1. Anayasa ders notlar\375 12. bask\375.indd
advertisement
kpss 2014 Türkiye'nin en çok satan DERS NOTLARI kim korkar demokratikleşme paketi sonucunda yapılan 2013 yılı değişiklikleri eklenmiştir. anayasa’dan endam sevimli ayduran ÖN SÖZ Yazılı bir kaynak hazırlamak emek, sabır, yoğun bir araştırma ve çalışma ister. Eğer bu kaynak çok önemli bir sınava hazırlık sürecinde yararlanılacak ve başvurulacak özellik taşıyorsa, bilgi birikiminin yanı sıra, hazırlayanın omuzlarına vicdani ve ahlaki sorumluluk da yükler. Elinizdeki ders notları bu sorumluluk duygusu ile hareket edilerek hazırlanmıştır. Öğrenim süreçlerinin sonunda, kamu kesiminde çalışma hayatına başlama umuduyla çok önemli bir sınava (KPSS) girecek olan milyonlarca insanın yaşadığı nice sıkıntıyı, kurduğu hayalleri dikkate alarak gerekli ve doğru bilgiyi en doğru yöntemle sizlere aktarmaya çalıştım. Sınava hazırlananların; yaşadıkları stres, harcadıkları yoğun emek, ödedikleri maddi ve manevi bedelin karşılığını almaları, onların en doğal hakkıdır. Sınavda başarılı olmanız, ödediğiniz bedelin karşılığını almanız sınav müfredatına ilişkin konuların açık, net ve kolay anlaşılır bir yöntemle size sunulmasıyla doğru orantılıdır. Elinizde bulundurduğunuz Anayasa Ders Notları, belirttiğim yöntemle, şema ve tablolarla desteklenerek kolay ve kalıcı öğrenilecek şekilde hazırlanmıştır. Öte yandan demokratik hukuk devletinde yaşayan her yurttaşın temel hak ve ödevleri konusunda bilgilendirilmesi, devleti oluşturan kurumların işleyişi, bireyle ilgili temel hukuk kurallarının kavratılmasına yönelik bir bilgi kaynağı olmasına da özen gösterilmiştir. On yılı aşkın uygulamalı deneyim ve bilgi birikimimle hazırladığım Anayasa Ders Notlarına son şeklini verirken, bana huzur veren, içimdeki insani sevgiyi ve yaşama sevincini coşturan altı aylık sevgili kızım İPEK LENA’nın bende uyandırdığı insana dair tüm güzel duygular notların her sayfasına yansımıştır. Teşekkürler benim minik, tatlı, biricik kızım. Başarı dileklerimle... Endam SEVİMLİ AYDURAN Endam Sevimli Ayduran KPSS ANAYASA DERS NOTLARI ISBN-978-605-364-383-8 Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul Kaymakçı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş. Bahçekapı Mahallesi 2460. Sokak No: 7 Şaşmaz/ANKARA (0312-278 34 84) Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © 2013, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 15. Baskı: Ocak 2014, Ankara Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 16102 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net İÇİNDEKİLER BÖLÜM 2: ANAYASA HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI Ön Söz .................................................................................................................................................iii Gerçek Kişilerin Ehliyetleri ....................................................................17 Anayasa Hukuku Kavramı.......................................................................................25 İçindekiler ......................................................................................................................................iv Hak Ehliyeti .......................................................................................................17 Anayasa Kavramı ...............................................................................................................25 Fiil Ehliyeti .........................................................................................................17 Anayasa Çeşitleri ...............................................................................................................25 Fiil Ehliyetine Göre Gerçek Kişiler .............................................17 Yazılı Anayasa - Geleneksel Anayasa........................................25 Sosyal Düzen Kuralları ...............................................................................................1 Ehliyetliler ...........................................................................................................17 Yumuşak Anayasa - Sert Anayasa ................................................25 Din Kuralları .................................................................................................................1 Ehliyetsizler.......................................................................................................17 Kazuistik Anayasa – Çerçeve Anayasa ..................................25 Ahlak Kuralları...........................................................................................................1 Hak Kavramı ..............................................................................................................................18 Devlet Kavramı......................................................................................................................26 Görgü ve Adet Kuralları ..............................................................................1 Hakkın Doğması ve Sona Ermesi ......................................................18 Devletin Unsurları ..............................................................................................................26 Hukuk Kuralları .........................................................................................................1 