SAMSUN REGİE (TÜTÜN) FABRİKASI
advertisement
SAMSUN REGİE (TÜTÜN) FABRİKASI BAKİ SARISAKAL Samsun Reji Fabrikasında Cumhuriyetin İlk Yıllarında Üretilen Sigaralar 1887 yılında Fransız Reji Şirketi tarafından Samsun’da Sigara Fabrikası kuruldu. Tapu kayıtlarında Samsun Reji Fabrikası hakkında şu bilgiler yer almaktadır: Sağı İshak, İlya, Nikoli, Panayi ve Gümüşhaneli Nikoli, Demirci Teofilos hane ve arsası, Solu Reji ambarı, arkası ve önü tarik. Samsun Reji Fabrikası Çalışanları 1887–1897 yılları arasındaki dönemde 500 işçi ve 12 gözetimci, şehir ve yakın çevrede ve Sivas vilayetinde satılmak üzere ortalama yılda 60. 000 kilogram kıyılmış tütün üretti. Reji’nin Samsun’da değeri 40.000 liranın üstünde ve toplam 8. 000 metre kare alana sahip binaları vardı.1 1 Donald QUARTERT (Çeviren Sabri TEKÖY), “ Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılma ve Direniş 1881–1908 ”, Ankara 1987, Sayı: 16, Sayfa: 4 1908 yılında Reji işçileri Kavala’dan sonra Samsun’da da greve gitmişlerdi. Reji binası önüne gelen işçiler rejide çalışan memurlarında greve katılmasını istemişlerdi. Bunu reddeden memurlardan birini dövmüşler ve reji binasını taşa tutmuşlardı. 2 Birkaç gün sonra tekrar Reji fabrikası önüne gelen işçiler tekrar reji binasına saldırmak isteyince reji kolcularının ateşi ile karşılamışlar ve birisi ağır olmak üzere üç işçi yaralanmıştı. Grev sonucu işçiler haklarını almışlar ve % 30–40 zamlarla tekrar işbaşı yapmışlardı.3 1921 yılında Anadolu Reji İdareleri merkezi Samsun’da olan bir umumi müdür tarafından idare edilmektedir. Umumu Müdür sabık valilerden Midhat Beydir. Hükümet Reji mamulâtına müdahale etmemekte, yalnız işlerin mukavelename ahkâmına muvafık bir surette için hak murakabesini istimal eylemektedir.4 Bu yıllarda cephede savaşan askerlere Samsun Sigara Fabrikasının ürettiği sigaralar gitmekteydi. Samsun Reji işçileri 16 Temmuz 1925 yılında ilk defa örgütlenmeye gitmişler ve “ Yaprak Tütün Ameleleri Rehberi Terakki Cemiyeti “ ni kurmuşlardı. Rumeli’den gelen mübadil tütün ameleleri Kavala’da iken “Amele Birlikleri”nin maddi yararlarını görmüş olduklarından Samsun’da da bir “Amele Birliği“ kurmanın yararlarına olacağına inanmışlardı.. Sermayenin ihmalkârlığına karşı amelenin haklarını koruyacak “Mesleki bir teşekkül“ meydana getirmeyi düşünmüşlerdi. Amele arasında az çok okumuş fikren yükselmiş Samsun Reji Fabrikası Logosu olan girişimcilerin gayreti ve yardımı ile Samsun’da ilk Türk Amele Birliği 16 Temmuz 1925 tarihinde kurulmuştu. Yaprak Tütün Ameleleri Rehberi Terakki Cemiyeti’nin üç yüzden fazla üyesi vardı. Bu cemiyet gündeliklerini ve geçimlerini bile temin edemeyen işçilerin verdiği kaydiye ve aylık ile yaşatılmaktaydı. Cumhuriyet döneminde, Samsun Reji Fabrikası devlet eline geçince 1927 yılında üretim kapasitesini artırmak için Avrupa’dan bazı makineler getirilmiş ve fabrikanın iç düzeninde bazı değişiklikler yapılarak üretim kapasitesi artırılmıştı. 1927 yılında fabrika binasının harap olan yerlerinde onarım yapılmıştı. 1930- 1950 döneminde gerçekleştirilen atılımlar, daha sonra sürdürülememiştir. Samsun Sigara Fabrikası, 1970’li yıllara kadar üretim düzeyi bakımından Cibali ve İzmir Sigara Fabrikalarından sonra üçüncü sırada idi. Üretim 1970’li yıllarda 8.000 tona yaklaşmış, ancak 1980’li yıllarda fabrikanın önemi hızla azalmış ve yıllık üretim düzeyi 1980–1990 döneminde genellikle 2.000–3.000 ton arasında değişmiştir. 2 Aks-ı Sadâ 23 Eylül 1324, Sayı:16 Aks-ı Sadâ 27 Eylül 1324, Sayı:17 4 Yeni Gazete 26 Teşrinisani 1921, Sayı: 55 3 Samsun Reji Fabrikası Önünde Bir Bayram Töreni İçin Toplanan Samsunlular 5 1991 yılında Samsun Sigara Fabrikası’nın ürettiği sigaralar: Sipahi Ocağı, Madalyalı Mülkiye, Mebus, Galatasaray, Türk Ensari, Yenice, 19 Mayıs Hatırası, Asker, Bafra, Birinci, Bahar, Filtreli, Samsun, Filtreli Bafra, gibi sigara çeşitleriydi. 6 Bu fabrika, daha sonra 14 Haziran 1997’de Samsun Ballıca Fabrikası’nın açılmasıyla üretime kapandı. (Fabrika binaları Samsun Büyük Şehir Belediyesine devredilmiştir ve günümüzde boş olarak durmaktadır.) 5 6 Şerafettin ÖZER Arşivi Tekel Sigara Sanayi İşletmeleri Müessesesi Müdürlüğü Yıllık Faaliyet Raporları
