EKONOMİK GELİŞMELER

EKONOMİK GELİŞMELER
DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI
MAYIS 2002
İÇİNDEKİLER
I. GSMH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarõndaki Gelişmeler
1. GSMH ve Sektörel Büyüme Hõzlarõ
2
2
2. Talep Unsurlarõndaki Gelişmeler
3. Üretim ve Talebe İlişkin Son Gelişmeler
II. Ödemeler Dengesi
III. Konsolide Bütçe
IV. Parasal Büyüklükler ve Mali Piyasalardaki Gelişmeler
V. Fiyat Gelişmeleri
2
6
11
14
18
EKLER
Başlõca Ekonomik Göstergeler: http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/0501.xls
Temel Ekonomik Göstergeler: http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/0502.xls
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
I. GSMH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarõndaki Gelişmeler:
1. GSMH ve Sektörel Büyüme Hõzlarõ
2001 yõlõ Şubat ayõnda başlayan kriz, Türkiye ekonomisini ağõr bir şekilde etkilemiş,
bunun sonucunda 2001 yõlõnda, GSMH yüzde 9,4 oranõnda gerilemiştir.
Yõllõk veriler incelendiğinde genel olarak yaşanan krizlerden tüm sektörlerin üretimleri
olumsuz yönde etkilenmiştir. Yõlõn son çeyreğine ait yayõnlanan verilere göre ise yõlõn son
çeyreğindeki daralmanõn üçüncü çeyreğe göre daha fazla olduğu anlaşõlmaktadõr. Bu
gelişmede 11 Eylül olaylarõnõn olumsuz etkileri, bankacõlõk sektöründeki yeniden yapõlanmanõn
gecikmesi ve kredi piyasasõnõn tam olarak çalõşmamasõ etkili olmuştur. 2001 yõlõnda sanayi
sektörü katma değeri yüzde 7,5, hizmetler sektörü katma değeri yüzde 7,6 ve tarõm sektörü
katma değeri yüzde 6,1 oranõnda gerilemiştir. 2001 yõlõnda sadece hizmetler sektörünün bir alt
kolu olan otel-lokanta hizmetleri sektöründe yüzde 10 oranõnda bir artõş gözlenmiştir. Bu
gelişmede yaz aylarõnda oldukça iyi bir performans gösteren turizm sektörünün önemi
büyüktür. İç talepteki yüksek daralma sonucunda ithalattan alõnan vergide 2001 yõlõnda yüzde
25,1 oranõnda gerileme yaşanmõştõr. Mali kuruluşlar sektöründeki yõllõk yüzde 9,9 oranõndaki
azalma da, finans sektöründeki sõkõntõlarõn bir sonucudur. Bu gelişmeler çerçevesinde GSYİH,
2001 yõlõnda yüzde 7,4 oranõnda azalmõştõr.
Sektörel Büyüme Hõzlarõ (Bir Önceki Yõlõn Aynõ Dönemine Göre Yüzde Değişme)
Tarõm
Sanayi
İmalat
Hizmet.
İnşaat
Ticaret
Ulaştõrma
İthalat Vergisi
GSYİH
GSMH
1999
-5,0
-5,0
-5,7
-4,5
-12,5
-6,3
-2,4
-5,7
-4,7
-6,1
2000
3,9
6,0
6,4
8,9
4,4
12,0
5,5
28,1
7,4
6,3
2001
-6,1
-7,5
-8,1
-7,6
-5,9
-9,4
-4,9
-25,1
-7,4
-9,4
I.
8,5
0,8
1,7
-2,4
-5,2
-2,3
-2,3
-10,1
-0,8
-3,1
II.
-2,9
-10,1
-11,0
-10,3
-5,8
-12,1
-8,8
-32,1
-9,6
-12,1
2001
III.
-5,6
-8,9
-9,7
-7,4
-8,3
-7,4
-4,5
-28,0
-7,4
-9,0
IV.
-13,6
-10,7
-12,0
-9,5
-3,6
-14,4
-3,7
-28,4
-10,4
-12,3
Net Dõş Alem Faktör Gelirlerinde (NDAFG) 1999 yõlõnda başlayan düşme eğilimi, takip
eden dönemlerde ve 2001 yõlõnda da devam etmiştir. Faiz ödemelerindeki artõş ve işçi
gelirlerindeki düşüş, net dõş alem faktör gelirlerinin azalmasõnda belirleyici faktörler olmuştur.
Böylece GSMH’daki daralma, GSYİH’daki daralmadan 2 puan daha fazla olmuştur.
Net Dõş Alem Faktör Gelirleri
Faiz Ödemeler
Kar Transferi
Faiz Geliri
İşçi Geliri
Müteşebbis Geliri
Gider Toplamõ
Gelir Toplamõ
Net Dõş Alem Faktör Gel.
I.
1.366
105
722
1.086
216
1.471
2.024
553
(Milyon Dolar)
2000
II.
1.539
223
498
1.169
262
1.762
1.929
167
III.
1.456
93
739
1.132
288
1.549
2.159
610
IV.
1.938
118
877
1.216
266
2.056
2.359
303
I.
1.817
223
849
929
241
2.040
2.019
-21
2001
II.
1.871
254
695
623
146
2.125
1.464
-661
III.
1.514
96
570
622
143
1.610
1.335
-275
IV.
1.931
46
639
661
155
1.977
1.455
-522
2. Talep Unsurlarõndaki Gelişmeler
Yaşanõlan Kasõm 2000 ve Şubat 2001 krizlerinin ardõndan sabit kur rejiminin
sürdürülmesinin imkansõzlaşmasõyla birlikte, enflasyonun düşürülmesinde temel politika olarak
benimsenilen önceden açõklanmõş sabit kur rejimi terkedilmiştir. Bu döviz kuru rejiminin
terkedilmesiyle birlikte, ekonomide artan belirsizlikler, yükselen nominal/reel faizler, enflasyon
oranlarõ, bankacõlõk krizi ve artan işsizliğe bağlõ olarak, toplam yurtiçi talep, 2001 yõlõnda yüzde
18,4 oranõnda azalmõştõr.
Bu azalõşta, özellikle, özel kesim sabit sermaye yatõrõmlarõnõn yüzde 35,1, kamu
kesimi sabit sermaye yatõrõmlarõnõn ise yüzde 22 oranõnda azalmalarõ etkili olmuştur. Kamu
DPT-YPKDGM
2
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
kesimi sabit sermaye yatõrõmlarõnõn azalõşõnda, uygulanmakta olan istikrar programõ etkili
olurken; özel kesim sabit sermaye yatõrõmlarõnda gözlenilen yüksek oranlõ azalõşda, yüksek reel
faizler, geleceğe yönelik olumsuz bekleyişler, düşük kapasite kullanõmlarõ, firmalarõn bankacõlõk
kesiminde yaşanõlan kriz nedeniyle kredi olanaklarõndan yararlanmalarõnõn zorlaşmasõ gibi
faktörler önemli rol oynamõştõr. Özel kesim makine teçhizat yatõrõmlarõnõn yüzde 49,6 oranõnda,
kamu kesimi makine teçhizat yatõrõmlarõnõn da yüzde 39 oranõnda azalmasõ, sermaye mallarõ
ithalatõnõn yüzde 38,1 oranõnda azalmasõna paralel bir biçimde gelişmiştir.
2001 yõlõnda kamu tüketimi, yüzde 8,6 oranõnda azalõrken; azalan reel ücretler, artan
işsizlik ve belirsizlikler nedeniyle, özel tüketim de yüzde 9 oranõnda azalmõştõr. Özel
tüketimdeki bu azalõşta, dayanõklõ tüketim mallarõ tüketiminin yüzde 30,4, yarõ dayanõklõ ve
dayanõksõz tüketim mallarõ tüketiminin de yüzde 9 oranõnda azalmasõ belirleyici olmuştur.
Ekonomide yaşanõlan krizlerin etkisinin uzun süre sürmesi nedeniyle, gõda-içki tüketimi de
yüzde 3,4 oranõnda azalmõştõr.
Ancak, içinde yaşanõlan zor koşullara rağmen, 2001 yõlõnda mal ve hizmet ihracatõnõn,
yüzde 7,4 oranõnda artõrõlmasõ başarõlmõş, mal ve hizmet ithalatõ ise yüzde 24,8 oranõnda
azalmõştõr. Mal ve hizmet ihracatõndaki artõş nedeniyle, üretimin daha da azalmasõ
engellenmiştir. Bütün bu gelişmeler sonucu, 2000 yõlõnda yüzde 7,3 oranõnda artan harcamalar
yoluyla GSYİH, 2001 yõlõnda yüzde 7,4 oranõnda azalmõştõr.
Talep Unsurlarõnda Gelişmeler (Bir Önceki Yõlõn Aynõ Dönemine Göre Yüzde Değ.)
Toplam Tüketim
Kamu
Özel
Sabit Sermaye Yat.
Kamu
Özel
Stok Değişimi(1)
Toplam Yurtiçi Talep
Net Mal ve Hizm. İhr.(1)
Mal ve Hizmet İhracatõ
Mal ve Hizmet İthalatõ
GSYİH (Harcama)
(1) GSYİH Büyümesine Katkõ
2001
2000 2001
6.3
-8.9
-2.4 -10.9 -10.2
7.1
-8.6
-1.3
-6.6 -15.0
6.2
-9.0
-2.5 -11.5
-9.7
16.9 -31.7 -13.1 -32.1 -37.3
19.6 -22.0
-5.8 -32.0 -37.3
16.0 -35.1 -14.4 -32.1 -41.5
1.1
-4.0
-5.3
-8.6
-0.3
9.8 -18.4 -10.7 -23.5 -17.1
-3.0
12.3
9.8
16.9
10.6
19.2
7.4
9.7
8.2
5.9
25.4 -24.8 -14.5 -31.0 -26.5
7.3 -7.4 -0.8 -9.6 -7.4
-11.2
-8.9
-11.7
-38.7
-38.7
-50.2
-2.9
-17.4
12.1
6.4
-26.0
-10.4
3. Üretim ve Talebe İlişkin Son Gelişmeler
Aylõk Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanõm Oranlarõ
Aylõk verilere göre 2002 yõlõnõn Şubat ayõnda yüzde 5,2 oranõnda daralan sanayi
üretimi Mart ayõnda bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 18,7 oranõnda artmõştõr. Söz
konusu dönemde imalat sanayinde de yüzde 20,5 oranõnda artõş gözlenmiştir. Toplam ve
imalat sanayideki bu oranlar, 1997 Eylül ayõndan beri kaydedilen en yüksek artõşlar olmuştur.