Hakkın Kazanılması..............................................................................................18 Devlet Biçimleri ...................................................................................................................26 Yaptırım (Müeyyide) .....................................................................................................2 Hakkın Korunması ..................................................................................................19 Yapılarına Göre Devletler..........................................................................26 Maddi Yaptırım.........................................................................................................2 Hakkın Türleri.............................................................................................................20 Hakimiyet Kaynağına Göre Devletler ......................................26 Manevi Yaptırım......................................................................................................2 Hukukun Kaynakları.........................................................................................................22 Hükümet Sistemleri .........................................................................................................27 Sosyal Düzen Kurallarının Yaptırımları ..............................................3 Yazılı Kaynaklar .......................................................................................................22 Kuvvetler Birliği Sistemleri ....................................................................27 Hukuk Kurallarının Yaptırımları ....................................................................4 Yazılı Olmayan Kaynaklar (Örf ve Adet Hukuku).....22 Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri.................................................................28 Hukukun Diğer Sosyal Kurallarla Olan İlişkisi ve Nafaka Yükümlülüğü .......................................................................................................5 Hukukun Çeşitli Anlamları.......................................................................................24 Hukukun Görevleri .............................................................................................................5 Müspet Hukuk .............................................................................................................24 BÖLÜM 3: TÜRK ANAYASA HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ Hukukun Dalları .....................................................................................................................6 Mevzu Hukuk ................................................................................................................24 Anayasal Gelişmenin İlk Üç Adımı ..............................................................29 Özel Hukukun Dalları .........................................................................................7 Tabii Hukuk ......................................................................................................................24 Senedi İttifak ...............................................................................................................29 Kamu Hukukunun Dalları..............................................................................9 Tarihi Hukuk ..................................................................................................................24 BÖLÜM 1: HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI Yardımcı Kaynaklar.............................................................................................22 Karma Hukukun Dalları .................................................................................11 Boşluk Kavramı......................................................................................................................24 Kişi Kavramı...............................................................................................................................12 Hukuk Boşluğu ..........................................................................................................24 Kişi Türleri ......................................................................................................................12 Kanunda Boşluk ........................................................................................................24 Gerçek Kişiler ................................................................................................12 Tüzel Kişiler ......................................................................................................12 Tüzel Kişi Türleri.......................................................................................13 Kişiliğin Başlangıcı ...............................................................................................14 Kişiliğin Sona Ermesi ........................................................................................15 Kişiliğin Korunması...............................................................................................16 Tanzimat Fermanı .................................................................................................29 Islahat Fermanı .........................................................................................................29 