KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA DERSİ Dersin Sorumlusu: Dr. Necip ŞİMŞEK KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA SORULARI-1 Problem 1. Aşağıdaki (a) ve (b) de z 0 olmak üzere z 1 z olduklarını gösteriniz. (a) (b) 1 z 1z (c) Imiz Rez Çözüm (a) z x iy 0 olsun. (b) z x iy x iy x iy x 2 y 2 1 z x iy x iy x iy x 2 y 2 z x iy 0 olsun. (c) 1 1 1 x2 y2 x 2 y 2 x iy x iy z x iy 1 z 1 x iy x iy x2 y2 x2 y2 z x iy iz ix y Imiz x Rez Problem 2. z1 ve z 2 herhangi iki kompleks sayı olmak üzere z1 z 2 z1 z 2 olduğunu gösteriniz. Çözüm z1 z1 z 2 z 2 z1 z 2 z 2 z1 z 2 z1 z 2 …(1) denklemi elde edilir. (1) denkleminde z1 ve z 2 nin rolleri değiştirilirse z 2 z1 z 2 z1 z1 z 2 z1 z 2 z1 z 2 z1 z 2 z1 z 2 …(2) denklemi elde edilir. (1) ve (2) den z1 z 2 z1 z 2 z1 z 2 z1 z 2 z1 z 2 elde edilir. KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA DERSİ Dersin Sorumlusu: Dr. Necip ŞİMŞEK z 3 z 4 olmak üzere Problem 3. z1 z 2 z1 z 2 z3 z 4 z3 z 4 olduğunu gösteriniz. Çözüm Mutlak değerin özelliklerinin kullanılmasıyla z1 z 2 z1 z 2 z1 z 2 z1 z 2 z3 z 4 z3 z 4 z3 z 4 z3 z 4 elde edilir. Problem 4. Herhangi z C için (a) Arg z z 0 olduğunu gösteriniz. (b) Rez 0 ise Arg z z 0 Çözüm z x iy olarak alalım. Bu durumda z x 2 y 2 olur. Buna göre; 2 (a) z z z x 2 y 2 cos 1, sin 0 0 2 (b) Rez x 0 ise z z 2 x cos 1, sin 0 0 olarak elde edilir. Problem 5. Rez 0 z 1 z 1 olduğunu gösteriniz. Çözüm z x iy ve Rez x 0 : olsun. Bu durumda z 1 x 1 iy ve z 1 x 1 iy olarak yazılır. Buna göre z 1 olarak hesaplanır. Buradan da x 12 y 2 ve z 1 x 12 y 2 z 1 z 1 olduğu görülür. : x 12 y 2 x 12 y 2 x 1 x 1 x 2 2 x 1 x 2 2 x 1 x Rez 0 2 olduğu görülür. Böylece ispat tamamlanmış olur. 2 KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA DERSİ Dersin Sorumlusu: Dr. Necip ŞİMŞEK Problem 6. 1 z Re 0 z 1 olduğunu gösteriniz. 1 z Çözüm : 2 2 1 z 1 x y z x iy Re 0 1 x2 y2 1 x2 y2 z 2 2 1 z 1 x y : 2 2 1 z 1 x y z x 2 y 2 1 x 2 y 2 1 1 x 2 y 2 0 Re 0 2 1 z 1 x y 2 elde edilir. Problem 7. c olmak üzere argz1 argz 2 c z 2 z1 olduğunu gösteriniz. Çözüm z1 x1 iy1 ve z 2 x2 iy 2 olsun. : z1 x12 y12 , z 2 x22 y 22 ve arg z1 arg z 2 ise cos 1 cos 2 ve sin 1 sin 2 olmalıdır. Buradan; x1 x2 y1 y2 ve x12 y12 x22 y 22 x12 y12 x22 y 22 elde edilir. Bu eşitlikler taraf tarafa bölünürse; x1 x2 x y 1 1 c y1 y 2 x2 y 2 yazılabilir. Buradan da x1 cx 2 ve y1 cy 2 dolayısıyla z1 x1 iy1 cx 2 icy 2 cx2 iy 2 cz 2 olduğu elde edilir. y y y y : tan 1 1 ve tan 2 2 1 tan 1 1 ve 2 tan 1 2 dir. x1 x2 x1 x2 cz 2 z1 cx 2 icy 2 x1 iy1 cx 2 x1 ve cy 2 y1 x1 y c ve 1 c x2 y2 Buradan y y x1 y y y 1 1 2 ve tan 1 1 tan 1 2 1 2 yani x2 y 2 x1 x 2 x1 x2 edilir. Böylece ispat tamamlanmış olur. elde edilir. argz1 argz 2 elde KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA DERSİ Dersin Sorumlusu: Dr. Necip ŞİMŞEK Problem 8. 