FELSEFE ve NOHUT DÜRÜMÜ[1] Mehmet Sabri Genç Felsefe

FELSEFE ve NOHUT DÜRÜMÜ1
Mehmet Sabri Genç
Felsefe burada piyasa yeniden ya da yeni sürülen bir ürün gibi ne yazık ki. O yüzden konuşmamın
başlığını “Felsefe ve Nohut Dürümü” diye seçtim. Bilirsiniz bazı büyük firmalar ürününü satmak için
reklamlarını yerelleştirir yani mekâna göre o ürüne bir şekil verir. Ya da zamana göre o ürünü satacak
reklamlar yapar. Örneğin bizde ramazanda reklamlar hemen değişiverir. Avrupa’da da Christmas
ayında reklamlar değişir. Chrtistmas’ta bir araya gelmiş aile Coca Cola içer orda yaşlı bir dede ya da
babaanne torununa kola doldurur, arkada Noel ağacı gözükür. Bizde Ramazanda reklamlara davullar
maniler girer. Tüketim kültürünün rengi mekâna ve zamana göre değişir. İşlerine gelince kullanırlar
bunu, işte tüpün Anteplisi diye bir reklam var. Tüpe bile geleneksel Antep yeleği giydirmişler.
Günümüzde, bilim ve felsefe de ne yazık ki bu olmadan halka ulaşmıyor. Çünkü insanların algısı bu
yönde değiştirildi. Şimdi ben bugünkü konferansıma “Türkiye’de ve Gaziantep’te Felsefe Sorunsalı” ya
da “Felsefe’de Algı Sorunu” diye bir başlık seçseydim belki bu kadar kalabalık olmayacaktı ve ben bu
kadar kalabalık bir kitleye hitap edemeyecektim. Dolayısıyla bazı bildiklerimi, okuduklarımı sizinle
paylaşamayacaktım. “Felsefe” dediğim gibi ne yazık ki piyasaya yeni sürülen bir mal gibi burada.
Hâlbuki bu topraklarda dil, kavram çalışmalarından tutun da divan edebiyatına kadar her türlü alanda
kitaplar yazılmış, çalışmalar yapılmıştır. Bu başlığı seçmemin ikinci sebebi, nohut dürümünün buraya
has yani yerli bir yemek olmasıdır. Bazıları ‘yerli fastfood’ der, ben bunu kabul etmiyorum. Benim
babamın dükkânı eski Kelleci Pazarındaydı, Antepliler bilir, şimdi yıkıldı. Nohut dürümcüsünün esas
merkezi orasıydı. Orda bir pazar vardı. Bitpazarı, sebze pazarı, buğday pazarı, köylü garajı hepsi yan
yanaydı. Müthiş bir pazardı. Benim çocukluğum orda geçti. Her öğlen o Adil Usta’da (şimdi
üniversitenin karşısındaki Adil Usta’nın esas yeri orasıydı) yemeğimizi yerdik. O pazarın havası,
oradaki esnafın ahlakı başkaydı. O köylü garajının hengâmesi, caddedeki hamalların, esnafların
birbirleriyle olan yarenlikleri müthiş bir tiyatroydu. O “Pazar” ne yazık ki yıkıldı, kelleci pazarının
yerine otopark yapıldı, o müthiş mimariye sahip Şire Hanı yandı ve daha sonra o nohut dürümcüyle
beraber hepsi gitti. Bitpazarı gitti, köylü garajı gitti, hamallar gitti, esnaflar gitti.
Benim yeğenimin felsefe hocası demiş ki; Anteplilerin bir ekmeği var arasına ne koyarlarsa koysunlar
dürüm oluyor. Şimdi felsefe de öyle bir şey ki akıl yürütmeye, akıl prensiplerine uygun her düşünce
felsefe olur. Aynı Anteplilerin dürüm olayı gibidir bu. Gönül isterdi ki, felsefeye öyle bir bakış açısı
olmasın, nohut dürümünün macerasıyla beraber bu topraklarda yerli bir düşünce yeşillensin, yerli bir
düşünce gelişsin.
