GEBELİK VE EMZİKLİLİKTE BESLENME

GEBELİK VE
EMZİKLİLİKTE BESLENME
Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLU
Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Gebelikte anne beslenmesini
etkileyen faktörler










Annenin “riskli gebelik” özellikleri olması
Kısa doğum aralığı (< 24 ay),
<18 veya >35 yaşında olma,
Eğitim düzeyinin düşüklüğü,
Çok sayıda doğum (4+)
Sigara, alkol, toksik madde kullanımı
Kronik sistemik hastalıklar
Besin emiliminin bozulması
Aşırı fiziksel aktivite
Yetersiz doğum öncesi bakım hizmeti
Yetersiz- Dengesiz Beslenmenin
Yol Açtığı Sorunlar
Bebekte;
 DDA
 Prematür doğum
 Ölü doğum
 Mental gelişme geriliği

NEONATAL VE POST NEONATAL
ÖLÜM HIZLARI 
Annede;
 Emzirme dönemi verimsiz olur
 Çocuk ve aile bakımı güçleşir
 Beslenme yetersizliği hastalıkları ortaya
çıkar
 Anemi
 Osteomalasi
 Basit guvatr
 Avitaminozlar

ANA ÖLÜM HIZLARI 
Çocuk Sağlığı ile İlgili Araştırmalar
Ölü
doğum (%)
Erken neonatal
ölüm (%)
Düşük doğum
ağırlıklılar
93.6
54.4
Normal
ağırlıktakiler
10.9
6.4
Doğum Gebelik Mental
Motor Nörolojik
Ağırlığı Süresi Bozukluk Bozukluk Bozukluk
< 37
39.0
33.3
4.2
 2500
 2500
 37
17.4
14.8
2.8
> 2500
< 37
12.7
10.1
1.8
> 2500
 37
7.7
0.2
1.2
Perinatal Ölüm Nedenleri










Konjenital malformasyon
Rh /rh uyuşmazlığı
Toksemi
Plasental Yetmezlik
Fetal infeksiyon
Doğum travması
Annede sistemik hastalık
DDA (IUM)
Kanama
Prematür doğum
BF
BF
BF
BF
BF
BF
BF
Gebelikte Ağırlık Artışı







İlk 3 ay  0-1 kg
Sonraki aylar  ayda 1.5-2 kg veya
haftada 350-400 g
Toplam  9-13 kg.
Ortalama 11 kg ağırlık artışının 6 kg.ı
annede depo, 5 kg.ı bebek, amnion sıvısı ve
plasenta
1 kg protein, 3 kg yağ, 7 kg su
BKİ < 20 olanlar + 500 g / hf
BKİ > 26 olanlar + 300 g / hf
Enerji:





Gebeliğin toplam 85000 k.kalori
gerektirdiği hesaplanmıştır.
36000 k.kal. annenin metabolizması
için,
41000 k.kal yağ ve yağsız doku olarak
depo,
8000
k.kal.
diyet
enerjisinin
metabolize enerjiye çevrilmesi için
harcanır.
85000/ 280 gün= 300 k.kalorilik
günlük ekleme yeterlidir.
FAO/DSÖ bu rakamı (eklenecek değeri)
 Normal aktivitesini sürdürmeye
devam edenler için 285,
 Aktivitesini azaltanlar için 200,
 Adolesanlar için 200
k.kal. olarak önermektedir.
Türkiye için önerilen değerler ise;
 < 18 yaş gebelerde
1. trimester 0-250 k.kal/gün
2. ve 3. trimester 300 k.kal/gün
 19-50 yaş gebelerde
1. trimester 0-250 k.kal/gün
2. ve 3. trimester 300 k.kal/gün