2 z Rez Imz olduğunu gösteriniz. Çözüm z Re z Im z ( Re z Re z ve Im z Im z alınabilir) dir. 2 2 2 2 2 2 2 2 z Re z Im z 2 z Re z 2 Re z Im z Im z 2 2 2 yazabiliriz ve bu eşitsizlikte z Re z Im z yazılırsa 2 2 2 2 Re z 2 Im z Re z 2 Re z Im z Im z 2 2 2 2 Re z 2 Re z Im z Im z 0 2 ve buradan da 2 Re z Im z 2 elde edilir. Bu son eşitsizlik doğru olduğundan Böylece ispat tamamlanmış olur. 0 hipotezde verilen eşitsizlik doğru olur. (a) z C olmak üzere 1 z 1 2 z z 2 olduğunu gösteriniz. 1 (b) z1 z 2 ile gösterilen noktanın, z1 ve z 2 noktaları arasındaki doğru 2 parçasının orta noktası olduğunu gösteriniz. Problem 9. 2 Çözüm z x iy olsun. Bu durumda (a) 1 x iy 2 1 2x x 2 2iy 2ixy y 2 1 2x iy x 2 2ixy iy 2 1 2z z 2 olduğu elde edilir. Şekilden de görüldüğü üzere doğru parçasının orta noktası; x x2 y y2 1 1 z 1 i 1 x1 iy1 x2 iy 2 z1 z 2 2 2 2 2 (b) dir. KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA DERSİ Dersin Sorumlusu: Dr. Necip ŞİMŞEK Problem 10. İki karmaşık sayının çarpımı sıfır olduğunda, çarpanlardan en az birinin sıfır olması gerektiğini gösteriniz. Çözüm z1 x1 iy1 x1 , y1 ve z 2 x2 iy 2 x2 , y 2 olsun. z1 z 2 0 ise z1 0 , z 2 0 yada z1 z 2 0 olduğunu göstereceğiz. z1 z 2 x1 , y1 x2 , y2 x1 x2 y1 y2 , x1 y2 y1 x2 0,0 0 x1 x2 y1 y 2 0 ve x1 y 2 y1 x2 0 …(1) elde edilir. Eğer x1 ve y1 in her ikisi de sıfır değilse, bunların (1) deki aynı zamanda sağlanan homojen denklemlerinin katsayılar determinantı sıfır olmalıdır. Yani x2 y 2 0 x2 y 2 0 y2 x2 ve buradan da x2 y 2 0 çıkar. Demek ki ya z1 0 ya z 2 0 yada her ikisi de sıfır olur. Problem 11. z C ve z 0 olmak üzere z z' 1 olacak şekildeki z ' kompleks sayısının teklikle belli olduğunu gösteriniz. Çözüm z nin z ' de başka z ' ' gibi bir tersinin olduğunu kabul edelim. Bu durumda zz' ' 1 olmalıdır. z' z'1 z' zz' ' z' z z' ' 1 z' ' z' ' yani z' z' ' dür. Problem 12. z C sayısının sırf reel veya sanal sayı olması için gerek ve yeter şart z2 z 2 olmasıdır gösteriniz. Çözüm : z Re z z z Re z olup buradan da z 2 Re z z Benzer şekilde 2 z 2 z 2 z x 2 2 xyi y 2 x 2 2 xyi y 2 x 2 y 2 x 2 y 2 ve 2 xy 2 xy elde dilir. Buradan da elde edilir. Yani; dir. elde edilir. z Im z z z Im z olup buradan da z 2 Im z z z x iy olsun. 