mikro iktisat
advertisement
A GRUBU KADROLAR İÇİN MİKRO İKTİSAT Editör: Dilek ERDOĞAN KURUMLU YENİ Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem A Grubu Kadrolar İçin KPSS MİKRO İKTİSAT ISBN 978-605-364 Dilek ERDOĞAN KURUMLU Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. © Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Yayın-Proje Yönetmeni: Arzu Doğan Dizgi-Grafik Tasarım: Şermin Yılmaz Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık A.Ş. (Ankara-0312 278 34 84) YAYINEVİ DAĞITIM adakale sokak 4/1 yenişehir-ankara sağlık sokak 17/a yenişehir-ankara tel: +90 312 4306750-51 (pbx) tel: +90 312 4345424 belgeç: +90 312 4354460 belgeç: +90 312 4313738 gsm: 0506 3451936 - 0541 9104545 - 0533 2055230 gsm: 0506 3451937 - 0541 4345424 - 0533 2055231 e-ileti: pegem@pegem.net e-ileti: siparis@pegem.net YAZIŞMA P.K.175 06442 yenişehir-ankara internet: sunu Değerli adaylar; Toplumda en değerli beşeri sermayemiz olan sizler, yıllarca girdiğiniz sınavlardan sonra yeni bir sınavla daha karşı karşıyasınız. Devlet kurumlarına atanmak, özellikle uzman ve müfettiş olabilmek için önce KPSS barajını geçmeli ve o sınavlara KPSS Alan Bilgisi'nden alacağınız puanlarla başvuru hakkı elde etmelisiniz. Zor bir süreçle karşı karşıyasınız fakat bu sürecin sonunda elde edeceğiniz mevkileri düşünürseniz bu güçlüklere çok daha rahat katlanabilirsiniz. Bu çok önemli olan süreçte, Alan Bilgisi'nde biliyoruz ki hepinizin en büyük korkularından biri "iktisat". Analizleri, formülleri, yorumları... Her gün yeni birşey keşfeder; engin bir denizde istediğiniz kadar açılabilirsiniz! Tabii bizim amacımız bu denizde sizi güvenli yoldan limana ulaştırmaktır. Yılların ürünü olan kitabımızda size en pratik ve en kolay test yöntemleriyle iktisadı öğretmek ve her şeyden önemlisi korkulan değil sevilen bir iktisat dersi sunmak hedeflenmiştir. Ayrıca sadece KPSS soruları değil, kurumların müfettişlik ve uzmanlık sınav soruları da dikkate alınarak KPSS sonrası da kütüphanenizde bulunması gereken bir kitaba dönüştürülmüştür. KPSS Alan İktisat'ta; Mikro İktisat % 30 Makro İktisat % 30 Para-Banka Kredi % 30 Uluslararası iktisat %5 Büyüme ve Kalkınma %5 Türkiye Ekonomisi %5 İktisadi Doktinler Tarihi % 5 KPSS ve kurum sınavlarında iktisatın ağırlıklı olarak "Mikro İktisat" "Makro İktisat" ve "Para-BankaKredi" bölümlerinden oluşmaktadır. Elinizdeki Mikro iktisat kitabı dışında Makro İktisat ve Para-BankaKredi yayınımız da mevcuttur. Kitapla ilgili öneri, eleştiri ya da takdirinizi pegem@pegem.net aracılığıyla bizimle paylaşmanız bize ışık tutacaktır. Bu güzel ürünlerin ortaya çıkmasında emeği geçen herkese; öncelikle benim için çok değerli olan öğrencilerime, sevgi dolu Pegem Ailesi'ne, dizgide çizimlerimi özenle yapan Şermin Yılmaz'a, sıkıntılarımı paylaşan dostlarıma, bugünlere ulaşmamda çok büyük emeği olan Cemile ve Ahmet Erdoğan'a ve tabii bu süreçte en büyük sabrı gösteren eşim ve güzel kızım Yağmur'a sonsuz teşekkür ederim. Dilek ERDOĞAN KURUMLU İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM İktisada Giriş İKTİSAT BİLİMİNDE BAZI KAVRAMLAR ...............................................................3 ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ ................................................................................5 Fırsat Maliyeti.....................................................................................................6 Marjinal Dönüşüm Oranı ....................................................................................7 Stok - Akım Değişken ........................................................................................8 TOPLAM ORTALAMA MARJİNAL DEĞERLER .....................................................9 Toplam Değer.....................................................................................................9 Ortalama Değer .................................................................................................9 Marjinal Değer....................................................................................................9 Ceteris Paribus ................................................................................................10 Kısmi Denge Analizi .........................................................................................10 Genel Denge Analizi ........................................................................................10 TEST-1 KURUM SORULARI ................................................................................11 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ..........................................................12 TEST-2 .................................................................................................................13 TEST-2ÇÖZÜMLERİ ............................................................................................15 2. BÖLÜM Tüketici Dengesi Analizi TÜKETİCİ ve TÜKETİCİ TERCİHLERİ.................................................................19 Tüketici Tercihleri .............................................................................................19 Homo - Economicus.........................................................................................19 Fayda ve Fayda Fonksiyonunun Özellikleri .....................................................19 KARDINAL FAYDA TEORİSİ................................................................................20 Toplam Fayda ..................................................................................................20 Marjinal Fayda .................................................................................................20 Azalan Marjinal Fayda Kanunu ........................................................................21 ORDİNAL FAYDA TEORİSİ..................................................................................23 Farksızlık Eğrisi................................................................................................23 