Şimdi oradan o nohut dürümcü taşındı Ağa Camii’nin bitişiğine, daha sonra şubeler açıldı. Yayılma
stratejisi değişti, bir müddet sonra ‘Dürümcü Fiko‘ nohutu ezdi. Sade nohuttu önceden, bilenler bilir
onun adı sadedir. Daha sonra acılısı çıktı, soslusu çıktı vs. Şehrin yöneldiği mevzu mutfak kültürü, çok
önemlidir mutfak kültürü… Ancak bir şehirde salt mutfak kültürü olursa bu da olmaz. Keşke bununla
beraber o akletme, düşünme, mantıksal çerçevede akıl yürütme yetilerimizi de bir yandan
geliştirmeye devam etseydik. Şehir belki çarpık gelişmezdi, mantıksız bir şekilde gelişmezdi. Yüksek
1
Bu metin GAÜN Fen Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü Öğretim Görevlisi Mehmet Sabri GENÇ’in 25 Kasım
2011 tarihinde Ömer Asım Aksoy Konferans Salonu’nda yapmış olduğu konuşmanın özetidir.
binalar dikmek, plansız programsız tramvay inşa etmek, şehrin gelişmişliğini göstermez. Köln’de bir
tramvay inşaatı on yıl sürdü, on yıl...! Onun kaldırım planı var, karşıdan karşıya geçiş planı var, şehrin
hangi bölgelerinden geçecek hangi bölgenin tramvay ihtiyacı var? Oradakilerin ekonomik durumu,
arabaları var mı yok mu? Bunları hepsinin temelinde felsefe yatar. Köln’deki tramvay inşaatının
temelinde olduğu gibi. Çünkü Köln şehri felsefileşmiş bir medeniyetin kentidir. Bir kültürün ulaşması
gereken en son nokta, onun felsefileşmiş medeniyet olma olgunluğuna erişmesidir. İşte biz bunu
yıllarca hor görerek yitirdik ne yazık ki. Felsefe yerlilikten çıkar ve evrensele doğru yol alır. Kendi
kültürünü aşmak zorundadır. Kendi kültürünün dogmalarını aşarak, kendi kültürünün güzellikleriyle
beraber evrensel bir kültüre doğru yol alır. O yüzden, nohut dürüm yerli bir yemek diye başladım
konferansıma, inşallah, yerli düşüncemiz de, kültürümüze paralel evrensel bir niteliğe kavuşur. Nohut
dürümünün ulaşması biraz imkânsızdır. Şehrin birçok yerine nohut dürümcü açıldı belki ama düşünce
ulaşabilir. Şimdi felsefe, -derslerde de hep bahsediyorum- insanın, en insanî ihtiyacıdır. Mesela aç
yaşayamayız, yemek yemek zorundayız. Belli beşeri ihtiyaçlarımızı görmek zorundayız ama beynin
ihtiyacı da düşünce, akletme ve felsefedir. Beynimiz açken de hayat süremeyiz sadece belli beşeri
ihtiyaçlarımızı yaşarız. Felsefe ve dolayısıyla aklımız yıllarca hor görüldü. İdeolojilerin mağaraların
içine hapsedildi. Hâlbuki felsefe ideolojilerin de üstündedir. Hep söylüyorum derslerde Che
Guevera’nın bir sözü var, “Yoksula ekmek verdim bana aziz dediler, neden ekmekleri yok diye
sorduğumda ise komünist dediler.” Ona komünist diyerek sistem onu bir kalıba sokmaya çalıştı. Aziz
diyerek de bir kalıba soktu, saf dışı etmeye çalıştı. Aziz dedi çünkü işine geldi. Sömürüyordu, o da o
açığı kapatıyordu. Komünist dedi bu sefer “neden” diye bir soru sorduğu için onu düşman addetti.
Yıllarca bu ülkede komünizm, anarşizm, faşizm derken gençler birbirlerine düşürüldü. Felsefe ideoloji
mağarasına hapsedildi ve biz bocalayıp durduk. Felsefe elimizden alındı, akletmek elimizden alındı.