Mart ayõndaki sanayi üretim artõşõ, ekonomide belli bir oranda canlanmanõn başladõğõnõ
göstermektedir. Mart ayõ üretim artõşõnda iç talepteki daralmanõn durmasõnõn yanõsõra özellikle
ihracattaki artõş, geçen yõlõn düşük seviyesinden kaynaklanan baz etkisi ve stoklar için yapõlan
üretim etkili olmuştur. Mevsimsel düzeltilmiş üretim rakamlarõna baktõğõmõzda da toplam ve
imalat sanayi endekslerinde çok yüksek artõşlar gözlenmektedir.
2002 yõlõ Mart ayõnda alt sektörleri incelediğimizde, tekstil sektöründe yüzde 39,9,
kimyasal madde sektöründe yüzde 44,8, toprak ürünleri sektöründe yüzde 29,7, makinateçhizat sektöründe yüzde 42,4, taşõt araçlarõ sektöründe yüzde 30,7 ve gõda sektöründe
yüzde 18,2 oranõnda artõşlar kaydedilmiştir. Söz konusu dönemde imalat sektörü endeksindeki
ağõrlõğõ yüzde 14 civarõnda olan petrol ürünleri sektöründeyse yüzde 5,5 oranõnda bir gerileme
gerçekleşmiştir.
Üç aylõk ortalamalara baktõğõmõzda ise 2002 yõlõnõn ilk üç ayõnda toplam sanayi
sektöründe yüzde 3,5, imalat sanayi sektöründe yüzde 3,9 ve enerji sektöründe yüzde 2,7
oranlarõnda üretim artõşlarõ gözlenmiştir. İmalat sektörünün alt dallarõ itibarõyla en yüksek
DPT-YPKDGM
3
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
üretim artõşlarõ tekstil sektöründe yüzde 19,0 ve petrol ürünlerinde yüzde 12,6’yla
gerçekleşmiştir.
Nisan ayõ imalat sanayi kapasite kullanõm oranõ, toplam sanayide yüzde 74,0 oranõnda
gerçekleşmiştir. 2002 yõlõ Nisan ayõ dikkate alõndõğõnda bu oran geçen yõla göre 5,5 puan
artmõştõr. Özel sektör kapasite kullanõm oranõ geçen yõlõn Nisan ayõna göre 5,7 puan artarak
yüzde 70,9 seviyesinde gerçekleşmiştir. Özellikle Mart ayõ özel sektör kapasite kullanõm oranõ
yüksek bir şekilde gerçekleşmiş ancak Nisan ayõnda kapasite kullanõm oranõ bu seviyesini
koruyamamõştõr. 2002 Nisan ayõnda kamu kesimi kapasite kullanõm oranõ yüzde 78,6 oranõnda
gerçekleşmiştir. Mevsimsel etkilerden arõndõrõlmõş özel sektör kapasite kullanõm oranõ Mart
ayõna göre 1,8 puan azalõş göstermektedir. Özel kesimde tekstil, kimyasal ürünler, plastikkauçuk, ana-metal, metal eşya ve makine-teçhizat sektörlerinde geçen yõlõn aynõ ayõna göre
artõş kaydedilirken, giyim sektöründe geçen yõlõn aynõ ayõndaki seviye hemen hemen korumuş
gõda-içecek, petrol ürünleri, metalik olmayan diğer mineraller ve taşõt araçlarõ sektörlerinde
geçen yõlõn aynõ ayõna göre gerirlemeler meydana gelmiştir.
Aylõk Sanayi Üretim Endeksi (Bir Önceki Yõlõn Aynõ Dönemine Göre Yüzde Değişme)
Sanayi
Madencilik
İmalat
Gõda-İçecek
Tekstil
Giyim
Petrol Ürün.
Kimya
Toprak Ürün.
Ana Metal
Metal Eşya
Makine-Tech.
Taşõt Araçlarõ
Enerji
Yõllõk
2001
1999 2000 2001 Oc.-Mart
-6,1
5,5
-8,9
-2,0
-8,4 -4,4
-7,9
-1,2
-7,0
5,7
-9,9
-1,9
-4,8
6,0
-9,4
4,4
-8,9
7,7
-2,7
-7,8
-5,1
18,6
-6,6
-0,8
-2,7
-9,4
9,4
15,1
-4,5
-1,5 -13,2
-14,4
-8,7
8,9 -16,9
11,1
-5,8
6,1
-5,4
1,8
-0,5 -17,5 -10,3
-27,1
-6,5
11,2 -20,4
-17,8
-27,3
51,0 -42,6
-17,5
5,0
7,3
-1,4
-2,6
2002
Oc.-Mart
3,5
-1,0
3,9
-4,2
19,0
9,8
12,6
9,3
-2,1
-10,8
3,5
7,0
-8,7
2,7
Ocak
-2,4
-7,9
-2,9
-19,3
12,1
14,6
35,5
-3,1
-24,8
-19,6
-9,2
-5,9
-25,8
3,6
2002
Şubat
-5,2
-0,4
-5,3
-6,7
5,8
1,6
13,3
-8,3
-11,3
-17,5
1,1
-12,0
-25,0
-6,3
Mart
18,7
6,1
20,5
18,2
39,9
13,1
-5,5
44,8
29,7
6,4
22,6
42,4
30,7
11,0
Aylõk Kapasite Kullanõm Oranõ (%)
İmalat Sanayi
Kamu
Petrol Ürünleri
Gõda
Kimya
Ana Metal
Özel
Gõda-İçecek
Tekstil
Giyim
Petrol Ürünleri
Kimya
Toprak Ürünleri
Ana Metal
Makine-Techizat
Taşõt Araçlarõ
1999
73,2
79,7
81,0
81,8
88,0
81,7
69,6
62,5
73,7
83,1
73,8
75,6
80,4
75,5
66,2
54,3
Yõllõk
2000
76,1
78,4
78,4
74,1
87,2
92,0
74,6
66,2
81,4
87,5
58,4
79,1
82,1
76,8
76,1
70,0
2001
2001 Oc.-Nis.
71,6
70,2
81,8
79,1
83,4
77,5
76,7
83,7
84,0
89,4
90,7
92,4
65,6
65,4
66,1
64,0
75,9
75,8
85,1
86,4
62,8
66,4
71,6
71,7
77,8
78,9
66,2
64,4
64,5
59,4
43,7
45,5
2002
Oc.-Nis.
74,0
80,2
81,6
77,3
90,1
84,7
69,9
64,3
81,1
86,1
53,0
79,7
75,9
66,7
69,7
43,8
Ocak
74,0
83,7
88,1
82,6
84,5
78,3
68,2
64,0
79,9
88,1
50,0
82,2
75,7
65,6
83,0
43,7
Şubat
71,9
76,8
76,6
80,4
92,3
81,7
69,2
63,6
79,5
86,1
57,0
78,0
73,4
61,9
58,7
40,1
2002
Mart
76,1
81,5
82,2
70,4
92,8
93,6
71,3
66,5
82,1
87,0
54,0
79,0
78,2
72,8
65,3
46,9
Nisan
74,0
78,6
79,3
75,8
90,6
85,3
70,9
63,2
82,8
83,2
51,0
79,7
76,3
66,6
71,8
44,4
İmalat Sanayiinde Eğilim Anketi sonuçlarõna göre 2002 yõlõ Nisan ayõnda üretimde
artõş belirten işyerlerinin oranõ yüzde 28,0 iken, Mayõs ayõnda işyerlerinin yüzde 46,6’sõ
üretimde artõş beklediklerini belirtmişlerdir. Nisan ayõnda üretimde azalõş belirtenlerin oranõ
yüzde 46,4, 2002 Mayõs ayõnda üretim azalõşõ bekleyenlerin oranõ yüzde 18,9 olmuştur.
Mart ayõnda tam kapasite ile çalõşamama nedenleri arasõnda iç pazarlarda talep
yetersizliği yüzde 54,9 olarak yer alõrken, Nisan ayõnda bu oranõn yüzde 50,0’a gerilediği
gözlenmektedir. Mart ayõnda dõş pazarda talep yetersizliği yüzde 12,5 ve mali imkansõzlõklar
DPT-YPKDGM
4
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
yüzde 3,9 oranõnda belirtilirken, Nisan ayõnda söz konusu sorunlar sõrasõyla yüzde 12,7 ve
yüzde 3,1 oranõnda ifade edilmiştir.
