EKONOMİK GELİŞMELER(*)
advertisement
EKONOMİK GELİŞMELER DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI ARALIK 2001 İÇİNDEKİLER I. GSMH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarõndaki Gelişmeler 2 1. GSMH ve Sektörel Büyüme Hõzlarõ 2 2. Talep Unsurlarõndaki Gelişmeler 2 3. Üretim ve Talebe İlişkin Son Gelişmeler II. Ödemeler Dengesi 3 6 III. Konsolide Bütçe 11 IV. Parasal Büyüklükler ve Mali Piyasalardaki Gelişmeler 14 V. Fiyat Gelişmeleri 18 EKLER Başlõca Ekonomik Göstergeler: http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/1201.xls Temel Ekonomik Göstergeler: http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/1202.xls Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 I. GSMH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarõndaki Gelişmeler: 1. GSMH ve Sektörel Büyüme Hõzlarõ 2001 yõlõnda yaşanõlan ekonomik kriz süreci ve piyasalarda istikrar ortamõnõn sağlanamamasõ sebebiyle Türkiye ekonomisi yõlõn ilk dokuz ayõnda yüksek oranda bir küçülmeyle karşõ karşõya kalmõştõr. Genel olarak tüm sektörlerin üretimleri olumsuz yönde etkilemiştir. 2001 yõlõnõn ilk dokuz ayõnda sanayi sektörü katma değeri yüzde 6,7, hizmetler sektörü katma değeri yüzde 7,0 ve tarõm sektörü katma değeri yüzde 3,2 oranõnda gerilemiştir. Hizmetler sektöründe yõlõn üçüncü çeyreğindeki daralma oranõnõn, yõlõn ikinci çeyreğine göre sõnõrlõ kalmasõnda ticaret ve ulaştõrma sektörlerinin payõ büyük olmuştur. Bu gelişmede yaz aylarõnda oldukça iyi bir performans gösteren turizm sektörünün önemi büyüktür. Bu gelişmeler çerçevesinde GSYİH, yõlõn ilk dokuz ayõnda yüzde 6,4 oranõnda azalmõştõr. Sektörel Büyüme Hõzlarõ (Bir Önceki Yõlõn Aynõ Dönemine Göre Yüzde Değişme) Tarõm Sanayi İmalat Hizmet. İnşaat Ticaret Ulaştõrma İthalat Vergisi GSYİH GSMH 1999 -5,0 -5,0 -5,7 -4,5 -12,5 -6,3 -2,4 -5,7 -4,7 -6,1 2000 3,9 6,0 6,4 8,9 4,4 12,0 5,5 28,1 7,4 6,3 I. 1,4 2,9 2,6 7,4 -2,3 10,1 5,5 32,5 5,6 4,2 2000 II. 1,8 5,2 5,3 8,6 3,3 11,7 5,5 28,0 6,9 5,4 III. 1,6 10,1 11,3 9,8 8,6 13,4 4,4 28,1 7,8 7,2 IV. 12,2 5,5 6,1 9,3 5,9 12,0 6,8 24,5 8,6 7,8 I. 6,7 -1,3 -0,9 -3,3 -5,2 -4,0 -3,7 -10,1 -2,1 -4,4 II. -3,2 -8,5 -9,2 -9,9 -7,7 -11,3 -8,2 -32,1 -8,9 -11,4 2001 III. -4,5 -9,2 -10,1 -7,3 -8,8 -7,3 -4,5 -27,9 -7,1 -8,5 I-III -3,2 -6,7 -7,1 -7,0 -7,5 -7,8 -5,5 -23,9 -6,4 -8,3 Net Dõş Alem Faktör Gelirlerinde (NDAFG) 1999 yõlõnda başlayan düşme eğilimi, takip eden dönemlerde artarak devam etmiş, 2001 yõlõnõn üçüncü çeyreğinde ise yavaşlamõştõr. Faiz ödemeleri ve kar transferleri kalemlerindeki azalõş bu gelişmede belirleyici olmuştur. Ancak, yõlõn üçüncü çeyreğinde de NDAFG’nin GSMH büyümesine katkõsõ negatif olmaya devam etmiş, ve GSMH yõlõn üçüncü çeyreğinde yüzde 8,5 oranõnda daralmõştõr. Net Dõş Alem Faktör Gelirleri (Milyon Dolar) Faiz Ödemeler Kar Transferi Faiz Geliri İşçi Geliri Müteşebbis Geliri Gider Toplamõ Gelir Toplamõ Net Dõş Alem Faktör Gel. I. 1.366 105 722 1.086 216 1.471 2.024 553 2000 II. 1.539 223 498 1.169 262 1.762 1.929 167 III. 1.456 93 739 1.132 288 1.549 2.159 610 IV. 1.938 118 877 1.216 266 2.056 2.359 303 I. 1.817 223 849 929 241 2.040 2.019 -21 2001 II. 1.871 254 695 623 146 2.025 1.464 -561 III. 1.513 96 570 621 143 1.609 1.334 -275 2. Talep Unsurlarõndaki Gelişmeler 1999 yõlõnda yüzde 3,7 oranõnda azalan, 2000 yõlõnda yüzde 9,8 oranõnda artan toplam yurtiçi talep, 2001 yõlõnõn birinci, ikinci ve üçüncü üç aylõk dönemlerinde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, sõrasõyla, yüzde 10,7, yüzde 23,5 ve yüzde 17,1 oranõnda azalmõştõr. Böylece, 2001 yõlõnõn Ocak-Eylül döneminde, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, toplam yurtiçi talep yüzde 17,4 oranõnda azalmõştõr. Şubat 2001 krizi sonrasõ artan belirsizlik ortamõ ve artan işsizlik oranõ ile düşen reel ücretlere bağlõ olarak, 2001 yõlõ birinci üç aylõk döneminde, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, yüzde 3,0 oranõnda azalan özel tüketim, ikinci üç aylõk dönemde yüzde 11,6 oranõnda, üçüncü üç aylõk dönemde yüzde 9,4 oranõnda azalmõştõr. 2000 yõlõnda yüzde 6,2 oranõnda artan özel tüketim harcamalarõ, bu gelişmeler sonucu, 2001 yõlõ Ocak-Eylül döneminde yüzde 8,2 oranõnda azalmõştõr. 2001 yõlõ özel tüketimindeki azalõş, ikinci üç aylõk dönemde dip DPT-YPKDGM 2 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 noktasõnõ gördükten sonra, üçüncü üç aylõk dönemde göreli bir iyileşme göstermiştir. Özel kesim sabit sermaye yatõrõmlarõnda 2001 yõlõnda gözlenilen azalõşlar, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, birinci üç aylõk dönemde yüzde 12,4, ikinci üç aylõk dönemde yüzde 32,5 ve üçüncü üç aylõk dönemde yüzde 40,3 ile giderek artan oranlarda gerçekleşmiştir. Böylece 2000 yõlõnda yüzde 16,0 oranõnda artan sabit sermaye yatõrõmlarõnda 2001 yõlõ Ocak-Eylül döneminde , bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, yüzde 29,9 oranõnda azalõş gözlenmiştir. Diğer bir deyişle, ekonomik krizler nedeniyle oluşan belirsizlik ortamõ ve güçlükler özel kesim sabit sermaye yatõrõm harcamalarõnõ, özel kesim tüketim harcamalarõndan daha derin bir biçimde etkilemiştir. 2000 yõlõnda yüzde 7,1 oranõnda artan kamu tüketiminde, izlenilen istikrar politikasõ çerçevesinde 2001 yõlõ birinci, ikinci ve üçüncü üç aylõk dönemlerinde, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, sõrasõyla, yüzde 0,6, yüzde 6,0 ve yüzde 14,3 gibi giderek artan oranlarda gerçekleşen azalõşlar sonucu, Ocak-Eylül döneminde yüzde 7,8 oranõnda bir azalõş gözlenmiştir. 2000 yõlõnda yüzde 19,6 oranõnda artan kamu kesimi sabit sermaye yatõrõmlarõ 2001 yõlõnõn birinci, ikinci ve üçüncü üç aylõk dönemlerinde, 2000 yõlõnõn aynõ dönemine göre, sõrasõyla, yüzde 6,5, yüzde 32,1 ve yüzde 20,8 oranlarõnda, Ocak-Eylül döneminde ise yüzde 23,0 oranõnda azalmõştõr. Kamu kesimi sabit sermaye yatõrõmlarõnõn, içinde bulunulan kriz ortamõndan kamu kesimi tüketim harcamalarõna göre daha derin bir biçimde etkilenmesine rağmen, üçüncü üç aylõk dönemde kamu kesimi sabit sermaye yatõrõmlarõ azalõş oranõnda göreli bir iyileşme gözlenmiştir. Mal ve hizmet ihracatõnda 2001 yõlõnõn birinci, ikinci ve üçüncü üç aylõk dönemlerinde, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, sõrasõyla, yüzde 9,7, yüzde 8,7 ve yüzde 5,0 oranõnda giderek azalan oranlarda artõşlar gözlenmiştir. İzlenilen istikrar politikasõnõn daraltõcõ etkisine bağlõ olarak, mal ve hizmet ithalatõnda, ilgili dönemlerde, sõrasõyla, yüzde 14,4, yüzde 30,7 ve yüzde 27,0 gibi yüksek oranlarda azalõşlar gözlenmiştir. Bu gelişmelere bağlõ olarak, 2000 yõlõnda yüzde 19,2 oranõnda artan mal ve hizmet ihracatõ, 2001 yõlõnõn Ocak-Eylül döneminde yüzde 7,6 oranõnda artmõş; 2000 yõlõnda yüzde 25,4 oranõnda artan mal ve hizmet ithalatõ ise 2001 yõlõnõn Ocak-Eylül döneminde yüzde 24,5 oranõnda azalmõştõr. 