Meşrutiyet Dönemleri .................................................................................................30 I. Meşrutiyet .................................................................................................................30 II. Meşrutiyet...............................................................................................................31 Ulusal Kurtuluş Mücadelesi Dönemi .........................................................31 1921 Anayasası ......................................................................................................................32 1924 Anayasası ......................................................................................................................33 Saltanatın Kaldırılması ..............................................................................................34 Başkentin Ankara Olması .......................................................................................34 Halifeliğin Kaldırılması ................................................................................................34 1961 Anayasası ......................................................................................................................35 Milletvekili Seçilebilme Koşulları .........................................51 Genel Görüşme .................................................................................66 1961 Anayasası'nda Yapılan 1971 ve 1973 Değişiklikleri .............................................................................................................36 Milletvekili Adayı Olabilmek İçin Görevlerinden Çekilmesi Gerekenler .............................52 Meclis Araştırması .....................................................................66 Meclis Soruşturması .................................................................67 Seçim Dönemi..................................................................................................52 Gensoru .......................................................................................................67 BÖLÜM 4: 1982 ANAYASASI Erken Seçim ......................................................................................................52 II. Yürütme Organı ................................................................................................68 1982 Anayasası’nın Hazırlanması ve Kabulü.................................37 Seçimlerin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi ...........52 Cumhurbaşkanı...............................................................................................68 1982 Anayasası’nın Temel Özellikleri ......................................................37 Seçimin Ertelenmesi ..............................................................................52 Cumhurbaşkanı Olabilme Koşulları .....................................68 1982 Anayasası’nın Başlangıç Hükümleri .........................................38 Ara Seçimler ....................................................................................................52 Cumhurbaşkanlığına Adaylık ......................................................68 1982 Anayasası'nın Değiştirilemez Maddeleri..........................38 Milletin Temsili ..............................................................................................52 Cumhurbaşkanının Seçimi ...............................................................68 1982 Anayasası'nın Temel İlkeleri...............................................................39 Milletvekilliği ile Bağdaşmayan İşler.............................53 Cumhurbaşkanının Görev Süresi ...........................................68 Cumhuriyetçilik İlkesi........................................................................................39 Yasama Ayrıcalığı (Yasama Bağışıklığı) ...................54 Cumhurbaşkanının Tarafsızlığı.................................................69 Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet.......................................39 Yasama Sorumsuzluğu .............................................................54 Cumhurbaşkanına Vekalet ..............................................................69 Demokratik Devlet...............................................................................................40 Yasama Dokunulmazlığı .........................................................54 Cumhurbaşkanına Bağlı Kuruluşlar ..................................69 Laik Devlet .....................................................................................................................40 Milletvekilliğinin Sona Ermesi .................................................55 Sosyal Devlet ...............................................................................................................41 Meclis Başkanlık Divanı ve Meclis Başkanı .............56 Cumhurbaşkanının Sorumsuzluğu ve Sorumluluğu ........................................................................................................69 Hukuk Devleti...............................................................................................................42 Siyasi Parti Grupları ............................................................................57 Cumhurbaşkanının