Bütçe Kısıtı.......................................................................................................26 Tüketici Dengesi (Fayda Maksimizasyonu) .....................................................27 TÜKETİCİ DENGESİNİN DEĞİŞMESİ .................................................................30 Fiyatlardaki Değişmeler ...................................................................................30 Fiyat Tüketim Eğrisi .........................................................................................31 v KPSS Bireysel Talep Eğrisi.........................................................................................32 Gelirdeki Değişmeler........................................................................................33 Gelir Tüketim Eğrisi..........................................................................................33 Engel Eğrisi ......................................................................................................33 Zevk ve Tercihlerin Değişmesi .........................................................................35 HİCKS VE SLUTSKY YAKLAŞIMI........................................................................35 Fiyat Etkisi........................................................................................................35 Gelir Etkisi ........................................................................................................35 Ikame Etkisi......................................................................................................35 NORMAL,LÜKS,DÜŞÜK VE GİFFEN MALLARINDA GELİR VE İKAME ETKİLERİ ................................................................................37 TELAFİ EDİLMİŞ TALEP EĞRİSİ.........................................................................38 TEST-1 KURUM SORULARI ................................................................................40 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ..........................................................43 TEST-2 .................................................................................................................46 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ...........................................................................................48 3. BÖLÜM Talep - Arz Analizi ve Piyasa Dengesi TALEP ANALİZİ ................................................................................................... 53 Bireysel Talep Eğrisi........................................................................................ 53 Piyasa Talep Eğrisi.......................................................................................... 53 Talep Kanunu .................................................................................................. 53 Talep Fonksiyonu ............................................................................................ 54 Talep Edilen Miktarın Değişmesi ..................................................................... 57 Talebin Değişmesi ........................................................................................... 57 ARZ ANALİZİ ....................................................................................................... 59 Bireysel Arz Eğrisi ........................................................................................... 59 Piyasa Arz Eğrisi ............................................................................................. 59 Arz Kanunu ..................................................................................................... 59 Arz Fonksiyonu ............................................................................................... 59 Arz Edilen Miktarın Değişmesi ........................................................................ 60 Arzın Değişmesi .............................................................................................. 60 PİYASA DENGESİ VE PİYASA DENGESİNİN DEĞİŞMESİ ............................... 61 Walras Fiyat İntibakı........................................................................................ 62 Marshall Miktar İntibakı ................................................................................... 62 DEVLETİN PİYASAYA MÜDAHALESİ................................................................. 63 Taban Fiyat ..................................................................................................... 63 Tavan Fiyat...................................................................................................... 63 KPSS vi Vergiler ............................................................................................................ 65 Sübvansiyonlar ............................................................................................... 66 Tarife ve Kotalar .............................................................................................. 67 TÜKETİCİ VE ÜRETİCİ RANTI ........................................................................... 67 TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................... 71 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ......................................................... 73 TEST-2 ................................................................................................................ 76 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ .......................................................................................... 79 4. BÖLÜM Esneklik TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİ ............................................................................... 85 Talebin Fiyat Esnekliğinin Hesaplanması........................................................ 85 Talebin Fiyat Esnekliğinin Yorumları ............................................................... 