Enerjinin % 55’i CHO, % 15’i protein ve %
30’u yağlardan sağlanmalıdır.
Protein







Annede ve bebekte 900 g protein birikimi
olmaktadır. Bunun % 50’si fetüste, % 25’i
uterus ve göğüslerde, % 10’u placentada, %
15’i de kan-amniotik sıvıdadır.
Anneden günde;
İlk 3 aylık dönemde 1.8 g,
İkinci trimestirde 4.3 g,
Üçüncü trimestirde ise 6.1 gr protein
çekilimi olmaktadır.
Bunun için gebelik boyunca günlük 9 -13 g
ekleme gerekmektedir (FAO).
Türkiye için bu değer 15 g olarak
önerilmektedir.
Vejetaryen gebelerde 20 g ek uygundur.
Vitaminler


A
vitamininin
yetersiz
alınması
prematürelik ve düşük doğum ağırlığı,
mikrosefali, görme kusurlarına yol açar.
Ancak fazla alınmasının teratojenik
etkileri vardır. Spontan abortus, fetüste
malformasyonlar, yarık damak, konjenital
kalp hastalıkları gibi. Dikkat edilmelidir.
B6 sabah yorgunluğu ve depresyon için
önerilir.





Folik asit yetersizliğine bağlı anemi ve
nöral tüp defekti gelişebilir.
Türkiye’de
prevalans
1/10.000
olup
ABD’den 3-4 kat fazladır.
Önlemek için planlı gebeliklerde gebe
kalınmadan 3 ay önce folik asit alınması
(400 mcg/gün ) gerekmektedir.
Nöral tüpün kapanması intrauterin yaşamın
4. haftasının sonunda tamamlandığı için
daha sonra alınan folik asitin etkisi yoktur.
Karaciğer ve diğer organ etleri, yeşil
sebzeler kurubaklagiller, en iyi kaynaktır.



D vitamini yetersizliğine sık rastlanır.
Bebeğin kemik yoğunluğunun az
olmasına,
raşitik
doğmasına
ve
hipokalsemiye yol açar.
10 mcg / gün alınması önerilir.
Güneşe çıkılması önemlidir.


B12
eksikliğinde metilkobalamin
oluşamaz ve DNA sentezi yapılamaz.
Megaloblastik
anemi,
doğumsal
anomaliler
ve
sinir
sisteminde
sorunlar oluşur.
Yalnız
hayvansal
besinlerde
bulunduğundan vejetaryen annelerde
alım zor olur.
Mineraller
Kalsiyum:
 Fetal
iskelette 30 gr kalsiyum
birikmektedir.
 Birikimin
% 70’i son trimestir
gerçekleşir.
 1200 mg alım önerilmektedir.





Çinko eksikliği intrauterin büyüme
geriliği, ölü doğum, doğumsal anomali
sıklığının artmasına yol açar.
Tahıllardaki fitatlar emilimini
engeller.
Fe eklenirse Zn de eklenmelidir.
Günde 20 mg ek yeterlidir.
Nöral tüp defekti olan bebeklerde Zn
yetersizliği % 72 olduğundan önemli.



İyot eksikliğinde düşük, ölü doğum,
doğumsal anomali, perinatal ölüm,
kretinizm,
sağırlık,
cücelik,
hipotiroidi, ağır gelişme ve zeka
geriliği görülmektedir.
Mutlaka iyotlu tuz kullanılmalıdır.
Deniz
ürünlerinin
tüketimi
arttırılmalıdır.




Demir
1200
mg
anne
ve
bebekte
kullanılmaktadır.
Günde 20 mg alınması önerilmektedir.
Bu miktarı karşılamak diyetle zor
olmaktadır
Ülkemizde 20 haftadan sonra demir
preparatları (90-180 mg/gün)
kullanılması önerilmektedir.
İlk aylarda verilmesi çinko emilimini
olumsuz etkiler.
Doymamış yağ asitleri(PUFA)
 Beynin katı kısmının % 50-60’ı
yağdan oluşur.
 Özellikle DHA (n.3) alımı önemlidir.
 n.3 yağ asitleri yağlı balıklarda,
cevizde, soya fasulyesinde ve kanola
yağında bulunur.
 Günlük enerjinin % 0.3’ünün n.3 yağ
olması önerilmektedir.