Mevsimsel Düzeltilmiş İmalat Sanayi
Kapasite Kullanõm Oranlarõ
2000
2001
2002
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
Toplam
75,5
76,2
74,3
78,2
75,2
75,7
75,7
76,3
73,4
80,0
78,0
74,9
72,6
73,0
71,1
69,3
68,8
70,3
70,5
72,4
72,6
72,8
72,6
73,5
76,0
74,1
76,7
74,9
Kamu
79,3
79,3
77,6
81,0
75,8
75,2
77,2
78,6
66,2
85,1
82,5
83,4
78,1
81,9
85,5
74,7
83,2
81,4
81,7
81,4
83,0
85,5
85,2
79,7
84,2
81,4
80,1
78,2
Özel
72,7
74,6
73,1
75,6
74,4
75,9
75,0
76,9
76,3
76,5
75,9
67,9
69,4
68,1
64,1
65,8
59,9
64,4
65,4
68,0
64,6
65,0
66,3
70,2
70,9
70,2
73,4
71,6
Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergelerdeki Gelişmeler
DİE verilerine göre, 2002 yõlõ Ocak ve Şubat aylarõnda, bir önceki yõlõn aynõ
dönemine göre, sõrasõyla, yüzde 7,9 ve yüzde 4,4 oranõnda artan dayanõklõ tüketim mallarõ
üretimi, Mart ayõnda yüzde 68,1 oranõnda artmõştõr. 2002 yõlõ Ocak ayõnda yüzde 14 oranõnda
artan dayanõklõ tüketim mallarõ satõşlarõ (ihracat dahil), Şubat ayõnda yalnõzca yüzde 4 oranõnda
artarken, Mart ayõnda yüzde 59,4 oranõnda artmõştõr. Bu gelişmeler sonucu, 2002 yõlõ OcakMart döneminde dayanõklõ tüketim mallarõ satõşõ, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, yüzde
24,7 oranõnda, üretimi ise yüzde 23,9 oranõnda artmõştõr. Dayanõklõ tüketim mallarõ üretiminde
gözlenilen bu artõşta, buzdolabõ üretiminin 2002 yõlõ Ocak-Mart döneminde yüzde 34,1,
çamaşõr makinesi üretiminin yüzde 25,7 ve televizyon üretiminin yüzde 23,9 oranõnda artmasõ
etkili olmuştur.
Ayrõca, Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği (BESD) verilerine göre, buzdolabõ, çamaşõr makinesi,
bulaşõk makinesi ve fõrõndan oluşan dört ana ürünün, 2002 yõlõ Nisan ayõnda toplam üretim,
ihracat ve iç satõşlarõ bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, sõrasõyla, yüzde 60,4, yüzde 80,9 ve
yüzde 34,1 oranõnda artmõştõr. BESD verilerine göre, dört ana ürünün iç satõşlarõnda Şubat
ayõnda, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, yüzde 7,2 ile başlayan artõş eğiliminin, Mart
(yüzde 23,6) ve Nisan (yüzde 34,1) aylarõnda da artarak sürdüğü gözlenmektedir. 2002 yõlõ
Ocak-Nisan dönemi dört ana ürün toplam üretim, ihracat ve iç satõşlarõ da bir önceki yõlõn aynõ
dönemine göre, yüzde 41,4, yüzde 62,8 ve yüzde 6,8 oranõnda artmõştõr. İç satõşlarda,
DPT-YPKDGM
5
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
üretimde ve ihracatta gözlenen belirgin artõşlar nedeniyle, beyaz eşya sanayiinde bir
canlanmanõn başladõğõ söylenebilir.
Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergeler (Bir Önceki Yõlõn Aynõ Dönemine Göre Yüzde Değişme)
Dayanõklõ Tüketim Mallarõ Üretimi
Dayanõklõ Tüketim Mallarõ Satõşõ *
Tüketim Malõ İthalatõ
Toplam Otomobil Satõşlarõ
Trafiğe Kaydedilen Araç Sayõsõ
Yatõrõm Malõ İthalatõ
Çimento Üretimi
* Satõşlar, ihracatõ kapsamaktadõr.
Yõllõk
2000
2001
21.7
-13.2
23,7
-13.7
42,0
-43.8
63.5
-71.9
44,8
-64,1
29,1
-38.1
5.9
-16.9
Kasõm
-2.0
-4.7
-59.0
-75.6
-77,4
-52.1
-39.2
2001
Aralõk
12.9
3.3
-36.5
-42.8
-49,9
-34.1
-42.6
Ocak
7.9
14.0
-34.0
-93.0
-63.8
-42.8
-43.4
Şubat
4.4
4.0
-32.7
-83.0
-57.7
-25.2
-15.3
2002
Mart
68.1
59.4
12.3
-53.7
-54.8
-9.3
16.7
Nisan
-38.7
Otomotiv sanayii üretim ve satõşlarõnda 2001 yõlõ boyunca gözlenilen azalõşlar, 2002
yõlõnõn Ocak ve Şubat aylarõnda da sürmüştür. Otomotiv Sanayii Derneği(OSD) verilerine göre,
2002 yõlõ Ocak ayõ toplam yurt içi otomobil satõşlarõnda, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre
gözlenilen yüzde 93 oranõndaki azalõş, 2001 yõlõ boyunca gözlenilen azalõşlardan daha yüksek
olmuştur. Şubat ve Mart aylarõnda toplam otomobil satõşlarõnda gözlenilen yüzde 83 ve yüzde
53,7 oranlarõndaki azalõşlarõ, Nisan ayõnda yüzde 38,7 oranõnda ki azalõş izlemiştir. Toplam
taşõt araçlarõ satõşlarõ ise 2002 yõlõ Ocak, Şubat, Mart ve Nisan aylarõnda, bir önceki yõlõn aynõ
dönemine göre, sõrasõyla, yüzde 83,4, yüzde 67, yüzde 29,1 ve yüzde 16,8 oranlarõnda
azalmõştõr. Bu gelişmeler sonucu, 2002 yõlõ Ocak-Nisan döneminde toplam otomobil satõşlarõ,
bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, yüzde 66 oranõnda azalõrken, toplam taşõt araçlarõ satõşlarõ
da yüzde 49,7 oranõnda azalmõştõr. Diğer bir deyişle, yurt içi talep yetersizliğinin otomotiv
sektöründe hala etkili olduğu gözlenmektedir. Ancak, dolar bazõnda, otomotiv ana ve yan
sanayii ihracatõnõn, 2002 yõlõ Ocak-Nisan döneminde yüzde 3,4 oranõnda artarak, 1,2 milyar
dolara ulaştõğõ, toplam taşõt araçlarõ ihracatõnõn da aynõ dönemde yüzde 6,2 oranõnda artarak
74038’e ulaştõğõ gözlenmektedir. Toplam taşõt araçlarõ ihracat/üretim oranõ, 2001 yõlõ OcakNisan döneminde yüzde 74,5’den, 2002 yõlõ aynõ döneminde yüzde 78,2’ye yükselirken;
otomobil ihracat/üretim oranõ da aynõ dönemde, yüzde 81,7’den yüzde 82,9’a yükselmiştir.
Otomotiv sanayiinde çalõşan firmalarõn ihracata yönelmeleri, iç talep yetersizliğine
rağmen, üretim azalõşlarõnõn daha düşük oranlarda gerçekleşmesini önlemiştir. 2002 yõlõ OcakNisan döneminde otomobil üretimi, yüzde 1,5 oranõnda, toplam araçlar üretimi ise yüzde 2,7
oranõnda azalmõştõr. Otomobil üretimi, 2002 yõlõ Ocak ve Şubat aylarõnda bir önceki yõlõn aynõ
dönemine göre, sõrasõyla, yüzde 5,5 ve yüzde 14,6 oranlarõnda; toplam araç üretimi ise, aynõ
aylarda, sõrasõyla, yüzde 21,7 ve yüzde 21,2 oranlarõnda azalõrken; 2002 yõlõ Mart ayõnda
otomobil üretimi, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, yüzde 40,3, toplam araç üretimi ise
yüzde 32,9 oranõnda artmõştõr. Ancak, otomotiv sanayiinde Mart ayõnda gözlenilen bu iyileşme,
Nisan ayõnda sürmemiş, Nisan ayõnda otomobil üretimi yüzde 16,4 oranõnda, toplam araç
üretimi de yüzde 1,1 oranõnda azalmõştõr.
İç talep yetersizliğinin sürmesi nedeniyle, toplam araç ithalatõ, 2002 yõlõ Ocak-Nisan
döneminde, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 46 oranõnda azalmõştõr. Ancak, toplam
yurt içi pazarõn, aynõ dönemde yüzde 49,7 oranõnda daralmasõ nedeniyle, ithalat/toplam pazar
oranõ, 2001 yõlõ Ocak-Nisan döneminde yüzde 44,5 iken, 2002 yõlõnõn aynõ döneminde yüzde
47,7’ye yükselmiştir.
II. Ödemeler Dengesi:
Dõş Ticaret Dengesi
2002 yõlõ Mart ayõnda ihracat bir önceki yõlõn aynõ ayõna göre yüzde 8,6, ithalat ise
yüzde 11,1 oranõnda artmõştõr. Böylece 2002 yõlõ Ocak-Mart döneminde ihracat yüzde 5,9
oranõnda artarken ithalat yüzde 10,2 oranõnda azalmõştõr. Bu gelişmeler sonucunda, 2002
yõlõnõn ilk çeyreğinde dõş ticaret açõğõ 2001 yõlõnõn aynõ dönemine göre yüzde 44,0 oranõnda
azalmõştõr.
DPT-YPKDGM
6
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
Dõş Ticaret Dengesindeki Gelişmeler
İhracat
Yüz. Değ.
01/00 02/01
İthalat
Yüz. Değ.
2000
2001
2002
2000
2001
2002
Ocak
2.123
2.236
2.546
5,3
13,9
3.229
4.072
3.241
Şubat
2.263
2.516
2.416
11,2
-4,0
3.931
3.594
Mart
2.317
2.546
2.764
9,9
8,6
4.164
3.109
Nisan
2.438
2.616
7,3
4.491
01/00 02/01
Dõş Tic. Deng.
2000
Yüz. Değ.