86 Esneklik ve Eğim............................................................................................. 88 Doğrusal Bir Talep Eğrisi Üzerinde Esneklik ................................................... 90 Talebin Fiyat Esnekliğinin Belirleyicileri........................................................... 90 ESNEKLİK VE TOPLAM HASILAT ...................................................................... 91 FİYAT - TÜKETİM EĞRİSİ VE ESNEKLİK .......................................................... 92 TALEBİN GELİR ESNEKLİĞİ .............................................................................. 93 Talebin Gelir Esnekliğinin Hesaplanması ........................................................ 93 Talebin Gelir Esnekliğinin Yorumları................................................................ 93 Engel Eğrisi ve Esneklik.................................................................................. 94 GELİR TÜKETİM EĞRİSİ VE ESNEKLİK ........................................................... 95 TALEBİN ÇAPRAZ ESNEKLİĞİ .......................................................................... 96 Talebin Çapraz Esnekliğinin Hesaplanması .................................................... 96 Talebin Çapraz Esnekliğinin Yorumları............................................................ 96 ARZ ESNEKLİĞİ ................................................................................................. 97 Arz Esnekliğinin Hesaplanması ...................................................................... 97 Arz Esnekliğinin Yorumları .............................................................................. 97 Piyasa Dönem Esneklikleri ............................................................................. 98 TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................... 99 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ....................................................... 101 TEST-2 .............................................................................................................. 103 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ........................................................................................ 106 vii KPSS 5. BÖLÜM Üretim Teorisi ÜRETİM TEORİSİ .............................................................................................111 Üretim Fonksiyonu ........................................................................................111 Piyasa Dönem Esneklikleri ...........................................................................111 Sabit - Değişken Girdi ...................................................................................111 ÜRETİM TEORİSİNİ AÇIKLAYAN ANALİZLER ................................................112 Kısa Dönem Üretim Fonksiyonu ...................................................................112 Toplam - Ortalama - Marjinal Ürün ................................................................112 Azalan Verimler Yasası .................................................................................112 Üretim Safhaları ............................................................................................113 Eş - Ürün Analizi ...........................................................................................114 Maliyet Kısıtı .................................................................................................116 ÜRETİCİ DENGESİ VE DENGENİN DEĞİŞMESİ ............................................117 ÖLÇEĞİN VERİMİ .............................................................................................118 İKAME ESNEKLİĞİ ...........................................................................................119 UZUN DÖNEM ÜRETİM FONKSİYONU...........................................................120 Cobb - Douglas Üretim Fonksiyonu ..............................................................120 Doğrusal Üretim Fonksiyonu.........................................................................121 Leontief Üretim Fonksiyonu ..........................................................................122 CES Üretim Fonksiyonu................................................................................122 TEST-1 KURUM SORULARI .............................................................................125 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ.......................................................127 TEST-2 ..............................................................................................................129 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ........................................................................................133 6. BÖLÜM Maliyet Analizi ÜRETİM MALİYETLERİ ................................................................................... 139 Açık Maliyetler.............................................................................................. 139 Örtük Maliyetler ............................................................................................ 139 İktisadi Kâr - Muhasebe Kârı........................................................................ 139 KISA DÖNEM MALİYET ANALİZİ .................................................................... 140 Toplam Maliyetler ......................................................................................... 140 Ortalama Maliyetler ...................................................................................... 141 Marjinal Maliyet ............................................................................................ 142 UZUN DÖNEM MALİYET ANALİZİ .................................................................. 146 Ölçek Ekonomileri ........................................................................................ 147 KPSS viii Dışsal Ekonomiler ........................................................................................ 