Zarf Tamlayicisi ve Cumle Disi Ogeler

ZARF TAMLAYICISI
ve
CÜMLE DIŞI ÖGELER
ZARF TAMLAYICISI
ZARF TAMLAYICISI
• Bugünkü konu için önerilen literatür:
1. Leyla Karahan, Türkçede Söz Dizimi,
Akçağ Yayınları, 2008, 32-36.
2. Mustafa Özkan, Türkçe Cümle Bilgisi II, Anadolu Üniversitesi, 2013, 47-56.
ZARF TAMLAYICISI
• Cümlede yüklemin anlamını zaman, yer, yön,
durum, miktar, ölçü, araç, soru, şart vb.
yönlerden tamlayan ögeye zarf tamlayıcısı
denir.
• Zarf tamlayıcısı, fiilin sıfatı durumundaki cümle
ögesidir.
Güzel düşün, iyi hisset yanılma aldanma.
Dil, her gün konuşulmak suretiyle işlenir.
Ben de, bir gün, kucağında yaşayan bahtiyarlar
arasına katılsam.
ZARF TAMLAYICISININ ÖZELLİKLERİ
1. Zarf olan tüm kelimeler cümlede zarf
tamlayıcısı olur.
2. Zarflar çekimsiz şekilde doğrudan doğruya
cümlenin yüklemine bağlanırlar.
3. İsimler NOM veya INS ve EQU ad durum
eklerini ve yön (direktif) eklerini alarak
cümlede zarf tamlayıcısı olabilirler:
- NOM (/-Ø/): güzel, kötü, yavaş, vb.
- INS (/-lA/, /-n/): onunla, kitapla, çocukla, vb.
- EQU (/-CA/): güzelce, bence, asırlarca, vb.
- DIR (/-rA/, /-Arİ/): bura, şura, içeri, dışarı, vb.
ZARF TAMLAYICISININ ÖZELLİKLERİ
4. Cümlede şu kelime grupları zarf tamlayıcısı görevinde
görevinde kullanılabilir:
- tekrar grupları: birer birer, tek tek, az çok, vb.
- edat grupları: ağaç gibi, çocuk kadar, vb.
- kısaltma grupları: sabaha karşı, bizden biri, içleri
hicranla dolu, vb.
- bağlama grupları: ne böyle ne şöyle, yavaşça ve
sakince, vb.
- isim tamlamaları: başkanın kızı(yla), kütüphane
elemanları(nca), vb.
- sıfat tamlamaları: bir hafta, iki gün, o gün, beni
okuldan tanıyan arkadaşım(la), vb.
ZARF TAMLAYICISININ ÖZELLİKLERİ
5. Bazen DAT, LOC ve ABL ad durum eklerini
almış bazı unsurlar yer tamlayıcısı yerine zarf
tamlayıcısı görevinde bulunurlar:
Gittiler görmeğe Kaf dağlarına.
Bu kışın sonunda, dağa çıkacağız.
Meraktan çıldıracaktı.
6. Bir cümlede aynı veya farklı türden birden
fazla zarf tamlayıcısı bulunabilir:
Bekir boş, yorgun, kimsesiz bakakaldı.
Orada benimle güzelce, sakin sakin oynadı.
ZARF TAMLAYICISININ ÖZELLİKLERİ
7. Farklı türden birden fazla zarf tamlayıcısı olan
cümlelerde, genellikle zaman bildiren zarf
tamlayıcısı diğer zarf tamlayıcılarından önce
kullanılır:
Güneşi seyrederken, yavaşça kalktı.
Bu hafta, dürüst olacaktı.
Yumurtaları ilk gördüğünde, çok sevinmişti.
Sabahları erkenden elinde fincanıyla terasta
yerini alırdı.
ZARF TAMLAYICISININ ÖZELLİKLERİ
8. Bazı sıralı cümlelerde zarf tamlayıcısı ortak
olabilir:
Beraberce okuyacağız, çalışacağız, gezeceğiz.
İki yıl oraya uğramamıştı, kızı görmemişti,
hatırlamamıştı.
9. Bazı cümlelerde, zarf tamlayıcısından sonra,
bunu açıklayan bir başka zarf tamlayıcısı gelir:
Bütün aile, bir düğüne, daha doğrusu bir cenaze
arabasına gider gibi giyinmişti.