Görevleri ve Yetkileri.................70 İnsan Haklarına Saygılı Devlet ...........................................................43 Meclis Komisyonları ...............................................................................58 Yasama İle İlgili Olanlar ........................................................70 Üniter Devlet ...............................................................................................................43 Meclis İçtüzüğü ............................................................................................58 Yürütme İle İlgili Olanlar ....................................................70 Eşitlik İlkesi ....................................................................................................................43 Parlamento Kararları-Kanun Ayrımı............................58 Yargı İle İlgili Olanlar ...............................................................70 Temel Haklar ve Ödevler ..........................................................................................44 Meclisin Toplanması ve Tatili....................................................59 Bakanlar Kurulu (Hükümet).......................................................71 Kisinin Hakları ve Ödevleri (Negatif Statü Hakları) (Koruyucu Haklar ...............................................................................................................44 Meclisin Toplantı ve Karar Yeter Sayısı .................59 Bakanlar Kurulunun Oluşumu........................................71 Sosyal ve Ekonomik Haklar Ve Ödevler (Pozitif Statü Hakları) (İsteme Hakları ............................................44 Nitelikli Çoğunluk Gerektiren Meclis İşlemleri.............60 Meclis Görüşmeleri ve Oylama ...............................................60 Bakanlıkların Kurulması ve Bakanlıkların Sayısı...............................................................................................................71 TBMM’nin Görevleri ...........................................................................61 Bakanlar Kurulunun Görevleri....................................71 Kanun Yapmak ...................................................................................62 Bakanlar Kurulunun Çalışma Yöntemi..................71 Anayasa Değişikliği ....................................................................64 Geçici Bakanlar Kurulu ........................................................71 Bütçe Kanunu ....................................................................................65 Başbakan ve Bakanlara Vekalet Etme...........72 Kesin Hesap Kanunu .................................................................65 Başbakanın Görevinin Sona Ermesi....................72 Uluslararası Anlaşmalar.......................................................65 Bakanların Görevinin Sona Ermesi .....................72 Meclisin Bilgi Alma ve Denetim Yolları .....................66 Bakanlar Kurulu ve Üyelerinin Sorumluluğu............................................................................................72 Siyasi Haklar Ve Ödevler (Aktif Statü Hakları) (Katılma Hakları ..................................................................................................................44 Seçimler ...........................................................................................................................................46 Siyasi Partiler.........................................................................................................................48 Devletin Temel Organları ........................................................................................50 I. Yasama Organı......................................................................................................51 Yasama İlkeleri ..............................................................................................51 Tek Meclisli Yasama ............................................................................51 Soru ..................................................................................................................66 Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri .......................................73 Tüzük...............................................................................................................73 Yönetmelik...............................................................................................73 Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ................................73 Kanun Hükmünde Kararname......................................74 Yürütmenin Olağanüstü Yetkileri........................................75 Olağanüstü Hal .................................................................................75 Sıkıyönetim .............................................................................................75 Türk Silahlı Kuvvetleri .......................................................................76 Milli Güvenlik Kurulu.............................................................................76 III. Yargı Organı ........................................................................................................77 Mahkemelerin Bağımsızlığı İlkesi .......................................77 Hakimlik ve Savcılık