Canlılar hücrelerin özelliklerine göre iki gruba ayrılırlar:

Moleküler Tanı
Yöntemleri
Prof. Dr. Fatma SAVRAN OĞUZ
27 Mart 2015
İnsan Genleri Moleküler
Seviyede haritalanabilir.
• Sorumlu olan genlerin haritalanması ilk hasta
bireylerde
bozuk
olan
gen
ürünlerinin
belirlenmesi ile başlamıştır.
• Bu bilgi sayesinde genin kromozom üzerindeki
yerleşimi kolayca belirlenmektedir.
Genin Haritalanması
• Bir genin haritalanmasının, önce
hastalığın fenotipi ile bağlantılı olan
bir genetik belirleyicinin (marker)
tanımlamasıyla mümkün olduğu
görülmektedir.
• 1971’de rekombinant DNA
teknolojilerinin başlangıcı
• Enzim; bakteri suşundan izole edilmiş
• Viral DNA’ yı kırmak için kullanılmış
• Restriksiyon enzimi ile kesilmiş DNA
Genetik belirleyici (marker)
olarak RFLP’ ler
• İnsan genomu boyunca (özellikle kodlayıcı
olmayan bölgelerde), her 200 nükleotitte 1 dizi
farklılığı görülür.
• Bu özel bölgelerdeki nükleotit değişiklikleri;
-tek bir nükleotit çiftindeki değişiklik
-tek bir nükleotit çiftinin çıkarılması (delesyon)
-araya bir nükleotitin sokulması şeklinde
olabilir.
Restriksiyon enzimi
• Kesim noktasını ortadan kaldırabilir ya da
yeni bir kesim noktası yaratabilir.
• Bu restriksiyon bölgesi bir kromozomda
bulunur diğer homolog kromozomda
bulunmazsa, bu iki kromozom, restriksiyon
parçalarının
membrana
aktarılan
profillerinin analizi ile birbirinden ayırt
edilebilir.
Restriksiyon enzimi
Restriksiyon enzimi
• Restriksiyon enzim kesimleri ile oluşturulan
bu parça uzunluklarındaki farklılıklar,
restriksiyon parça uzunluk polymorfizmleri
(restriction fragment-length polymorphisms
RFLPs)
Restriksiyon enzimi
• Genetik hastalıkların bir ailede
nesilden nesile geçişini takip etmek
amacıyla belirleyici-marker olarak
kullanılırlar
DNA parmak izi (DNA fingerprinting)
• İnsan genomundaki ikinci tip farklılıklar;
- Tekrarlayan
DNA dizi
bölgelerinin
uzunlukları arasındaki değişkenlikler olarak
bulunmuştur.
- İnsan DNA’sındaki bu polimorfizm,
bireylere özgü moleküler profiller oluşur ve
DNA parmak izi denilen tekniğin temelini
teşkil ederler.
Minisatellitler ve VNTR’lar
• Minisatellitler; 2 ila 100 nükleotit
uzunluğundaki DNA bölgeleridir.
Örneğin;
GGAAGGGAAGGGAAGGGAAG
baz
dizisi, beş nükleotitlik GGAAG dizisinin
dört kez tekrarından oluşmuştur.
• Bunun gibi diziler insan genomunda yaygın
olarak bulunur.
Minisatellitler ve VNTR’lar
• Her tekrardaki nükleotit sayısı 14’ten-100
nükleotite kadar değişebilir ve her bölge
tekrar sayısı 2 ila 100’den fazla sayıda
olabilir. Bu bölgeler, değişken sayıdaki
ardışık tekrarlar (variable- number of
tandem repeats repeats, VNTR)
• İlerleyen yıllar...
• Bu teknoloji günlük hayatın bir parçası
olmuş......
Human Genome Projesi
• 23 kromozomda 30.000 gen (3.2 milyar
base çifti)
• %99.9 (ırk, cins vb.) nükleotit dizisi aynı
- Genetik testler
- Gen terapi
Moleküler Diagnostik testler
•
•
•
•
Tek gen bozukluklarının
Multifaktöryel bozuklukların
Bazı kanser türlerinin
Enfeksiyöz hastalıkların
tespit edilmesinde
kullanılmaktadır
Moleküler Diagnostik testler
• DNA analizi hastalıkla ilgili gen haritası
ortaya çıkarılmış ve belirlenmişse
yapılabilir.
• Gen belirlenememişse linkage analizi
yapılabilir.
• Gen klonlanmış ve mutasyon belirlenmiş ise
mutasyon analizi yapılabilir.
Moleküler Diagnostik testler
•
-
Direk mutasyon analizi;
hastalık taşıyıcılarının belirlenmesini
Fetal risk değerlendirilmesini sağlar.
Linkage analizi fetal risk ve taşıyıcılığın
tahmininde istatistiksel olarak daha az
güvenilirdir.