1999 yõlõnda yüzde 4,7 oranõnda azalan, 2000 yõlõnda yüzde 7,3 oranõnda artan harcamalar yoluyla hesaplanõlan GSYİH, bütün bu gelişmeler sonucu, 2001 yõlõnõn birinci, ikinci ve üçüncü üç aylõk dönemlerinde, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, sõrasõyla, yüzde 2,1, yüzde 9,1 ve yüzde 7,0 oranõnda, 2001 yõlõ Ocak-Eylül döneminde ise yüzde 6,3 oranõnda azalmõştõr. Ekonomide Kasõm ayõnda oluşan iyimser havanõn etkisiyle, 2001 yõlõnõn son üç aylõk döneminde GSYİH ve alt kalemlerine ilişkin gelişmelerin daha olumlu olacağõ beklenmektedir. Talep Unsurlarõnda Gelişmeler (Bir Önceki Yõlõn Aynõ Dönemine Göre Yüzde Değ.) Toplam Tüketim Kamu Özel Sabit Sermaye Yat. Kamu Özel Stok Değişimi(1) Toplam Yurtiçi Talep Net Mal ve Hizm. İhr.(1) Mal ve Hizmet İhracatõ Mal ve Hizmet İthalatõ GSYİH (Harcama) (1) GSYİH Büyümesine Katkõ 2001 1999 2000 I. II. III. -1,7 6.3 -2.8 -11.0 -9.9 6.5 7.1 -0.6 -6.0 -14.3 -2.6 6.2 -3.0 -11.6 -9.4 -15,7 16.9 -11.5 -32.4 -35.8 -8,7 19.6 -6.5 -32.1 -20.8 -17,8 16.0 -12.4 -32.5 -40.3 2,0 1.1 -6.6 -8.0 -0.5 -3,7 9.8 -10.7 -23.5 -17.1 -0,9 -3.0 9.7 17.0 10.5 -7,0 19.2 9.7 8.7 5.0 -3,7 25,4 -14.4 -30.7 -27.0 -4,7 7.3 -2.1 -9.1 -7.0 2001 I-III -8.2 -7.8 -8.2 -28.4 -23.0 -29.9 -4.6 -17.4 12.4 7.6 -24.5 -6.3 3. Üretim ve Talebe İlişkin Son Gelişmeler Aylõk Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanõm Oranlarõ Aylõk verilere göre yõlõn ilk on ayõnda yüzde 8,1 oranõnda daralan sanayi üretimi, Ağustos, Eylül ve Ekim aylarõnda, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre sõrasõyla yüzde 10,0, yüzde 9,2 ve yüzde 13,5 oranlarõnda olmak üzere önemli miktarda gerileme göstermiştir. Ekim DPT-YPKDGM 3 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 ayõndaki yüksek gerilemenin önemli bir nedeni, bir önceki yõlõn ekim ayõnda gerçekleşen sanayi üretim endeksinin yüksek seviyelede gerçekleşmesinden kaynaklanan baz etkisidir. 2001 yõlõ Ekim ayõnda yalnõz ana metal sektöründe artõş kaydedilirken, diğer bütün sektörlerde üretim azalõşõ kaydedilmiştir. 2001 yõlõnda üretim artõşõ kaydedilen petrol ürünleri sektöründe ekim ayõnda bir gerileme gözlenmiştir. Kasõm ayõ imalat sanayi kapasite kullanõm oranlarõ, nisbi bir iyileşme göstererek yüzde 74,6 oranõnda gerçekleşmiştir. Toplam imalat sanayi kapasite kullanõm oranlarõnõn krize rağmen yüzde 70’in üzerinde kalmasõnda, oldukça yüksek seyreden kamu kesimi kapasite kullanõm oranlarõ etkili olmuştur. Mevsimsel düzeltilmiş veriler dikkate alõndõğõnda özel kesim kapasite kullanõm oranlarõnda eylül ve ekim aylarõnda görülen gerilemenin, kasõm ayõnda tersine döndüğü kaydedilmektedir. Kasõm ayõnda kamu kesimi kapasite kullanõm oranõ yüzde 84,8, özel sektör kapasite kullanõm oranõ yüzde 67,8 olurken, özel sektör kapasite kullanõm oranlarõnda taşõt araçlarõ ve kimya sektörlerinde nispi bir iyileşme, diğer taraftan toprak ürünleri,giyim ve tekstil sektörlerinde düşüşler kaydedilmiştir. Aylõk Sanayi Üretim Endeksi (Bir Önceki Yõlõn Aynõ Dönemine Göre Yüzde Değişme) Sanayi Madencilik İmalat Gõda-İçecek Tekstil Giyim Petrol Ürün. Kimya Toprak Ürün. Ana Metal Metal Eşya Makine-Tech. Taşõt Araçlarõ Enerji Yõllõk 1999 2000 -6,1 5,5 -8,4 -4,4 -7,0 5,7 -4,8 6,0 -8,9 7,8 -5,1 18,6 -2,7 -9,4 -4,5 -1,5 -8,7 8,8 -5,8 6,1 -0,5 -17,5 -6,5 11,2 -27,3 51,1 5,0 7,3 Ocak-Ekim 2000 2001 Ocak Şubat 5,7 -8,1 7,5 -4,9 -4,4 -6,9 18,1 -9,8 6,1 -8,9 7,5 -4,9 8,3 -8,9 19,2 -3,4 9,2 -3,1 -1,1 -10,7 14,3 -2,8 4,5 -8,2 -15,1 11,5 -3,4 10,6 0,3 -14,4 -2,4 -10,3 8,0 -13,8 42,0 6,3 7,4 -4,3 10,9 3,4 -13,9 -12,5 -7,3 -33,4 13,0 -20,4 -5,5 -25,0 59,9 -41,4 12,7 -17,8 8,6 -2,2 3,6 -3,5 2001 Mart Nisan Mayõs Haz. Tem. Ağs. Eylül Ekim -7,6 -9,6 -9,4 -10,1 -11,0 -10,0 -9,2 -13,5 -9,2 1,4 -12,8 3,6 0,1 -9,7 -16,7 -23,4 -7,4 -11,2 -9,8 -11,8 -12,7 -11,2 -9,6 -13,9 -3,5 -9,3 -8,6 -11,8 -25,7 -17,7 -16,8 -7,4 -11,0 -14,0 -2,4 3,6 5,1 4,4 1,3 -5,7 2,0 9,6 -4,6 -5,1 -2,2 -2,6 -7,3 -11,4 39,6 9,1 18,6 7,8 9,5 3,5 36,7 -4,9 -28,2 -17,4 -9,0 -14,1 -16,8 -13,1 -14,7 -15,7 -5,1 -12,6 -22,2 -21,3 -19,8 -19,3 -21,2 -23,4 -8,3 -5,7 -11,3 -6,4 -18,3 -10,6 3,3 4,2 -38,5 -12,6 -22,0 5,4 2,1 3,4 -7,2 -1,4 -19,8 -22,0 -19,1 -20,6 -9,9 -20,2 -28,9 -27,7 -37,1 -36,9 -46,0 -49,5 -49,3 -53,0 -44,4 -54,9 -8,3 -0,9 -3,9 -0,8 -1,9 -0,7 -1,9 -3,7 Aylõk Kapasite Kullanõm Oranõ (%) İmalat Sanayi Kamu Petrol Ürünleri Gõda Kimya Ana Metal Özel Gõda-İçecek Tekstil Giyim Petrol Ürünleri Kimya Toprak Ürünleri Ana Metal Makine-Techizat Taşõt Araçlarõ Yõllõk Ocak-Kasõm 1999 2000 2000 2001 73,2 76,1 76,3 71,5 79,7 78,7 77,7 81,6 81,0 78,4 77,3 83,1 81,8 74,8 73,5 76,5 88,0 87,3 86,6 82,9 81,7 92,1 92,3 90,8 69,6 73,9 75,5 65,5 62,5 66,0 66,8 66,6 73,7 81,0 81,8 75,7 83,1 86,9 87,7 84,5 73,8 58,4 58,5 63,3 75,6 78,2 78,6 71,0 80,4 80,7 82,4 78,6 75,5 77,9 77,1 66,5 66,2 75,9 77,4 63,7 54,3 70,2 72,2 44,3 DPT-YPKDGM 1 70,5 76,7 72,3 82,4 92,9 95,2 68,3 65,9 74,0 87,6 76,7 79,2 78,3 68,0 63,7 45,9 2 70,9 76,6 73,7 85,4 88,4 91,3 65,5 61,3 77,5 86,3 69,0 76,3 79,2 66,8 64,7 45,6 3 70,7 87,8 90,6 85,2 88,3 91,0 61,8 61,6 77,2 85,8 63,0 72,8 76,6 53,9 50,8 42,8 4 4 68,5 75,0 71,6 81,8 87,7 88,0 63,8 69,5 74,9 84,4 57,0 72,5 80,8 61,4 58,1 48,3 2001 5 70,4 84,3 87,3 80,0 79,3 93,0 62,3 64,0 75,5 78,6 58,0 60,2 74,5 63,3 65,7 43,1 6 71,3 80,5 82,4 58,5 86,4 94,9 66,3 70,6 75,3 88,4 64,0 60,2 79,7 65,0 63,3 48,5 7 71,1 82,9 83,8 81,3 86,5 92,5 65,4 65,8 76,4 82,1 61,0 63,6 87,5 69,9 66,8 44,2 8 71,7 81,7 87,4 62,8 78,7 81,0 64,9 68,3 76,0 86,2 75,0 68,9 79,8 71,2 63,8 33,6 9 72,9 82,2 86,5 71,1 73,3 90,0 66,8 71,2 75,4 86,6 67,0 77,4 81,4 68,1 69,9 42,1 10 74,2 84,6 89,3 73,2 71,0 93,6 67,8 67,6 77,1 84,7 40,0 72,3 80,5 73,4 69,6 44,0 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf 11 74,6 84,8 88,8 79,4 79,5 88,6 67,8 66,5 73,2 79,0 57,7 77,5 66,7 70,2 64,6 49,4 Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 Mevsimsel Düzeltilmiş İmalat Sanayi Kapasite Kullanõm Oranlarõ 1999 2000 2001 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Toplam 74.2 73.3 74.5 78.9 75.9 75.4 73.2 70.2 68.3 69.8 70.1 74.8 76.0 76.1 74.5 77.9 75.1 75.6 75.7 76.3 73.6 79.6 77.9 75.2 73.5 72.9 71.3 69.0 68.6 70.1 70.4 72.4 72.8 72.5 73.1 Kamu 86.1 79.5 82.7 87.7 84.0 86.4 81.7 77.0 66.0 71.0 72.7 80.6 79.9 79.1 79.0 80.5 75.5 74.8 76.9 78.4 66.2 85.1 82.8 82.8 78.1 81.3 88.5 73.8 82.7 80.9 81.3 81.1 83.0 85.5 85.5 Özel 66.2 70.2 70.7 74.1 71.4 69.0 68.6 67.0 67.9 69.0 69.1 71.1 72.8 74.9 73.4 75.9 74.5 75.9 75.0 76.5 76.2 76.1 75.2 68.5 71.4 66.7 63.5 64.6 59.9 64.4 65.4 67.7 64.5 64.7 65.6 Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergelerdeki Gelişmeler 2000 yõlõnda yüzde 23,7 oranõnda artan dayanõklõ tüketim mallarõ satõşlarõ, 2001 yõlõnda yaşanõlan krize bağlõ olarak devamlõ azalmõştõr. Ocak-Ekim döneminde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, dayanõklõ tüketim mallarõ satõşlarõnda gözlenilen azalõş oranõ yüzde 16,6 olmuştur. 