para banka.indb
advertisement
kpss ve kurum kpss sınavları için özgün konular ve özgün sorulardan oluşan 2014 tek kitap para-banka kredi Müfettişlik Uzmanlık Denetmenlik Banka Sınavları Kontrolörlük Kaymakamlık Hakimlik dilek erdoğan kurumlu Dilek ERDOĞAN KURUMLU KPSS PARA-BANKA-KREDİ ISBN 978-605-364-555-9 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. © Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. “Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.” 2. Baskı: Eylül 2013, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Selcan Arslan Dizgi-Grafik Tasarım: Cemal İnceoğlu Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA (0312-394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net SUNU Değerli adaylar; Toplumda en değerli beşeri sermayemiz olan sizler, yıllarca girdiğiniz sınavlardan sonra yeni bir sınavla daha karşı karşıyasınız. Devlet kurumlarına atanmak, özellikle uzman ve müfettiş olabilmek için önce KPSS barajını geçmeli ve o sınavlara KPSS Alan Bilgisi'nden alacağınız puanlarla başvuru hakkı elde etmelisiniz. Zor bir süreçle karşı karşıyasınız fakat bu sürecin sonunda elde edeceğiniz mevkileri düşünürseniz bu güçlüklere çok daha rahat katlanabilirsiniz. Bu çok önemli olan süreçte, Alan Bilgisi'nde biliyoruz ki hepinizin en büyük korkularından biri "iktisat". Analizleri, formülleri, yorumları... İktisatta her gün yeni bir şey keşfeder; engin bir denizde istediğiniz kadar açılabilirsiniz! Fakat bizim amacımız bu denizde sizi kaybetmek değil güvenli bir yolla sonuca ulaştırmaktır. Bu amaçla hazırlanan kitabımızda size en pratik ve en kolay test yöntemleriyle iktisadı öğretmek ve her şeyden önemlisi korkulan değil sevilen bir iktisat dersi sunmak hedeflenmiştir. Ayrıca sadece KPSS soruları değil, kurumların müfettişlik ve uzmanlık sınav soruları da dikkate alınarak KPSS sonrası da kütüphanenizde bulunması gereken bir kitaba dönüştürülmüştür. KPSS Alan İktisat'ta; ü Mikro İktisat % 30 ü Makro İktisat % 25 ü Para-Banka Kredi % 10 ü Uluslararası iktisat % 10 ü Büyüme ve Kalkınma % 10 ü Türkiye Ekonomisi % 10 ü İktisadi Doktrinler Tarihi % 5 oranında yer almaktadır. Kitapla ilgili öneri, eleştiri ya da takdirinizi pegem@pegem.net aracılığıyla bizimle paylaşmanızı ister, hepinize başarılar dilerim. Ayrıca kitaplarımın oluşmasında emeği geçen herkese sonsuz teşekkür ederim. Dilek ERDOĞAN KURUMLU İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Para Ekonomisine Giriş PARANIN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ .....................................................................3 PARANIN FONKSİYONLARI..................................................................................4 Para Sistemleri .......................................................................................................5 T.C. MERKEZ BANKASI PARA ARZI TANIMLARI .................................................6 PARA ARZINA YÖNELİK YAKLAŞIMLAR .............................................................7 TEST-1 KURUM SORULARI ..................................................................................8 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ............................................................9 TEST-2 .................................................................................................................10 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ...........................................................................................12 2. BÖLÜM Kaydi Para Yaratma Süreci ve Para Arzının Belirlenmesi TİCARİ BANKANIN BİLANÇOSU.........................................................................15 KAYDİ PARA YARATMA SÜRECİ ........................................................................18 Mevduat Yaratılma Sürecinde Sızıntılar..........................................................19 PARA ARZINI BELİRLEYEN FAKTÖRLER..........................................................21 PARA TABANI - PARA ARZI İLİŞKİSİ ..................................................................24 Para Çarpanı ........................................................................................................25 PARA ARZI EĞRİSİ..............................................................................................27 TEST-1 KURUM SORULARI ................................................................................28 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ..........................................................30 TEST-2 .................................................................................................................32 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ...........................................................................................36 3. BÖLÜM Merkez Bankası MERKEZ BANKALARI .........................................................................................41 Merkez Bankasının Tarihçesi ..........................................................................42 Merkez Bankasının Fonksiyonları ...................................................................43 Merkez Bankasının Görev ve Yetkileri ............................................................43 Merkez Bankasının Örgütsel Yapısı................................................................45 MERKEZ BANKASININ BAĞIMSIZLIĞI ...............................................................45 T.C. Merkez Bankası Analitik Bilançosu .........................................................46 MERKEZ BANKASINDAKİ PARASAL