Kafein:
Günde 5 fincandan daha fazla kahve
içenlerde erken doğum, DDA’lı doğum
sıktır.
Aşırı
kafein
fetüsün
kemik
yoğunluğunu olumsuz etkilemekte,
kalsiyum miktarını azaltmaktadır.
Fazla
çay-kahve
demir,
çinko
emilimini de azaltır.
Alkol:
 Günde 2 g / kg.dan fazla alınması
fetal alkol sendromuna (mikrosefali,
yarık damak, eklem anomalileri vb) yol
açar.
 Çinko, B kompleks vitamin eksikliği
yapar.
Pika:
 Anemiye yol açar.
Gebelikte ve Emziklilikte Besin Öğesi
Gereksinimleri
Besin Öğesi
Normalde
Enerji
2000-2200 + 200-285
(k.kal.)
Protein
(g)
A vitamini
(mcg)
Gebelikte
Emziklilikte
+ 500-700
0.8-1 g / kg
+ 15-20
+ 15-20
1500
+ 300
+ 900
D vitamini
(mcg)
2.5
10
10
E vitamini
(mcg)
30
+2
+4/3
Besin Öğesi
Thiamin
(mg)
Riboflavin
Niasin
(mg)
(mg)
Folik Asit
(mg)
Normalde Gebelikte Emziklilikte
0.4 x kg
+ 0.1
+ 0.4
0.55 x kg
+ 0.2
+ 0.4
6.6 x kg
+2
+5
200
+ 200
+ 80 / 60
B
6 (mg)
2
+ 0.6
+ 0.5
B
12 (mcg)
2
+ 0.2
+ 0.6
50
+ 10
+ 35 / 30
C vitamini
(mg)
Besin Öğesi
Kalsiyum
Normalde Gebelikte Emziklilikte
800
1200
1200
20
+ 15
+5
150
+ 25
+ 50
(mg)
12
+5
+ 25
Magnezyum(mg)
280
+ 20
+ 60
0.87 x kg
+ 10
+ 20
Demir
İyot
(mg)
(mg)
(mcg)
Çinko
Selenyum
(mcg)
Pantotenik asit, Biotin, K vitamini, Na, K ve Cu
gereksinimleri değişmez.
Gebelik Döneminde Alınacak Besinler
Besin Grubu
Günlük Alınacak Miktar
 Süt Grubu
3 Porsiyon
Süt veya yoğurt
2 SB kadar (400-500 g)
Peynir
2 kibrit kutusu (60 g)
 Et Grubu
2.5 porsiyon
Tavuk, balık vb
3 köfte kadar (90 g)
Kurubaklagiller
1 tabak
Yumurta
1 adet
veya
Kurubaklagil yemeği
1 tabak
Etli sebze yemeği
2 tabak
Yumurta
1 adet



Meyve - Sebze Grubu
Sebze yemeği
Meyve
Salata
Tahıl Grubu
Ekmek
Pilav, makarna vb.
Yağ- Şeker Grubu
Yağ
Şeker
Pekmez
5 porsiyon
2 tabak
3 porsiyon
serbest
6-11 porsiyon
3-6 orta dilim
1 tabak
3-4 yemek kaşığı
2-3 yemek kaşğıı
2-3 yemek kaşığı
Dikkat Edilecek Noktalar





Fazla kilo alanlar tahıl grubu ile yağ-şeker
grubunu azaltmalıdır.
Süt-yoğurt sevmeyenler ayrıca 4 kibrit
kutusu kadar daha peynir yemelidir.
Sebzelerden yeşil yapraklılar ve domates,
havuç, meyvelerden turunçgiller tercih
edilmelidir.
Kurubaklagiller tahıllarla karıştırılarak
yenmelidir.
Anemik gebelere demir hapının yanı sıra
karaciğer, dalak,
et, pekmez, yumurta
yemeleri önerilir.