2000 yõlõnda yüzde 21,7 oranõnda artan dayanõklõ tüketim mallarõ üretiminin 2001 yõlõ Şubat ayõndan Haziran ayõna kadar aylõk bazda artan oranlarda azalõşlar gösterdiği, Haziran ayõndaki yüzde 27,4 oranõndaki en yüksek azalõştan sonra, azalõş oranlarõnõn giderek düştüğü, Ekim ayõndaki azalõşõn da yüzde 13,5 oranõnda gerçekleştiği gözlenmektedir. Bu gelişmelere bağlõ olarak, Ocak-Ekim döneminde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, dayanõklõ tüketim mallarõ üretiminin yüzde 16,7 oranõnda azaldõğõ gözlenmiştir. Dayanõklõ tüketim mallarõ üretim ve satõşlarõna üç aylõk bazda bakõldõğõnda, en hõzlõ azalõşõn ikinci üç aylõk dönemde üretimde yüzde 25,5, satõşlarda da yüzde 26,5 oranlarõnda gerçekleştiği gözlenmiştir. Ancak, üçüncü üç aylõk dönemde dayanõklõ tüketim mallarõ üretim ve satõşlarõndaki azalmalar, sõrasõyla yüzde 18,2 ve yüzde 14,7 ile daha düşük oranlarda olmuştur. Ekim ayõnda da, dayanõklõ tüketim mallarõ üretim ve satõşlarõndaki azalmalarõn bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, sõrasõyla, yüzde 13,5 ve yüzde 10.9 gibi daha düşük oranlarda gerçekleşmesi, ekonominin son üç aylõk döneminde iyileşme olacağõ beklentilerini artõrmaktadõr. DPT-YPKDGM 5 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergeler (Bir Önceki Yõlõn Aynõ Dönemine Göre Yüzde Değişme) Dayanõklõ Tüketim Mallarõ Üretimi Dayanõklõ Tüketim Mallarõ Satõşõ Tüketim Malõ İthalatõ Toplam Otomobil Satõşlarõ Trafiğe Kaydedilen Araç Sayõsõ Yatõrõm Malõ İthalatõ Çimento Üretimi Yõllõk 1999 2000 7.6 21.7 8,1 23,7 -5,0 42,0 -8,5 61,7 -19,8 44,8 -18,1 29,1 -6,5 5,9 Haziran -27.4 -28.8 -45.6 -70.9 -55.7 -42.0 -18.7 Temmuz -19.7 -4.1 -44.5 -68.0 -61.0 -35.2 -23.5 2001 Ağu. -18.6 -22,6 -56.4 -72.2 -65.4 -51.9 -21.6 Eylül -16.5 -14,1 -51.0 -85.0 -76.1 -47.3 -22.2 Ekim -13.5 -10.9 Kasõm -85.5 -75.6 -25.3 Otomotiv sanayii üretim ve satõşlarõnda 2001 yõlõ boyunca azalõşlar görülmüştür. Toplam otomotiv sanayii üretimi, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, birinci, ikinci ve üçüncü üç aylõk dönemlerde sõrasõyla, yüzde 14,0, yüzde 37,0 ve yüzde 44,7 oranlarõnda azalmõştõr. Ocak-Kasõm dönemi otomotiv sanayii üretim azalõşõ yüzde 39,3 olarak gerçekleşmiştir. Toplam otomotiv sanayii satõşlarõ ilk üç aylõk dönemde yüzde 58,7 oranõnda, ikinci üç aylõk dönemde yüzde 70,5 ve üçüncü üç aylõk dönemde yüzde 73,1 oranõnda; Ocak-Kasõm döneminde de yüzde 71,4 oranõnda azalmõştõr. Yerli otomobil satõşlarõ, aynõ dönemlerde sõrasõyla, yüzde 70,0, yüzde 70,7, yüzde 77,1 ve yüzde 73,9 oranõnda azalmõştõr. Diğer bir deyişle, otomotiv sanayii yurtiçi satõşlarõ azalõşlarõnõn, otomotiv sanayiinde gözlenilen üretim azalõşlarõndan çok daha büyük ölçüde gerçekleştiği ve otomotiv sanayiinde bir ölçüde ihracata yönelindiği gözlenmektedir. Kara taşõtlarõ ve bunlarõn aksam ve parçalarõnõn ihracatõnõn 2001 yõlõ OcakEylül döneminde dolar bazõnda yüzde 47,7 oranõnda artmasõ olumlu bir gelişme olmuştur. II. Ödemeler Dengesi: Dõş Ticaret Dengesi 2001 yõlõ Eylül ayõnda ihracat bir önceki yõlõn aynõ ayõna göre yüzde 6,7 oranõnda artarken, ithalat yüzde 28,7 oranõnda azalmõştõr. Bunun sonucunda Eylül ayõnda dõş ticaret açõğõ bir önceki yõlõn aynõ ayõna göre yüzde 66,7 oranõnda azalmõştõr. Yaşanan krizler iç talebin önemli ölçüde daralmasõna yol açarak ithalatõn Ocak-Eylül döneminde gerilemesinde belirleyici olmuştur. İthalattaki bu daralma ile beraber dõş ticaret açõğõnda da önemli bir iyileşme sağlanmõştõr. Nitekim 2001 yõlõ Ocak-Eylül döneminde dõş ticaret açõğõnda bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 60,9 oranõnda bir iyileşme gerçekleşmiştir. Dõş Ticaret Dengesindeki Gelişmeler İhracat Yüz Değ. 00/99 01/00 (Milyon Dolar) İthalat 1999 Yüz.Değ. 2000 2001 00/99 01/00 Dõş Ticaret Den. 1999 2000 Yüz. Değ. 1999 2000 2001 2001 00/99 01/00 Ocak 1.883 2.123 2.236 12,7 5,3 2.227 3.229 3.985 45,0 23,4 -343 -1.106 -1.749 222,5 58,1 Şubat 2.194 2.263 2.516 3,1 11,1 2.788 3.931 3.513 41,0 -10,6 -594 -1.668 -998 180,8 -40,2 Mart 2.402 2.317 2.546 -3,6 9,9 3.045 4.164 3.088 36,7 -25,8 -643 -1.847 -542 187,2 -70,7 Nisan 1.953 2.438 2.607 24,9 6,9 3.334 4.491 3.013 34,7 -32,9 -1.381 -2.052 -406 48,7 -80,2 Mayõs 2.226 2.338 2.884 5,1 23,4 3.409 4.698 3.537 37,8 -24,7 -1.184 -2.362 -653 99,3 -72,3 Haziran 2.122 2.326 2.561 9,6 10,1 3.602 4.965 3.267 37,8 -34,2 -1.480 -2.641 -707 78,3 -73,2 Temmu 2.255 2.288 2.483 1,5 8,5 3.618 4.677 3.354 29,3 -28,3 -1.363 -2.391 -871 75,3 -63,5 Ağustos 1.940 2.044 2.578 5,4 26,1 3.178 4.879 3.385 53,5 -30,6 -1.238 -2.853 -807 128,9 -71,5 2.565 5,7 6,7 -746 -66,7 Eylül 2.274 2.403 3.644 4.644 3.311 27,4 -28,7 -1.370 -2.039 Ekim 2.659 2.245 -15,6 3.559 5.024 41,2 -900 -2.744 208,8 Kasõm 2.448 2.499 2,1 3.848 5.362 39,4 -1.400 -2.887 104,5 2.231 2.489 11,5 4.434 4.437 0,1 -2.202 -2.070 -11,6 26.587 27.775 4,5 40.687 54.502 34,0 -14.100 -26,727 89,6 Aralõk Yõllõk Toplam DPT-YPKDGM 6 63,6 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 2001 yõlõ Ocak-Eylül döneminde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, imalat sanayi ürünleri ihracatõ yüzde 11,7 ve tarõm - ormancõlõk ürünleri ihracatõ yüzde 22 oranõnda artarken, madencilik ve taşocakçõlõğõ ürünleri ihracatõ yüzde 17,1 oranõnda gerilemiştir. Bu dönemde; kara taşõtlarõ ve bunlarõn aksam ve parçalarõ, elektrikli makina ve cihazlar, kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar, demir ve çelik, ihracatõ en fazla artan ürünler olurken; hububat, tütün ve tütün mamülleri ve halõlar ihracatõnda düşüş kaydedilmiştir. Sektörel İhracat (Milyon Dolar) Eylül Toplam Tarõm ve Ormancõlõk Madencilik İmalat (%) 2000 2.403 186 36 2.166 2001 2.565 237 25 2.299 6,7 28,0 -30,8 6,1 298 207 126 162 132 119 57 43 124 43 42 21 11 14 290 219 173 217 122 127 68 48 167 27 41 22 24 8 -2,7 5,5 36,7 34,0 -7,9 6,5 20,1 11,8 34,9 -38,1 -1,3 6,8 109,4 -41,8 Örme giyim eşyasõ Örülmemiş giyim eşyasõ Kara taşõtlarõ Elektrikli makina, cihazlar Demir ve çelik Kazan-makina-mek.cihaz Pamuk,pamuk ipliği Plastik ve mamulleri Yenilen meyveler Tütün ve tütün mamülleri Sentetik, suni filamentler Şeker