BÜYÜKLÜKLER ......................................48 Merkez Bankasındaki Gelişmeler ...................................................................51 TEST-1 KURUM SORULARI ................................................................................53 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ..........................................................54 TEST-2 .................................................................................................................55 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ...........................................................................................58 PEGEM AKADEMİ vi 4. BÖLÜM Para Politikası Amaçları ve Araçları PARA POLİTİKASININ AMAÇLARI ......................................................................63 PARA POLİTİKASININ ARAÇLARI ......................................................................64 Açık Piyasa İşlemleri .......................................................................................64 Zorunlu Rezerv Oranı .....................................................................................65 Reeskont Oranlarının Tespiti ..........................................................................65 Mevduat Faizi Kontrolü ...................................................................................66 Disponibilite Oranı ..........................................................................................66 Kredi Tavanı ....................................................................................................66 REZERV PİYASASI VE FAİZ ORANLARI ............................................................67 TEST-1 KURUM SORULARI ................................................................................68 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ..........................................................70 TEST-2 .................................................................................................................72 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ...........................................................................................74 5. BÖLÜM Paranın Makro Ekonomideki Rolü ve Para Politikasının Etkinliği KLASİKLER ..........................................................................................................79 Miktar Kuramı .................................................................................................80 Cambridge Yaklaşımı ......................................................................................81 KEYNES ...............................................................................................................82 MODERN MİKTAR KURAMI ................................................................................84 PARA PİYASASINDA DENGE .............................................................................86 FAİZ ORANLARININ BELİRLENMESİ .................................................................86 Klasik Faiz Kuramı ..........................................................................................86 Ödünç Verilebilir Fonlar Kuramı ......................................................................87 Keynesyen Faiz Kuramı ..................................................................................88 Neo - Keynesyen Sentez ................................................................................89 Tobin'in Portföy Kuramı ...................................................................................89 NOMİNAL FAİZ VE REEL FAİZ ORANI ...............................................................89 TEST-1 KURUM SORULARI ................................................................................91 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ..........................................................97 TEST-2 ...............................................................................................................101 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ .........................................................................................105 vii 6. BÖLÜM Parasal Aktarım Mekanizmaları HARCAMA KANALLARI ..................................................................................... 111 Klasikler (Direkt Kanal) .................................................................................112 Keynes (Dolaylı Kanal) .................................................................................112 Monetaristler .................................................................................................113 Yeni Klasikler ................................................................................................114 Yeni Keynesyenler ........................................................................................115 Reel Konjonktür Yaklaşımı ............................................................................116 KONJONKTÜR TEORİLERİ ...............................................................................117 PARA ARZININ FAİZ ORANI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ ......................................117 Likidite Etkisi .................................................................................................117 Gelir Etkisi .....................................................................................................117 Fiyat Etkisi ....................................................................................................117 Fisher