Teminatı ...................................................77 Hakimlik ve Savcılık Mesleği, Mahkeme Kararları, Hakim ve Savcıların İdari Yönden Denetimi ........77 Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ...............................77 Yargı Kolları ......................................................................................................78 Yüksek Mahkemeler...............................................................................79 Anayasa Yargısı ve Anayasa Mahkemesi ................79 Anayasaya Uygunluk Denetiminin Şekilleri...........81 Adli Yargı ve Yargıtay ........................................................................83 İdari Yargı ve Danıştay.....................................................................83 Askeri İdari Yargı ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ..........................................................................................................84 Askeri Ceza Yargısı ve Askeri Yargıtay....................84 Uyuşmazlık Yargısı ve Uyuşmazlık Mahkemesi........84 Sayıştay ..................................................................................................................84 BÖLÜM 5: İDARİ TEŞKİLAT İdari Teşkilat Şeması.....................................................................................................85 Merkezi İdare - Başkent Teşkilatı ve Taşra Teşkilatı..............86 İl (Genel) İdaresi.....................................................................................................86 İlçe İdaresi .......................................................................................................................86 Bucak İdaresi...............................................................................................................86 Vali Kaymakam Karşılaştırması .....................................................................87 Yerinden Yönetimli İdare – Hizmet Kuruluşları ve Yerel İdareler...........................................................................................................................88 Hizmet Kuruluşları................................................................................................88 Yerel İdareler ..............................................................................................................88 BÖLÜM 6: İDARE HUKUKU İdare Hukukunun Konusu ..........................................................................................90 İdare Hukukunun Özellikleri..................................................................................90 İdari Fonksiyonun Özellikleri...............................................................................91 TC Devlet İdaresinin Görevleri .......................................................................91 İdare Hukukuna Egemen Olan Temel İlkeler.................................92 Merkezden Yönetim İlkesi .........................................................................92 Yerinden Yönetim İlkesi ................................................................................92 Yetki Genişliği İlkesi ...........................................................................................93 İdarenin Bütünlüğü İlkesi............................................................................93 İdarenin Yetkileri ................................................................................................................94 Düzenleme.........................................................................................................................94 Örgütlenme......................................................................................................................f94 Yaptırım Uygulama ...............................................................................................94 Kamu Alacaklarını Tahsil Etme ..........................................................94 Mal Edinme ....................................................................................................................94 Olağanüstü Yetkiler ............................................................................................94 Kolluk Faaliyetleri..............................................................................................................95 Kolluk Makamları ...................................................................................................95 Kolluk Personeli ........................................................................................................95 Kamu Hizmetleri ..................................................................................................................96 Kamu Hizmetlerinin Özellikleri............................................................96 Kamu Hizmetlerinin Görülme Usulleri ......................................96 Kamu Hizmetlerinin Türleri ....................................................................97 Kamu Çalışanları..................................................................................................................98 Devlet Memurları Kanununa Göre Kamu Çalışanları .....................................................................................................98 Devlet Memuru Olabilmenin Genel Koşulları ..................99 Adaylık ve