KELİME GRUPLARI( SÖZCÜK GRUPLARI): Kelimelerin, bir varlığı

www.edebiyatbilgihanesi.com
KELİME GRUPLARI( SÖZCÜK GRUPLARI):
Kelimelerin, bir varlığı, kavramı, niteliği, durumu, hareketi karşılamak üzere, belirli kurallar içinde
yan yana gelerek oluşturdukları kelime topluluklarına kelime grubu denir. Kelime ile kelime grubu
arasındaki fark, kelime grubunun belli kurallar dâhilinde bir araya gelen kelimelerden oluşuyor
olmasıdır. Kelime gruplarının en küçüğü iki kelimeden oluşur. Kelime gruplarının diğer kelimelerle
ve kelime gruplarıyla ilişkisi, grubun sonundaki çekim ekleriyle sağlanır. Bu çekim ekleri sadece
grubun son kelimesine değil, o gruba aittir.
Türkçede başlıca sözcük grupları şunlardır:
1.TAMLAMA GRUBU
Anlamca ilgili sıfat, isim, zamir türünde sözcüklerin kurdukları söz öbeklerine tamlama adı verilir.
Tamlamalar birer kelime grubudur.
a) Sıfat Tamlaması Grubu:
Bir ismin bir veya daha fazla sıfat tarafından nitelendiği ya da belirtildiği söz öbeklerine denir.
Tamlamada sıfat daima isimden önce gelir. Bütün sıfat çeşitleri aynı zamanda sıfat tamlamasıdır.
“Siyah bulutlar yağmurun habercisiydi” cümlesinde “bulut” isim, “siyah” sıfattır.
Örnek:
Güzel insanlar güzel atlara binip gitti.
Kavrulmuş yüzler o kadar sıcağa aldırmadan yürüyorlardı.
Çalışkan öğrenciden beklenmeyen davranışlar bunlar.
Çok isteyip de alamadığı bu güzel ayakkabılar sonunda onun oldu.
Yaşlı çınarın üzerine konan kuşlar birer birer uçtu.
Bütün vücudunu içten içe bitiren hastalık belirtilerini göstermeye başladı.
b) İsim Tamlaması Grubu
Aralarında anlamca ilişki bulunan en az iki ismin belli kurallar çerçevesinde oluşturduğu söz
grubuna isim tamlaması denir. Bir ismin bir başka ismi anlam bakımından tamamlamasıdır. İsim
tamlamaları "tamlayan ve tamlanan" olmak üzere iki unsurdan oluşur. Tamlayan birinci sözcük,
tamlanan ise ikinci sözcüktür. İsim tamlamalarının tamlayanında ilgi, tamlananında ise iyelik eki
vardır. İsim tamlamasının çeşidine göre bazen bu ekler olmayabilir.
Örnek:
Gözlerinin rengini unutmam mümkün değil.
Bahar sevinci kısa sürdü.
Bana gümüş kolye almış.
Evlerinin balkonunun boyası dökülmeye başlamış.
2.FİİLİMSİ GRUBU:
Fiilimsilerin kendinden önceki veya sonraki sözcüklerle oluşturdukları gruplara “fiilimsi grubu”
denir. Fiilimsi grubu üçe ayrılır:
a) İsim- Fiil Grubu:
Bir isim-fiil (mastar) ile ondan önce gelen ve ona bağlı olan kelimelerin veya kelime gruplarının
oluşturduğu yeni gruba isim-fiil grubu denir.
Örnek:
Kırlarda gezmeyi çok severim.
Kitap okumak en faydalı eylemdir.
Ayşe’nin şiir okuyuşunu görmeliydiniz.
www.edebiyatbilgihanesi.com
b) Sıfat- Fiil Grubu:
Bir sıfat-fiil ve bu sıfat-fiile bağlı unsur veya unsurlardan kurulan kelime gruplarına sıfat-fiil grubu
denir.