Etkisi ..................................................................................................117 TEST-1 KURUM SORULARI ..............................................................................118 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ........................................................121 TEST-2 ...............................................................................................................123 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ .........................................................................................126 7. BÖLÜM Döviz Kuru ve Döviz Kurunun Belirlenmesine Yönelik Modeller DÖVİZ KURU .....................................................................................................131 Döviz Kuru Sistemleri ...................................................................................132 Döviz Piyasasında Denge .............................................................................133 DÖVİZ KURUNUN BELİRLENMESİNE YÖNELİK YAKLAŞIMLAR ...................134 Satınalma Gücü Paritesi ...............................................................................135 Faiz Paritesi Şartı .........................................................................................135 Ödemeler Bilançosu Yaklaşımı .....................................................................136 Mali Varlıklar Yaklaşımı .................................................................................136 Parasal Yaklaşım ..........................................................................................136 Portföy Dengesi Yaklaşımı ............................................................................137 TEST-1 KURUM SORULARI ..............................................................................138 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ........................................................140 TEST-2 ...............................................................................................................142 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ .........................................................................................144 PEGEM AKADEMİ PEGEM AKADEMİ viii 8. BÖLÜM Para Politikasının Yürütülmesinde Hedeflerin Kullanımı HEDEF KULLANMA STRATEJİSİ ......................................................................149 Faaliyet Hedefi ..............................................................................................149 Ara Hedef ......................................................................................................149 DENGESİZLİKLERDE UYGUN HEDEF SEÇİMİ ...............................................149 Parasal Büyüklüklerin Hedeflenmesi ............................................................151 Döviz Kuru Hedeflemesi ...............................................................................152 Enflasyon Hedeflemesi .................................................................................155 ENFLASYON HEDEFLEMESİNDE TAYLOR KURALI .......................................158 DEZENFLASYONLA İLGİLİ GÖRÜŞLER ..........................................................159 TEST-1 KURUM SORULARI ..............................................................................160 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ........................................................162 TEST-2 ...............................................................................................................164 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ .........................................................................................167 9. BÖLÜM Finansal Piyasalar ve Finansal Araçlar FİNANSAL PİYASALARIN FONKSİYONLARI ...................................................173 Finansal Piyasaların Yapılanması .................................................................173 PARANIN ZAMAN DEĞERİ ...............................................................................175 Portföy Tercihi ...............................................................................................177 Faiz Oranının Belirlenmesi ...........................................................................178 TAHVİL PİYASASI VE DENGE FAİZ ORANININ DEĞİŞMESİ ..........................179 FAİZ ORANLARININ YAPISI ..............................................................................182 HİSSE SENEDİ DEĞERLEMESİ VE FİYATLARININ BELİRLENMESİ .............183 Markow Bekleyişler .......................................................................................185 Uyumcu Bekleyişler ......................................................................................185 Rasyonel Bekleyişler ....................................................................................185 Etkin Piyasalar Hipotezi ................................................................................185 TÜREV ÜRÜNLER ............................................................................................186 TEST-1 KURUM SORULARI ..............................................................................187 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ........................................................188 TEST-2 ...............................................................................................................190 TEST-2 ÇÖZÜMLERİ .........................................................................................194 KARMA TEST SORULARI .................................................................................198 KAYNAKÇA ........................................................................................................204 1 PEGEM AKADEMİ PARA EKONOMİSİNE GİRİŞ Ø PARANIN TANIMI ve PARANIN ÖZELLİKLERİ Ø PARANIN İŞLEVLERİ ve GELİŞİMİ Ø T.C. MERKEZ BANKASI PARA ARZI TANIMLARI Ø PARA ARZINA YÖNELİK YAKLAŞIMLAR 2008 1 07 20 - 200 9 1 06 20 1 10 - 20 2011 1 05 20 1 12 20 - 04 20 2 2013 1 çıkmış soru ağacı “Para her şeyi yapar.” diyen adam, para için her şeyi göze alan adamdır. BENJAMIN FRANKLIN PARANIN ORTAYA ÇIKIŞ SÜRECİ “Okuma Parçası” Para, insanlık tarihinin en ilginç mallarından biridir. En yoğun olarak milattan önceki dönemde kullanılan paranın inek olduğu bilinmektedir. Aslında, İngilizcede parasal anlamına gelen pecuniary sözcügü Latincede inek anlamına gelen pecun sözcüğünden türetilmiştir. Elbise, mısır, köleler, bıçaklar ve hatta biranın çeşitli dönemlerde ve çeşitli yerlerde para olarak kullanıldığına ilişkin belgeler mevcuttur. Bu örneklerin tümünde para olarak kullanılan nesnelerin reel olarak bir değeri söz konusudur. Ancak bu özellik geçmişte para olarak kullanılmış olan tüm nesneler için geçerli değildir. Örneğin midye kabuklarının, balina dişlerinin veya ağaçkakan gagalarının pratik olarak kullanımı çok sınırlı olmasına karşın sıralanan bu nesnelerin tümü insanlık tarihinde para olarak kullanılmıştır. Tarihin bilinen ilk metal parası, M.Ö yedinci yüzyılda, bugün ülkemizin Ege Bölgesi'nde kalan antik Lidya'da kullanılmıştır. Lidyalılar tarafından kullanılan bu ilk metal para, altın ve gümüş karışımından yapılmış ve üzerine aslan başı olan bir figür işlenmiştir. Kağıt para, ise ilk kez yedinci yüzyılda Londra kuyumcuları tarafından çıkarılmıştır. Kuyumcular işledikleri değerli metalleri saklayabilmek için gerekli güvenli yerlere sahip olduklarından halk, sahip olduğu madeni sikkeleri, altını ve gümüşü muhafaza etmeleri amacıyla kuyumculara bırakmaya başlamış, kuyumcular da koruma amacıyla kendilerine bırakılan bu değerli metaller karşılığında sahiplerine makbuz vermişlerdir. Zaman içerisinde bu makbuzlar birer ödeme aracı olarak elden ele geçmeye başlamıştır. Kendilerine emanet olarak bırakılan tüm değerli madenlerin aynı anda geri istenmesi olasılığının çok düşük olduğunu gören kuyumcular, daha fazla makbuzu dolaşıma çıkartmışlar ve böylece günümüzdeki kağıt paraların ortaya çıkış sürecini de başlatmışlardır. BAŞARILI İNSANLARIN 6 ALIŞKANLIĞI 1. Para Kazan 2. Çok Para Kazan 3. Daha Fazla Para Kazan 4. Çok Daha Fazla Para Kazan 5. Para Kazanmaya Devam Et 6. 1-5 Adımları Tekrarla 1. BÖLÜM PARA EKONOMİSİNE GİRİŞ PARANIN TANIMI VE PARANIN ÖZELLİKLERİ Para: Bir toplumda değişim ya da ödeme aracı olarak kabul edilen, mal ve hizmet almamızı sağlayan, borçların ödenmesinde genel kabul gören her şeydir. Bir nesnenin para olarak değerlendirilebilmesi için o nesnenin toplum tarafından ödeme ve değişim aracı olarak genel kabul görmesi gerekmektedir. Para olarak kabul edilecek unsurlar; nakitler (banknot ve bozukluklar) çeke tabi mevduatlardır. Bunların dışında kalan vadeli mevduat gibi paraya çevrilebilirliği kolay olan varlıklar ise para benzeri (quasi para)’dir. Servet: Parayı da kapsayan daha geniş bir kavramdır ve stok değişkendir. Gelir: Belli bir zaman dilimindeki kazancı ifade eder ve akım değişkendir. Para stok, gelir akım değişkendir. Paranın Özellikleri ü Genel kabul görmeli, ü Standart olmalı (homojen olmalı), ü Taşınabilmeli, ü Bölünebilmeli, ü Dayanıklı olmalı (çabuk deforme olmamalı), ü Kolay taklit edilmemeli (nadir olmalı), ü Zaman içerisinde değerini muhafaza edebilmelidir, HOCA NOTU ü Para; bir toplumda değişim ya da ödeme aracı olarak genel kabul gören her şeydir ve stok değişkendir. ü Gelir; belli bir zaman dilimindeki kazancı ifade eder ve akım değişkendir. ü Gelir, paradan daha geniş bir kavramdır. PEGEM AKADEMİ 4 PARANIN FONKSİYONLARI (İŞLEVLERİ) Geleneksel İşlev ü Değişim aracı olma (Mübadele Aracı Olma) HOCA NOTU Paranın özellikleri ve fonksiyonu: ü Genel kabul görme ü Standart olma (Homojen) ü Taşınabilme ü Bölünebilme ü Dayanıklı olma ü Nadir olma vb... ü Değişim aracı olma ü Hesap (ölçü) birimi olma ü Değer muhafaza aracı olma ü İktisat politikası aracı olma Takas ekonomilerinde paranın olmaması nedeniyle N tane mala karşılık N ⋅ (N − 1) kadar 2 fiyat mevcuttur. Örneğin; 100 100 ⋅ 99 = 4950 tane malın 2 çeşit fiyatı sözkonusudur. Takas ekonomisinden parasal ekonomiye geçişin nedenleri: ü Hesap (ölçü) birimi olma ü Değer muhafaza (saklama) aracı olma (Tasarruf ve borçlanma–değer ödünç alma) Çağdaş İşlev ü İktisat politikası aracı olma Değişim Aracı Olma Parayı diğer varlıklardan (bono, tahvil...) ayıran en önemli fonksiyondur. Değişim aracı olma, satın alınan mal ve hizmetlerin bedelinin ödenmesinde paranın kullanılmasıdır. Takas ekonomilerinde para kullanılmadığı için işlem maliyetleri yüksektir. Çünkü böyle bir ekonomide alışveriş işleminin gerçekleşmesi için öncelikle isteklerin karşılıklı eşleşmesi gerekmektedir. Oysa paranın kullanıldığı bir ekonomide bu sorun yaşanmaz. Değişim aracı olarak paranın kullanılması, mal ve hizmetlerin el değiştirmesi sırasında harcanan zamanı ve değer kaybını ortadan kaldırır. Yani paranın bu fonksiyonu işlem maliyetlerini azaltan, uzmanlaşmayı kolaylaştıran ve ekonomide etkinliği arttırandır. İşlem maliyeti; mal ve hizmetlerin el değiştirmesi, bir aktifin değişim aracına dönüştürülmesi sırasında harcanan zaman ve değer kaybıdır. ü İsteklerin karşılıklı eşleşmemesi Hesap (Ölçü) Birimi