Magnetik Gerilim Sabit Tutucular

UDK : 621.318.
Magnetik Gerilim Sabit Tutucular
Çeviren :
Mustafa ERENER
Elekt. Y. Müh.
TCDD
Yazan :
Paul ZWANZGER
Magnetik gerilim sabit tutucular, giriş gerili
mindeki kuvvetli dalgalanmalarda ve aynı zaman
da sekonder tarafta sıfırdan nominal defterlere
kadar değişebilen yüklerde çıkış gerilimini dar
sınırlar içinde sabit tutarlar. Bunlar, yalnız bobin
ve kondansatörlerden ibaret olduğu için parazit
yapmadan ve bakıma ihtiyaç göstemeden tatmin
edici bir randımanla çalışırlar. Monofaze bir ter
tibat olarak, gerilime karşı hassas cihazların bu
lunması dolayısiyle, sabit bir gerilime lüzum gös
teren muhabere, ölçü ve ayar tekniği gibi tesisler
de kusursuz bir işletme temin etmek için kullanı
lır. Ayrıca bunlardan başka, koruyucu tertibatla
rın, küçük motorların ve lâmbaların beslenmesi
için kullanıldığı gibi muayene tertibatlarında, lâ
boratuvarlarda ve buna benzer yerlerde de kulla
nılır.
İmalâtı düzeltilen yeni gerilim sabit tutucu
lar, 500 volta kadar nominal gerilimlerde, 0,5ilâ
3,0 kVA lık güç sınırlan içinde beş tip üzerinden
imâl edilmektedirler. Güç faktörü 1,0 ilâ 0,8arasın
da değişen şelf \e kapasiteli yüklerde kullanılan
bu tertibatlar omik yüklerde daha hassas çalı
şırlar.
Kondensatöre paralel bağlı bir doymuş çekir
dekli şok bobini ile sargılan seri bağlı bir hava
aralıklı' bobinden ibaret olan magnetik sabit tu
tucuların şeması (Şekil : 1) de görülmektedir.
Doymug çekirdekli şok bobininin demir karakte
ara/ıUtı ho6în
Şekil.1 Magnetik sabit tutucu ların temel şeması*
rlstiğınin lineer olmasından dolayı, meydana ge
len akım ve genlim göz önünde bulundurulursa
tertibatın çalışma tarzı kolay anlaşılır. Doymuş
çekirdekli şok bobini ile kondansatörden müte
gekkil paralel devre için (Şeil : 2) de gösterilen
akım gerilim karakteristik eğrisi elde edilir.
Bundan, (Şekil : 3) de verilen basit bir eşdeğer
Elektrik Mühendisliği 1.09
v
\
şemaya geçilir. Eşdeğer şema ise (Şekil : 4) de
misâli verilen endüktlf omik yüke ait vektör
diyagramının teşkilini mümkün kılar.
t*
Şekil,2 Doymuş çekirdekli bobin
ile kondansatörden müteşekkil pav
ralel devrenin akımgerilim karak
teristik, .eğrisi»
It pTimer akımı, şok bobini üzerinden akan
Iq akımı ile I2 sekonder akımından mürekkeptir.
Sekonder devrede eşdeğer generatörün sabit Uo
gerilimi müessirdir.
Ayarlanmış gerilim sabit tutucularda, hava
aralıklı bobinin kompanzasyon sargısında endük
lenen karşıt Iq .J X 12 geriliminden dolayı dik
koldaki Iq j Xq gerilim düşümü önlenmiş olur ve
sekonder devredeki gerilim düşümü de sadece I 2 .
j (KJJ + X 12 ) den ibaret kalır. Bu sayede çıkış
gerilimi endüktif yükte azalır, kapasltif yükte ise
yükselir. Prlmer devrenin Uj gerilim, ön bobin
deki I 2 .j (Xn + X 2 l ) + Iq .i X 21 gerilim düşümü
ile dik koldaki Uo dan ve Iq .j Xq gerilim düşü
münden müteşekkildir. Giriş geriliminde bir de
ğişiklik olması halinde, çıkış akımı sabit tutul
maktadır, Ux ile U9 arasında zuhur eden ilâve
gerilim farkı, Iq .J(Xq + Xj!> den dolayı karşı
landığından Iq akımı arzu edilen değere kendi
liğinden ayarlanmış olur.
Şayet I2 akım değişirse, L,.j (X aı + X 2 1 geri
lim düşümü de uygun şekilde değişir. Uj girig ge
riliminin sabit bir değeri muhafaza etmesi halin
de, bu değişiklik Iq .j (Xq + X x ı ) gerilimi vası
tasiyle tekrar telâfi edilir. Yalnız küçük değer
lerde I 2 .j (X22 + X 1 2 ) gerilim düşümü nazan iti
bare alınmazsa, çıkış geriliminin, primer gerili
mlndeki dalgalanmalara ve sekonderdeki yük de
ğişikliklerine bağlı olmadığı görülür.