Örnek:
Görünen köy kılavuz istemez.
Öpülesi elleri vardı analarımızın.
Size biraz bilinmedik fıkralar anlatayım.
Bu şehirde anlaşılmaz olaylar oluyor.
Akacak kan damarda durmazmış.
c) Zarf- Fiil Grubu:
Bir zarf-fiil ve bu zarf-fiile bağlı unsur veya unsurlardan kurulan kelime gruplarına zarf-fiil grubu
denir.
Örnek:
Güle oynaya maç kazandılar.
Derslerine çok çalışıp başarılı oldu.
Çok bağırarak haklı çıkmaya çalışma.
Ben okuldan gelirken o parkta oynuyordu.
Okuldan çıkar çıkmaz sinemaya gitmişler.
Onu tanıdıkça ilgim daha çok arttı.
Bizleri düşünmeksizin çekip gitmiş.
3.TEKRAR (İKİLEME GRUBU):
Anlamı pekiştirip güçlendirmek ve çekici kılmak için sözcüğün bir takım ilgilerle bir arada kullandığı
söz grubudur.
İkilemeler farklı şekillerde oluşabilir:
a) Aynı Kelimenin Tekrarı: duya duya, ağır ağır, yavaş yavaş
b) Aynı Anlamlı: kılık kıyafet, ses seda, köşe bucak...
c) Karşıt Anlamlı: Aşağı yukarı, ileri geri, az çok, gece gündüz, er geç ....
d) Yakın Anlamlı: doğru dürüst, delik deşik, eş dost
e) Yansımaların Tekrarı: çat pat, kıs kıs, fısıl fısıl ...
f) Sadece Biri Anlamlı: eğri buğrü, eski püskü.
g) Yarı Anlamlı: eciş bücüş, ıvır zıvır, abur cubur ...
4.BAĞLAMA GRUBU (BAĞLAÇ GRUBU):
Tek başlarına anlam taşımayan eş görevli sözcükleri, söz öbeklerini, cümleleri birbirine bağlayan ya
da çeşitli anlam ilgileri kuran sözcük veya söz öbekleridir.
Başlıca bağlaçlar: Ve, veya, ya, ya da, yahut, veyahut, ile, yalnız, ancak, ama, fakat, lakin, ne var
ki, de, bile, dahi, ki, öyle ki, öyleyse, oysa, oysaki, ise, madem, mademki, meğer, meğerki,
meğerse, yeter ki, halbuki, çünkü, hatta, yoksa, ne… ne, ya… ya, hem… hem, bir… bir, gerek…
gerek, ister… ister, olsun… olsun vs.
Tek başlarına anlam taşımaz. Bağlama işi yapar. Cümleden çıkarıldığında genelde anlam bozulmaz.
Cümlede herhangi bir öğe olamaz. Bağlama grubunda her unsur kendi vurgusunu taşır. Bağlama
grupları cümlede ve kelime grubunda isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır. Bağlama edatı (bağlaç),
isim unsurlarının arasında bulunur. İsimler grubun kuruluşuna eşit olarak katılırlar.
Örnek:
www.edebiyatbilgihanesi.com
Lisedeyken müzik ile resim en sevdiğim dersti.
Sen ve ben ayrı dünyaların insanlarıyız.
Bugün veya yarın yola çıkabiliriz.
Ne şiş yansın ne kebap.
Hem kitap okuyor hem de müzik dinliyor.
5.EDAT GRUBU:
Bir ad veya ad soylu kelimeden sonra gelen edatın, eklendiği kelime ile birlikte oluşturduğu grup.
Edat grupları cümle içinde sıfat ve zarf görevindedir. Cümlenin kuruluşuna yüklem olarak da katılır:
Başlıca Edatlar: “için, kadar, sanki, gibi, kadar, için, üzere, -e kadar, göre, ile, diye,-den ötürü, den dolayı, mi, yalnız, -e karşı, sanki, ancak, -den beri, -e doğru vs.”