Rüzgâdan uçan eteklerini tuta tuta içeri
kamaraya doğru yürürdü.
ZARF TAMLAYICISININ ÖZELLİKLERİ
10. Bazı cümlelerde “mİ” soru edatıyla kurulan
yapılar zaman bildirdiğinde, zarf tamlayıcısı
olabilirler:
Bir parıltı gördü mü gözler hemen dalıyor.
Hanımefendi oğlunu sevdi mi, gözleri yaş
doluyordu.
11. Cümlede zarf tamlayıcısını bulmak için
yardımcı olan sorular şunlardır:
niçin, nasıl, ne zaman, ne kadar, ne şekilde,
ne ile, kiminle, hangi durumda, hangi
şartlarda, vb.
CÜMLE DIŞI
ÖGELER
CÜMLE DIŞI ÖGELER
• Bugünkü konu için önerilen literatür:
1. Leyla Karahan, Türkçede Söz Dizimi,
Akçağ Yayınları, 2008, 36-38.
2. Mustafa Özkan, Türkçe Cümle Bilgisi II, Anadolu Üniversitesi, 2013, 56-59.
CÜMLE DIŞI ÖGELER
• Cümlenin kuruluşunda doğrudan doğruya yer
almayan, doğrudan doğruya yüklemle alakası
olmayan, fakat cümlenin anlamını sadece dolaylı
bir biçimde etkileyen ögelere, cümle dışı ögeler
denir.
• Bunların özne, nesne, yer tamlayıcısı ve zarf
tamlayıcısı gibi yüklemi tamamlayan görevi
yoktur.
• Cümlede bağlaçlar, ünlemler, ünlem grupları,
hitaplar, ara sözler, açıklayıcı cümleler cümle
dışı öge olarak kullanılabilir.
CÜMLE DIŞI ÖGELERİN ÖZELLİKLERİ
1. Bütün ünlemler ve ünlem grupları, hitaplar
cümle dışı ögelerdir.
Ünlem grupları cümleye daha etkili bir anlatım
kazandırır; fakat cümlenin kuruluşunda yer
almazlar.
Cümlenin başında, ortasında ve sonunda
bulunabilir:
Ah, keşke ölmeden önce görüşebilseydik!
Ne uzunmuş gece, Rabbim, gelmiyor sabah!
Kış çöktü üzerimize bre Rıfat.
CÜMLE DIŞI ÖGELERİN ÖZELLİKLERİ
2. Açıklama görevindeki cümleler ve ara sözler
cümle dışı ögelerdir:
Yalı halkı -orta ailede olduğu gibipencerelerden haykırsalardı, Adnan
ağlayacaktı.
Halit Ayarcı’nın izafîlik dediği şeyin, tabir
caizse, bir hakikat olduğunu kendi hayatımda
yaşıyorum.
Tenkitlerinize (ki buna ikaz demek daha doğru
olur) teşekkür ederim.
CÜMLE DIŞI ÖGELERİN ÖZELLİKLERİ
3. Cümleleri birbirine bağlayan ögeler de cümle
dışı ögelerdir:
Bazen yatağının başucunda kitap okuyorum,
hatta masal bile söylediğim oluyor.
Kardeşim böylesine can kurban. Ama bu herif
böyle değil ki dün dayanamadım kendisine
söyledim.
Onu, köyünden kıskanır gibi idim. Daha
doğrusu, dört yıllık bir ayrılıktan sonra köyüne
kavuşan bu erin yanında kendimi fazla
buluyordum.
Aşağıdaki cümlelerde
zarf tamlayıcılarını ve cümle dışı ögelerini bulunuz:
1. Elleri ceplerinde kendi kendine deniz
kenarında dolaşır, yahut ağaçların altında
kitap okurdu.
2. İçiyorsun ne ise, afiyet olsun; ancak tozunu da
beraber iç bari, katık et!
3. Yollar maşallah emindir, amma ne olur ne
olmaz, peçeni kapa.
4. Ey bulutları uçuşan gök, kokusunu duyduğum
bahar, ey gözden saklı tabiat, beklemek neye
yarar?
BUGÜNLÜK
BU KADAR.