ve Şeker Mamülleri Hayv.bitkisel katõ-sõvõ yağ Organik kimyasal ürünler Ocak-Eylül (%) 2000 2001 20.542 22.975 1.262 1.539 305 253 18.927 21.147 2.899 1.899 1.175 1.395 1.261 1.017 527 370 607 327 366 171 113 128 2.759 2.018 1.735 1.619 1.563 1.286 633 439 763 305 348 248 184 114 11,8 22,0 -17,1 11,7 -4,8 6,3 47,7 16,1 23,9 26,5 20,0 18,7 25,8 -6,5 -4,8 45,6 62,3 -10,9 2001 yõlõ Ocak-Eylül döneminde OECD ülkelerine olan ihracatõmõz yüzde 8,4, AB ülkelerine olan ihracat yüzde 10,9 ve OECD üyesi olmayan ülkelere olan ihracat yüzde 21,6 oranõnda artõş göstermiştir. Ülke Gruplarõna Göre İhracat (Milyon Dolar) Eylül 2000 2001 OECD Ülkeleri AB Ülkeleri EFTA Ülkeleri 1.641 1.727 1.248 1.362 (%) Ocak-Eylül (%) 2000 2001 5,2 14.207 15.402 9,1 10.809 11.986 8,4 10,9 26 25 -1,7 242 227 -6,1 368 340 -7,5 3.157 3.190 1,1 688 761 10,6 5.679 216 229 5,8 1.640 1.770 7,9 87 122 39,6 1.003 1.107 10,4 Ortadoğu Ülkeleri 239 254 6,1 1.834 2.532 38,0 Diğer Asya Ülkeleri 114 118 3,5 1.014 1.108 9,3 Diğer OECD Ülkeleri OECD Üyesi Olmayan Ülkeler Avrupa+BDT Ülkeleri Afrika Ülkeleri Toplam 2.403 2.565 6.908 21,6 6,7 20.542 22.975 11,8 İhracatçõ Birliklerinin kayõtlarõna göre, ihracat 2001 yõlõnõn ilk üç çeyreğinde bir önceki yõlõn aynõ dönemlerine göre sõrasõyla yüzde 9,8 , yüzde 15,5 ve yüzde 16,7 oranõnda artmõştõr. Artõş eğilimi Ekim ve Kasõm aylarõnda da devam etmiş ve söz konusu aylarda ihracat bir önceki DPT-YPKDGM 7 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 yõlõn aynõ dönemlerine göre sõrasõyla yüzde 20,2 ve yüzde 17,6 oranlarõnda artõş göstermiştir. Böylece 2001 yõlõnõn ilk on ayõnda ihracat geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 15,0 oranõnda artarak 28,6 milyar dolar seviyesine ulaşmõştõr. İhracatçõ Birlik Kayõtlarõna Göre İhracat Q1 Q2 2000 2001 % 6.623 7.273 -Taşõt araç. ve yan san. 872 -Demir. Demir dõşõ metal Q3 2000 2001 % 2000 2001 % 9,8 6.894 7.965 15,5 6.586 7.662 910 35,5 676 1.078 59,4 587 843 940 11,5 907 1.131 24,7 -Tekstil ve hammaddeleri 754 826 9,6 834 901 -Elektrikli.Elektronik cihaz 626 741 18,3 726 -Çimento-toprak ürünleri 222 220 -0,9 251 -Tütün 152 141 -7 -Yaş meyve-sebze 152 154 1,2 -Zeytin. Zeytinyağõ 13 23 75,8 115 152 31,9 Toplam -Fõndõk ve mamülleri (Milyon Dolar) Ocak-Kasõm Kasõm 2000 2001 % 2000 16,7 2.430 2.857 920 56,7 258 319 23,6 799 946 18,4 293 346 8,1 730 822 12,7 277 817 12,4 694 796 14,7 278 11 221 275 97 76 -21,4 77 121 165 36,7 130 11 53 381 6 47 125 159 27,3 133 212 28.597 15,0 2.411 3.556 47,5 18,1 3.117 3.709 18,0 324 16,9 2.889 3.187 11,1 274 327 19,2 2.588 3.004 16,1 24,4 58 88 57,4 821 954 16,2 78 2,0 72 41 -42,4 435 380 -12,6 180 38,1 77 97 25,9 549 692 26,0 4 8 105,5 37 148 302 81 71 -12,9 553 704 27,1 + 59,9 17,6 24.877 2001 % 2001 yõlõ Şubat ayõndan itibaren ithalatta gözlenen düşme eğilimi Eylül ayõnda da devam etmiştir. 2001 yõlõnõn ilk çeyreğinde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde –6,5 oranõnda gerileme kaydedilen ithalatta, yõlõn ikinci ve üçüncü çeyreklerinde önemli oranlarda düşüşler görülmüş ve ithalat söz konusu dönemlerde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre sõrasõyla yüzde 30,6 ve yüzde 29,2 oranõnda azalmõştõr. Böylece 2001 yõlõ Ocak-Eylül döneminde ithalat bir önceki ylõn aynõ dönemine göre yüzde 23,3 oranõnda azalõş göstermiştir. 2001 yõlõ Ocak-Eylül döneminde petrol dõşõ ara mallarõ ithalatõ yüzde 19,7 , tüketim mallarõ ithalatõ yüzde 40,6, sermaye mallarõ ithalatõ yüzde 35,1 oranõnda azalmõştõr. Mal Gruplarõna Göre İthalat (Milyon Dolar) Eylül Toplam İthalat Sermaye Ara mallarõ Petrol Petrol dõşõ Tüketim Toplam İth.(Petrol hariç) (%) Ocak-Eylül 2000 (%) 2000 2001 2001 4.644 3.311 -28,7 965 509 -47,3 8.154 5.295 -35,1 3.042 2.470 -18,8 26.195 21.807 -16,8 306 413 35,3 2.851 2.736 2.057 -24,8 23.344 622 304 -51,0 5.176 3.076 -40,6 4.338 2.898 -33,2 36.827 27.394 -25,6 39.678 30.452 -23,3 3.058 7,3 18.749 -19,7 2001 yõlõ Eylül ayõnda hemen hemen tüm ürünler ithalatõnda düşüş gözlenirken, en ciddi ithalat azalõşõ kara taşõtlarõ ve bunlarõn aksam ve parçalarõ, hava taşõtlarõ, elektrik makina ve cihazlar, demir ve çelik, plastik ve mamülleri, pamuk, pamuk ipliği, pamuklu mensucat, organik kimyasal ürünler, tütün ve hububat ürünlerinde gözlenmiştir. DPT-YPKDGM 8 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 Seçilmiş Fasõllara Göre İthalat Eylül 2000 2001 Toplam İthalat 4.644 3.311 (Milyon Dolar) Ocak-Eylül (%) 2000 2001 (%) -28,7 39.679 30.452 -23,3 -Mineral yakõt. Yağlar 802 770 -4,0 6.450 6.302 -2,3 -Kazan. makina. mek.cihaz 665 512 -23,0 5.576 4.764 -14,6 -Elek. Makina ve cihazlar 483 236 -51,2 4.599 2.789 -39,4 -Kara taşõtlarõ 488 134 -72,6 3.731 1.391 -62,7 -Demir ve çelik 214 134 -37,3 2.130 1.357 -36,3 -Organik kimyasal ürünler 172 142 -18,2 1.556 1.220 -21,6 -Plastik ve mamulleri 197 139 -29,5 1.648 1.275 -22,6 -Pamuk.pamuk ipliği 61 67 9,0 850 705 -17,0 Cari İşlemler Dengesi 2001 yõlõ Eylül ayõnda cari işlemler dengesi 693 milyon dolar fazla vermiştir. Bu gelişmede, Eylül ayõnda dõş ticaret açõğõndaki daralmanõn bu ayda da devam etmesi belirleyici olmuştur. 2001 yõlõ Ocak-Eylül döneminde dõş ticaret açõğõ 4.1 milyar dolarda kalõrken, net diğer mal ve hizmet gelirlerinin ve karşõlõksõz transferlerin sõrasõyla 3,8 ve 2,9 milyar dolar seviyelerinde gerçekleşmesi bu dönemde cari işlemler dengesinin 2.5 milyar dolar fazla vermesiyle sonuçlanmõştõr. Cari İşlemler Dengesi (Milyon Dolar) I. Çeyrek II. Çeyrek III.Çeyrek Ocak-Eylül 2000 2001 2000 2001 2000 2001 2000 2001 -3783 -2.080 -5981 -587 -6411 -1.443 -16.175 -4.110 311 425 1364 897 3802 2435 5.477 3.757 4020 4.019 5432 4.770 7245 5.565 16.697 14.354 Turizm 735 738 1833 2.341 3317 3.569 5.885 6.648 Faiz 722 849 498 695 739 570 1.959 2.114 2563 2432 3101 1734 3189 1426 8.853 5.592 -3709 -3594 -4068 -3873 -3443 -3130 -11.220 -10.597 -451 -391 -569 -549 -432 -576 -1.452 -1.516 Faiz -1366 -1817 -1539 -1871 -1456 -1513 -4.361 -5.201 Diğer -1892 -1386 -1960 -1453 -1555 -1041 -5.407 -3.880 1201 1118 1353 849 1250 1101 3.804 2.867 1086 929 1169 623 1132 621 3.387 2.173 -2271 -537 -3264 1.159 -1359 1.892 -6.894 2.514 I. Dõş Tic. Dengesi II. Hizmetler Dengesi 1. Diğer Mal ve Hizmet Gelirleri Diğer 2.Diğer Mal ve Hizmet Giderleri Turizm III. Karşõlõksõz Transferler (Resmi+Özel) İşçi Gelirleri Cari İşlemler Dengesi DPT-YPKDGM 9 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 Sermaye Hareketleri Dengesi ve Uluslararasõ Rezervler 2000 yõlõ Ocak-Eylül döneminde rezerv hariç sermaye hareketlerinde net 10,9 milyar dolar giriş gerçekleşirken, 2001 yõlõnõn aynõ döneminde 10,6 milyar dolar net çõkõş gerçekleşmiştir. Bu dönemde doğrudan yatõrõmlarda 2,1 milyar dolarlõk giriş olmasõna rağmen özellikle kõsa vadeli sermaye hareketleri ve portfoy yatõrõmlarõnda sõrasõyla 7,9 ve 4,0 milyar dolarlõk çõkõşlar sermaye hareketlerinin net çõkõşla sonuçlanmasõnda belirleyici olmuştur. 