147 Maliyet - Çıktı Esnekliği................................................................................ 149 Alan Ekonomileri .......................................................................................... 149 TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................ 150 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...................................................... 152 TEST-2 ............................................................................................................. 155 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ....................................................................................... 158 7. BÖLÜM Tam Rekabet Piyasası TAM REKABET PİYASASI ............................................................................... 163 Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri............................................................ 163 Tam Rekabetçi Firmanın Talep Eğrisi .......................................................... 163 TAM REKABETE KISA DÖNEM FİRMA DENGESİ ......................................... 165 TR - TC Yaklaşımı ........................................................................................ 165 MR - MC Yaklaşımı ...................................................................................... 165 KISA DÖNEM ARZ EĞRİSİ VE KAPANMA NOKTASI ..................................... 167 TAM REBETTE UZUN DÖNEM DENGESİ ...................................................... 168 UZUN DÖNEM ENDÜSTRİ ARZ EĞRİSİ ........................................................ 169 TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................ 171 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...................................................... 174 TEST-2 ............................................................................................................. 178 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ....................................................................................... 180 8. BÖLÜM Eksik Rekabet Piyasaları MONOPOL(TEKEL) ......................................................................................... 185 Monopolde Talep Eğrisi................................................................................ 186 Monopolde Toplam, Otalama, Marjinal Hasılat Eğrileri ................................ 186 Monopolde Firma Dengesi ........................................................................... 188 Tekelci Gücü (Lerner Endeks Değeri) .......................................................... 188 Monopolde Fiyat Farklılaştırması ................................................................. 190 Monopolü Düzenleme Politikaları ................................................................ 192 MONOPOLCÜ REKABET PİYASASI ............................................................... 193 Monopolcü Rekabette Firma Dengesi.......................................................... 194 Tam Rekabet ve Tekelci Rekabetin Uzun Döneminin Karşılaştırılması ....... 195 ix KPSS OLİGOPOL ....................................................................................................... 196 Cournot Modeli............................................................................................. 196 Tepki Eğrileri ................................................................................................ 197 Bertrand Modeli............................................................................................ 198 Edgeworth Modeli ........................................................................................ 199 Chamberlin Modeli ....................................................................................... 199 Stackelberg Modeli ...................................................................................... 199 Sweezy Modeli (Dirsekli Talep Teorisi)......................................................... 200 Anlaşmalı Oligopoller (Kartel) ...................................................................... 201 Fiyat Önderliği .............................................................................................. 201 Oyun Teorisi ................................................................................................. 201 DÜOPOL MODELLERİN KARŞILAŞTIRILMASI .............................................. 203 TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................ 205 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...................................................... 209 TEST-2 ............................................................................................................. 213 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ....................................................................................... 216 9. BÖLÜM Faktör Piyasaları FAKTÖR TALEBİ .............................................................................................. 221 Marjinal Ürün Değeri .................................................................................... 221 Marjinal Ürün Hasılatı .................................................................................. 221 Faktör Talebini Etkileyen Unsurlar ............................................................... 222 Rekabetçi ve Monopolcü Firmanın Talep Eğrisi ........................................... 223 FAKTÖR ARZI .................................................................................................. 225 Tam Rekabette Faktör Arz Eğrisi ................................................................. 226 Monopson ve Monopolde Faktör Arz Eğrisi ................................................. 226 FAKTÖR PİYASASINDA DENGE..................................................................... 227 EKONOMİK RANT ........................................................................................... 229 TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................ 