2001
2002
01/00 02/01
26,1 -20,4 -1.106
-1.836
-695
66,0 -62,2
2.978
-8,6 -17,2 -1.668
-1.078
-562
-35,4 -47,9
3.455
-25,3 11,1
-1.847
-563
-691
3.038
-32,4
-2.053
-422
-79,4
-69,5 22,8
Mayõs
2.338
2.885
23,4
4.698
3.559
-24,2
-2.360
-674
-71,4
Haziran
2.326
2.562
10,1
4.965
3.299
-33,6
-2.639
-737
-72,1
Temmuz
2.288
2.484
8,6
4.677
3.437
-26,5
-2.389
-953
-60,1
Ağustos
2.044
2.580
26,2
4.879
3.502
-28,2
-2.835
-922
-67,5
Eylül
2.403
2.604
8,4
4.644
3.425
-26,2
-2.241
-821
-63,4
Ekim
2.245
2.813
25,3
5.024
3.364
-33,0
-2.779
-551
-80,2
Kasõm
2.499
2.842
13,7
5.362
3.559
-33,6
-2.863
-717
-75,0
Aralõk
2.489
2.658
6,8
4.437
3.441
-22,4
-1.948
-783
-59,8
Yõllõk Toplam 27.775 31.340
12,8
54.502
41.399
-24,0
-26.727 -10.059
-62,4
2002 yõlõ Ocak-Mart döneminde, imalat sanayi ürünleri ihracatõ bir önceki yõlõn aynõ
dönemine göre yüzde 6,5 oranõnda artarken, tarõm - ormancõlõk ürünleri ihracatõ yüzde 3,0
oranõnda azalmõştõr. Bu dönemde; demir ve çelik, demir veya çelikten eşya ürünleri ihracatõ en
fazla artan ürünler olurken ; hububat, şeker ve şeker mamülleri
ihracatõnda düşüş
kaydedilmiştir. Söz konusu dönemde elektrikli makina ve cihazlar ihracatõ yüzde 7,7 ve kara
taşõtlarõ ve bunlarõn aksam ve parçalarõ ihracatõ yüzde 8,4 oranõnda artarken pamuk, pamuk
ipliği, pamuklu mensucat ürünleri ihracatõ yüzde 9,8 oranõnda gerilemiştir.
Sektörel İhracat
Toplam
Tarõm ve Ormancõlõk
Madencilik
İmalat
Örme giyim eşyasõ
Örülmemiş giyim eşyasõ
Kara taşõtlarõ
Elektrikli makina, cihazlar
Demir ve çelik
Kazan-makina-mek.cihaz
Pamuk,pamuk ipliği
Yenilen meyveler
Tütün ve tütün mamülleri
DPT-YPKDGM
Mart
(%)
2001
2002 02/01
2.546
2.764
8,6
160
152
-5,2
28
30
7,5
2.354
2.577
9,5
293
219
214
182
160
138
71
72
38
338
265
250
201
165
151
59
63
60
7
15,4
20,7
16,8
10,7
3,4
8,9
-17,3
-12,4
59,9
Milyon Dolar
Ocak-Mart
(%)
2001
2002
7.298
7.727
5,9
510
494
-3,0
74
81
8,4
6.701
7.133
6,5
921
695
579
521
433
402
207
234
143
976
742
628
562
491
400
187
230
165
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
5,9
6,7
8,4
7,7
13,3
-0,4
-9,8
-1,8
15,8
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
2002 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde OECD ülkelerine olan ihracatõmõz bir önceki yõlõn
aynõ dönemine göre yüzde 1,9 oranõnda azalõrken, AB ülkelerine yapõlan ihracat yüzde 0,2 ve
OECD üyesi olmayan ülkelere olan ihracat yüzde 25,7 oranõnda artõş göstermiştir.
Ülke Gruplarõna Göre İhracat
Mart
2001
2002
1.759
1.794
1.324
1.422
26
32
409
340
OECD Ülkeleri
AB Ülkeleri
EFTA Ülkeleri
Diğer OECD Ülkeleri
OECD Üyesi Olmayan
Ülkeler
Avrupa Ülkeleri
Afrika Ülkeleri
Ortadoğu Ülkeleri
Diğer Asya Ülkeleri
Toplam
(%)
02/01
2,0
7,4
23,1
-16,8
Milyon Dolar
Ocak-Mart
(%)
2001
2002 02/01
5.058
4.960
-1,9
3.903
3.912
0,2
83
88
6,0
1.071
959
-10,5
710
875
23,2
2.000
2.515
25,7
186
123
270
103
2.546
320
142
237
141
2.764
71,9
16,2
-12,0
37,0
8,6
520
333
758
301
7.298
809
395
801
385
7.727
55,6
18,7
5,6
27,9
5,9
İhracatçõ Birliklerinin kayõtlarõna göre ihracat, 2002 yõlõ Nisan ayõnda bir önceki yõlõn
aynõ ayõna göre yüzde 7,9 oranõnda artarak 2.747 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Böylece
2002 yõlõ Ocak-Nisan döneminde ihracat bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 5,8
oranõnda artarak 10.388 milyon dolara yükselmiştir. 2002 yõlõ Ocak-Nisan döneminde hazõr
giyim-konfeksiyon ürünleri ihracatõ bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 12,9 , elektrikli
ve elektronik cihazlar yüzde 17,9 , taşõt araçlarõ ve yan sanayi ürünleri ihracatõ yüzde 5,5,
kimyevi maddeler ihracatõ yüzde 9,7 oranõnda artarken, tekstil ve hammaddeler ihracatõ yüzde
0,3, hububat, bakliyat, yağlõ tohumlar ihracatõ yüzde 23,7 ve fõndõk ve mamulleri ihracatõ
yüzde 27,5 oranõnda gerilemiştir.
İhracatçõ Birlik Kayõtlarõna Göre İhracat
Yõllõk
Milyon Dolar
%
2000 2001 01/00
Toplam
27.202 31.064
Q1
%
Nisan
%
Ocak-Nisan
2001 2002 02/01 2001 2002 02/01
2001
14,2
7.272
7.641
9.818 10.388
5,1 2.545
2.747
7,9
%
2002 02/01
5,8
-Hazõr Giyim-Konfeksiyon
7.047
7.056
0,1
1.796
1.965
9,4
524
656
25,2
2.322
2.621
12,9
-Taşõt Araçlarõ ve Yan Sanayii
2.684
3.912
45,8
910
968
6,4
346
359
3,8
1.256
1.325
5,5
-Demir ve Demir Dõşõ Metaller
3.397
4.029
18,6
940
942
0,2
353
367
4,0
1.323
1.309
-1,1
-Tekstil ve Hammaddeleri
3.119
3.423
9,7
826
818
-1,0
292
297
1,7
1.118
1.115
-0,3
-Elektrikli veElektronik Cihazlar
2.835
3.301
16,4
741
842
13,6
262
341
30,2
1.003
1.183
17,9
-Kimyevi Maddeler
1.878
2.187
16,5
496
540
8,9
202
228
12,9
700
768
9,7
899
1.033
14,9
220
263
19,5
92
95
3,3
312
358
14,7
-Çimento ve Toprak Ürünleri
-Hububat,Bakliyat,Yağlõ Tohumlar
1.175
1.393
18,6
334
260
-22,2
119
84
-29,4
452
345
-23,7
-Yaş Meyve-Sebze
619
772
24,7
154
177
14,9
49
47
-4,1
202
224
10,9
-Fõndõk ve Mamülleri
601
749
24,6
152
112
-26,3
52
37
-28,8
204
148
-27,5
-Deri ve Mamülleri
553
648
17,2
122
125
2,5
40
38
-5,0
161
163
1,2
-Tütün
488
419
-14,1
141
162
14,9
28
37
32,1
169
199
17,8
41
154
275,6
23
10
-56,5
19
5
-73,7
42
15
-64,3
-Zeytin. Zeytinyağõ
DPT-YPKDGM
8
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
2002 yõlõ Ocak-Mart döneminde ithalat yüzde 10,2 oranõnda azalarak 2001 yõlõnõn aynõ
dönemindeki 10,8 milyar dolar seviyesinden 2002 yõlõnda 9,7 milyar dolara gerilemiştir.
2002 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre petrol dõşõ ara
mallarõ ithalatõ yüzde 4,4 , sermaye mallarõ ithalatõ yüzde 27,5 ve tüketim mallarõ ithalatõ da
yüzde 20,3 oranõnda gerilemiştir.
Mal Gruplarõna Göre İthalat
(Milyon Dolar)
Mart
2001
%
2002
Ocak-Mart
02/01
2001
%
2002
02/01
Toplam İthalat
Sermaye
3.109
3.455
11,1
10.775
9.675
-10,2
519
471
-9,2
1.779
1.291
-27,5
Ara mallarõ
2.265
2.639
16,5
7.848
7.504
-4,4
Petrol
Petrol dõşõ
Tüketim
Toplam İth.(Petrol hariç)
362
324
-10,4
928
891
-4,0
1.903
2.316
21,7
6.920
6.613
-4,4
300
337
12,3
1.046
834
-20,3
2.747
3.131
14,0
9.847
8.784
-10,8
2002 yõlõ Mart ayõnda, ekonomide yaşanan iç talepteki daralmanõn yavaşlamasõ ve baz
etkisi sonucunda ara mallar ithalatõ yüzde 16,5 oranõnda artmõştõr. 2002 yõlõ Ocak-Mart
döneminde kara taşõtlarõ ve bunlarõn aksam ve parçalarõ, elektrik makina ve cihazlar, kazanlar,
makinalar, mekanik cihazlar, demir ve çelik, mineral yakõtlar, mineral yağlar, plastik ve
mamülleri ithalatõnda düşüş yaşanõrken; demir veya çelikten eşya, pamuk,pamuk ipliği,
pamuklu mensucat, gemiler ve suda yüzen taşõtlar ithalatõnda artõş gözlenmiştir.