2001 yõlõ Ocak-Eylül döneminde yabancõlarõn yurt içinde doğrudan yatõrõmlarõ 2,503 milyon dolar olurken, yerleşiklerin yurt dõşõnda gerçekleştirdikleri doğrudan yatõrõmlar 378 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Böylece, söz konusu dönemde doğrudan yatõrõmlarda(net) 2.110 milyon dolar giriş gerçekleşmiştir. Bu gelişmede GSM lisans ücretinin son taksidinin 2001 yõlõ Şubat ayõnda ödenmesi belirleyici olmuştur. 2000 yõlõ Ocak-Eylül döneminde 6,0 milyar dolar net giriş gerçekleşen portföy yatõrõmlarõnda, 2001 yõlõnõn aynõ döneminde 4,0 milyar dolarlõk net çõkõş gerçekleşmiştir. 2001 yõlõ Ocak-Eylül döneminde orta ve uzun vadeli kredi kullanõmõ bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre 3,5 milyar dolar azalarak 8,9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynõ dönem itibariyle anapara geri ödemeleri 162 milyon dolar artarak 10,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Böylece 2000 yõlõnõn Ocak-Eylül döneminde net 2,9 milyar dolar giriş gerçekleşen orta ve uzun vadeli sermaye hareketlerinde, 2001 yõlõnõn aynõ döneminde 885 milyon dolar tutarõnda net çõkõş gerçekleşmiştir. 2000 yõlõ Ocak-Eylül döneminde 2,3 milyar dolar net giriş olan kõsa vadeli sermaye hareketlerinde, 2001 yõlõnõn aynõ döneminde 7,9 milyar dolar net çõkõş gerçekleşmiştir. 2000 yõlõ Kasõm ayõnda yaşanan kriz ile başlayan sermaye çõkõşlarõ 2001 yõlõ Şubat ayõnda en üst seviyesine çõkmõştõr. 2001 yõlõ Şubat ayõnda yabancõlarõn yurt içinde 4,0 milyar dolarlõk menkul değer satarak yurdu terk etmelerinden sonra, ilerleyen aylarda portföy yatõrõmlarõnda bu miktarlarda düşüşler yaşanmamasõna rağmen kõsa vadeli sermaye hareketlerinde özellikle Mayõs ve Haziran aylarõndaki 2,3 ve 3,0 milyar dolarlõk çõkõşlar, sermaye hareketleri kaleminin net bakiye durumu üzerinde belirleyici olmuştur. 2001 yõlõ Şubat ayõndan bu yana, ilk kez Eylül ayõnda, kõsa vadeli sermaye hareketleri ve portföy yatõrõmlarõnda yaşanan girişler neticesinde, rezerv hariç sermaye hareketlerinde 381 milyon dolarlõk net giriş yaşanmõştõr. Sermaye Hareketleri Sermaye Hareketleri (Rezerv hariç) Doğrudan Yatõrõmlar (Net) Portföy Yatõrõmlarõ (Net) Uzun Vadeli Sermaye Girişleri (Net) Kõsa Vadeli Sermaye Girişleri (Net) (Milyon Dolar) 2001 Eylül Ocak-Eylül I.Çeyrek II.Çeyrek III.Çeyrek 2000 2001 2000 2001 -3.138 -6.369 -1.129 -243 381 10.936 -10.636 1.574 109 427 210 229 -257 2.110 -2.867 -347 -736 270 131 6.032 -3.950 -508 -1.119 742 -200 -173 2.914 -885 -1.337 -5.012 -1.562 -523 194 2.247 -7.911 26 Aralõk 2000 tarihi itibariyle 19,6 milyar dolar seviyesinde bulunan Merkez Bankasõ rezervleri, geçici verilere göre 30 Kasõm 2001 tarihinde 17,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. DPT-YPKDGM 10 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 Merkez Bankasõ Uluslararasõ Rezervleri (Milyar Dolar) 27 25 23 21 19 17 9 11 7 5 3 9 20 11 01 ,1 7 5 3 9 1 20 1 00 ,1 7 5 3 9 1 19 1 99 ,1 7 5 3 19 98 ,1 15 III. Konsolide Bütçe: 2001 yõlõ Ocak-Ekim döneminde Konsolide Bütçe gelirleri bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 47,7 oranõnda artarak 41.217 trilyon lira, harcamalar ise yüzde 67,6 oranõnda artarak 65.208 trilyon lira olarak gerçekleşmiş, aynõ dönemde bütçe açõğõ 23.991 trilyon lira olmuştur. 2000 yõlõ Ocak-Ekim döneminde 7.996 trilyon lira olan faiz dõşõ bütçe fazlasõ, 2001 yõlõnõn aynõ döneminde 12.101 trilyon liraya ulaşmõştõr. Faiz ve özelleştirme hariç bütçe fazlasõ ise yüzde 33 oranõnda artarak 10.567 trilyon lira olmuştur. Konsolide Bütçe Dengesi (Ocak-Ekim) Gelirler Vergi Gelirleri Diğer Gelirler Harcamalar Faiz Dõşõ Harc. Faiz Ödemeleri Bütçe Dengesi Faiz Dõşõ Denge Faiz ve Özell. Har. Denge Nakit Dengesi Dõş Borçlanma (Net) İç Borçlanma (Net) Tahvil Hazine Bonosu KOF Gar.İç Borç Öd. Kõsa Vadeli Avans Diğer Trilyon TL. (% Değ.) 2000 2001 27.908 41.217 47,7 22.058 31.155 41,2 5.850 10.062 72,0 38.918 65.208 67,6 19.913 29.115 46,2 19.006 36.092 89,9 -11.010 -23.991 117,9 7.996 12.101 51,3 7.943 10.567 33,0 -11.451 -24.520 114,1 1.921 -3.484 9.136 15.785 9.650 1.418 -1.057 14.366 543 0 0 0 395 12.219 Ocak-Ekim döneminde konsolide bütçe gelirleri yüzde 47,7 oranõnda artmakla birlikte özelleştirme ve Merkez Bankasõ bilançosundaki yeniden değerleme geliri hariç tutulduğunda artõş oranõ yüzde 39,3 düzeyine gerilemektedir. Ocak-Ekim vergi gelirleri geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 41,2, vergi tahakkuklarõ ise yüzde 46,7 oranõnda artmõştõr. Vergi tahsilatõnõn toplam vergi tahakkuklarõna oranõ ise 2000 yõlõ Ocak-Ekim dönemindeki yüzde 89,1 düzeyinden 2001 yõlõnda yüzde 85,8’e gerilemiştir. Bu azalõş esas olarak dahilden alõnan KDV ve kurumlar vergisi tahsilatõndan kaynaklanmaktadõr. DPT-YPKDGM 11 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 Aynõ dönemde gelir vergisi tahsilatõndaki artõş yüzde 87,7 olmuş ancak bu artõşõn temel belirleyicisi faizlerin yükselmesi sonucu menkul sermaye iratlarõ üzerinden yapõlan tevkifatdaki artõş olmuştur. Kurumlar vergisi geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 29,7 oranõnda artmakla birlikte bu durum temel olarak 2000 yõlõnda kurum kazançlarõnõn tespitinde kamu borçlanma kağõtlarõnõn değerlemesine ilişkin hükmün değiştirilmesinden kaynaklanmaktadõr. Kurumlar geçici vergisi oranõ 2000 yõlõ sonunda yüzde 25’e yükseltilmiştir. Kurumlar vergisi tahsilatõ artõş oranõ bu iki etkiden arõndõrõldõğõnda ise yüzde 55 düzeyine yükselmektedir. Söz konusu dönemde dahilde alõnan KDV tahsilatõ ise yüzde 53,2, ithalden alõnan KDV ise yüzde 28,7 oranõnda artõş göstermiştir. Oran artõşõna yönelik düzenlemeler sonrasõnda harçlardaki artõş oranõ yüzde 63,6 ve motorlu taşõtlar vergisindeki artõş oranõ ise yüzde 100,2 olmuştur. Taşõt alõm vergisi, taşõt satõşlarõndaki düşüşe paralel olarak geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 38,4 oranõnda gerilemiştir. Aynõ dönem itibariyle akaryakõt tüketim vergisi ise, 2000 yõlõ Mart ayõndan sonra, uluslar arasõ piyasalarda yaşanan fiyat artõşlarõnõn iç piyasaya yansõtõlmasõnõ önlemek amacõyla maktu verginin yaklaşõk olarak aynõ düzeylerde tutulmasõ nedeniyle, 2001 yõlõndaki yüksek miktarlõ vergi artõşlarõna rağmen önceki yõla göre ancak yüzde 48,3 oranõnda artõş göstermiştir. Mayõs ve Nisan aylarõnda ATV tutarlarõ önemli miktarda artõrõlmõştõr. Bütçe gelirlerinin yõl sonu itibariyle bütçe hedefini aşacağõ tahmin edilmekle birlikte, yõlõn son iki ayõnda beklenen ekonomik canlanmanõn boyutu özellikle dolaylõ vergiler yoluyla vergi hasõlatõ üzerinde etkili olacaktõr. Kur ve faiz artõşõ sonucu menkul sermaye iratlarõ üzerinden yapõlan stopajdaki artõş yõl sonunda da gelir vergisinde yüksek oranlõ bir artõşa ulaşõlmasõnõ sağlayacaktõr. Kurum kazançlarõnda düşüşler olmasõna karşõn, görev zararlarõ karşõlõğõ verilen devlet borçlanma kağõtlarõnõn kamu bankalarõ aracõlõğõyla geçici kurumlar vergisinde önemli artõşlar sağlayacağõ tahmin edilmektedir. Konsolide Bütçe Gelirleri (Ocak-Ekim) Trilyon TL (% Değ.) 2000 2001 27.908 22.058 8.737 5.029 1.854 1.855 326 9.502 3.675 2.882 2.945 3.493 3.164 329 2.695 2.704 451 Toplam Vergi Gelirleri Gelir Üzerinden Al. Ver. Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi Ek Vergiler Servet Üzerinden Al. Ver. Mal ve Hizmet Üz. Al. Ver. Dahilde Alõnan KDV ATV Diğer Dõş Ticaretten Alõnan Ver. İthalde Alõnan KDV Diğer Vergi Dõşõ Normal Gelirler Özel Gelir ve Fonlar Katma Bütçe Gelirleri 41.217 31.155 12.228 9.440 2.405 383 403 14.134 5.629 4.273 4.232 4.390 4.073 317 6.398 3.097 567 47,7 41.2 39.9 87.7 29.7 -79.3 23,8 48.8 53.2 48.3 43.7 25.7 28.7 -3.6 137.4 14.5 25.6 Toplam Konsolide Bütçe harcamalarõ Ocak-Ekim döneminde yüzde 67,6 , faiz dõşõ harcamalar ise yüzde 46,2 oranõnda artmõştõr. Faiz ödemeleri Şubat krizi sonrasõnda faiz oranlarõnõn yükselmesi, iç borçlanmanõn bono ile yapõlmasõ ve uzun vadeli tahvillerin üç ayda bir kupon faizi içermesi sonucunda faiz harcamalarõ yüzde 89,9 oranõnda artmõştõr. Faiz dõşõ harcamalardan en büyük payõ alan iki kalem olan personel harcamalarõ yüzde 47,1, sosyal güvenlik kuruluşlarõna transferler ise yüzde 71,5 oranõnda artmõştõr. Ocak-Ekim döneminde, diğer cari ve yatõrõm harcamalarõ sõrasõyla yüzde 38 ve yüzde 55,9 oranõnda artmõştõr. DPT-YPKDGM 12 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 Konsolide Bütçe Harcamalarõ (Ocak-Ekim) Trilyon TL. 2000 2001 38.918 65.207 Toplam Faiz Dõşõ Harcamalar Personel Diğer Cari Yatõrõm Transfer KİT'lere Transfer Sosyal Güv. Kur. Vergi İadeleri Fon Ödemeleri Diğer Faiz Ödemeleri İç Faiz Dõş Faiz 19.913 8.109 2.156 1.627 8.021 652 2.916 1.286 1.496 1.671 19.006 17.773 1.233 (% Değ.) 67,6 29.115 11.927 2.975 2.537 11.667 923 5.001 2.074 839 2.830 36.092 33.467 2.625 46,2 47,1 38,0 55,9 45,6 41,5 71,5 61,3 -43,9 69,4 89,9 88,3 113,0 Nakit açõğõn finansmanõnda, yaşanõlan ekonomik krizler sonrasõnda dõş borçlanma kullanõlamamõştõr. Dõş borçlanmada 1999 yõlõnõn son çeyreğinde başlayan Hazine'nin net borçlanõcõ konumu bu dönemde net ödeyiciye dönüşmüştür. 2001 yõlõ Ocak-Ekim döneminde 2.656 trilyon lira dõş finansman temin edilmiş, buna karşõlõk 6.139 trilyon lira dõş borç anapara ödemesi gerçekleştirilmiştir. İç borçlanmada ise belirsizliğin ve borçlanma maliyetlerinin artmasõ sonucu hazine bonosu ile finansman tercih edilmiş ve tahvil ihracõ gerçekleştirilmemiştir. İç borçlanmada yükselen maliyetler, artan iç borç stoğu ve iç borçlanma vadesinin kõsalmasõ ile birlikte 2001 yõlõ faiz harcamalarõ önemli ölçüde artmõştõr. Hazinenin görev zararlarõ karşõlõğõnda kamu bankalarõ ve TMSF kapsamõndaki bankalar için ihraç ettiği nakit dõşõ tahviller sonucu iç borç stoğu, Ekim ayõ sonu itibariyle 109,3 katrilyon liraya yükselmiştir. Borçlanmada yüksek maliyet ve borç stoğunun büyüklüğü güçlü mali politikalarõn önümüzdeki dönemlerde de uygulanmasõ gereğini ortaya çõkarmaktadõr. 2001 yõlõ Ocak-Ekim döneminde gerçekleştirilen iç borçlanma ihalelerinde vade 142 güne gerilemiş, ortalama yõllõk bileşik faizler ise yüzde 103,4 düzeyine yükselmiştir. İç Borçlanma Faiz Oranõ (Yõllõk Bileşik, Stopaj Hariç) Ek im n ira az H N is an Ek im n ira an is N az H t ar M Te m m uz 19 99 O ca k 195 180 165 150 135 120 105 90 75 60 45 30 IV. Parasal Büyüklükler ve Mali Piyasalardaki Gelişmeler Eylül ayõ sonunda –1,6 katrilyon TL olan Açõk Piyasa İşlemleri (APİ) kalemi Ekim ayõ sonunda 0,3 katrilyon TL’ye, Kasõm ayõ sonunda 0,4 katrilyon TL’ye yükselmiştir. Piyasa açõlõşõndaki rezervler Ekim ayõ boyunca günlük ortalama 3 katrilyon TL iken Kasõm ayõnda DPT-YPKDGM 13 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 ortalama 2,95 katrilyon TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Emisyon hacmi ise Ekim ayõ sonunda 4,8 katrilyon TL iken Kasõm ayõ sonunda 5,0 katrilyon TL seviyesinde teşekkül etmiştir. Net Dõş Varlõklar büyüklüğü 1995 yõlõ Aralõk ayõndan itibaren incelendiğinde ilk defa eksi değer alarak Ekim ayõ sonundaki 0,1 milyar dolar düzeyinden Kasõm ayõ sonunda –1,1 milyar dolar düzeyine gerilemiştir. Bu şekilde Net Döviz Pozisyonu Ekim ayõ sonunda –8,9 milyar dolar seviyesinden –11,2 milyar dolara inmiştir. 23 Kasõm itibariyle Ekim ayõ sonuna göre özellikle dolaşõmdaki para kaleminin 311 trilyon TL artmasõyla M1 para arzõ 9,9 katrilyon TL’den 10,1 katrilyon TL’ye yükselmiştir. Vadeli TL tasarruf mevduatlarõnda nispi artõşlar neticesinde M2 para arzõ Ekim ayõ sonundaki 42,6 katrilyon TL düzeyinden 23 Kasõm itibariyle 44,4 katrilyon TL düzeyine yükselmiştir. M2Y para arzõ ise döviz kurlarõnda görülen gerilemenin neticesinde 23 Kasõm itibariyle, Ekim ayõ sonuna göre 1,8 katrilyon TL azalarak 103,2 katrilyon TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Bunun yanõnda aynõ dönemde mevduat bankalarõ tarafõndan açõlan yurtiçi kredilerdeki gelişim oranõna bakõldõğõnda TL ve YP kredilerdeki düşüş neticesinde yurtiçi krediler yüzde 5,6 oranõnda gerilemiştir. PARA TABANI NET İÇ VARLIKLAR (NİV) 3/ NET ULUSLARARASI REZERVLER (NUR) 31 Ekim 2001 1/ 7.141 17.933 -304 31 Ekim 2001 2/ 7.550 21.150 -3.250 31 Aralõk 2001 2/ 7.750 22.400 -3.546 1/ Gerçekleşme. 20 Kasõm 2001 tarihli niyet mektubundan alõnmõştõr. 2/ Bu değerler Para Tabanõ için endikatif üst limit (trilyon TL), NİV için üst limit performans kriteri –Aralõk ayõ için endikatif üst sõnõr- (trilyon TL), NUR için dönemler arasõ değişim oranõdõr (milyon dolar). NUR değerleri 20 Kasõm 2001 tarihli Niyet Mektubu ile revize edilmiştir. 3/ NİV üst sõnõrõ, munzam karşõlõğõn uygulandõğõ büyüklüğün tanõmõnda ya da munzam karşõlõk katsayõsõnda olabilecek olasõ bir değişiklikle değişebilecektir. Enflasyonla mücadele hedefi ve IMF’ye verilen Niyet Mektubu’ndaki taahhütlerimiz çerçevesinde dalgalõ kura geçilmesinin ardõndan Merkez Bankasõ parasal büyüklüklerin kontrolü politikasõnõ yürütmektedir. 