Atanma...............................................................................................100 Memurların Sınıflandırılması.................................................................100 Memurların Hukuksal Rejimleri.........................................................101 Yıllık İzin .............................................................................................................................102 Çalışma Saatleri ......................................................................................................102 Sendika Kurma ve Toplu Sözleşme Yapma...........................102 Olumlu ve Olumsuz Sicil ...................................................................................102 İstisnai Memurluk ..................................................................................................102 Disiplin Cezaları .......................................................................................................103 BÖLÜM 7: ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR I. Ulusal Kuruluşlar ............................................................................................................104 Kamu Tüzel Kişiliği Olan Kuruluşlar ............................................104 Kamu Tüzel Kişiliği Olmayan Kuruluşlar ...............................105 Cumhurbaşkanlığına Bağlı Kuruluşlar .......................................105 Başbakanlığa Bağlı Kuruluşlar ...........................................................105 Başbakanlık İlgili Kuruluşlar...................................................................105 Başbakanlık Sorumlu Kuruluşlar .......................................................105 Merkez Bankası.......................................................................................................106 Sermaye Piyasaları Kurulu ......................................................................106 Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ...............106 Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu....................................................106 Radyo Televizyon Üst Kurulu ................................................................106 II. Uluslararası Kuruluşlar .......................................................................................107 Avrupa Birliği..............................................................................................................107 Birleşmiş Milletler ...............................................................................................108 G-8 Ülkeleri ....................................................................................................................110 D-8 Ülkeleri ....................................................................................................................110 G-20 Ülkeleri.................................................................................................................110 İslam Konferansı Örgütü..............................................................................110 Kuzey Atlantik Savunma Paktı (NATO) ................................111 BÖLÜM 1: HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI SOSYAL DÜZEN KURALLARI Tanımlayalım: Sosyal hayatın dirlik ve düzen içinde akıp gitmesi, toplumda düzenin sağlanabilmesi için kişilerin uyması gereken kurallara SOSYAL DÜZEN KURALLARI denir. Sosyal Düzen kuralları, din, ahlak, görgü ve hukuk kuralı olmak üzere 4’e ayrılır. SOSYAL DÜZEN KURALLARININ TÜRLERİ DİN KURALLARI AHLAK KURALLARI Birtakım emir ve yasaklar vasıtasıyla toplumsal düzenin sağlanmasında rol oynayan ve inanç duygusundan beslenen kurallardır. Bir kimsenin kendisine veya başkalarına karşı nasıl davranması gerektiğini düzenleyen, içinde değer yargılarını barındıran kurallardır. 2’ye ayrılır. Uhrevi İlişkileri Düzenler Kişilerin kendilerine karşı nasıl davranması gerektiğini gösteren ahlak kurallarıdır. (Allah-kul arasındaki ilişkiler) Örneğin; İbadete ilişkin kurallar, namaz kılmak, oruç tutmak gibi. Dünyevi İlişkileri Düzenler (Kişiler arasındaki ilişkiler) Örneğin; İmam nikahı. Subjektif Ahlak Kuralları Örneğin; Ω Yalan söylememek Ω Dedikodu yapmamak Ω İyi insan olmak Objektif Ahlak Kuralları Kişilerin başkalarına karşı nasıl davranması gerektiğini gösteren ahlak kurallarıdır. Örneğin; Ω Yoksullara yardımcı olmak Ω Ω Başkalarının şeref ve haysiyetine karşı saygılı olmak Verilmiş söze sadık kalmak GÖRGÜ VE ADET KURALLARI HUKUK KURALLARI Bir kimsenin belli bir olayda nasıl davranması gerektiğini gösteren kurallardır. Görgü kuralları daha çok zerafete, kibarlığa, saygıya ilişkin kurallardır. Kişilerin birbirleriyle, toplumla ve devletle; devletlerin de diğer devletlerle olan ilişkilerini düzenleyen maddi yaptırımlı kurallardır. Örneğin; Ω Hasta bir yakınımızı ziyarete gitmek Ω Yolda gördüğümüz arkadaşımıza selam vermek Ω Bir toplantıda söz alarak konuşmak 2 Pegem Anayasa Ders Notları Akademi YAPTIRIM (MÜEYYİDE) Tanımlayalım: Sosyal hayatı düzenleyen kurallara uygun davranmadığımız takdirde karşılaşacağımız tepkiye YAPTIRIM denir. YAPTIRIM TÜRLERİ MADDİ YAPTIRIM MANEVİ YAPTIRIM Devlet gücüyle desteklenen yaptırımdır. Yani bir kurala uymaya bizi devlet zorluyorsa, bu kural maddi yaptırımlıdır. Hukuk kuralları, maddi yaptırımlıdır. Arkasında devlet desteği olmayan