Seçilmiş Fasõllara Göre İthalat
Toplam İthalat
-Mineral yakõt. Yağlar
-Kazan. makina. mek.cihaz
-Elek. Makina ve cihazlar
-Kara taşõtlarõ
-Demir ve çelik
-Organik kimyasal ürünler
-Plastik ve mamulleri
-Pamuk.pamuk ipliği
DPT-YPKDGM
(Milyon Dolar)
Mart
(%)
Ocak-Mart
(%)
2001
2002 02/01
2001
2002 02/01
3.109
3.455 11,1 10.775 9.675 -10,2
768
703
-8,5
2.373
2.168
-8,6
432
436
0,7
1.543
1.253 -18,8
287
277
-3,2
1.022
807 -21,0
173
108 -37,7
515
260 -49,6
149
124 -16,2
548
346 -36,8
101
139
37,4
409
403
-1,5
142
158
10,9
448
423
-5,5
63
153 141,4
258
325
25,9
9
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
Cari İşlemler Dengesi
2002 yõlõ Şubat ayõnda cari işlemler dengesi 173 milyon dolar açõk vermiştir. 2002 yõlõ
Ocak-Şubat döneminde dõş ticaret dengesi bir önceki yõlõn aynõ dönemine gore önemli oranda
iyileşme göstererek 2001 yõlõnõn aynõ dönemindeki 1,955 milyon dolarlõk açõk seviyesinden 302
milyon dolar bir açõğa gerilemiştir. Net diğer mal ve hizmet gelirleri ise söz konusu dönemde
bir önceki yõlõn aynõ dönemine gore 835 milyon dolar gerileyerek 477 milyon dollar açõkla
sonuçlanmõştõr. Böylece 2001 yõlõnõn Ocak-Şubat döneminde 745 milyon dolar açõk veren cari
işlemler dengesi 2002 yõlõnõn aynõ döneminde 15 milyon dolar fazla vermiştir.
Cari İşlemler Dengesi
I. Dõş Tic. Dengesi
II. Hizmetler Dengesi
1. Diğer Mal ve Hizmet Gelirleri
Turizm
Faiz
Diğer
2.Diğer Mal ve Hizmet Giderleri
Turizm
Faiz
Diğer
III. Karşõlõksõz Transferler
(Resmi+Özel)
İşçi Gelirleri
Cari İşlemler Dengesi
Milyon Dolar
Ocak-Şubat
Şubat
2001
2002
2001
2002
-570
107
1.442
216
301
925
-1.335
-147
-712
-476
28
-488
806
260
211
335
-1.294
-149
-785
-360
-1.955
358
2.859
439
552
1.868
-2.501
-257
-1.226
-1.018
-302
-477
1.597
475
435
687
-2.074
-222
-1.158
-694
361
305
-102
287
172
-173
852
724
-745
794
346
15
Sermaye Hareketleri Dengesi ve Uluslararasõ Rezervler
2001 yõlõnõn Ocak-Şubat döneminde rezerv hariç sermaye hareketlerinde net 481
milyon dolar çõkõş gerçekleşirken, 2002 yõlõnõn aynõ döneminde 320 milyon dolar net giriş
gerçekleşmiştir. 2001 yõlõnõn ilk iki ayõnda doğrudan yabancõ sermaye yatõrõmlarõnda 1,6 milyar
dolarlõk net giriş gerçekleşirken 2002 yõlõnõn aynõ döneminde söz konusu yatõrõm türünde 3
milyon dolarlõk çõkõş yaşanmõştõr. 2002 yõlõnõn Ocak-Şubat döneminde sermaye hareketlerinin
net bakiye konumu üzerinde portfoy yatõrõmlarõnõn durumu belirleyici olmuştur.
2002 yõlõ Ocak-Şubat döneminde yabancõlarõn yurt içinde doğrudan yatõrõmlarõ 25
milyon dolar olurken, yerleşiklerin yurt dõşõnda gerçekleştirdikleri doğrudan yatõrõmlar 28
milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Böylece, 2002 yõlõnõn ilk iki ayõnda doğrudan
yatõrõmlarda(net) 3 milyon dolar çõkõş olmuştur.
2001 yõlõnõn Ocak-Şubat döneminde portföy yatõrõmlarõnda net 2,4 milyar dolar çõkõş
yaşanõrken, 2002 yõlõnõn aynõ döneminde bu kalem 296 milyon dolarlõk girişle sonuçlanmõştõr.
DPT-YPKDGM
10
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
2002 yõlõnõn Ocak-Şubat döneminde orta ve uzun vadeli kredi kullanõmõ bir önceki
yõlõn aynõ dönemine göre sabit kalmõş ve 1,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynõ dönem
itibariyle anapara geri ödemeleri 56 milyon dolar azalarak 1,8 milyar dolar olmuştur. Böylece
2001 yõlõnõn Ocak-Şubat döneminde net 244 milyon dolar çõkõş gerçekleşen orta ve uzun
vadeli sermaye hareketlerinde, 2002 yõlõnõn aynõ döneminde 7 milyon dolar tutarõnda net çõkõş
gerçekleşmiştir.
2001 yõlõnõn Ocak-Şubat döneminde 562 milyon dolar net giriş olan kõsa vadeli
sermaye hareketlerinde, 2002 yõlõnõn aynõ döneminde net 34 milyon dolar giriş gerçekleşmiştir.
2001 yõlõnõn tamamõnda rezerv hariç sermaye hareketlerinde 14 milyar dolar çõkõş
yaşanmasõnõn ardõndan, mali piyasalarda yaşanan görece istikrarõn da etkisiyle sermaye
hareketlerinde 2001 yõlõnõn son aylarõnda yaşanmaya başlanan istikrarõn 2002 yõlõnõn ilk iki
ayõnda da sürdürüldüğü gözlenmektedir. Bunun sonucunda 2001 yõlõ Ocak-Şubat döneminde
481 milyon dollar açõk veren rezerv hariç sermaye hareketlerinde 2002 yõlõnõn aynõ döneminde
320 milyon dolarlõk giriş yaşanmõştõr.
Sermaye Hareketleri
Milyon Dolar
Ocak-Şubat
Şubat
Sermaye Hareketleri (Rezerv hariç)
Doğrudan Yatõrõmlar (Net)
Portföy Yatõrõmlarõ (Net)
Uzun Vadeli Sermaye Hareketleri (Net)
Kõsa Vadeli Sermaye Hareketleri (Net)
2001
2002
2001
2002
-3.370
-399
-481
320
1.545
12
1.599
-3
-3.578
-124
-2.398
296
-123
324
-244
-7
-1.214
-611
562
34
28 Aralõk 2001 tarihi itibariyle 18,7 milyar dolar seviyesinde bulunan Merkez Bankasõ
rezervleri, geçici verilere göre 10 Mayõs 2002 tarihinde 22,9 milyar dolar olarak
gerçekleşmiştir.
Merkez Bankasõ Uluslararasõ Rezervleri
(Milyar Dolar)
27
25
23
21
19
17
DPT-YPKDGM
11
3
9
20 11
02
,1
7
5
3
9
20 11
01
,1
7
5
3
9
20 11
00
,1
7
5
3
7
5
3
9
19 11
99
,1
19
98
,1
15
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
III. Konsolide Bütçe:
2002 yõlõ Ocak- Nisan döneminde Konsolide Bütçe gelirleri bir önceki yõlõn aynõ
döneminde yüzde 35,3 oranõnda artarak 20.166 trilyon lira, harcamalar ise yüzde 132,2
oranõnda artarak 35.378 trilyon lira olarak gerçekleşmiş, aynõ dönemde bütçe açõğõ –15,212
trilyon lira olmuştur. 2001 yõlõnda 6.045 trilyon lira olan faiz dõşõ bütçe fazlasõ , 2002 yõlõnda
4.380 trşilyon liraya gerilemiştir.Vergi gelirleri 15.036 trilyon lira olarak gerçekleşmiştir ve faiz
dõşõ harcama rakamõnõ karşõlamamaktadõr.
Konsolide Bütçe Dengesi (Ocak-Nisan)
Gelirler
Vergi Gelirleri
Diğer Gelirler
Harcamalar
Faiz Dõşõ Harc.
Faiz Ödemeleri
Bütçe Dengesi
Faiz Dõşõ Denge
Faiz ve Özell. Har. Denge
Nakit Dengesi
Dõş Borçlanma (Net)
İç Borçlanma (Net)
Tahvil
Hazine Bonosu
KOF Gar.İç Borç Öd.
Kõsa Vadeli Avans
Diğer
Trilyon TL.
(% Değ.)
2001
2002
14.904 20.166
35,3
9.787
15.036
56,4
5.117
4.680
-8,5
15.237 35.378
132,2
8.859
15.786
78,2
6.378
19.592
207,2
-332 -15.212
4.481,9
6.045
4.380
-27,5
2002 yõlõnda vergi gelirleri geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 56,4 oranõnda
artmõştõr. Aynõ dönemde gelir vergisi tahsilatõndaki artõş yüzde 16,9 oranõndadõr. Bu artõşõn
sõnõrlõ kalmasõnõn temel belirleyicisi faizlerdeki gerileme ile ücretlerdeki düşük oranlõ artõş
olarak sayõlabilir. Kurumlar vergisi geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 124,3 oranõnda
artmõştõr.
Söz konusu dönemde dahilde alõnan KDV tahsilatõ yüzde 75,5 ithalde alõnan
KDV ise yüzde 87,4 oranõnda artmõştõr. Aynõ dönem itibariyle akaryakõt tüketim vergisi ise
yapõlan yüksek oranlõ artõşlar sonucunda 160,6 oranõnda artmõştõr.
DPT-YPKDGM
12
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
Konsolide Bütçe Gelirleri
(Ocak-Nisan)
(Trilyon TL)
(% Değ.)
2001
14.904
9.784
3.849
3.158
441
1
201
4.395
1.748
1.121
1.524
1.340
1.235
105
3.720
1.172
229
Toplam
Vergi Gelirleri
Gelir Üzerinden Al. Ver.
Gelir Vergisi
Kurumlar Vergisi
Ek Vergiler
Servet Üzerinden Al. Ver.
Mal ve Hizmet Üz. Al. Ver.
Dahilde Alõnan KDV
ATV
Diğer
Dõş Ticaretten Alõnan Ver.