2 : 2 x 0 veya y 0 z Re z veya z Im z 2 2 elde edilir. KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA DERSİ Dersin Sorumlusu: Dr. Necip ŞİMŞEK Problem 13. Aşağıdaki alıştırmalardaki hesaplamaları yaparak a bi formunda ifade ediniz. (a) 3 4i 6 2i (b) 2i 4i (c) i 3 4i (d) 4 5i 8 4i 6 2i Çözüm (a) 26 18i (b) 9 6 i (c) 5i 17 17 (d) Ödev Problem 14. Aşağıdaki problemlerde z a bi yazıp z nin reel ve sanal kısımları cinsinden sonuçları hesaplayınız. (a) Re z 2 (b) Im z 2 2z (e) Im (f) z 2 z (c) Re 2 z 3 z 4 (d) Im z 2 z (g) z i Çözüm (a) z 2 a bi a 2 b 2 2abi Re z 2 a 2 b 2 (b) Im z 2 2ab 2 (c) z' 2 z 3 z 4 2a bi 3a bi 4 a 4 5bi Rez' a 4 (d) z' z 2 z a 2 b 2 a 2ab bi Imz' 2ab b (e) z ' 2z 2a 2bi 2b Imz ' 2 2 2 z a b a b2 (f) z i a b 1i z i a 2 b 1 2 Problem 15. z C kompleks sayısı için Reiz Imz ve Imiz Rez olduklarını gösteriniz. Çözüm z x iy olsun. Reiz Rexi y y ve Im z y olduğundan Reiz Im z elde edilir. Imiz Imxi y x ve Re z x olduğundan Imiz Re z elde edilir. KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA DERSİ Dersin Sorumlusu: Dr. Necip ŞİMŞEK Problem 16. (a) z 1 z 2 z1 z 2 z 1 z 2 z3 z1 z 2 z3 (b) (c) z1 z 2 z1 z 2 ifadelerinin doğruluğunu gösteriniz. Çözüm z1 x1 iy1 x1 , y1 ve z 2 x2 iy 2 x2 , y 2 olarak alalım. x1 x2 2 y1 y2 2 olduğunu göstermeliyiz. Buna göre; x x1 x2 2 y1 y2 2 x12 y12 2 2 1 2 x1 x2 2 y1 y 2 2 x12 y12 x22 y 22 x1 x2 y1 y 2 x 2 1 y12 x22 y 22 x12 x22 y12 y 22 y12 x22 y 22 x22 y 22 x x 2 x1 x2 y1 y2 y y x x x12 y 22 x22 y12 y12 y 22 2 1 2 2 2 2 1 2 2 2 2 1 2 1 1 2 1 2 2 2 x1 x2 y1 y 2 x12 y 22 x y x12 y 22 2x1 y 2 x2 y y y 22 0 x1 y 2 y1 x2 0 elde edilir. Bu son eşitsizlik doğru olduğundan istenen elde edilmiş olur. (a) sonucunu kullanarak (b) ve (c) yi çözünüz. 2 Problem 17. Ax1 , y1 ve Bx2 , y 2 noktalarının konum vektörleri sırasıyla z1 ve z 2 olmak üzere; (a) Bu iki vektör arasındaki açı ise; sin ve cos değerlerini hesaplayınız. (b) AB vektörünü bir kompleks sayı formunda ifade ediniz. (c) A ve B noktaları arasındaki uzaklığı bulunuz. Çözüm KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA DERSİ Dersin Sorumlusu: Dr. Necip ŞİMŞEK Yukarıdaki şekil göz önüne alındığında; (a) cos cos cos cos i sin sin x1 x2 y y x x y1 y 2 1 2 1 2 z1 z 2 z1 z 2 z1 z 2 sin sin sin cos i cos sin y1 x2 x y y x x1 y 2 1 2 1 2 z1 z 2 z1 z 2 z1 z 2 AB OB OA z 2 z1 x2 iy 2 x1 iy1 x2 x1 i y2 y1 (b) (c) AB x2 x1 i y 2 y1 olarak elde edilir. x2 x1 2 y2 y1 2 Problem 18. z1 x1 iy1 ve z 2 x2 iy 2 olmak üzere, z1 ve z 2 nin skaler ve vektörel çarpımları sırasıyla; (a) z1 z 2 z1 z 2 cos x1 x2 y1 y 2 (b) z1 z 2 z1 z 2 sin x1 y 2 y1 x2 şeklinde tanımlanır. Bu eşitliklerin doğruluğunu ispatlayınız. Çözüm (a) Bir önceki problemin (a) şıkkında elde edilen sonuçları kullanırsak; x x y1 y 2 z1 z 2 z1 z 2 cos z1 z 2 1 2 x1 x2 y1 y 2 z1 z 2 (b) z1 z 2 z1 z 2 sin z1 z 2 x1 y 2 y1 x2 x1 y 2 y1 x2 z1 z 2 olduklarını elde ederiz. Problem 19. z1 x1 iy1 ve z 2 x2 iy 2 kompleks sayıları ile doğrusal veya paralel olmayan iki vektörü gösterelim. Eğer a ve b ; a z1 b z 2 0 şartını sağlayan reel sayılar ise a b 0 olduğunu gösteriniz. Çözüm a z1 b z 2 0 ax1 iy1 bx2 iy 2 0 ax1 bx2 iay1 by2 0 elde edilir. Buradan da ax1 bx2 0 ve ay1 by 2 0 y y elde edilir. Bu vektörler doğrusal veya paralel olmadıklarından 1 2 dir. Dolayısıyla x1 x 2 a b 0 bulunur. KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA DERSİ Dersin Sorumlusu: Dr. Necip ŞİMŞEK Problem 20. Bir paralel kenarın köşegenlerinin birbirini ortaladığını gösteriniz. Çözüm Yukarıdaki şekil göz önüne alındığında; z1 AC z 2 olduğundan AC z 2 z1 dir. Bu taktirde AP mz 2 z1 , 0 m 1 yazılabilir. OB z1 z 2 olduğundan OP nz1 z 2 , 0 n 1 yazılabilir. Ayrıca; OA AP OP , yani z1 mz 2 z1 nz1 z 2 veya 1 m nz1 m nz 2 0 dır. Bu nedenle bir önceki örnekten; 1 m n 0 , m n 0 veya m 1 2 , n 1 2 ve böylece P iki köşegenin orta noktası olur. Problem 21. Ax1 , y1 ve Bx2 , y 2 noktalarından geçen doğrunun denklemini bulunuz. Çözüm I. yol AP ve PB doğrusal olduklarından m, n için; m AP n PB veya m z z1 n z 2 z yazabiliriz. Buradan mz nz 2 mx nx 2 my ny 2 veya x 1 , y 1 z 1 mn mn mn elde edilir ki buna simetrik form denir. II. yol z1 x1 iy1 ve z 2 x2 iy 2 sırasıyla A ve B nin konum vektörleri olsun. z x iy , A ve B yi birleştiren doğru üzerindeki herhangi bir P noktasının konum vektörü olsun. Yukarıdaki şekilden; OA AP OP veya z1 AP z yani AP z z1 OA AB OB veya z1 AB z 2 yani AB z 2 z1 AP ve AB doğrusal olduğundan AP t AB veya; z z1 t z 2 z1 , t ve istenen denklem z z1 t z 2 z1 , t veya z 1 t z1 t z 2 dir. z1 x1 iy1 ve z 2 x2 iy 2 nin kullanılmasıyla bu denklem; x x1 t x2 x1 , y y1 t y 2 y1 …(1) veya KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA DERSİ Dersin Sorumlusu: Dr. Necip ŞİMŞEK x x1 y y1 …(2) x2 x1 y 2 y1 (1) denklemlerine doğrunun parametrik denklemi, (2) denklemine standart formdaki doğru denklemi denir. Problem 22. z 4 3i kompleks sayısının karekökünü hesaplayınız. Çözüm z 4 3i a bi 4 3i a 2 b 2 2abi 4 a 2 b 2 ve 3 2ab 3 elde edilir. Bu değer 4 a 2 b2 denkleminde yerine yazılırsa ; b 2a 9 4 a 2 2 4a 4 16a 2 9 0 bulunur. Bu son denklemde a 2 t yazılırsa 4a 2t 12t 9 0 buradan da a 1 bulunur. Dolayısıyla 2 1 3 2 i 2 2 4 3i 1 3 2 i 2 2 olarak elde edilir. Problem 23. Aşağıdaki kompleks