İnkişaf ettirilen yeni sabit tutucuların ima
lâtında magnetik karakteristiği iyi olan hususi
saçlardan (kornorientierter Bleche) istifade edi
J.7
«sı
J_
(f L r VVY Trf
\,
Şekil.3 Mağnetlk sabit tutucula
rın eşdeğer şeması (eşdeğer gene
rato'rlü ana dalgaya mahsus).
lir. Mıknatıslama eğrisine keskin bir şekil veril
miş olan bu saçlar doymuş çekirdekli bobinin
akım gerilim eğrisine uygun bir biçim kazan
dırır ve böylece de bobin ve kondansatör ağırlı
ğında önemli sayılacak bir azalmaya imkân ve
rir. Ağırlık azalması ve ölçülerin küçülmesi ya
nında, bu tertiplerde, en önemli teknik üstünlü
ğün ayar doğruluğunun artmış olmasıdır.
Omlk yükte, giriş geriliminden hasıl olan j
% 15 nisbetindeki bir değişiklikte ve aynı za
manda boş durumla nominal yük arasında mey
dana "elecek yük değişikliklerinde, çıkış gerili
mindeki tolerans ancak ve takriben j % 0,6 ka
dardır. Aynca, başka bir ayarlamaya lüzum kal
maksızın güç faktörü 1,0 ilâ 0,8 arasında değişen
bir İşletme dahi mümkündür. Diğer taraftan giriş
geriliminde j % 15 ve aynı zamanda yükte boş
durum ile nominal değer arasında takriben j
%.2,3 nisbetindeki değişikliklerde, çıkış gerilimi
toleransı yükselir. Gerilim sapmalarının büyük
olduğu hallerde, doymuş çekirdekli bobine konu
lan ayar uçları yardımı ile çıkış gerilimi yüzde
yarımın üzerinde doğru olarak ayarlanabilir. Ayar
zamanı çok kısadır : Gerilimdeki büyük dalgalan
malar bile takriben 20 ile40 ms içinde ayarlanır.
Ayrıca, cihazlar biraz büyük toleransla, giriş ge
rilimindeki garanti edilen ayar sınırının üstüne
çıkan değişikliklerde, _[ % 20 nisbetine kadar,
kısa müddet çalışabilirler.
,
Şekil.4 Endüktifomik yük için
vektör diyagramı (ana dalga).
Çıkış gerilimlndeki en büyük harmonik mik
tarı (boşta çalışma ve giriş geriliminin en yük
sek olduğu halde), 3'üncü harmonik için bir süz •
me bobini bağlamak suretiyle, şimdiye kadar imâl
edilen ve kompanzasyon sargısı bulunmayan es
ki cihazlarda takriben % 40 olan nisbet, yeni ci
hazlarda takriben % 15'e düşer. Yükte daha da
azalan harmonik miktarı, nominal İşletmede gay
ri müsait hallerde dahi % 8 ilâ % 10'un altında
kalır.
Magnetik sabit tutucularda çıkış gerilimi, ta
biatı icabı, frekansa bağlıdır. Buna rağmen yeni
imâl edilen cihazlarda frekanstaki % 1 değişik
liğe mukabil hasıl olan gerilim ftırkı nisbetl % 1,1
den fazla değildir.
Ayrı tiplerde olmak üzere, muhtelif firmalar
tarafından ağırlıkları 14 İlâ 150 kg, güçleri ise
0 (sıfır) İlâ 5,0 kVA arasında değişen magnetik
sabit tutucular yapılmaktadır.
Diğer taraftan, değişebilir ve sabit yükler için
giriş gerilimindekl değişikliği j % 33 nisbeti
dahilinde ayar eden ve gücü takriben 12 kVA'e
kadar olan cihazlardan başka harmonik sayısını
daha da azaltan cihazlar yapılmaktadır.
ELEMAN ARANIYOR
Şantiyelerimizde çalıştırılmak üzere askerlik görevini ifa etmiş, tec
rütbeli Elektrik Yük. Mühendisi veya Mühendisi aranmaktadır.
İsteklilere, 4/10195 sayılı kararname ile yürürlüğe konan yevmiyeli
personel yönetmeliği ve bunun bazı maddelerini değiştiren 6/1735 sayılı
karar hükümlerine göre yevmiye ve ayrıca da şantiye zamları verilecektir.
İsteklilerin aşağıdaki adresi yazılı Etibank Şebeke Tesis Müdürlüğüne
baş vurmaları duyrulur.
Adres : Selanik Cad. tşkur han kat. 1
18
Yenişehir ANKARA
Elektrik
109