İthalde Alõnan KDV
Diğer
Vergi Dõşõ Normal Gelirler
Özel Gelir ve Fonlar
Katma Bütçe Gelirleri
2002
20.165
15.307
4.498
3.484
989
26
322
8.001
3.067
2.921
2.012
7.485
2.315
170
2.442
2.019
398
35,3
56,4
16,9
10,3
124,3
2.500,0
60,2
82,0
75,5
160,6
32,0
458,6
87,4
61,9
-34,4
72,3
73,8
Toplam Konsolide Bütçe harcamalarõ 2002 yõlõ Ocak-Nisan döneminde yüzde 132,2
oranõnda artõş göstermiştir.Faiz dõşõ harcamalar geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 78,2
oranõnda artmõştõr.
Konsolide Bütçe Harcamalarõ (Ocak-Nisan)
Toplam
Faiz Dõşõ Harcamalar
Personel
Diğer Cari
Yatõrõm
Transfer
KİT'lere Transfer
Sosyal Güv. Kur.
Vergi İadeleri
Fon Ödemeleri
Diğer
Faiz Ödemeleri
İç Faiz
Dõş Faiz
Trilyon TL.
2001
2002
15.237
35.377
8.859
4.080
619
574
9.965
258
1.723
536
91
636
6.378
5.508
870
(% Değ.)
132,2
15.785
6.987
1.032
665
26.693
576
3.706
1.169
0
4.650
16.592
18.159
1.433
78,2
71,3
66,7
15,9
167,9
123,3
115,1
118,1
-100,0
631,1
160,1
229,7
64,7
Nakit açõğõn finansmanõnda, uluslararasõ kuruluşlar kaynaklõ dõş borçlanma kullanõlmõş,
iç borçlanmada net ödeyici konuma gelinmiş ve iç borc stokunun bir kõsmõ dõş borca
dönüşmüştür.
DPT-YPKDGM
13
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
2002 yõlõ ocak-şubat döneminde, iç borç stoku 118 katrilyon liraya, ortalama yõllõk
bileşik faizler ise yüzde 71 düzeyine gerilemiş ve iç borçlanma ihalelerinde vade 187 güne
yükselmiştir.
İç Borçlanma Faiz Or. (Yõllõk Bileşik, Stopaj Har
195
180
165
150
135
120
105
90
75
60
45
30
IV. Parasal Büyüklükler ve Mali Piyasalardaki Gelişmeler
Mart ayõ sonunda 5,6 katrilyon TL seviyesinde gerçekleşen Emisyon hacmi, Nisan
ayõnda yaklaşõk aynõ seviye olan 5,7 katrilyon TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Mart ayõ sonu
itibariyle 6,2 katrilyon TL olan Merkez Bankasõ’nõn APİ’den Borçlar Hesabõ, Nisan ayõ sonu
itibariyle 7,0 katrilyon TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Piyasa açõlõşõndaki rezervler Mart ayõ
boyunca günlük ortalama 2,7 katrilyon TL iken Nisan ayõnda bu miktarda değişiklik olmamõş
ve ortalama 2,7 katrilyon TL düzeyinde gerçekleşmiştir.
Mart ayõ sonunda 5,4 milyar dolar düzeyinde gerçekleşen Net Dõş Varlõklar hesabõ, Nisan
ayõnda 0,8 milyar dolar artarak 6,8 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Buna mukabil,
Şubat ayõ sonunda -2,8 milyar dolar gerçekleşen Net Döviz Pozisyonu (NDP), Mart ayõ
sonunda -3,5 milyar dolar gerçekleşirken, Nisan ayõnda Net Rezervler kalemindeki artõşõn
etkisiyle –3,7 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir.
2002 Nisan ayõ sonu itibarõyla Mart ayõ sonuna göre M1 para arzõ 11,4 katrilyon TL’den
11,0 katrilyon TL’ye düşmüştür. Bu düşüşte vadesiz ticari mevduattaki azalma etkili olmuştur.
M1 para arzõndaki azalõşa rağmen vadeli tasarruf mevduatõ ve ticari vadeli TL mevduat
kalemindeki nisbi artõşõn etkisiyle M2 para arzõ Mart ayõ sonunda 50,1 katrilyon TL düzeyinden
Nisan ayõ sonunda 50,7 katrilyon TL düzeyine yükselmiştir. M2Y para arzõ ise Nisan ayõnda
döviz tevdiat hesaplarõndaki artõşõn etkisiyle yükselmiştir. Nitekim Mart ayõ sonu itibariyle
103,3 katrilyon TL düzeyinde gerçekleşen M2Y, Nisan ayõ sonu itibariyle 104,8 katrilyon TL
düzeyinde gerçekleşmiştir. Nisan ayõ sonunda Mevduat Bankalarõ tarafõndan açõlan yurtiçi
krediler 31,2 katrilyon TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu büyüklüğün Nisan ayõ içinde, Mart ayõ
sonundaki 30,9 katrilyon TL’lik seviyesine göre yükseldiği gözlenmektedir.
DPT-YPKDGM
14
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
Niyet Mektubunda Hedef Olarak Verilen Parasal Büyüklükler
28 Şubat 2002 1/
28 Şubat 2002 2/
30 Nisan 2002 1/
30 Nisan 2002 2/
30 Haziran 2002 2/
30 Eylül 2002 3/
31 Aralõk 2002 3/
PARA TABANI
(Trilyon TL)
NET İÇ
VARLIKLAR
(NİV)
(Trilyon TL)
NET ULUSLARARASI
REZERVLER (NUR)
(Milyon Dolar) 4/
TCMB NET
ULUSLARARASI
REZERVLERİ (NUR)
(Milyon Dolar)
7.823
24.318
-4.907
5.580
8.250
8.680
8.900
9.250
10.600
10.850
26.100
25.197
27.700
28.900
31.300
33.300
-6.500
-4.926
-7.200
-7.800
-8.500
-9.700
4.200
6.659
4.600
5.100
5.500
5.900
1/ 18 Ocak tarihli Niyet Mektubundaki hedef değerlerin ay sonu itibariyle gerçekleşme düzeyleri
2/ Bu değerler NUR, Para Tabanõ ve NİV için üst limit performans kriteridir.
3/ Bu değerler Para Tabanõ ve NİV için endikatif üst limittir. NUR performans kriteridir.
4/ Net Uluslar arasõ Rezervler, Merkez Bankasõ’nõn Net Uluslar arasõ Rezervlerinden Hazine’nin IMF’ye olan
yükümlülükleri ve orijinal vadesi 1 yõldan kõsa döviz cinsinden borçlarõnõn çõkarõlmasõ ile oluşan rakam olarak
tanõmlanmaktadõr.
18 Ocak 2002 tarihinde ve Ocak 2002-Aralõk 2004 dönemini kapsamak üzere IMF’ye
verilen ve 4 Şubat 2002 tarihinde yürürlüğe giren Niyet Mektubunda yüksek enflasyonu ve
buna bağlõ makroekonomik istikrarsõzlõğõ yenmek amacõyla yapõsal önlemler alõnmõştõr.
Önkoşullarõn uygun hale gelmesiyle 2002 yõlõnõn ikinci yarõsõndan itibaren enflasyon
hedeflemesine geçilebileceği ve bu sõrada dalgalõ döviz kuru rejiminin uygulanacağõ ilan
edilmiştir. Ayrõca, parasal büyüklüklere ilişkin kantitatif göstergeler verilirken para politikasõnõn
da, enflasyonu 2002 yõlõ sonunda yüzde 35, 2003 yõlõ sonunda yüzde 20 ve 2004 yõlõ sonunda
yüzde 12 seviyesinde tutacak şekilde yönlendirileceği belirtilmiştir.
2002 yõlõnõn ilk yarõsõnda Net Uluslararasõ Rezervler büyüklüğü ve Para Tabanõ
performans kriteri, Net İç Varlõklar ise gösterge niteliğinde büyüklük olarak takip edilecektir.
Nisan ayõ sonu itibariyle Para Tabanõ 8.680 trilyon TL, Net İç Varlõklar 25.197 trilyon TL ve
Net Uluslararasõ Rezervler –4.926 milyon dolar gerçekleşerek 18 Ocak 2002’de açõklanan Niyet
Mektubunda Nisan ayõ sonu için verilen hedeflere ulaşõlmõştõr.
Stand-by Anlaşmasõ Çerçevesinde Belirlenmiş Merkez Bankasõ Bilançosu (Sabit Çapraz Kurlarla) (Milyar TL)
31 Aralõk 01
25 Ocak 02
21 Şubat 02
29 Mart 02
26 Nisan 02
7.802.640
7.474.803
9.235.790
8.425.176
8.496.493
2. Net Dõş Varlõklar
-12.753.565
-12.116.638
-1.367.146
-2.099.883
166.078
2.1.
TCMB
Net
Uluslararasõ Rezervler
-4.289.420
-2.808.870
8.696.148
7.356.980
9.544.680
3.Net İç Varlõklar
20.556.205
19.591.441
10.602.935
10.525.059
8.330.415
-
-
13.235.761
13.235.761
14.803.154
5. Hazine’nin 1 Yõldan
Kõsa Vadeli Döviz Yük
1.819.745
1.819.745
1.861.179
1.865.842
1.874.718
Net
İç
(3+4+5)Net
22.375.950
21.411.186
25.699.875
25.626.662
25.008.287
-4,2
-3,2
-4,4
-5,4
-5,0
1. Para Tabanõ
4.
Hazine’nin
Yükümlülüğü
IMF
Varlõklar
Net Uluslararasõ
Rezervler (2.1.-4-5) 2/
DPT-YPKDGM
15
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
1 / TCMB Net İç Varlõklarõ + Hazine’nin IMF yükümlülükleri + Hazine’nin 1 yõldan kõsa vadeli döviz
yükümlülüğü
2 / TCMB Net Uluslar arasõ Rezervleri – Hazine’nin IMF yükümlülükleri – Hazine’nin 1 yõldan kõsa vadeli
döviz yükümlülüğü ile TCMB 31 Aralõk 2001 tarihli dolar kuruna bölünerek hesaplanmõştõr. Değerler milyar dolardõr.
Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler
2002 Nisan
/2002 Mart
(% Değişme)
2002 Nisan
/2001 Nisan
2002 Nisan
/2001 Aralõk
Emisyon
3,4
7,9
54,1
Rezerv Para
0,4
9,1
46,3
M2
1,3
8,0
34,1
M2Y
1,5
0,7
39,9
Toplam Mevduat (TL+YP)
2,0
0,3
40,5
Mevduat Banka. Kredileri (Yurtiçi)
0,8
-0,3
8,4
TEFE
1,9
10,5
58,0
İç Borçlanma – Hazine İhaleleri
Vadesi
Gün
Net Borçlanma
Milyar TL
Faiz Oranõ
Yõllõk Basit
Yõllõk Bileşik
Ocak 2001
195
1.785.351
57,69
64,92
Şubat
57
1.742.915
76,15
110,28
Mart
98
2.189.376
124,99
193,71
Nisan
165
3.040.515
100,90
130,39
Mayõs
189
3.810.962
70,01
82,01
Haziran
129
3.635.952
70,89
88,52
Temmuz
162
1.676.574
77,12
93,55
Ağustos
131
2.624.885
73,94
92,82
Eylül
124
892.993
70,09
87,36
Ekim
119
1.610.911
68,60
85,45
Kasõm
162
4.810.291
66,48
78,94
Aralõk
166
3.656.644
63,05
73,83
Ocak-Aralõk 2001
148
31.477.369
75,85
96,23
Ocak 2002
289
5.471.893
62,62
74,49
Şubat 2002
379
2.850.087
64,30
75,25
Mart 2002
341
5.197.440
61,43
71,02
286
7.430.765
54,61
60,76
314
20.950.185
59,71
68,86
Nisan 2002
Ocak-Nisan 2002
2002 yõlõ Nisan ayõnda 2001 yõlõna göre Hazinenin borçlanma maliyetlerinde düşüş
yaşanmõştõr. Nitekim, 2001 yõlõnda yaşanan kriz sonrasõnda Hazine’nin borçlanma maliyeti
yüzde 96,2 düzeyinde gerçekleşirken, bu rakam 2002 Ocak-Nisan döneminde yüzde 68,86
düzeyinde gerçekleşmiştir. Faiz oranlarõndaki düşüşle beraber borçlanmanõn vade yapõsõ 2002
Ocak-Nisan döneminde uzamõştõr. Nitekim, 2001 yõlõ ortalama vade yapõsõ 148 gün olurken ,
2002 Ocak-Nisan döneminde 314 güne çõkmõştõr.
DPT-YPKDGM
16
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
Reel Kur Endeksi (1$ + 1,5 Euro)
1987 = 100
110,0
105,0
100,0
95,0
90,0
85,0
80,0
75,0
70,0
1999
2000
2001
2002
2001 yõlõ içinde döviz kurlarõnda görülen artõşlarõn bir sonucu olarak TL’nin reel
değerinin gerilediği görülmüştür. Bununla birlikte, Ocak ayõnda başlayan döviz kurlarõndaki
düşüş Nisan ayõnda da devam etmiş ve TL’nin reel olarak değer kazanmasõna neden olmuştur.
Nitekim, Aralõk ayõnda 91 puan düzeyinde gerçekleşen reel kur endeksi; Mart ayõnda 106
puan ve nisan ayõnda 108 puan düzeyinde gerçekleşmiştir. Böylece reel kur endeksi, Aralõk ayõ
sonundan Nisan ayõ sonuna göre yüzde 18,6 artõş göstermiştir.
İMKB Bileşik Endeksi
2.000
1.800
1.600
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
0
2
3
11
12
2002
-1
8
10
6
7
4
5
2
TL Bazında
3
12
2001
-1
11
7
8
5
6
4
2
3
9
10
2000
-1
20.000
18.000
16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
Dolar Bazında
Ekim ayõnda başlayan çõkõş trendini Ocak ayõna kadar sürdüren İMKB-100 endeksi, Ocak
ayõ sonu itibariyle 13.252 puan düzeyinden kapanmõştõr. Ancak; Endeks değeri Şubat ayõnda
11.055 puan, Mart ayõnda 11.679 puan seviyesinden kapanõrken Nisan aysonu itibariyle ise
11.441 puan seviyesinden kapanmõştõr. İMKB-100 işlem hacmi ise 7.844.809 milyar TL
düzeyinde gerçekleşen Mart ayõna göre yüzde 10,5 oranõnda artõşla 8.670.117 milyar TL
düzeyinde gerçekleşmiştir.
DPT-YPKDGM
17
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
TMSF bünyesindeki bankalarõn çözüme kavuşturulmasõ çalõşmalarõ çerçevesinde
Toprankbank’õn satõşõ çalõşmalarõ Nisan ayõnda sürdürülmüştür. Bu kapsamda 02.04.2002
tarihinde Toprakbank için inceleme süresi uzatõlmõştõr. Sunulan bilgi ve belgeleri yeterli
bulunan Global Menkul Değerler A.Ş., Oyakbank A.Ş. ve Türk Dõş Ticaret Bankasõ A.Ş.’nõn
başvurusu kabul edilerek sözkonusu bankada inceleme yapmalarõna izin verilmiştir. Bunula
birlikte, banka nezdinde inceleme yapan bankalardan Oyakbank A.Ş. ile Türk Dõş Ticaret
Bankasõ A.Ş. teklif vermeyeceklerini bildirmişlerdir. Global Menkul Değerler A.Ş.’nin verdiği
teklif ise yetersiz kabul edilmemiştir. Bu şekilde Toprakbank A.Ş.’nin yeniden satõşa sunulmasõ
13.05.2002 tarihinde kararlaştõrõlmõştõr
5 Nisan 2002 tarihinde Türkiye Sõnai ve Kalkõnma Bankasõ A.Ş. ile Sõnai Yatõrõm
Bankasõ A.Ş. Genel Kurullarõnõn devre dair kararlarõ, BDDK tarafõndan çõkarõlan 4389 sayõlõ
bankalar kanunun 18. maddesinin 1 numaralõ fõkrasõ ve bu fõkra hükmüne dayanõlarak çõkarõlan
‘Bankalarõn birleşme ve devirleri hakkõnda yönetmelik’ hükümleri uyarõnca uygun görülmüştür
3 Nisan 2002 ve 24715 sayõlõ Resmi Gazete’de yayõmlanan tebliğe göre; Merkezi
Hollanda’da bulunan Rabobank’õn İstanbul’daki Türkiye Merkez şubesinin 4388 sayõlõ bankalar
kanununun 18. maddesinin 2. fõkrasõ hükümlerine göre kapatõlmasõna karar verilmiştir.
11 Nisan 2002 tarih ve 24753 sayõlõ Resmi Gazete’de yayõnlanan ‘Finansal Yeniden
Yapõlandõrma Çerçeve Anlaşmalarõnõn Onaylanmasõ, Kabülü ve Uygulanmasõna İlişkin Genel
Şartlar Hakkõnda Yönetmelik’ ile bankalar, özel finans kuruluşlarõ, TMSF, tasfiye halindeki
Emlak Bankasõ A.Ş. ve diğer mali kurumlarla kredi ilişkisi içinde bulunup finansal darboğaz
yaşayan borçlularõn 4743 sayõlõ ‘Mali Sektöre Olan Borçlarõn Yeniden Yapõlandõrõlmasõ ve Bazõ
Kanunlarda Değişiklik Yapõlmasõ Hakkõndaki Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce açõlan
kredilerle ilgili olarak vadeleri uzatmak, krediyi yenilemek, ilave yeni kredi vermek, anapara
ve/veya faiz indirmek, faizden vazgeçmek, kredileri kõsmen veya tamamen iştirake çevirmek,
kredileri ayni, nakdi ya da tahsil şartõna bağlõ bir bedel karşõlõğõ devir ve temlik etmek, kredileri
borçlu yada üçüncü kişilere ait ayni değerler karşõlõğõnda kõsmen veya tamamen tasfiye etmek
gibi alõnacak tedbirlerle mali kesime olan geri ödeme yükümlülüklerini yerine getirebilmelerine
imkan vermek üzere TBB tarafõndan hazõrlanacak ve alacaklõ kurumlarõn yetkililerince
imzalanacak ‘Finansal Yeniden Yapõlandõrma Çerçeve Anlaşmalarõnõn’ BDDK Kurulunca
onaylanmasõ, kabulü ve uygulanmasõna dair genel şartlar kabul edilmiştir.
Danõştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulunun kararõ çerçevesinde Okan Yatõrõm
Bankasõ A.Ş.’nin bankacõlõk yapma izni kaldõrõlarak bankanõn tasfiye halinde anonim şirkete
dönüştüğüne ilişkin işlemin yürütmesine devam edilmesi 24 Nisan 2002 tarihinde BDD
kurulunca kararlaştõrõlmõştõr.
TCMB, gösterge niteliğindeki kurlarõn belirlenmesinde daha önce uyguladõğõ 1 ABD
dolarõ karşõlõnda Türk Lirasõ kotasyon veren bankalarõn saat 15.30’daki döviz alõm-satõm
fiyatlarõnõn ortalamalarõnõn ortalamasõ esas alõnarak belirlenen gösterge niteliğindeki kur
uygulamasõnõ 1 Nisan 2002 tarihi itibariyle değiştirmiştir. Yeni uygulamaya göre her işgünü
10.30-15.30 arasõnda 10.30, 11.30, 12.30, 13.30, 14.30 ve 15.30 olmak üzere toplam 6 defa
bankalararasõ döviz piyasasõnda 1 ABD dolarõ karşõlõğõnda TL kotasyon veren bankalarõn alõm
ve satõm fiyatlarõnõn ortalamalarõnõn ortalamasõ tespit edilecektir. Bu şekilde tespit edilen 6
ortalamanõn aritmetik ortalamasõ Merkez Bankasõ’nca saat 15.30 itibariyle belirlenen gösterge
niteliğindeki 1 ABD dolarõ döviz satõş kuru olacaktõr.