Olma ü Nispi fiyatların belirlenmesinin güç olması Tüm mal ve hizmetlerin değerinin parayla ölçülmesi, paranın ekonomik değerinin ölçümü amacıyla kullanılmasıdır. ü Depolama maliyetlerinin olması ü Malın mal cinsinden ifade edilmesi ü İşlem maliyetlerinin yüksek olması vb. Takasa dayalı ekonomilerde paranın olmaması nedeniyle “N” tane mala karşılık N • (N−1)/2 kadar fiyat mevcuttur. Bu kadar çok fiyat, pratik alışverişi imkansız hale getirir. Bu sorunu çözmek için ekonomiye parayı dahil etmek gerekir. Değer Muhafaza (Saklama) Aracı Olma İşlem maliyeti; mal ve hizmetlerin el değiştirmesi, bir aktifin değişim aracına dönüştürülmesi sırasında harcanan zaman ve değer kaybıdır. Değişim aracı olarak ekonomiye paranın dahil olması, işlem maliyetlerini azaltır ve ekonomide etkinliği artırır. Paranın satın alma gücünün zaman içinde elde tutulmasını sağlamasıdır. Bu amaçla kullanılacak para dışında altın, tahvil, bono, hisse senedi gibi varlıklar olsa da likiditesi en yüksek varlık para olduğu için, değer saklama aracı olarak en çok para talep edilir. Paranın iyi bir değer muhafaza aracı olup olmadığı, o ülkedeki fiyat düzeyine (enflasyon oranına) bağlıdır. Enflasyon dönemlerinde fiyatların artması, parada değer kaybı yaratacağı için ekonomik birimler değer muhafaza aracı olarak diğer varlıkları paraya tercih ederler. 5 Likidite: Bir varlığın değişim aracına dönüştürülmesindeki nisbi kolaylık ve sürattir. En likit varlık paradır. Paranın likit olma özelliğinin sonuçları, paranın değişim ve ölçü birimi olmasıdır. Nakit İkamesi: Ekonomideki enflasyonist eğilimler nedeniyle yerli para yerine yabancı para kullanımının yaygınlaşmasıdır. Bu durumun tersi ise tersine nakit ikamesidir. Nakit ikamesinin en uç durumu da dolarizasyondur ki bu artık yerli para yerine resmî olarak yabancı paranın kullanılmasıdır. PEGEM AKADEMİ Likidite: Bir varlığın değişim aracına dönüştürülmesindeki nisbi kolaylık ve sürattir. En likit varlık paradır. Paranın likit olma özelliğinin sonuçları, paranın değişim ve ölçü birimi olmasıdır. KPSS Aşağıdakilerden hangisi paranın özelliklerinden değildir? A) Değişim aracı olması B) Taşınmaya elverişli olması C) Bölünebilir olması D) Heterojen olması Tarihten günümüze kadar kullanılan para sistemleri: E) Değer saklama aracı olması ü Mal para ü Çift maden para Paranın heterojen olması demek, örneğin yüzlerce ¨ 50’lik kağıt paranın farklı renkte ve farklı ölçüde olması demektir. Bu durum kişilerin aldanmasına ve büyük karışıklıklara neden olur. Para heterojen değil, homojen olmalıdır. Cevap D ü Altın para ü Kağıt para ü İtibari para vb. Para Sistemleri .Dā×WSDUD sistemi Mal para sistemi Tek metal sistemi dLIWPHWDO sistemi ĂWLEDULIL\DW para sistemi (PDQHWoHYULOHELOLU para sistemi Mal Para: Değerli madenlerden veya değeri olan metallerden oluşan para sistemidir. Bu sistemde en büyük sorun, çok ağır olduğu için taşınabilme güçlüğüdür. İtibari Para: Devlet tarafından yasal ödeme aracı olarak çıkartılmış, değerli bir madene dönüştürülmeyen kâğıt paradır. “Kötü para, iyi parayı piyasadan kovar” (Gresham Kanunu). Çift metal sisteminde "altının değerinde görülen dalgalanmaların yaratacağı istikrarsızlık, gümüşün değerindeki dalgalanmayla yavaşça giderilir." ifadesi Paraşüt Teorisi olarak bilinir. Çift metal sisteminde (Bimetalizm), farklı madenlerden basılan sikkelerin değerleri üzerinde yazılı değere eşit olduğundan sikkeler, mal para niteliğindedir. Mal para olarak kullanılan sikkelerin değerinin düşürülmesi sonucu Gresham Yasası ortaya çıktı. İngiltere'de Maliye Bakanlığı yapan Sir Thomas Gresham (1519-1579)'a göre "Kötü para, iyi parayı piyaKağıt paraların tedavül sadan kovar." zorunluluğu devletin emriyle sağlandığı için bu paraya emir parası (fiat money) da denir. Fiat para, altın esasına dayanmayan kağıt paradır ve değeri hükümetin gücüne bağlıdır. PEGEM AKADEMİ 6 T. C. MB. PARA ARZI TANIMLARI PARA ARZI TANIMLARI Türkiye'de kağıt para basma tekeli Merkez Bankasına aittir. Bozuk paralar Hazine tarafından çıkarılır. M1 = Nakitler (Dolaşımdaki para (ufaklık + banknot)) + Vadesiz mevduatlar + Diğer Çek yazılabilir mevduatlar "Dar Tanımlı Para Arzıdır" M2 = M1 + Vadeli Mevduatlar M2Y = M2 + Döviz Tevdiat Hesapları M2YR = M2Y + Repo Hesapları M3A = M2 + (Kamu kesimi) Resmi mevduatlar M3 = M3A + Merkez Bankasındaki Diğer Mevduatlar M3Y = M3YR = M3 + Döviz Tevdiat Hesapları M3Y + Repo Hesapları TC. MB 1 Ocak 2007 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere üç yeni para arzı tanımı ilan etmiş ve bunları kullanmaya geçmiştir. M1 = Nakitler + Vadesiz mevduatlar (Yerli + Yabancı Vadesizler) HOCA NOTU M1 → Değişim (işlem)amaçlı para arzı tanımıdır. M2 → Tasarruf amaçlı para arzı tanımıdır. M2 = M1 + Vadeli mevduatlar (Yerli + Yabancı Vadeliler) M3 = M2 + Repo Hesapları + B tipi likit fonlar 2010 itibariyle M3 para arzı tanımına bankalarca ihraç edilen menkul kıymetler de eklenmiştir. M3 = M2 + Repo Hesapları + Para Piyasası Fonları + İhraç Edilen Menkul Kıymetler Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de M3Y para tanımı içinde yer almaz? A) Banknot Gelişmiş ekonomilerde M1 değeri, M2 değerinden daha büyüktür. B) Ufaklık para C) Döviz mevduatı D) Resmî mevduat E) Repo M3Y para tanımı içerisinde “Repo” yer almaz. Repo "M2YR" tanımı içinde yer alır. M2YR = M2Y + Repo Cevap E Aşağıdaki para arzı tanımlarından hangisi bileşenleri gereği sadece paranın değişim aracı olma özelliğini taşır? HOCA NOTU 1 Ocak 2007 itibariyle para arzı tanımları; M1 = Nakitler + Vadesiz mevduatlar (Yerli + Yabancı Vadesizler) M2= M2 = M1 + Vadeli mevduatlar (Yerli + Yabancı Vadeliler) M3= M3 = M2 + Repo Hesapları + B tipi likit fonlar A) M1 B) M2 C) M2Y D) M3 E) M3Y M1 = Dolaşımdaki para + Vadesiz mevduatlar (Vadesiz tasarruf mevduatı + Vadesiz ticari mevduat + Vadesiz diğer mevduat + Mevduat sertifikası) Para arzı tanımlarından M1, bileşenleri gereği sadece paranın değişim aracı olma özelliğini taşır. M1 dışındaki para arzı tanımları başta vadeli mevduatlar olmak üzere hemen nakde çevrilemeyen varlıklar olduğu için, değişim aracı olma özelliği taşımaz. Cevap A 7 PEGEM AKADEMİ PARA ARZINA YÖNELİK YAKLAŞIMLAR 1. Klasik Yaklaşım En eski ve en çok kullanılan yaklaşımdır. Bunlara göre para olarak kabul edilebilecek unsurlar nakit ve çeke tabi (vadesiz) mevduatlardır. Değişim aracı olma özelliği gösteren M1’i esas alır çünkü paranın değişim aracı olma fonksiyonu üzerinde dururlar. 2. Parasalcı Yaklaşım (Chicago Yaklaşımı) Öncüleri Friedman ve Meiselman’dır. Bunlara göre para kapsamına nakitler yanında vadeli mevduatlar da dahil edilmelidir. M2 para arzını esas alır. HOCA NOTU 3. Alternatif Likidite Yaklaşımı Para Arzına Yönelik Yaklaşımlar: Para arzını daha geniş bir biçimde tanımlar. ü Klasik Yaklaşım a. Gurley - Shaw Yaklaşımı ü Parasalcı Yaklaşım (Chicago Yaklaşımı) Bu yaklaşımda para arzı, halkın alternatif likit olarak kabul edebileceği tüm değerleri kapsamalıdır. Halkın kullandığı tüm ödeme araçları ve paranın tüm yakın ikameleri para kapsamında düşünülmelidir. ü Alternatif Likidite Yaklaşımı a) Gurley-Shaw Yaklaşımı b) Radcliffe Yaklaşımı c) Holdrop Yaklaşımı b. Krediyi İçeren Geniş Görüş (Radcliffe Yaklaşımı) Bu yaklaşım krediyle parayı aynı anlamda görür. Para arzı, borç veren tüm kurumların verdiği kredi toplamıdır. Bunlarda para arzı yerine çok daha geniş bir kavram olan likidite arzı benimsenmektedir. c. Holdrop Yaklaşımı Para arzının birincil likidite (para) ve ikincil likidite (para benzerleri) olarak ayrılması gerektiğini savunurlar. i Para arzının dışsal olduğunu savunanlara göre para arzı, para talebinden bağımsız olarak kamu otoritelerince belirlenmektedir. Bu durumda makro ekonomik değişkenlerden bağımsız olan para arzı dışsaldır. Paranın dışsal olduğunu kabul edenler arasında Klasikler, Ortodoks Keynesgil - Fisher, Cambridge Okulu - Piqou, Robertson ile ilk dönemlerde Keynes ve Monetarist Okul sayılabilir. MS M 0 i MS Para arzının içsel olduğunu savunanlara göre para arzı kamu otoritelerinden bağımsız olarak para arzı ve para talebi göz önüne alınarak belirlenmektedir. 0 M PEGEM AKADEMİ 8 TEST - 1 KURUM SORULARI 1. 2. 3. 4. Aşağıdakilerden hangisi M2 para tanımını ifade eder? (1993 Kaymakamlık) A) M1 + Vadeli ticari mevduat + Vadeli tasarruf mevduatı + Vadeli diğer mevduat + Mevduat sertifikası B) Dolaşımdaki para + Vadesiz ticari mevduat + Vadesiz tasarruf mevduatı C) Dolaşımdaki para + Resmi mevduat D) M1 + Yurtiçi döviz tevdiat hesapları E) M1 + Resmi mevduat 5. Paranın likit olma özelliğinin sonuçları aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilmiştir? (2005 KPSS) A) Paranın değişim aracı ve ölçü birimi olması B) Paranın değer saklama aracı ve ölçü birimi olması C) Paranın değer saklama aracı olması ve gecikmiş ödemelerin yapılmasını sağlaması D) Paranın değişim aracı ve değer saklama aracı olması E) Paranın gecikmiş ödemelerin yapılmasını sağlaması ve ölçü birimi olması 1. A 2. B 3. C 4. A D) Azalır çünkü bu durumda vadeli ¨ mevduatları düşer. E) Azalır çünkü dolaşımdaki ¨ miktarı düşer. 6. Aşağıdakilerden hangisi, paranın sadece değişim aracı olma işlevi üzerinde durur? (2009 Milli Emlak, Uzm.) A) Gurley - Shaw yaklaşımı B) Chicago yaklaşımı C) Klasik dikotomi yaklaşımı D) Monetarist yaklaşım 7. Mal para olarak kullanılan sikkelerin değerinin düşürülmesi sonucu aşağıdakilerden hangisi ortaya çıkmıştır? (2009 Milli Emlak, Uzm.) A) Say Yasası B) Mahreçler Yasası C) Gresham Yasası D) Tunç Yasası 8. Aşağıdakilerden hangisi paranın kullanıldığı değiş tokuş sistemleriyle karşılaştırıldığında, takas sisteminin dezavantajlarından biridir? (2011 KPSS) A) İsteklerin karşılıklı olarak çakışma zorunluluğunu karşılayamaması B) Malların değiş tokuş maliyetlerinin zaman içerisinde azalmasını sağlayamaması C) Değiş tokuşta uzmanlaşmış birimlerin değişim maliyetlerinin azalmasını sağlayamaması D) İş bölümünün gelişmesini engellemesi E) İşlem maliyetlerinin ortadan kaldırılmasını sağlayamaması 9. Paranın kullanılmadığı, malların mallarla değiştirildiği bir takas ekonomisinde 20 tane mal vardır. Dolaşımdaki para 100, vadesiz mevduat (resmi hariç) 50, vadeli mevduat (resmi hariç) 80, resmi mevduat 20 ve döviz mevduatı 70 birim ise T.C. Merkez Bankası para arzı tanımlarından M3A kaç birimdir? (2004 KPSS) A) 320 B) 250 C) 230 D) 180 E) 150 Para arzının kişilerin alternatif likit değerler olarak kabul edebileceği tüm değerleri içerdiğini ileri süren yaklaşım aşağıdakilerden hangisidir? (2004 KPSS) A) Klasik yaklaşım B) Chicago yaklaşımı C) Gurley ve Shaw yaklaşımı D) Hoş olmayan Monetarist Aritmetik E) Dışsal para yaklaşımı Döviz kuru ve döviz mevduatları sürekli yükseliyorsa Türkiye’de M3Y para büyüklüğü hangi yönde değişir? (2006 KPSS) A) Artabilir, aynı kalabilir veya azalabilir çünkü ¨ ile ifade edilen parasal büyüklüklerin değişme yönü belli değildir. B) Artar çünkü M3Y’yi belirleyen yalnızca döviz mevduatlarıdır. C) Artar çünkü bu durumda resmi mevduat da yükselir. Buna göre, bu ekonomideki göreli fiyat sayısı aşağıdakilerden hangisine eşittir? (2013 KPSS) A) 19 5. A 6. C B) 20 7. C 8. A C) 45 9. D D) 190 E) 450 9 PEGEM AKADEMİ TEST - 1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ 1. Bu soruda eski yıllardaki M2 para arzı tanımı sorulmaktadır. M2 para arzı tanımında mutlaka yer alması gereken hesap vadeli mevduatlardır. Çünkü M1 ile M2 arasındaki fark vadeli mevduatlardan oluşur. 