sayıların her birini trigonometrik olarak ifade ediniz. (a) z 2 2 3i (b) z 3 3i Çözüm (a) z a bi kompleks sayısı verildiğinde r a 2 b 2 , a r cos ve b r sin olmak üzere z kompleks sayısı trigonometrik olarak a bi r cos i sin şeklinde ifade edilir. Buna göre z 2 2 3i kompleks sayısı için b r 4 ve tan 3 a 2 olup buradan buluruz. O halde 3 2 2 2 2 3i 4 cos i sin 3 3 şeklinde trigonometrik olarak ifade ederiz. (b) z 3 3i kompleks sayısını göz önüne aldığımızda 7 r 3 2 ve 4 KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA DERSİ Dersin Sorumlusu: Dr. Necip ŞİMŞEK olduğu görülür. Buna göre verilen kompleks sayının trigonometrik gösterimi 7 7 3 3i 3 2 cos i sin 4 4 olarak bulunur. Problem 24. Aşağıdaki 5 5 4 cos 8 i sin 8 cos 8 i sin 8 çarpımını hesaplayarak bulunan sonucu trigonometrik ve standart biçimde hesaplayınız. Çözüm Verilen çarpımın sonucu 5 5 3 3 4 cos 8 i sin 8 cos 8 i sin 8 4 cos 4 i sin 4 şeklinde trigonometrik olarak bulunur. Bu kompleks sayının standart şekli 2 2 2 2i olarak hesaplanır. Problem 25. bulunuz. 3 i 7 ifadesinin değerini De Moivre Teoremini kullanarak standart şekilde Çözüm De Moivre Teoreminden biliyoruz ki eğer k pozitif bir tamsayı ve z r cos i sin trigonometrik şekilde bir kompleks sayı ise o zaman z k r k cos k i sin k dır. a 3 ve b 1 olmak üzere r 2 ve tan olup buradan 6 olarak bulunur. O halde 1 3 3 i kompleks sayısının trigonometrik şekli 3 i 2 cos i sin 6 6 olup buna göre De Moivre Teoreminden 7 7 7 3 i 2 cos i sin 2 7 cos i sin 6 6 6 6 olarak buluruz. Bu trigonometrik gösterime sahip olan kompleks sayıyı a bi standart formunda yazacak olursak istenilen sonuç 7 olarak bulunur. 3 i 7 64 3 64i KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA DERSİ Dersin Sorumlusu: Dr. Necip ŞİMŞEK 3 1 i kompleks sayısının küp köklerini hesaplayınız. 2 2 Problem 26. z Çözüm Her bir n 1 tamsayısı için sıfırdan farklı herhangi bir z r cos i sin kompleks sayısı C de tam olarak n farklı köke sahiptir ve bunlar k 0,1,2,..., n 1 için 2k 2k r n cos i sin n n 1 olarak verilir. Buna göre verilen kompleks sayıyı trigonometrik formda yazalım. 3 1 r 1, cos ve sin 2 2 olup buradan 6 buluruz. O halde 3 1 i 1 cos i sin 2 2 6 6 dır. Böylece z 3 1 i küp kökleri 2 2 cos i sin 18 18 13 13 cos i sin 18 18 25 25 cos i sin 18 18 olarak bulunur. Problem 27. z 3 i 0 denkleminin çözümleri olan bütün kompleks sayıları bulunuz. Bulunan bu kompleks sayıları a bi şeklinde standart formda yazınız. Çözüm Öncelikle aşağıdaki gibi trigonometrik formda yazalım. z 3 i 0 z 3 i 0 i 1 cos i sin 2 2 olup 2k 2k z 1 cos 2 i sin 2 3 3 eşitliğinden k 0,1,2 için aşağıdaki değerler bulunur. 