. Aslında metöstrus dönemi korpus luteumların sekillendigi dönemdir. Olusum evresindeki kırmızı renkteki bu korpus luteuma, korpus luteum hemorajikum denir. • Çoğu çiflik hayvanlarında ovulasyonlar östrus evresinde sekillenrken, inek ve keçilerde ovulasyonlar bu evrede olur. Aynı zamanda düvelerde tüm metöstrus dönemlerinin %90’ında ve ergin ineklerin %45’inde rastlanan ve metöstrus kanaması olarak bilinen olay da bu dönemde görülür. • Proöstrus sonu ile östrus sırasındaki yüksek östrojen yogunlukları endometriyumun vaskülarizasyonunu (damarlasma) artırır. • Östrusun sona ermesinden yaklasık 1 gün sonra, bu vaskü- larizasyon en yüksek düzeye ulasır. Östrojen düzeyinin azalmasına baglı olarak, az miktarda kan kaybı ile sonuçlanan, kimi kapillar kan damarlarının bozulup yıkımlanması söz konusudur. • Bu durum, östrusun bitiminden yaklasık 35-45 saat sonra, kuyrugun üzerindeki kan lekeleriyle kendini belli eder. • Bu kanın görülmesi, hayvanın gebe kalıp kalmadıgının belirtisi degildir. Diöstrus • Metöstrusu izleyen bu devre, seksüel siklusun en uzun devresdir. Ortalama olarak 10 –14 gün sürer. • Bu dönemde, ovaryumlarda gebeliğin sürmesini sağlayan hormon olan progesteronu salgılayan, olgun bir korpus luteum bulunur. Bu korpus luteuma, korpus luteum periyodikum denir. • Eger gebelik şekillenmişse, gebelik korpus luteumu (korpus luteum graviditatis) adını alır. Diöstrusun sonunda, uterus endometriyumundan salgılanan PGF₂α, korpus luteumun işlevini sonlandırarak küçülmesine yol açar. Küçülen korpus luteuma, korpus luteum albikans adı verilir. Korpus luteumun işlevsel ömrü östrus siklu-sunun 12–16. günlerine kadar sürer. TEŞEKKÜRLER