yaptırımdır. Yani bir kurala uymaya devlet bizi zorlamıyorsa bu kural manevi yaptırımlıdır. Burada bizi bu kurallara uymaya zorlayan devlet değil, toplumsal baskılar, vicdanımız, korkularımız ya da utanma duygumuzdur. Din, ahlak, görgü ve adet kuralları manevi yaptırımlıdır. Maddi Yaptırımlı Kurallar Manevi Yaptırımlı Kurallar Hukuk Kuralları Din K uralla rı Ahlak Kuralları Din, ahlak ve görgü veya adet kurallarının sosyal ilişkileri tek başlarına düzenlemede yetersiz kalmalarının nedeni manevi yaptırımlı olmalarıdır. Kişiler bu kuralların emir ve yasaklarına uygun bir biçimde davranmaya devlet gücüyle zorlanamaz. Hukuk kurallarının yaptırımı ise maddidir. Böylece kişiler hukuk kurallarına uymaya devlet gücüyle zorlanırlar. Bu sebeple hukuk kuralları tek başına sosyal hayatı etkin bir biçimde düzenleyebilir. et ve Ad Görgü rı Kuralla Pegem Akademi 3 Anayasa Ders Notları SOSYAL DÜZEN KURALLARININ YAPTIRIMLARI DİN KURALLARININ YAPTIRIMLARI AHLAK KURALLARININ YAPTIRIMLARI GÖRGÜ KURALLARININ YAPTIRIMLARI HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMLARI Öbür dünyada cezalandırılma Küçük görme Görgüsüz Ceza Günahkâr olma İlişkisini kesme Vefasız Ayıplama Saygısız... olarak adlandırılma Tazminat Maddi Tazminat Manevi Tazminat Cebri İcra Hükümsüzlük Yokluk Butlan Tek Taraflı Bağlamazlık İptal 4 Anayasa Ders Notları Pegem Akademi HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMLARI CEZA Kanunun suç işleyen kişiye uygulanmasını öngördüğü yaptırımdır. TAZMİNAT Hukuk kurallarına aykırı davrandığımızda ya da yaptığımız bir sözleşmeye uymadığımızda, bir zarar meydana gelirse, bu zararın zarar veren tarafından ödenmesine tazminat denir. 2’ye ayrılır. Maddi Tazminat: Zarar gören kimsenin malvarlığında meydana gelen zararın, zarar veren tarafından ödenmesidir. Maddi tazminat aynen ya da para ile nakden ödenebilir. Örneğin: Bir kimsenin evinin camını kıran bir kişinin, camı yeniden taktırması durumunda maddi zarar aynen ödenmiş olur. Ancak bir kimsenin kolunun kırılması durumunda hastane ya da ameliyat masrafları gibi oluşan maddi zarar aynen ödenemez. Bu durumda zarar ancak nakden ödenebilir. Manevi Tazminat: Zarar gören kimsenin kişilik değerlerinde oluşan acı, üzüntü ve elemin dindirilmesi için, zarar verenin ödemesi gereken tazminattır. Örneğin: Bir kimsenin şeref ve haysiyetine saldırılması durumunda kişinin duyduğu üzüntünün ve manevi varlığında oluşan zararın giderilmesi için hakim bir miktar para ödenmesine hükmedebilir. CEBRİ İCRA Borcunu yerine getirmeyen kişiyi devletin borcunu ödemeye zorlamasıdır. İPTAL Hukuka aykırı bir idari işlemin, idari yargı mahkemeleri tarafından ortadan kaldırılmasıdır. HÜKÜMSÜZLÜK (GEÇERSİZLİK) Bir hukuki işlemin kanunun belirlediği şekilde yapılmaması veya kanuna aykırı olarak yapılması durumunda, bu işlemin hukuki sonuç doğurmamasına yani geçersiz sayılmasına hükümsüzlük denir. Hükümsüzlüğün 3 türü vardır. Yokluk: Yokluk, bir hukuki işlemin yada sözleşmenin hukuk dünyasında hiç doğmamasıdır. Örneğin; Resmi evlendirme memuru huzurunda yapılmayan bir evlilik yok hükmündedir. Aynı şekilde iki hemcinsin evlenmeleri de yok kabul edilir. Yani bu evlilikler hukuk dünyasında hiç meydana gelmemiş kabul edilir ve bu nedenle ortadan kaldırılmasına da gerek yoktur. Butlan: Sözleşmenin kurulabilmesi için gerekli olan geçerlilik şartlarında bir eksikliğin olmasıdır. Butlan durumunda sözleşme ya da hukuki işlem, hukuk dünyasında meydana gelmiştir; ancak geçerlilik şartlarında eksiklik olduğu için ortadan kaldırılması ya da geçerlilik şartlarının tamamlanarak geçerli hale sokulması gerekir. Örneğin: Bir akıl hastasının yapmış olduğu evlenme butlan yaptırımına tabidir. Kanunen akıl hastaları evlenme yapamayacağı için geçerlilik koşulunda eksiklik vardır. Yani bu evliliğin geçerli olabilmesi için kişinin fiil ehliyetine sahip olması gerekir. Burada evlenme resmi memurun huzurunda gerçekleştiği için evlilik sözleşmesi kurulmuştur. Fakat bu örnekte geçerlilik şartının giderilmesi mümkün olmadığından, evlilik, savcının ya da ilgili kişinin başvurusu üzerine mahkemece iptal edilir. Tek taraflı bağlamazlık: Yapılan hukuki işlemin ya da sözleşmenin, taraflarından birisi için geçerli olmaması halidir. Örneğin; 15 yaşındaki bir çocuğun anne ve babasının iznini almaksızın yapmış olduğu bir satış sözleşmesi tek taraflı bağlamazlık yaptırımına tabidir. Yani bu sözleşme fiil ehliyeti tam olmayan küçüğü bağlamaz, ama tam ehliyetli karşı tarafı bağlar. Pegem Akademi 5 Anayasa Ders Notları HUKUKUN DİĞER SOSYAL KURALLARLA OLAN İLİŞKİSİ VE NAFAKA YÜKÜMLÜLÜĞÜ Hukuk, toplum içindeki diğer kurallarla sıkı bir ilişki içindedir ve din, ahlak ve görgü kurallarıyla hukuk kuralları arasında çok yakın benzerlikler vardır. Benzerliklerin en yoğun olduğu alan ahlak kurallarıdır. Bir kimsenin yoksul durumda olan kimselere yardımcı olması hem bir din kuralı hem de bir ahlak kuralıdır. Fakat bir kimse bu din ve ahlak kuralının emrini yerine getirmeye devlet tarafından zorlanamaz. Ancak Medeni Kanunumuza göre, herkes yardım etmediği taktirde yoksulluğa düşecek olan üstsoyu ve altsoyu ile kardeşlerine bakmakla yükümlüdür. Buna hukukta nafaka yükümlülüğü denir. Burada, yoksulluk içinde bulunan üstsoy, altsoy veya kardeşe yardım etmeyi sağlayacak olan da devletin yargı organıdır yani mahkemelerdir. HUKUKUN GÖREVLERİ 1. Hukuk toplumda barışı sağlar 2. Hukuk toplumda, hukuki güvenliği sağlar. 