1 3 KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA DERSİ Dersin Sorumlusu: Dr. Necip ŞİMŞEK cos 6 5 cos 6 3 cos 2 böylece istenen elde edilmiş olur. 3 1 i 6 2 2 5 3 1 i sin i 6 2 2 3 i sin i 2 i sin Problem 28. C kompleks düzleminde bulunan G z C : 1 Im z 4 sonsuz şeridinin açık küme olduğunu gösteriniz. Çözüm z 0 G , G de keyfi bir nokta olsun. Bu taktirde 1 Im z 0 4 eşitsizliği sağlanır. Bu eşitsizlik bazı pozitif sayıları için 1 Im z 0 4 olduğunu ifade eder. z z 0 ise bu taktirde Imz z 0 olur ve sonuç olarak 1 Im z 4 olduğu elde edilir. Böylece G kümesi bir z 0 , açık diskini içerir. Ayrıca verilen kümenin grafiği çizilerek açık bir küme olduğu açıkça görülebilir. 1 Problem 29. Her n N için Gn 0, olsun. nN Gn kesişimini bulunuz. Sonsuz n sayıda açık kümenin kesişiminin açık olması gerekmediğini gösteriniz. C de açık kümelerin bir koleksiyonunun tüm kesişimlerinin ne açık ne de kapalı olması gerekmediğine dair bir örnek veriniz. Çözüm nN Gn kesişimi sadece 0 noktasından ibarettir. Gerçekten, bu nokta her G n 1 kümesinde içerilir ve n z için kompleks düzlemin diğer herhangi bir z noktası G n kümelerinde içerilmez. Tek nokta kümesi herhangi bir açık disk içermediğinden açık küme değildir. Bir önceki örnekte kesişim kapalı bir kümedir. Bu, açık kümelerin sonsuz kesişimi için her zaman geçerli olan bir durum değildir. Örneğin; G n kümelerinin 1 z C : 1 Im z açık şeritleri olduğunu farz edelim. G n kümelerinin kesişimleri n z C : 1 Im z 0 yarı açık şerididir. KOMPLEKS FONKSİYONLAR TEORİSİ UYGULAMA DERSİ Dersin Sorumlusu: Dr. Necip ŞİMŞEK Problem 30. A,C nin boş olmayan bir alt kümesi ve A kümesini A w C : w A şeklinde tanımlayalım. Böylece A kümesi A nın reel eksene göre yansımasından elde edilir. A kümesinin açık küme olduğunu gösteriniz. Çözüm A nın açık olduğunu kabul edelim ve z A olsun. Bu taktirde z A ve A açık olduğundan D z , r A olacak şekilde bazı r 0 sayıları vardır. İddia ediyoruz ki Dz, r A dır. Bunu görmek için w Dz, r alalım. Bu taktirde w z r ve w z w z w z r dir. Bu w D z, r A olduğunu belirtir ve böylece w A yani Dz, r A dır. bu nedenle A açıktır. Problem 31. a ve z kompleks sayıları D0,1 z : z 1 birim yuvarının elemanları ise w za kompleks sayısının da bu birim yuvarın elemanı olacağını gösteriniz. 1 a z Çözüm z a z a za w w w 2 1 a z 1 a z 1 a z 2 2 z a a z a z a z 2 Re a z 2 ve 2 2 2 1 a z 1 a z 1 a z 1 a z 2 Re a z 2 yazabiliriz. Böylece; 1 z a a z 2 1 ww 2 1 a z 2 2 elde edilir. Böylece ispat tamamlanmış olur. 2 2 1 z 1 a 0 2 1 a z 2 2