2000 yõlõnda uygulanan programõn nominal çõpa olarak aldõğõ büyüklüğün döviz kuru olmasõna karşõn 2001 yõlõ para politikasõnõn nominal çõpasõ para tabanõnõn gelişimine ait ve yukarõdaki tablo ile sunulan gösterge niteliğindeki tavan değerleridir. IMF’ye verilen 20 Kasõm tarihli Niyet Mektubu’nda Para Tabanõ ve NİV değerlerinde revizyona gidilmemişken NUR hedef değerleri program yapõsõ dahilinde değişikliğe uğramõştõr. Buna göre NUR hedef değerleri incelendiğinde, 31 Ekim 2001 hedefi –2.600 milyon dolar iken bir önceki dönemden devreden 650 milyon dolar ile –3.250 milyon dolar, 31 Aralõk 2001 hedefi –600 milyon dolar iken bir önceki dönemden devreden 2.946 milyon dolar ile –3.546 milyon dolar olarak yeniden belirlenmiştir. Merkez Bankasõ, Eylül-Ekim periyodu ve Kasõm-Aralõk periyodu olmak üzere iki aylõk periyotlar için hedef kriterler belirlemişken, Kasõm ayõna ilişkin hedef büyüklüklere dair bir açõklama yapmamõştõr. Bunun yanõnda Para Tabanõ için belirtilen Ekim sonu için endikatif üst limit 7.550 trilyon TL iken bu büyüklük 31 Ekim tarihi itibariyle 7.141 trilyon TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Ekim ayõ sonu için 21.150 trilyon TL olan NİV üst limit performans kriteri, 31 Ekim tarihi itibariyle 17.933 trilyon TL düzeyinde gerçekleşmiştir. NUR değişimi için hedef Eylül-Ekim dönemi için –3.250 milyon dolar iken gerçekleşme –304 milyon dolar olmuştur. DPT-YPKDGM 14 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 Böylece Ekim ayõ sonunda söz konusu büyüklüklerin tamamõ hedeflenen sõnõrlar içinde kalmõştõr. Makroekonomik büyüklüklerde tam bir istikrar sağlanamamasõ neticesinde, daha önce 2001 yõlõnõn son çeyreğinde geçileceği ilan edilen enflasyon hedeflemesi politikasõna gerekli koşullarõn sağlanmasõnõn ardõndan en kõsa sürede geçilecektir. Merkez Bankasõ Bilançosundan Seçilmiş Göstergeler 2000 Aralõk Milyar Dolar M.B. Net Rezervleri Net Uluslararasõ Rezervler (1) (2) Net Dõş Varlõklar Net Dõş Varlõklar (1) Net Döviz Pozisyonu TrilyonTL Net İç Varlõklar Açõk Piyasa İşlemlerinden Borçlar Net Dõş Varlõklar (1) Net İç Varlõklar (1) Açõk Piyasa İşlemleri (net) (1) 2001 Haziran Temmuz 19,2 11,3 3,1 16,2 0,1 2,6 -4,4 -6,2 16,8 -0,8 1,3 -5,6 -8,5 18,4 -1,0 0,4 -6,5 -8,6 18,6 -0,9 0,3 -6,7 -9,4 18,2 -1,3 0,1 -6,7 -8,9 16,9 -2,4 -1,1 -8,2 -11,2 -1.124,1 -5.218,6 - 14.914,8 210,3 -5.528,4 11.940,2 -210,3 17.796,7 -597,8 -7.289,6 13.795,8 1.464,1 18.739,6 -2.772,4 -8.924,4 15.676,0 2.772,4 21.540,9 -1.575,2 -10.220,6 17.831,4 1.575,3 22.285,3 346,1 -10.778,5 17.839,1 -775,8 26.232,0 416,4 -12,106,8 19.423,5 -416,4 Ağustos Eylül Ekim Kasõm (1) Stand-By Anlaşmasõ çerçevesinde yapõlan tanõmlarla. Merkez Bankasõnõn cari çapraz kur kullanarak oluşturduğu veriler kullanõlmõştõr. (2) Ayõn son Cuma günü değerleri, cari kurlar kullanõlarak hesaplanmõştõr. Dolayõsõyla Merkez Bankasõnõn bu gösterge için açõkladõğõ 5 iş günü ortalamasõ farklõlõk göstermektedir. Analizlerde Merkez Bankasõ duyurularõ dikkate alõnmaktadõr. Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler (% Değişme) 2001 Kasõm(1) /2001 Ekim 2001 Kasõm(1) /2000 Aralõk 2001 Kasõm(1) /2000 Kasõm Emisyon 4,6 31,7 61,4 Rezerv Para 4,5 26,5 46,0 M2 4,3 35,3 56,8 M2Y -1,8 80,6 90,4 91,5 Toplam Mevduat (TL+YP) -2,1 81,7 Mevduat Banka. Kredileri (Yurtiçi) -5,6 20,8 20,9 4,2 81,1 84,5 TEFE (1) 2001 yõlõ Kasõm ayõ değerleri 23 Kasõm itibariyledir. İç Borçlanma – Hazine İhaleleri Vadesi Gün Net Borçlanma Milyar TL Faiz Oranõ Yõllõk Basit Yõllõk Bileşik Ocak-Aralõk 2000 410 21.211.963 36,60 38,02 Ocak 2001 195 1.785.351 57,69 64,92 Şubat 57 1.742.915 76,15 110,28 Mart 98 2.189.376 124,99 193,71 Nisan 165 3.040.515 100,90 130,39 Mayõs 189 3.810.962 70,01 82,01 Haziran 129 3.635.952 70,89 88,52 Temmuz 162 1.676.574 77,12 93,55 Ağustos 131 2.624.885 73,94 92,82 Eylül 161 892.993 70,09 87,36 Ekim 154 1.610.911 68,60 85,45 Kasõm 162 4.810.291 66,48 78,94 146 27.820.725 77,53 99,17 Ocak-Kasõm DPT-YPKDGM 15 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 2001 yõlõ Şubat ayõndaki krizin ardõndan Hazine, daha kõsa vadeli ve yüksek faiz oranlarõyla borçlanabilmiştir. Temmuz ayõndan itibaren Hazine ihalelerinde oluşan faiz oranlarõnda sürekli bir gerileme görülmüştür. Nitekim Hazine, Eylül, Ekim ve Kasõm aylarõnda sõrasõyla yõllõk bileşik yüzde 87,4, yüzde 85,4 ve yüzde 78,9 oranõnda oluşan maliyetlerle iç borçlanma gerçekleştirmiştir. Hazinenin TL iç borç vadesi Ocak-Kasõm dönemi için 146 gün olarak gerçekleşmiştir. Reel Kur Endeksi (1$ + 1,5DM) 1987 = 100 110,0 105,0 100,0 95,0 90,0 85,0 80,0 Nisan 75,0 70,0 Nisan 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2001 yõlõ içinde döviz kurlarõnda görülen artõşlarõn bir sonucu olarak TL’nin reel değerinin gerilediği görülmüştür. Bununla birlikte, IMF’den ek kaynak temini ve yeni bir stand-by yapõlmasõ yönündeki haberler Kasõm ayõ içinde döviz kuru üzerindeki baskõyõ hafifletmiştir. Bu şekilde, Kasõm ayõnda döviz kurlarõnda bir gerileme görülmüştür. Bu gelişmelerin bir sonucu olarak 1 dolar + 1,5 marktan oluşan reel kur endeksi söz konusu ayda Ekim ayõ sonuna göre 8,2 puan artõşla 84,6 endeks değerine yükselmiştir. İMKB Bileşik Endeksi 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 20.000 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 TL Bazında DPT-YPKDGM 16 Dolar Bazında http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 11 Eylül saldõrõsõnõn ardõndan düşüş yaşayan İMKB işlem hacmi ve endeksi Ekim ayõndan itibaren toparlanmaya başlamõştõr. İMKB işlem hacmi Ekim ayõndaki 4,9 milyar dolar düzeyinden Kasõm ayõnda 8,4 milyar dolara yükselmiştir. İşlem hacmindeki artõşõn yanõnda İMKB-100 endeksi de Kasõm ayõ sonunda Ekim ayõ sonuna göre 1.785 puan artõşla 11.634 seviyesinden kapanmõştõr. Kasõm ayõnda TMSF bankalarõnõn yeniden yapõlandõrõlmasõ alanõnda hõzlõ ilerlemeler sağlanmõştõr. TMSF bünyesindeki bankalarõn 2001 yõlõ sonuna kadar satõşõ ya da tasfiyesi sağlanarak bir çözüme ulaştõrõlmasõ için çalõşmalar sürdürülmektedir. Bu çerçevede 29 Ekim 2001 tarihinde Demirbank’õn HSBC’ye satõşõ tamamlanmõştõr. Yine TMSF bünyesinde bulunan İktisat Bankasõ’nõn satõlamamasõndan ve zararlarõnõn yüksek tutarlara ulaşmasõndan dolayõ, mali sistemde güven ve istikrarõn sürdürülmesinin temini amacõyla 7 Aralõk’tan itibaren bu bankanõn bankacõlõk izninin iptal edilmesine karar verilmiştir. Türk bankacõlõk sistemini yeniden yapõlandõrma çalõşmalarõ çerçevesinde mali bünyesinde sorunlar bulunan Toprakbank, 30 Kasõm 2001 tarihi itibariyle TMSF’ye devredilmiştir. 