8.HAFTA Çalışma Yaşamında Özel Koruyucu Önlemler ÇOCUK ÇALIŞANLARLA İLGİLİ KORUYUCU ÖNLEMLER 1) Çalıştırma yaşı ve çocukları çalıştırma yasağı; On beş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak on dört yaşını doldurmuş ve ilköğretimi tamamlamış olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilir.(İ.K.mad.71) Çocuk ve genç işçilerin işe yerleştirilmelerinde ve çalıştırılabilecekleri işlerde güvenlik, sağlık, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelişmeleri, kişisel yatkınlık ve yetenekleri dikkate alınır. Çocuğun gördüğü iş onun okula gitmesine, mesleki eğitiminin devamına engel olmaz, onun derslerini düzenli bir şekilde izlemesine zarar veremez. On sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler bakımından yasak olan işler ile on beş yaşını tamamlamış, ancak on sekiz yaşını tamamlamamış genç işçilerin çalışmasına izin verilecek işler, on dört yaşını bitirmiş ve ilköğretimini tamamlamış çocukların çalıştırılabilecekleri hafif işler ve çalışma koşulları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafında altı ay içinde çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir. 2) Yeraltı ve su altı işlerinde çalıştırma yasağı Henüz on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç çalışanlar, maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altı işlerinde çalıştırılması yasaklanmıştır.(İ.K.mad.72) 3) Gece çalıştırma yasağı Sanayiye ait işlerde onsekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalışma saatlerinde çalıştırılması yasaktır. On sekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar sağlık bakanlığının görüşü alınarak çalışma ve sosyal güvenlik bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir.(İ.K.mad.73) 4) Ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırma yasağı İş kanunumuza göre on altı yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin ağır ve tehlikeli işler sınıfına giren iş yerlerinde çalışmaları yasaklanmıştır. Ancak 01.01.2009 tarihinden itibaren yürürlüğe giren düzenlemeye göre çalıştığı işle ilgili mesleki eğitim almamış tüm işçiler yasaklama kapsamına alınmış olup öbür taraftan çalıştığı işle ilgili mesleki eğitim almış olan genç çalışanların ağır ve tehlikeli işler sınıfına giren işlerde çalışmalarına olanak sağlanmıştır. 5)Sağlık raporu alma zorunluluğu On dört yaş ile on sekiz yaş arası çocuk ve genç çalışanların işe alınmadan önce hekim raporu ile çalışılacak işin niteliğine uygun olup olmadığının belirlenmesi gerekmektedir. Ayrıca çalışan çocuk işçinin yaptığı iş ve çalıştığı ortamdan olumsuz etkilenip etkilenmediğini belirleyebilmek amacıyla bu hekim raporunun altı ayda bir yenilenmesi şartı getirilmiştir.(İ.K.mad.87) 6) Yıllık ücretli izin süresi yönünden koruma On sekiz ve daha küçük yaştaki işçilere hizmet sürelerine bakılmaksızın verilecek ücretli izin süresi yirmi günden az olamayacağı şartı getirilmiştir.(İ.K.mad:53) 7) Yerel yönetim denetimindeki bazı iş yerlerinde çalışma yasağı ‘‘Çocuk ve genç işçilerin çalıştırılma usul ve esasları hakkında yönetmelik’’ hükümleri çerçevesinde bar, kabare, dans salonları, kahve, gazino ve hamam gibi iş yerlerinde çocuk ve genç çalışanların çalıştırılmaları yasaklanmıştır. Bu konuda yetki mahalli belediyelere bırakılmıştır. 8) Çalışma sürelerine sınır getirilmesi On dört yaşında temel eğitimi tamamlamış ve okula gitmeyen çocuk çalışanların günlük çalışma süresi 7 saat ve haftalık 35 saatten fazla olamayacaktır. Ancak 15 yaşını tamamlamış çocuklar için bu süreler günlük 8 saat ve haftalık 40 saate kadar çıkarılabilmektedir. KADIN ÇALIŞANLARLA İLGİLİ KORUYUCU ÖNLEMLER 1) GENEL KORUYUCU ÖNLEMLER ÜCRETLER YÖNÜNDEN KORUNMA ‘’Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet farkı nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz ya da daha düşük ücret ödenemez .’’(İ.K.mad.5/4) Bu hüküm gereğince kadın ve erkek işçiler arasında cinsiyete dayalı farklı ücret uygulaması yasaklanmıştır. Ancak bu uygulama eş değerde ki iş ya da işler için geçerlidir. YER VE SU ALTI İŞLERDE ÇALIŞTIRILMA YASAĞI ‘’Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde her yaştaki kadınların çalıştırılmaları yasaktır.’’