3. Hukuk toplumda adaleti sağlar. 4. Hukuk toplumda oluşan gelişimlere ve değişimlere cevap verir; teknik ve bilimdeki hızlı ilerlemelerin yarattığı sorunlar için tedbirler getirir, çözümler sunar. 6 Pegem Anayasa Ders Notları Akademi HUKUKUN DALLARI ÖZEL HUKUK Kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini düzenler. Kişi → Kişi Kişiler bu ilişkilere girip girmemekte serbesttir (Serbest İrade İlkesi). KARMA HUKUK Kişiler arasında eşitlik sözkonusudur (Eşitlik İlkesi). Özel Huhukun Dalları: 1. Medeni Hukuk 2. Borçlar Hukuku 3. Ticaret Hukuku 4. Devletler Özel Hukuku Hem özel hem de kamu hukukunu barındırır. Karma Hukukun Dalları: 1. İş Hukuku 2. Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku 3. Hava Hukuku 4. Uzay Hukuku 5. Toprak Hukuku 6. Bankacılık Hukuku Devletin herhangi bir kişi ile olan ilişkisini düzenleyen bir hukuk kuralının mutlaka kamu hukukuna girmesi gerekmez. Bu ilişkiler bazen özel hukukta da düzenlenebilir. Eğer devlet bu ilişkiye üstün bir otoritenin yani kamu gücünün sahibi olarak katılıyor ise ve ilişkinin tarafları arasında eşitlik değil bir astlık-üstlük varsa yani devlet üstün durumdaysa bu ilişkiyi düzenleyen hukuk kuralı kamu hukukuna girer. Örneğin: Kamulaştırma, vergi ödeme, askere gitme yükümlülükleri kamu hukukuna girer. Eğer devletin herhangi bir kişi ile olan ilişkisinde, kişi ile devlet arasında bir eşitlik söz konusu ise bu ilişkiyi düzenlemekte olan hukuk kuralı özel hukuka girer. Örneğin: Devlet çalıştırdığı doktorlar için beyaz önlük diktirirse ya da bir kişinin apartmanını kiralarsa burada özel hukuktan bahsedilir. Çünkü burada devletin kamu gücünü kullanarak, karşısındaki kişiye istediğini kabul ettirme yetkisi yoktur. KAMU HUKUKU Kişi ile devlet arasındaki ilişkilerde devlet üstün durumdadır (alt-üst ilişkisi) Yani eşitlik yoktur. Kişilerin devletle ya da bir devletin bir başka devletle olan ilişkilerini düzenler. Kişi → Devlet Devlet → Devlet Kamu Hukukunun Dalları: 1. Anayasa Hukuku 2. İdare Hukuku 3. Ceza Hukuku 4. Vergi Hukuku 5. Yargılama Hukuku 6. İcra-İflas Hukuku 7. Devletler Genel Hukuku Kamulaştırma: Devlet veya kamu tüzel kişilerinin, kamu yararının gerektirdiği durumlarda bedelini peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz bir malın tamamına veya bir kısmına kamu yararı nedeniyle zorla el koymasıdır. Burada, devlet kamu gücünü kullandığından, kişi taşınmazın mülkiyetini devlete devretmek istemese de devretmek zorundadır. (Kamulaştırmanın ayrıntılarına sf. 41’de Sosyal Devlet konusunun içerisinde yer verilmiştir.) Pegem Akademi 7 Anayasa Ders Notları ÖZEL HUKUKUN DALLARI MEDENİ HUKUK TİCARET HUKUKU MEDENİ HUKUK Medeni Hukuk toplumsal hayatta kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerinin çok büyük bir kısmını içine alan hukuk dalıdır. Medeni hukuk, özel hukukun en geniş ve en önemli dalıdır. Bu nedenle bazen özel hukuka, medeni hukuk da denir. Temel kaynağı, 1 Ocak 2002 tarihli Türk Medeni Kanunudur. Medeni Kanun, başlangıç kısmından sonra 4 kitaptan oluşur. 1. Kişiler Hukuku: Kişiliğin başlangıcı, kişiliğin sona ermesi, kişiliğin korunması, kişisel durumlar, kişi türleri(gerçektüzel kişi), kişilerin ehliyetleri (hak-fiil ehliyeti), ad ve adın korunması, hısımlık, yerleşim yeri gibi konuları düzenler. 2. Aile Hukuku: Nişanlanma, evlenme, eşlerin sorumlulukları, evlilik birliğinin korunması, eşler arasındaki mal rejimi, evliliğin sona ermesi, soy bağı, tanıma, babalık davası, evlat edinme, nafaka yükümlülüğü, ev düzeni, velayet, vesayet gibi konuları düzenler. 3. Miras Hukuku: Kişilerin ölümlerinden sonra, para ile ölçülebilen bütün hak ve borçlarının kime nasıl dağıtıldığını düzenleyen hukuktur. Yasal mirasçılık, atanmış mirasçılık, ölüme bağlı tasarruflar (vasiyet, miras sözleşmesi, mirastan feragat sözleşmesi, mirasın açılması, mirasın kazanılması, mirasın paylaşılması gibi konuları düzenler. BORÇLAR HUKUKU Tereke: Miras Muris: Miras bırakan Varis: Miras kalan, mirasçı Yasal Mirasçı: Doğrudan doğruya kanunun belirlediği mirasçılardır. Yasal mirasçılar, kan hısımları, sağ kalan eş, evlatlık ve Devlettir. Atanmış Mirasçı: Miras bırakanın, malvarlığının tasarruf edilebilir kısmı içinde kalarak, mirasçı tayin ettiği kimseye ya da kimselere denir. Vasiyet: Murisin, belli bir malvarlığını, bir kişiye bırakmasıdır. Murisin bu konuda tek taraflı olarak hazırladığı belgeye de vasiyetname denir. Miras Sözleşmesi: Miras bırakan ile yasal mirasçı ya da üçüncü kişiler arasında yapılan iki taraflı hukuki işleme denir. Mirastan Feragat Sözleşmesi: Mirasçı olabilecek bir kişinin, ileride doğabilecek mirasçılık hakkından karşılıksız ya da bir karşılık sağlayarak kısmen veya tamamen vazgeçmesidir. 4. Eşya Hukuku: Kişilerin, eşyalar üzerindeki hak ve yükümlülüklerini düzenleyen hukuk dalıdır. Ayni haklar, zilyetlik, tapu sicili, mülkiyet, rehin gibi konular Eşya Hukuku içinde düzenlenmiştir. DEVLETLER ÖZEL (HUSUSİ) HUKUKU TİCARET HUKUKU Kişiler arasındaki ticari ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarıdır. Ticaret hukukunun temel kaynağı Türk Ticaret Kanunudur. Ticaret Kanunu, başlangıç kısmından sonra 5 kitaptan oluşur: 1. Ticari İşletme Hukuku 2. Şirketler Hukuku 3. Kıymetli Evrak Hukuku 4. Deniz Ticaret Hukuku 5. Sigorta Hukuku