20 Kasõm’da sunulan niyet mektubunda, Bankalarõn tahsil edilemeyen kredilerine ilişkin sorunun çözüme kavuşturulmasõ amacõyla bir varlõk yönetim şirketinin kurulmasõ da dahil olmak üzere farklõ seçeneklerin incelendiği belirtilmiştir. Tahsil edilemeyen kredilere ilişkin çözüm stratejisinin 2002 yõlõ Ocak ayõna kadar tamamlanacağõ, söz konusu stratejinin varlõk yönetim şirketinin kurulmasõnõ içermesi halinde yasal ya da uygulamaya yönelik engellerin bir an önce kaldõrõlacağõ ve bu şirketin kamu kaynaklarõna başvurmadan finanse edileceği belirtilmiştir. Kasõm ayõnda TMSF bankalarõnõn çözüme kavuşturulmasõnõ tamamlamak amacõyla TMSF bankalarõnõn mevduatõnõn, karşõlõğõnda Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) verilmek üzere, teklif alma usulüyle ticari bankalara devredilmesi için ihale açõlmõştõr. Bu devirle, söz konusu bankalarõn mevduattan kaynaklanan yükümlülüklerinin tasfiyesi ve bu bankalara ait mevduat müşterisi ağõnõn sektördeki diğer bankalarõn kullanõmõna sunulmasõ amaçlanmõştõr. TMSF’nin, devralõnan bankalardan birini varlõk yönetimi için, mevduat kabul etmeyen bir köprü banka olarak tutup tutmamak hususunu Kasõm ayõ sonuna kadar sonuçlandõrmasõna karar verilmesine karşõn, 11 Aralõk tarihine kadar bu konuda bir açõklama yapõlmamõştõr. VII. Fiyat Gelişmeleri: 2001 yõlõ Kasõm ayõnda TEFE ve TÜFE aylõk artõş hõzlarõnda beklentiler civarõnda gerçekleşmiştir. Önceki aylara göre enflasyonda nispi bir gerileme söz konusudur. Kasõm ayõnda TEFE ve TÜFE artõş hõzlarõnõn her ikisi de yüzde 4,2 olarak gerçekleşmiştir. Böylece, Kasõm ayõ itibariyle, yõl sonuna göre TEFE artõş hõzõ yüzde 81,1, TÜFE artõş hõzõ ise yüzde 63,3 olarak gerçekleşmiş, 12 aylõk artõş hõzlarõ ise sõrasõyla yüzde 84,5 ve yüzde 67,3 olmuştur. Kasõm ayõnda IMF’in ek finansman imkanõnõn netleşmesi sonrasõnda mali piyasalarda oluşan iyimserlik ortamõnda TL’nin ABD dolarõ karşõsõnda değer kazanmasõ ve önceki aylara göre istikrarlõ bir seyir izlemesi, faiz oranlarõndaki düşme enflasyondaki gerilemede etkili olmuştur. Kasõm ayõ fiyat artõşlarõ dikkate alõndõğõnda 2001 yõlõ sonu itibariyle TEFE 12 aylõk artõş hõzõ hedefinin (yüzde 80) aşõlmasõ, TÜFE 12 aylõk artõş hõzõ hedefine (yüzde 65) ise yakõn bir gerçekleşmenin sağlanmasõ beklenmektedir. Aralõk ayõnda Programda yer alan artõş hõzõ (yüzde 2,4) kullanõldõğõnda TEFE yõl sonu artõş hõzõ yüzde 85,4’e gelmektedir. Aralõk ayõ için son DPT-YPKDGM 17 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 ondört yõlõn ortalama artõş hõzõ (yüzde 4,3) kullanõldõğõnda ise TEFE oniki aylõk artõş hõzõ yüzde 88,9’a yükselmektedir. Kasõm ayõnda TEFE aylõk artõş hõzõndaki yavaşlama, tarõmsal ürün fiyatlarõndaki artõşa rağmen özellikle özel imalat sanayiindeki fiyat artõş hõzlarõndaki gerilemeden kaynaklanmõştõr. Fiyat artõş hõzlarõnda bir önceki aya göre madencilik sektöründe azalma, enerji sektöründe ise gerileme kaydedilmiştir. Tablo : Kasõm Ayõ İtibariyle Fiyat Endekslerinde Gelişmeler (1994 = 100) Aylõk (%) Değişme 2000 Yõl Sonuna Göre % Değişme 12 Aylõk % Değişme Yõllõk Ortalama % Değişme 2001 2000 2001 2000 2001 2000 2001 Toptan Eşya Fiyatlarõ Endeksi Genel -Tarõm -Madencilik -İmalat -Enerji 2.4 3.9 0.4 2.0 2.7 4,2 7,6 -4,6 3,7 2,6 30.2 35.3 43.8 27.8 31.8 81,1 46,2 76,7 92,6 106,4 39.1 37.6 56.7 39.1 37.7 84,5 51,1 79,6 95,0 115,1 54.3 37,2 78,3 60,6 54,9 57,0 39,9 67,0 61,2 83,4 Özel -Tarõm -Madencilik -İmalat 2,6 3,9 5,1 1,9 5,0 7,6 1,7 4,0 33.0 35.3 38.3 31.8 75,1 46,2 88,3 90,0 38.7 37.6 46.7 39.1 78,6 51,1 90,8 92,6 47.0 37.2 48.0 52.6 54,2 39.9 64,7 61,4 Kamu -Madencilik -İmalat -Enerji 1.9 -0.9 2.1 2.7 2,2 -6,4 3,1 2,6 22.9 45.4 19.2 31.8 98,1 73,4 99,0 106,4 40.3 59.8 39.0 37.7 101,0 76,3 100,8 115,1 78.3 89.5 82.6 54.9 64,7 67,6 60,8 83,4 Tüketici Fiyatlarõ Endeksi Genel 3.7 -Gõda, İçki, Tütün 5.2 -Giyim-Ayakkabõ 4.8 -Konut ve Kira 3.6 -Ev Eşyasõ 3.0 -Sağlõk 1.7 -Ulaştõrma 1.7 -Eğlence-Kültür 5.4 -Eğitim 0.0 -Otel,Past.,Lok. 3.2 -Çeş. Mal Hiz. 1.8 4,2 8,9 6,4 2,7 2,8 3,1 -0,8 -1,0 0,1 5,1 3,5 35.7 30.6 33.6 40.4 40.3 49.7 26.6 35.2 27.5 44.9 43.1 63,3 69,7 64,3 55,8 70,4 54,4 72,9 56,8 52,4 44,0 76,4 43.8 43.0 37.2 48.9 44.5 50.2 35.2 37.3 27.6 50.0 49.3 67,3 72,8 67,0 62,4 74,3 55,7 74,3 58,5 52,4 45,0 82,8 57.6 52.0 43.0 67.5 53.7 60.2 63.8 40.4 57.0 53.2 62.0 51,9 46,1 49,1 55,7 58,2 47,6 54,2 56,2 36,8 42,3 66,1 Kasõm ayõnda Toptan Eşya fiyatlarõ artõş hõzõ kamu kesiminde yüzde 2,2, özel kesimde ise yüzde 5,0 olarak gerçekleşmiştir. Kamu kesiminde fiyat artõş hõzlarõndaki gerileme madencilik sektöründe fiyatlarõn düşmesi, imalat sanayiinde ise tütün hariç fiyat artõş hõzlarõnda belirgin bir yavaşlama olmasõndan kaynaklanmõştõr. Kamu kesimi madencilik sektöründe Kasõm ayõnda fiyatlar yüzde 6,4 oranõnda azalmõştõr. Bu gelişmede , ham petrol ve doğal gaz çõkarõmõnda fiyatõn yüzde 17,3 oranõnda azalmasõ etkili olmuştur. İmalat sanayiinde ise aynõ aylar itibariyle fiyat artõşõ yüzde 2,1'den yüzde 3,1'e yükselmiş , enerji sektöründe ise hemen hemen geçen yõl seviyesinde yüzde 2,6 olarak gerçekleşmiştir. Kasõm ayõnda kamu kesimi imalat sanayiinde gõda-içecek, tütün sektöründe yüksek oranda fiyat artõşlarõ gerçekleşmiş, kimyasal madde, ana metal sanayii, metal eşya, makina-teçhizat ve tõbbi–optik aletler alt sektörlerinde fiyatlarda azalma kaydedilmiştir. DPT-YPKDGM 18 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf Ekonomik Gelişmeler Aralõk 2001 Tarõm sektöründe fiyat artõş hõzõ, mevsimselliğin etkisiyle yüzde 7,6 oranõnda gerçekleşmiştir. Bu artõş hõzõ son ondört yõlõn ortalamasõnõn üzerindedir. Özel kesim madencilik sektöründe fiyat artõş hõzõ bir önceki yõlõn aynõ ayõna göre önemli ölçüde gerileyerek yüzde 1,7 olarak gerçekleşmiştir. Hampetrol, doğal gaz ve taşocakçõlõğõ alt sektöründe fiyat artõş hõzõnda Kasõm ayõnda azalma söz konusudur. Özel kesim imalat sanayiinde fiyat artõş hõzlarõ son üç aydan sonra gerileme göstermiş ve yüzde 4,0 olarak kaydedilmiştir. Özel imalat sanayiinde gõda-içecek, deri mamul imalat, basõn ve yayõm, plastik-kauçuk, metal olmayan diğer mineraller, metal eşya, büro makineleri, tõbbi–optik aletler ve motorlu kara taşõtlarõ alt gruplarõndaki fiyat artõşlarõ sektör ortalamasõnõn üzerinde gerçekleşmiştir. 2001 yõlõnõn Kasõm ayõnda TÜFE’de gõda-içki-tütün, giyim-ayakkabõ ve lokanta-pastane alt sektörlerinde fiyat artõşlarõ, genel endeksin aylõk ortalama artõş hõzõnõn üzerinde gerçekleşmiştir. 2001 yõlõ Aralõk ayõ TÜFE artõş hõzõ için Programda yer alan ve aynõ zamanda son ondört yõlõn ortalamasõ da olan yüzde 2,7 kullanõldõğõnda yõl sonu itibariyle bu endeksin artõş hõzõ yüzde 67,7’ye gelmektedir. Buna göre 2001 yõlõ sonunda TÜFE’de 12 aylõk artõş hõzõ hedefinin ancak 2-3 puan aşõlmasõ beklenmektedir. DPT-YPKDGM 19 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2001/12.pdf