TCMB, 1 Nisan 2002 tarihinden başlamak üzere günlük olarak döviz alõm ihalesi
düzenlemiştir. İhalede belirlenen maksimum fiyat yukarõda belirlenen gösterge niteliğindeki
kurlarõn belirlenme esaslarõ çerçevesinde ilk 5 ortalama fiyatõn ortalamasõ olmuştur. Günlük
limit 20 milyon ABD dolarõ olarak belirlenmiş olup daha fazla teklif gelmesi halinde dağõtõm
oransal olarak gerçekleştirilmiştir. İhale teklif miktarõ minumum 1 milyon ABD dolarõ ve katlarõ
olup, teklif veren kuruluşlar tekiflerini saat 14.40-15.00 arasõnda verebilecekler ve ihale
süresince tekliflerini değiştiremeyeceklerdir.
TCMB, döviz alõm ihaleleri sonucu piyasada oluşan fazla likiditenin çekilmesi
amacõyla her hafta Çarşamba günleri 4 hafta vadeli olmak üzere 1 Nisan 2002 tarihinden
başlamak üzere Türk Lirasõ depo alõm ihalesi düzenlemiştir. İhale limiti 100 trilyon TL olup,
ihaleye bankalararasõ para piyasasõna üye tüm bankalar katõlabileceklerdir. Bankalar, ihale
tekliflerini saat 10.00- 11.00 arasõnda verecek ve teklif miktarõ 1 trilyon TL ve katlarõ olacaktõr.
DPT-YPKDGM
18
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
V. Fiyat Gelişmeleri:
Enflasyon oranlarõnda Şubat ayõndan itibaren kaydedilen düşme eğilimi, Nisan ayõnda
da devam etmiştir. Nisan ayõnda TEFE artõş hõzõ yüzde 1,8, TÜFE artõş hõzõ ise yüzde 2,1 olarak
gerçekleşmiştir. TEFE aylõk artõş hõzõ son onsekiz yõlõn, TÜFE aylõk artõş hõzõ ise son on dört yõlõn
en düşük seviyeleridir. Böylece, TEFE ve TÜFE’de aylõk artõş hõzlarõ Program hedefinin 0,7
puan altõnda kalmõştõr. Yõlõn kalan aylarõ için program hedefleri doğrultusunda aylõk fiyat artõş
hõzlarõ kullanõldõğõnda yõl sonu itibariyle TEFE 12 aylõk artõş hõzõ yüzde 30,1’e, TÜFE için ise bu
oran yüzde 33,5’e gerilemektedir. Nisan ayõ itibariyle, 12 aylõk artõş hõzlarõ TEFE'de yüzde 58,0,
TÜFE'de ise yüzde 52,7 olarak gerçekleşmiştir.
2002 yõlõ Nisan ayõnda TEFE artõş hõzõnõn yüzde 1,8’e gerilemesinin nedenleri, tarõm
sektörü fiyat artõş hõzõnda Mart ayõnda kaydedilen gerilemenin Nisan ayõnda daha da aşağõ
inmesi, özel imalat sanayiinde aylõk fiyat artõş hõzõnda son aylarda kaydedilen düşük seviyenin
devam etmesi ve döviz kurunun istikrarlõ seviyesini korumasõdõr. Reel kur endeksi (1 $ + 1,5
EURO, TÜFE’ye göre) Nisan ayõnda yüzde 2,9 oranõnda değer kazanmõştõr. Nisan ayõnda
Toptan Eşya fiyatlarõ artõş hõzõ kamu kesiminde yüzde 2,4, özel kesimde ise yüzde 1,6 olarak
gerçekleşmiştir.
Tablo : Nisan Ayõ İtibariyle Fiyat Endekslerinde Gelişmeler (1994=100)
Aylõk (%) Değişme
2001
Yõl Sonuna Göre
% Değişme
2002
2001
2002
12 Aylõk %
Yõllõk Ortalama
Değişme
% Değişme
2001
2002
2001
2002
Toptan Eşya Fiyatlarõ Endeksi
Genel
-Tarõm
-Madencilik
-İmalat
-Enerji
14.4
5.9
13.0
17.4
16.4
1,8
1,0
7,4
2,0
1,0
32.2
22.3
27.3
35.2
45.8
10,8
25,1
11,6
6,4
9,4
50.9
34.4
57.4
55.4
77.8
58,0
69,3
51,1
54,3
62,0
41.8
36.3
55.1
42.9
49.3
75,3
57,9
74,4
80,1
99,9
Özel
-Tarõm
-Madencilik
-İmalat
11.8
5.9
10.4
14.9
1,6
1,0
3,9
1,9
29.1
22.3
23.6
32.7
12,0
25,1
9,3
6,1
48.2
34.4
51.0
55.8
60,1
69,3
69,4
55,6
40.3
36.3
42.7
42.4
71,6
57,9
81,1
78,6
Kamu
-Madencilik
-İmalat
-Enerji
21.5
13.7
23.6
16.4
2,4
8,5
2,2
1,0
40.8
28.4
41.2
45.8
7,7
12,4
6,9
9,4
58.3
59.3
54.5
77.8
52,7
46,0
51,4
62,0
46.1
59.0
44.2
49.3
85,3
72,4
83,6
99,9
Genel
-Gõda, İçki, Tütün
-Giyim-Ayakkabõ
-Konut ve Kira
-Ev Eşyasõ
-Sağlõk
-Ulaştõrma
-Eğlence-Kültür
-Eğitim
-Otel,Past.,Lok.
-Çeş. Mal Hiz.
10.3
10.8
18.9
7.7
11.5
4.1
16.8
11.8
0.4
8.9
6.2
2,1
0,6
13,0
1,5
0,6
2,0
2,0
0,6
0,0
2,6
0,6
22.1
22.4
11.8
21.2
23.7
22.3
31.1
27.8
0.8
17.5
36.0
10,7
11,8
9,7
8,2
10,5
12,1
16,9
7,5
0,3
12,2
12,3
48.3
39.1
45.4
55.3
52.3
46.0
48.8
60.5
28.1
44.8
62.1
52,7
64,6
62,0
42,6
54,3
45,3
58,3
36,0
51,7
39,6
49,7
45.6
40.1
39.3
53.0
46.2
49.3
41.6
36.7
37.1
47.6
55.2
62,8
68,0
61,1
57,4
69,5
51,1
73,0
59,9
46,8
43,6
71,5
DPT-YPKDGM
19
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf
Ekonomik Gelişmeler
Mayõs 2002
Kamu kesimi madencilik sektöründe fiyat artõş hõzõnda 2002 yõlõ Nisan ayõnda bir
önceki aya göre önemli miktarda artõş söz konusudur. Bu sektörde fiyat artõş hõzõ yüzde 8,5
olarak gerçekleşmiştir. Bunun nedeni, ham petrol ve doğal gaz çõkarõmõnda fiyat artõş hõzõnõn
yüzde 22,2 oranõna ulaşmasõdõr. Kamu imalat sanayiinde aylõk fiyat artõş hõzõ yüzde 2,2 olarak
gerçekleşmiştir. Ağaç ve mantar, petrol ürünleri, kimyasal madde ve tõbbi ve optik aletler alt
sektörlerinde aylõk fiyat artõş hõzõ sektör ortalamasõnõ aşmõştõr.
Tarõm sektöründe fiyat artõş hõzõnda Mart ayõnda kaydedilen gerileme Nisan ayõnda da
devam etmiştir. Nisan ayõnda tarõmsal ürünlerde fiyat artõş hõzõ yüzde 1,0 olarak
gerçekleşmiştir. Özel kesim madencilik sektöründe Nisan ayõnda fiyat artõş hõzõ bir önceki aya
göre artõş eğilimi göstermiştir. Bu eğilim ham petrol ve doğal gaz çõkarõmõndan
kaynaklanmõştõr.
Özel kesim imalat sanayi fiyatlarõnda Kasõm 2001-Şubat 2002 döneminde kaydedilen
düşme eğilimi, Nisan ayõnda durmakla birlikte düşük seviyesini korumuştur. Nisan ayõnda bu
sektörde fiyat artõş hõzõ yüzde 1,9 olarak gerçekleşmiştir. Döviz kurunun istikrarlõ seviyesini
korumasõ ve faiz oranlarõndaki gerilemenin devam etmesinin yanõ sõra uluslararasõ petrol
fiyatlarõnda gözlenen bir miktar yükselme bu gelişmede etkili olmuştur. Bununla birlikte,
giyim, deri mamul imalatõ, petrol ürünleri, metalik olmayan diğer ürünler, ana metal sanayi,
ağaç ve mantar ve metalik olmayan diğer mineraller alt gruplarõndaki fiyat artõşlarõ özel imalat
sanayii fiyatlarõnõn Nisan ayõ artõşõnõn üzerinde gerçekleşmiştir.
2002 yõlõnõn Şubat ayõndan itibaren TÜFE artõş hõzõ hareketinde gözlemlenen azalma
eğilimi, Nisan ayõnda bir miktar artõşa dönüşse de bu yükselme, program hedefinin ve
beklentilerin altõnda kalmõştõr. Nisan ayõnda TÜFE artõş hõzõ yüzde 2,1 oranõnda gerçekleşmiştir.
Giyim ve ayakkabõ ve lokanta ve pastane alt sektörleri hariç diğer tüm sektörlerde aylõk fiyat
artõş hõzlarõ endeks ortalamasõnõn gerisinde kalmõştõr. Özellikle gõda, konut ve ev eşyasõ alt
sektörlerinde gözlemlenen fiyat gerilemesi TÜFE aylõk artõş hõzõnõn beklentilerin de altõnda
kalmasõna neden olmuştur.
DPT-YPKDGM
20
http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/05.pdf