Tek başlarına iken isim, sıfat, zarf, bağlaç olarak kullanılabilir. Bu durumda edat olmaktan çıkar:
Örnek:
Uyandığı gibi yataktan fırladı.
Sınavı kazanmak için çalışmak gerekir.
Sabaha kadar çalıştı.
Kitabı yarın vermek üzere alabilirsin.
Yağmur sabaha karşı yeniden başlamıştı.
Dün akşamdan beri görülmedi.
Zayıflıktan dolayı sık sık hastalanıyor.
6.ÜNVAN GRUBU:
Bir şahıs ismiyle, bir unvan veya akrabalık isminden meydana gelen kelime gruplarıdır. Şahıs ismi
başta, unvan ve akrabalık ismi sonda bulunur.
Örnek:
Ertuğrul Gazi
Mehlika Sultan
Müdüre Ayşe Hanım
Doktor Hasan Bey
Şinasi Efendi
Kemal Ağa
Kâzım Karabekir Paşa
Hatice Teyze
7.ÜNLEM GRUBU:
Bir ünlemle bir isim unsurundan oluşan kelime gruplarıdır. Ünlem başta, isim unsuru sonda
bulunur. Vurgu ünlem üzerindedir.
Örnek:
Ey Türk gençliği
bre yalan dünya!
Ey Türk istikbalinin evlâdı!
A benim keleş oğlum!
Ey mavi göklerin kızıl ve beyaz süsü!
Hey Sakarya, kim demiş suya vurulmaz perçin?
Ey tatlı ve ulvî gece!
Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker!
www.edebiyatbilgihanesi.com
8.SAYI GRUBU:
Basamak sistemine göre sıralanmış sayı isimleri topluluğudur. Sayılar sondan başa doğru büyür.
Küçük sayı sonda bulunur. Genellikle ara sayılar sayı grubudur. Sayı grupları en az iki kelimeden
oluşur. İkiden fazla kelime bulunduran sayı gruplarında her unsur kendi içinde bir kelime veya
kelime grubudur. Bütün sayı isimleri birbirinden ayrı yazılır. Ancak senet vb. evraklarda araya
rakam sığdırılmasın diye bitişik yazılabilir.
Örnek:
On bir, doksan iki, yüz elli dört sayı grubu
sekiz yüz
sıfat tamlaması
sekiz yüz elli
sayı grubu
sekiz yüz elli iki
sayı grubu
sekiz yüz elli iki bin
sıfat tamlaması
sekizyüz elli iki bin altı
sayı grubu
Not: Sayı grubunun sıfat tamlamasından farkı, sayı grubunda en küçük sayın sonda bulunur. Sıfat
tamlamasında
ilk
sayı
ismi
sondaki
sayı
isminin
adedini
gösterir:
Örnek:
Yirmi beş (Sayı grubu)
Yetmiş iki bin dört yüz(Sayı grubu)
Doksan yedi (Sayı grubu)
Elli bin(Sıfat Tamlaması grubu)
Beş yüz (Sıfat Tamlaması grubu)
beş yüz milyon (Sıfat Tamlaması grubu)
9. DEYİM GRUBU:
Deyim, en az iki kelimenin kalıplaşarak yeni bir anlam kazanmasıyla oluşan mecazlı sözlerdir.
Kelimelerden biri veya her ikisi anlam kaybına uğrar. Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Sözcüklerin
yerleri değiştirilemez, herhangi biri atılamaz, yerlerine başka kelimeler konulamaz. Araya başka
kelimeler girebilir. Deyimler kısa ve özlü anlatımlardır. Az sözle çok şey anlatırlar. Ya kelime öbeği
ve mastar şeklinde olurlar. Deyimler özel anlamlı sözlerdir. Deyimler genel yargı bildirmezler.
Deyimler cümlenin öğesi olabilir, cümlede başka görevler de alabilir.
Örnek:
Bu sözlerle gönlümü almış mı oldun?