(İ.K.mad.72) AĞIR VE TEHLİKELİ İŞLERDE ÇALIŞTIRILMA YASAĞI Kadın çalışanların biyolojik ve genetik yapıları gereği ağır ve tehlikeli olarak tanımlanan bazı işlerde çalıştırılmaları uygun bulunmayarak yasaklanmıştır. Bu konuda iş kanununun 85. maddesine istinaden çıkarılan ağır ve tehlikeli işler yönetmeliği yol gösterici nitelikte olup belli konularda yasaklamalar getirmiştir. GECE POSTALARINDA ÇALIŞTIRILMA YASAĞI On sekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece çalışma saatlerinde çalıştırılmasına ilişkin ‘’kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılma koşulları hakkında yönetmelik’’İ.K.mad.73’e göre çıkarılmış ve belli şartlara bağlanmıştır. Bu şartlar ilgili yönetmelikte belirtilmiştir. Kadın işçilerin gece postalarında çalışması isteğine bağlı olmakla birlikte, gece postasında yapılacak çalışma yedi buçuk saati geçmemelidir. Ayrıca kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılabilmeleri için çalışmasına engel bir durumun olmadığına dair sağlık raporu alınması ve bu raporun altı ayda bir yenilenmesi gerekmektedir. İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİNDE KORUMA İkinci iş kanunumuz olan 1475 sayılı iş kanununun halen geçerli olan 14.maddesindeki kıdem tazminatı başlığı, 3.iş kanunumuz olan 4857 sayılı iş kanununu yürürlüğe girmesine karşın halen geçerliliğini korumaktadır. İlgili kanuna göre ‘’ kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirilmesi’’ durumunda da kıdem tazminatı ödenmesini öngörmektedir. Kadın çalışanın kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için evlenmesi halinde, evlenme tarihinden itibaren bir yıl içerisinde iş sözleşmesini feshetmesi gerekir.(İ.K.mad.14) 2) Analık Durumundan Dolayı Önlemler Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar iş yerinde çalışabilir. Bu durumda kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir Yukarıda öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse arttırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir. Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilir. Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz İsteği halinde kadın işçiye onaltı haftalık sürenin tamamlanmasında veya çoğul gebelik halinde on sekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz. Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır. 3)Engelli ve Eski Hükümlü Çalıştırma Yükümlülüğü İş kanununda (4857 say. İş. Kan. Mad. 30) özürlü ve eski hükümlü işçileri koruyucu ve istihdama kazandırıcı düzenlemeler yer almaktadır. Bu bağlamda işverenlerdin; a-) 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları, özel sektör işyerlerinde % 3 özürlü (engelli), kamu işyerlerinde % 4 özürlü (engelli) ile % 2 eski hükümlü işçi çalıştırmak zorundadır. b-) Tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde 51 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde % 3 özürlü (engelli), kamu işyerlerinde ise % 4 özürlü (engelli) ve % 2 eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhsal durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan ve koruma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine gereksinim duyan kişilerden çalışma gücünün en az % 40’ından yoksun kişilerden çalışma raporu ile belgelenenler özürlü(engelli) olarak istihdam olanağından yararlanabileceklerdir. Bakanlar Kurulunca belirlenecek oranların üstünde özürlü ve eski hükümlü çalıştıran işverenlerin kontenjan fazlası işçiler için özürlü ve eski hükümlü çalıştırmakla yükümlü olmadıkları halde özürlü çalıştıran veya çalışma gücünü yüzde seksenden fazla kaybetmiş özürlüyü çalıştıran işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir özürlü için 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa göre ödemeleri gereken işveren sigorta prim hisselerinin yüzde ellisini kendisi, yüzde ellisini hazine öder.