5. M3Y = M3 + Yurt içi yerleşiklerine ait Döviz Tevdiat Hesapları Döviz kuru ve döviz mevduatlarının sürekli değiştiği durumda M3Y, artabilir, aynı kalabilir veya azalabilir. Cevap A Cevap A 2. M3A = Dolaşımdaki nakitler + Vadesiz mevduatlar 6. Vadeli mevduatlar + Resmi mevduatlar = 100 + 50 + 80 + 20 Cevap C M3A = 250 Cevap B 3. Klasik Yaklaşım: En eski ve en çok kullanılan bu yaklaşımda paranın sadece “Mübadele aracı (değişim aracı)” olma fonksiyonu üzerinde durulmuştur. Ödeme aracı olarak kabul edilen tüm değerler para arzına dahil edilir. Bu yaklaşıma göre çek sisteminin gelişmemiş olduğu ülkelerde para arzı sadece tedavüldeki para (kâğıt ve madeni paralar) kadardır. Çek sisteminin gelişmiş olduğu ülkelerde ise tedavüldeki para ile çek mevduatından (vadesiz ticari ve tasarruf mevduatı) oluşmaktadır. M1 para arzını esas alırlar. 7. Cevap C 8. Cevap C Paranın söz konusu olmadığı, mal ve hizmetlerin diğer mal ve hizmetlerle değiştirildiği takas ekonomisinde, isteklerin karşılıklı olarak eşleşmesi sorunu önemli bir dezavantajdır. Örneğin: Bir iktisat hocasını ele alalım ve bu hocanın yapabileceği en iyi işin iktisat öğretmek olduğunu düşünelim. Takasa dayalı bir sistemde bu hocamız acıktığında, sevdiği yemekleri pişiren bir lokanta bulmak ister. Lokantayı bulur ama önemli olan bu lokantacının da karşılığında iktisat öğrenmek istemesidir. “Öğrencilerinin sevmediği iktisadı lokantacı mı sevecektir?” Tabi burada önemli olan bu tür bir araştırmanın son derece güç olması ve vakit almasıdır. Gurley - Shaw Yaklaşımı: Bu görüşe göre para arzı kişilerin alternatif likit değerler olarak kabul edebileceği tüm değerleri (fiilen tedavüldeki para, vadesiz mevduat, vadeli mevduat ve çeşitli menkul kıymetler) içermektedir. Para arzının içsel olduğunu savunanlara göre para arzı kamu otoritelerinden bağımsız olarak, para arzı ve para talebi göz önüne alınarak belirlenmektedir. Mal para olarak kullanılan sikkelerin değerinin düşürülmesi sonucu Gresham Yasası ortaya çıkmıştır. Gresham Yasası: Kötü para iyi parayı piyasadan kovar. Chicago Yaklaşımı: M. Friedman ve David Meiselman gibi Chicago okulu temsilcileri, Klasiklerin para arzı olarak kabul ettikleri, fiilen tedavüldeki para ve vadesiz mevduata ilave olarak vadeli mevduatları da dahil etmektedirler. Yani M2 para arzını esas alırlar. Para arzının dışsal olduğunu savunanlara göre para arzı, para talebinden bağımsız olarak kamu otoritelerince belirlenmektedir. Bu durumda makro ekonomik değişkenlerden bağımsız olan para arzı dışsaldır. Paranın dışsal olduğunu kabul edenler arasında Klasikler, Ortodoks Keynesgil, Fisher, Cambridge Okulu, Piqou, Robertson ile ilk dönemlerde Keynes ve Monetarist Okul sayılabilir. Klasik dikotomi yaklaşımı M1 para arzını esas alan, paranın sadece değişim aracı olma işlevi üzerinde duran yaklaşımdır. İşlem maliyetlerinin yüksek olduğu takasa dayalı bir ekonomide, mal değiş + tokuşunun gerçekleştirilmesi için “isteklerin karşılıklı eşleşmesi” gerekmektedir. İnsanların elerindeki mal ve hizmetleri istedikleri bir mal ya da hizmetle değiştirebilmeleri için karşı tarafın da aynı istekle olması gerekir. Bu durum ise takas ekonomisinin dezavantajlarından biridir. Cevap A 9. Tüm mal ve hizmetlerin değerinin parayla ölçülmesi, paranın ekonomik değerinin ölçümü amacıyla kullanılmasıdır. Paranın olmadığı, malın malla değiştirildiği takas ekonomisinde, para kullanılmadığı için N tane mala karşı- N ⋅ (N − 1) kadar fiyat vardır. 2 Soruda 20 tane (N) mal olduğu için; lık N (N − 1) 4. Paranın değişim aracı olma ve hesap birimi (ölçü birimi) olması, likit olma özelliğinin sonuçlarıdır. Cevap A 2 = 20 ⋅ 19 = 190 göreli fiyat sayısı mevcuttur. 2 Takas ekonomisinde görülen bu kadar çok fiyat, pratik alışverişi imkânsız hale getirmektedir. Bu sorunu çözmek için ekonomiye parayı dahil etmek gerekir. Cevap D PEGEM AKADEMİ 10 TEST - 2 1. 2. Paranın değer biriktirme, tasarruf aracı olma fonksiyonunu yerine getirebilmesi için aşağıdakilerden hangisi gerekli olur? A) Paranın değerinin azalması gerekir. B) Paranın değerinin istikrarlı olması gerekir. C) Para arzı içinde dolaşımdaki para miktarının artması gerekir. D) Para arzı içinde resmi mevduatlar miktarının artması gerekir. E) Faiz oranlarının sabit olması gerekir. 4. Mal ve hizmetlerin el değiştirmesi sırasında harcanan zamanı ortadan kaldırması nedeniyle ekonomide etkinliğin artmasını sağlayan ve işlem maliyetlerini minimize eden paranın fonksiyonu, aşağıdakilerden hangisidir? A) Değişim aracı olması B) Tasarruf aracı olması C) Hesap birimi olması D) Değer muhafaza aracı olması E) Finansal araç olması 5. A) Para, belli bir zaman dilimindeki kazancı ifade eder, stok değişkendir; gelir, parayı da kapsayan daha geniş bir kavramdır, akım değişkendir. B) Gelir, belli bir zaman dilimindeki kazancı ifade eder, stok değişkendir; para geliri de kapsayan daha geniş bir kavramdır. C) Para, bir toplumda değişim ya da ödeme aracı olarak genel kabul gören her şeydir, stok değişkendir; gelir, belli bir zaman dilimindeki kazancı ifade eder, akım değişkendir. D) Para, bir toplumda değişim ya da ödeme aracı olarak genel kabul gören her şeydir, akım değişkendir; gelir, belli bir zaman dilimindeki kazancı ifade eder, stok değişkendir. E) Para, her şeyi kapsayan geniş bir kavramdır, stok