Gonozomal Kromozomlar ve Hastalıkları

Gonozomal Kromozomlar ve
Hastalıkları
Gonozomal
Kromozomlar ve
Hastalıkları
X ve Y




X ve Y kromozomları
Sitogenetik analiz cinsiyet belirlemesinin
temelini oluşturan XX/XY sistemi belirlendi.
Kinefelter Sendromlu erkekler (Karyotip 47
XXY)
Turner Sendromlu kadınlar (Karyotip 45X)
Kadın
Erkek
Images believed to be in the Public Domain
Otozomal
Cinsiyet


Y kromozomu yapısı ve cinsiyet
gelişmesindeki rolü hem moleküler hem de
genomik düzeyde gösterilmiştir.
Erkek mayozunda X ve Y kromozomları
normal olarak kısa kollarının uçlarındaki
kısımlar eşleşir ve bu bölgelerde
rekombinasyonları uğrar.



Eşlenen kısımlar X ve Y kromozomlarının
psodootozamal bölgelerini içerirler
Bu bölgelerdeki X ve Y üzerindeki
kopyalarının birbirlerinin homologu
Otozom çiftlerinde olduğu gibi I. Mayoz
bölünmede homolog rekombinasyon
gerçekleştirilir
Mayoz
Dişi mayotik hücrede X kromozom
Rekombinasyon
Üreme Sistemlerinin Embriyolojisi


Her iki cinste gelişimin 6 hf. Primordial germ
hücreleri daha önceden bulundukları ekstre
embriyonik bölgeden, bir çift primitif gonadı
oluşturacakları gonadal katlantıya göç
etmiştir.
“Bipotansiyel” ve “farklılaşmamış”olarak
adlandırılır.
Bipotansiyel gonad


Y kromozomu var
(SRY/ TDF))
Y kromozumu yok
SOX9- DAX1
TESTİS
Spermatogenesis
OVER
Androjenler
Erkek dış genital
Dişi Dış genital
Over yada testis yönünde gelişme?




Y kromozomu olmadığında over gelişimine
Y kromozomu olduğunda testis gelişimine
Y kromozomu üzerinde genler? 50 gen
Testis Belirleyici Faktor (Testis Determining
Factor= TDF)
Y kromozomu varlığında
 Medüller doku seminifer
tubüllerden ve
plasentadan salgılanan
insan koryonik
gonodotropini,
varlığında androjen
salgılama yeteneğine
sahip, Leydig
hücrelerinden oluşan
tipik testis
Y kromozomu yoksa




12. Haftadan itibaren, gonad
over dokusunu oluşturur.
Korteks gelişir
Foliküler içinde oogonialer
gelişmeye başlar.
3. ay sonunda I. Mayoz
bölünmeye girer fakat bu
süreç yıllar sonra
ovulasyonun olacağı
zamana kadar diktiyotene
evresinde duraklar
Sex Reversal durum



X ve Y kromozomları mayoz bölünmede
psödootozomal bölgeler sınırlı kalarak
karşılıklı dizi alışverişi yapar
Nadir olarak psödootozomal bölgeler dışına
taşar
XX erkekler ve XY dişiler sıklığı 1/20 000
doğumda


XX Erkekler karyotipi 46 XX olan ve
genellikle X kromozomunun kısa koluna
transloke olmuş Y kromozom dizileri taşıyan
fenotipik erkeklerdir
Karyotipi 46 XY olan fenotipik dişilerde Y
kromozomları üzerindeki testis belirleyici
bölgeyi kaybetmişlerdir.
Sex determining region on the Y (SRY)


Y kromozomunun psödootozomal bölge
sınırına çok yakın yerleşimli SRY geni erkek
sex belirlenmesinde önemli rol oynar.
Testis farklılaşmasından hemen önceki
safhada germinal katlantıdaki hücrelerin
erken gelişim basamağında eksprese edilir.



SRY geni DNA bağlayan br proteini kodlar,
ve regüle ettiği genler bilinmekle birlikte onun
bir transkripsiyon faktörü olması
muhtemeldir.
SYR geni XX fareye verildiğinde testis
oluşumunu sağlayabimektedir.
SYR eşdeğeri TDF geni
Testis Belirleyici Gen
Yp
Pösodootozomal
bölge =XX
erkeklerdeki bölge
XY dişilerdeki bölge
Sex determining region on the Y (SRY)
Sentrozom
AZFa
AZFb
azospermide
delesyona
uğrayan bölge
AZFc
Yq
Pösodootozomal bölge
Yqdaki interstisyel delesyonlar
Azospermi vak’a larının (semende sperm
yok) %10 nunda ve şiddetli oligospermi
vak’alarının (düşük sperm sayısı) bir
kısmından sorumlu
 Azosperm faktörleri AZF gen /genlerinin
Y kromozomu üzerinde olduğunu
düşündürmektedir.

Spermatogeneziste Y ilişkili genler
Genel erkek toplumunda AZF
mutasyonlarının ve delesyonlarının
prevelansı bilinmemektedir.
 Sağlıklı erkeklerin %2’ si sperm üretimindeki
ciddi bzk. dolayı infertildir.
Sebebi binmeyen infertilitesi olan erkeklerde
Karyotip analizi ve moleküler testler
Genetik danışma



AZFc delesyon bölgesinde bulunan DAZ
genlerinin sadece testisin premayotik germ
hücrelerinde eksprese edilen RNA bağlayan
proteinleri kodlarlar
DAZ’ı içeren Yq delesyonlarının de novo
oluştuğu gösterilmiştir.
X kromozomu





X kromozomu anöploidileri en sık rastlanan
sitogenetik anormallikler arasındadır.
X kromozomu anormalliklerine karşı tolerans X
komozom inaktivasyonu ile açıklanabilir.
X üzerindeki genlerin tümü inaktivasyona maruz
kalmamaktadır
250 genin %10-15’i inaktivasyondan kaçar
Xp üzerindeki genler Xq üzerindekilerden daha fazla
inaktivasyondan kaçar
X inaktivasyonu



Normal dişilerin somatik hücrelerindeli X
kromozomlarından birinin inaktive olması,
böylece X’e bağlı genlerin her iki cinsteki
ekspresyonunun eşitlenmesidir.
İnaktive X kromozomu interfazdaki hücrede
Barr Cisimciğini oluşturur.
Sonuç: Erkek ve kadındaki tüm diploid somatik
hücrelerde tek bir aktif X kromozomu vardır
Cinsiyet kromozomları ve Barr
cisimciği
Cinsel fenotip
Karyotip
Barr cisimciği
erkek
46, XY
47, XXY
48, XXXY
45, X
46, XX
47XXX
48XXXX
0
1
2
0
1
2
3
dişi
Doğum öncesinde ise bu belirleme;
1) amniyosentez
2) koryonik villus biyopsisi
örnekleri kullanılarak yapılır.