230 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...................................................... 232 TEST-2 ............................................................................................................. 234 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ....................................................................................... 236 KPSS x 10. BÖLÜM Genel Denge Analizi TÜKETİCİLER ARASI - DEĞİŞİMDE ETKİNLİK .............................................. 241 Sözleşme Eğrisi ........................................................................................... 242 Tüketicinin Genel Dengesi ........................................................................... 242 ÜRETİCİLER ARASI ETKİNLİK ....................................................................... 243 Üretimin Sözleşme Eğrisi ............................................................................. 243 Üretim İmkanları Eğrisi................................................................................. 243 Üreticilerin Genel Dengesi ........................................................................... 243 DAĞILIMDA VE ÜRETİMDE GENEL DENGE ................................................. 244 SOSYAL REFAH KRİTERLERİ ........................................................................ 244 PİYASA BAŞARISIZLIĞI .................................................................................. 245 TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................ 247 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...................................................... 249 TEST-2 ............................................................................................................. 250 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ....................................................................................... 252 İDARİ YARGI HAKİMLİĞİ 2006/2008/2010 ..................................................... 254 KAYMAKAMLIK 2006/2007/2008/2009/2010/2011 ......................................... 256 ZİRAAT BANKASI 2007/2008 ......................................................................... 266 HALK BANKASI 2008/2009............................................................................. 268 SAYIŞTAY 2006/2007/2008 ............................................................................. 272 xi KPSS İKTİSADA GİRİŞ İKTİSAT BİLİMİNDE BAZI KAVRAMLAR ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ TOPLAM-ORTALAMA-MARJİNAL DEĞER GEÇMİŞ YILLARDA ÇIKMIŞ SORULAR ANALİZ TABLOSU 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1 3 3 - - - - - - 1 - "İktisat öğrenmenin amacı, iktisadi sorunların hazır cevaplarını elde etmek değildir; iktisatçılar tarafından kandırılmamayı öğrenmektir." BRITANYALI İKTİSATÇI JOAN ROBİNSON (1960) MİKRO İKTİSATTA KULLANILAN TERİMLER Q (q) “Quality” → miktar TR: Toplam Hasılat P “price” → fiyat AR: Ortalama Maliyet U “utility” → fayda MR: Marjinal Hasılat D “demond” → talep TC: Toplam Maliyet S “supply” → arz AC: Ortalama Maliyet e “elasticity” → esneklik MC: Marjinal Maliyet T “total” → toplam A “average” → ortalama TVC: Toplam Değişken Maliyet R “revenue” → hasılat-gelir AVC: Ortalama Değişken Maliyet C “cost” → maliyet TFC: Toplam Sabit Maliyet V “veriable” → değişken AFC: Ortalama Sabit Maliyet F “fixed” → sabit F “factor” → faktör MVP: Marjinal Ürün Değeri P “product” → ürün MRP: Marjinal Ürün Hasılatı L “labor” → emek MFC: Marjinal Faktör Maliyeti K “capital” → sermaye PL: emeğin birim fiyatı w “wage” → ücret PK: sermayenin birim fiyatı r “interest rate” → faiz oranı π: Kar LR “long-run” → uzun dönem TU: Toplam Fayda w: ücret, emeğin birim maliyeti MU: Marjinal Fayda r: TP: Toplam Ürün MRT: Marjinal Dönüşüm Oranı AP: Ortalama Ürün MRS: Marjinal İkame Oranı MP: Marjinal Ürün MRTS: Marjinal Teknik İkame Oranı faiz, sermayenin birim maliyeti 1. BÖLÜM İKTİSADA GİRİŞ İktisat: İnsan ihtiyaçlarının karşılanmasında kıt kaynakların alternatif kullanım yollarını inceleyen sosyal bilim dalıdır. İktisat, insanların sonsuz ihtiyaçlarının kıt kaynaklarla karşılanmasında etkin seçeneklerin neler olduğu inceler. Çünkü “insan ihtiyaçları sonsuz, kaynaklar sınırlıdır (kıttır).” Mikro İktisat: Üretim, dağılım, bölüşüm, etkinlik gibi küçük birimler üzerinde duran iktisat dalıdır. Örneğin; tüketici maksimizasyonu, gelir, talep, kaynak dağılımı... “Yeni Türkiyemizi lâyık olduğu mertebeye çıkarmak için muhakkak iktisadiyatımıza birinci derece ehemmiyet vermek mecburiyetindeyiz. Çünkü zamanımız tamamen bir “iktisat” devresinden başka birşey değildir.” M. K. Atatürk Makro İktisat: Büyük ölçekli değişkenlerin (enflasyon, işsizlik, büyüme vb.) incelendiği iktisat dalıdır. Örneğin; enflasyon, işsizlik, büyüme, milli gelir... Pozitif İktisat: Değer yargıları içermeyen, test edilebilendir. Örneğin; para arzı artınca fiyatlar artar. Normatif iktisat: Değer yargıları içeren, olması gerekeni açıklayan, test edilemeyendir. Örneğin; enflasyon kontrol edilmelidir. “İktisat bilim hüvviyetini kazanan ikinci bilim dalıdır.” A. Smith İktİsat Bİlİmİnde Bazı Kavramlar İhtiyaç: Karşılandığında zevk ve haz, karşılanmadığında acı ve üzüntü veren duygulardır. İhtiyaçlar sonsuzdur ve sürekli tekrarlanır. Mal ve hizmetler: İhtiyaçları karşılama özelliği olan nesnelerdir. Hava gibi sonsuz olan mallar serbest mal; bedeli ve fiyatı olan mallar iktisadi mallardır. Bir arada kullanılan mallar tamamlayıcı; birbiri yerine geçen mallar ikame (rakip); birbiri ile ilişkisiz olan mallar bağımsız mallardır. Ekonomi ilmi Mikro ekonomi makro mikro ekonomi ekonomi Değer Refah Teorisi Teorisi Makro Milli gelir ve ekonomi istihdam teorisi Ekonomik büyüme ve Kalkınma Teorisi İnsan ihtiyaçlarını doğrudan doğruya karşılayan mallar tüketim malı (nihaî mal); dolaylı karşılayanlar üretim malı (sermaye malı)’dır. Üretim sürecinde bir başka mala dönüştürülebilen mallar ise ara mallardır. 3 KPSS