Korktuğu başına gelmiş, arabası bozulmuştu.
Her gördüğüne dudak büküyordu.
İki genç adam boğaz boğaza geldi.
Olur olmaz konularla baş ağrıtmayı seversin.
Bu şekilde anlatırsanız aklı yatar.
Matematiği aklım almıyor.
Öğrenciler, beni can kulağı ile dinliyordu.
Hiçbir işte dikiş tutturamamıştı.
Bizimkinin iyice çenesi düştü.
10.BİRLEŞİK FİİL GRUBU:
Bir tanesi fiil olmak koşuluyla birden çok sözcükten oluşan fiillere birleşik fiil denir. Birleşik fiiller,
birden çok kelimeden oluştuğu için birer kelime grubudur. Üç grupta incelenir:
a) Yardımcı Fiillerle Yapılan Birleşik Fiiller:
Tek başlarına da fiil olarak kullanılabilen, ama daha çok isim soylu kelimelerle ve asıl fiillerle
birlikte birleşik fiil oluşturan fiillere yardımcı fiil denir. İsim soylu bir sözcüğün üzerine “etmek,
www.edebiyatbilgihanesi.com
olmak, eylemek, kılmak, bilmek, durmak, gelmek, yazmak, buyurmak, bulmak, yapmak” gibi
yardımcı eylemler getirilerek yapılır.
“akın et-, göç et-, kul ol-, mecbur ol-, son bul-, kabul buyur-, dikkat buyur-, namaz kıl-, icra kıl-,
doğum yap-, hesap yap- sabret-, kaybol-, yardım et-, iyi ol-, arz et-, mutlu kıl-, hoş eyle-…
Örnek:
Bir gün geleceksin diye sabrettim.
Olacakları daha önceden hissetmiştim.
Ama dönsen de seni asla affetmeyeceğim.
Bana her zaman yardım eder.
b) Kurallı Birleşik Fiiller:
Herhangi bir fiille “yazmak, vermek, bilmek, durmak, gelmek” yardımcı fiillerinin getirilmesi ile
yapılır. Yapılış şekli: Fiil + yardımcı fiil. Bu yardımcı fiilleri kendi anlamlarını tamamen yitirir,
“yeterlik, tezlik, sürerlik ve yaklaşma” olmak üzere dört anlam ifade eder. İki fiil arasına “-a, -e, -ı, i, -o, -ö, -u, -ü” zarf-fiil eklerinden biri girer. Tamamı bitişik yazılır.
Örnek:
Eve geç kalırsam annem kızabilir.
Ayşe bu sınavı başarabilir.
Yarın Ankara’ya gidebilirim.
Bize bir dondurma alıver.
Ne olur hemen bana dönüver.
Birden karşıma çıkıverdi.
Bol ağaçlı bir ormanda kayboluverdi.
Çocuk oturduğu yerde uyuyakalmış.
Bakakalırım giden her geminin ardından.
Sen vitrinlere bakadur, ben birazdan gelirim.
Çocuk balkondan düşeyazdı.
Onu karşımda görünce korkudan öleyazdım.
c) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller:
Birleşik fiili oluşturan kelimelerden birinin veya tümünün anlam kaybetmesi ve kelimelerin
anlamca kaynaşarak tamamen yeni ve farklı bir anlam kazanmaları sonucu oluşan birleşik
fiillerdir. Gerçek anlamında bir isimin gerçek anlamının dışında bir fiille birleşmesi sonucu
oluşabileceği gibi; gerçek anlamının dışında bir isimin gerçek anlamında bir fiille birleşmesi sonucu
da oluşabilir. Tüm sözcükler de kendi anlamları dışında kullanılabilir. Deyimlerin çoğu bu türe
örnektir.
Örnek:
Göz boyamak,
kendini kaybetmek,
hoşuna gitmek,
para yemek,
şehit düşmek,
değer biçmek,
deniz tutmak,