değişkendir; gelir, bir tür ödeme aracıdır ve akım değişkendir. Değerli madenlere bağlı olarak çalışan ödeme sistemlerinde yaşanan sorun aşağıdakilerden hangisidir? A) Mal olarak kullanım değerinin önemli olması B) Değerli madenden yapılan paraların kullanımının kolay olması C) Sahteciliğin artması D) Paraya güven duygusunun artması E) Değerli madenden yapılan paranın çok ağır olması ve taşıma güçlüğü yaratması İstendiği anda bankadan çekilebilen ve nakde dönüştürülebilen mevduatlara ne ad verilir? Takasa dayalı bir ekonomide bir yazarın herhangi bir mağazaya gidip kendi kitabı karşılığında takım elbise istemesi ve mağaza sahibinin de bu yazarın kitabını almaya istekli olması durumunda harcanan süre, aşağıdaki maliyetlerden hangisine örnektir? A) Vadeli mevduat A) İşlem maliyeti B) Tahvil B) Fırsat maliyeti C) Resmi mevduat C) Marjinal maliyet D) Çeke tabi mevduat D) Toplam maliyet E) Hisse senetleri E) Ortalama maliyet 6. 3. Para ile gelir arasındaki temel fark aşağıdakilerden hangisidir? 11 7. 11. I. Bankalardaki vadesiz mevduat II. Bankalardaki resmi mevduat III. Bankalardaki vadeli mevduat IV. Dolaşımdaki nakitler Yukarıdakilerden hangileri dar anlamda M1 para arzı tanımı içinde yer alır? A) I, II ve III B) I ve IV C) IV ve V D) I ve III E) Yalnız V 12. Aşağıdakilerden hangisi tarihte ilk çağlardan günümüze kadar kullanılan para sistemlerinden biri değildir? 8. A) Mal para sistemi B) Altın para sistemi C) Kâğıt para sistemi D) Çok taraflı para sistemi E) Çift metal para sistemi 13. PEGEM AKADEMİ Aşağıdakilerden hangisinin likiditesi daha düşüktür? A) Çek B) Kredi kartı C) Ufaklık para D) Vadesiz mevduatlar E) Vadeli mevduatlar Emisyon hacminden bankaların kasalarında bulunan ¨ miktarının çıkarılması ile elde edilen parasal büyüklük aşağıdakilerden hangisidir? A) Reeskont oranı B) Zorunlu rezerv C) Nakit ikamesi D) Tersine nakit ikamesi E) Dolaşımdaki nakit miktarı Bankalar tarafından ihraç edilen menkul kıymetler aşağıdaki para arzı tanımlarının hangisi içinde yer alır? A) M1 B) M2 C) M2Y D) M2YR E) M3 “Gresham Kanunu” aşağıdakilerden hangisidir? 9. A) B) Kötü para iyi parayı piyasadan kovar. Aşağıdakilerden hangisi paranın özelliklerinden değildir? C) İyi para kötü parayı piyasadan kovar. A) Bölünebilir olma D) Bir malın tüketim miktarı arttıkça o maldan elde edilen toplam fayda artar ancak marjinal fayda azalır. B) Standart olma C) Nadir olma D) Farklı olma E) Dayanıklı olma E) 10. 1. B Her arz kendi talebini yaratır. 14. İyi ürün kötü hasılat; kötü ürün iyi hasılattır. Herhangi bir ekonomide ulusal paranın iyi bir yatırım aracı olup olmadığı aşağıdaki değişkenlerden hangisi tarafından en iyi biçimde saptanabilir? 15. Aşağıdakilerden hangisi paranın mübadele aracı olma fonksiyonu üzerinde duran, M1 para arzını esas alan, en eski ve en çok kullanılan para arzına yönelik yaklaşımdır? A) Faiz oranı A) Chicago yaklaşımı B) Enflasyon oranı B) Parasalcı yaklaşım C) Büyüme oranı C) Klasik yaklaşım D) Bütçe dengesi D) Gurley-Shaw yaklaşımı E) Döviz kurları E) Radcliffe yaklaşımı 2. A 3. D 4. C 5. E 6. A 7. B 8. D 9. B 10. B 11. E 12. E 13. E 14. D 15. C PEGEM AKADEMİ 12 TEST - 2 ÇÖZÜMLERİ 1. Paranın değer biriktirme aracı fonksiyonunu yerine getirebilmesi için, paranın değerinin istikrarlı olması gerekir. 9. Gresham Kanunu: “Kötü para, iyi parayı piyasadan kovar.” Cevap B 2. Paranın değişim aracı olması, mal ve hizmetlerin el değiştirmesi sırasında harcanan zamanı ortadan kaldırır, işlem maliyetlerini azaltır ve ekonomide etkinliği artırır. Say Kanunu: “Her arz kendi talebini yaratır.” Cevap B 10. Cevap A Paranın iyi bir değer biriktirme aracı olması ya da paranın iyi bir yatırım aracı olup olmadığı en iyi biçimde enflasyon oranına göre saptanır. Çünkü enflasyon oranı yüksek olan bir ülkede, para sürekli değer kaybedeceği için iyi bir yatırım aracı değildir. Cevap B 3. Çeke tabi mevduatlar, para çeşidi niteliğinde istendiği anda bankadan çekilebilen ve nakde dönüştürülebilen mevduatlardır. 11. Cevap D Para çeşidi çek, ufaklık para, kredi kartı ve vadesiz mevduatlara göre, vadeli mevduatların likiditesi daha düşüktür. Ayrıca vadeli mevduatlar para çeşidi değil para benzeridir. Cevap E 4. Para; stok değişkendir, toplumda ödeme aracı olarak genel kabul görendir. Gelir ise belli bir zaman dilimindeki kazancı ifade eden akım değişkendir ve paradan daha geniş bir kavramdır. 12. Cevap C Emisyon hacminden, bankaların kasalarında bulunan ¨ miktarının çıkarılması ile elde edilen parasal büyüklük dolaşımdaki nakitlerdir. Cevap E 5. Değerli madenlere bağlı çalışan mal para dönemlerinde yaşanan sorun, paranın çok ağır olması ve taşıma güçlüğü yaratmasıdır. 13. Cevap E Cevap E 6. İşlem maliyeti; mal ve hizmetlerin el değiştirmesi, bir aktifin değişim aracına dönüştürülmesi sırasında harcanan zaman ve değer kaybıdır. 14. 8. Paranın özellikleri ü Bölünebilmeli. ü Taşınabilmeli. ü Genel kabul görmeli. ü Çabuk deforme olmamalı. ü Nadir olmalı. M1 = Dolaşımdaki nakitler + Bankalardaki vadesiz mevduatlar + Merkez Bankasındaki mevduat ü Standart olmalı (homojenlik) yani farklı olmamalıdır. Cevap B Cevap D Cevap A 7. Resmi mevduatlar M3A içinde yer alır. M3A = M2 + Resmi Mevduat Tarihte ilk çağlardan günümüze kadar kullanılan para sistemleri içinde mal para, itibari para, kağıt para, çift metal para sistemi (altın para, gümüş para) vb. yer alır. Çok taraflı para sistemi yer almaz. Cevap D 15. Klasik yaklaşım; en eski ve en çok kullanılan, paranın sadece mübadele (değişim) fonksiyonu üzerinde duran ve M1 para arzını esas alan yaklaşımdır. Cevap C