Yemekler haşlama olarak yemeli,
kızartmalardan uzak durulmalıdır.
Sindirimi kolaylaştırmak açısından
azar azar sık sık beslenilmelidir.
Uzun süre aç kalınmamalıdır.,
Sigara ve alkol kullanılmamalıdır.
Ayrıca gebe kadınlar
güneşe
çıkmalı, çıkamıyorsa ek olarak D
vitamini almalıdır.
EMZİKLİLİK DÖNEMİNDE
BESLENME





Her annenin kendi sütü bebeği için en
mükemmel besindir.
Bu dönemde sağlıklı bir anne her gün
ortalama 800 ml süt yapabilir.
İlk 6 ay  750 ml (300-900)
İkinci 6 ay  400 ml (200-600)
Bunun olabilmesi için beslenmesine dikkat
etmesi gerekmektedir.
Gebelik döneminde yeterli ağırlık kazanan
kadınlar
emziklilik
dönemini
verimli
geçirirler.
Gebelikte
alınan
kilonun
bir
kısmı
emziklilikte harcanır.





Dünya
genelinde
annelerin
süt
üretme
kapasitelerinin farklı olduğu bulunmuştur. İsveçli
annelerde bu miktar 850 ml/ gün iken Hindistanlı
annelerde 450-560 ml / gündür.
Bu durum bebeğin ilk yıldaki gelişmesinde önemli
farklılıklar yaratmamaktadır.
Yetersiz beslenen annelerin süt miktarları daha
az
olabilmekte,
ancak
içeriği
fazla
değişmemekte, sadece protein ve yağ miktarında
azalma olmaktadır.
Bu nedenle ne kadar az olursa olsun mutlaka anne
sütü verilmesi çok önemlidir.
Yeterli beslenen anne daha fazla beslenirse süt
yapımı artmaz.
Annenin bebeği için yeterli miktarda
süt salgılayabilmesi için;






Doğum öncesi dönem yeterli-dengeli
beslenmesi
Doğumdan hemen sonra emzirmeye
başlaması (İlk saat çok önemli)
Yeterli ve dengeli beslenmesi
Sık sık emzirerek memenin tam
boşalmasının sağlanması
Uygun emzirme tekniğini öğrenmesi
Erken ek besin başlamaması





Ruhsal sıkıntı içinde olmaması
Ağır fiziksel aktivite yapmaması
Uzun süre aç kalmaması
Hemen (ilk 6 ay) diyet yapmaya
başlamaması (ayda 2 kg kayıp yeterli)
Yeterli sıvı alması (2,5-3 litre)
gerekmektedir.
Emziklilik Döneminde Alınacak Besinler
Besin Grubu
Günlük Alınacak
Miktar
 Süt Grubu
(3 porsiyon)
Süt veya yoğurt
2-3 SB kadar
Peynir
1 kibrit kutusu (30 g)
 Et Grubu
(2.5 porsiyon)
Tavuk, balık vb
3 köfte kadar (90 g)
Kurubaklagiller
1 tabak
Yumurta
1 adet
veya
Kurubaklagil yemeği
1 tabak
Etli sebze yemeği
2 tabak
Yumurta
1 adet



Meyve - Sebze Grubu
Sebze yemeği
Meyve
Salata
Tahıl Grubu
Ekmek
Pilav, makarna vb.
Yağ- Şeker Grubu
Yağ
Şeker
Pekmez
(6 porsiyon)
3 tabak
3 porsiyon
serbest
(10-14 porsiyon)
4-7 orta dilim
1-1.5 tabak
3-4 yemek kaşığı
2-3 yemek kaşığı
3-4 yemek kaşığı