Tüm bunlar olurken batı aldı başını yürüdü. Hâlbuki zamanında 8.yy’da Batı, felsefeyi İslam
dünyasından öğrendi. “Hikmet Evi” ‘nde (Beyt-ül Hikme) yapılan felsefî eserlerin tercümeleri batıya
ihraç edildi. Bilenler bilir, İslam dünyasında felsefî metinler Aristoteles, Platon gibi filozofların eserleri
evvela Grekçe’den Arapça’ya sonra da Arapça’dan Latince’ye çevrildi. Batı ilk felsefî eserleri İslam
medeniyetinden ithal etti. O eserleri çeviren Ortadoğu’da yaşayan Grekçe ve Latince bilen Hıristiyan
Araplardı. Onlar aldı yürüdü bizse felsefeyi orda bıraktık. 13.yüzyıldan itibaren İslam kültürü
felsefesizleşmeye doğru yol aldı. Çok sonraları Türkiye’de bu sefer o Osmanlıyla dinin bocalaması
felsefeyi de etkiledi. Tanzimat’la beraber batı felsefesi girdi. Tanzimat’la beraber hazır elbise gibi yerli
düşünceden uzak bir felsefeyi ithal ettik. Hâlbuki düşünce ithal edilip hazır elbise gibi giyilemez.
Dediğim gibi yerlilikten evrenselliğe geçiş olması şart. Şimdi felsefileşmiş bir medeniyette akıl her
yerdedir. Münih’e gittiğinizde oradaki mantık sizleri rahatsız edecek derecede her yere hâkimdir.
Kendinizi robot gibi hissedersiniz. Kaldırımından, metrosundan, tramvayından her şey muntazamdır.
Çünkü inşa edenlerin fikir babaları felsefecilerdir, filozoflardır. Bizde felsefe öğretimi, felsefe
tarihinden ibaret görülür. Hâlbuki beynidir toplumun, aklıdır, mantığıdır. Ben Salzburg şehrinde
katıldığım bir konferansta, Almanya Analitik Felsefe Topluluğu başkanının şu sözlerine şahit oldum.
Dedi ki; “Biz Münih’i 20 yıl içinde teknolojinin başkenti yapacağız. Bunu planlayan programlayan biziz,
yani analitik felsefeciler.” Şimdi biz bir türlü felsefe tarihinden, malumattan öteye geçemedik. Oysa
felsefe malumatın zıddıdır. Meslek olarak, gazetecilik filozofluğun zıddıdır. Türkiye’de TV ekranlarında
hep gazeteciler görünür. Hep onların sözü dinlenir. Hâlbuki gazetecilik toplumun sorunlarını,
sıkıntılarını yansıtır, çözüm arar. Yani bu pratikte olan şeyi ekrana ya da gazeteye yansıtır. Bir sorun
varsa işte mesela bir köyün köprüsü yoksa karşıdan karşıya geçilmiyorsa onu haber yapar veya bir
şehrin tarihiyle veya kültürüyle ilgili çalışmalar haberler yapar. Türkiye’de nedense bir gazeteci her
konuda bilgi sahibi; spor kanalını açıyorsun aynı adam, Suriye ile ilgili yapılan bir siyasi program var
orda aynı adam, sonra bir kadın programını açıyorsun aynı adam… Her konuda bilgisi olan adamın
hiçbir konuda bir düşüncesi olamaz. Günü birlik bilgiler gündelik bilgidir. Bunlar bizim işimize
yaramaz. Bize daha oturaklı teorik bilgiler gereklidir. Bu olmaksızın toplum felakete gider. Sürekli o
malumatfuruşların yerlerini başkaları alır. Eski gazeteciler gider, yenileri gelir. Gelen de gideni aratır.
Yerine gelen daha kötüdür. Böyle bağıran, çağıran, hiç bir şey konuşmayan halkın ne bilim daha böyle
evcilleşmesini sağlayan adamdır. Bu adam spordan anlıyor, bu adam felsefeden anlıyor, bu adam
politikadan anlıyor ne olsa anlıyor! Yemek oluyor anlıyor, kendi çıkarlarına ters düşen bir şey oluyor
onu köşe yazısına taşıyor. Bir toplumun aydınları olmalı, o aydınların sözü dinlenmeli ama bizde
gazetecilik de aydın olmak da aynı şey gibi algılanır. Şimdi felsefeyle alay edildi dedik. Pascal derki;
”Felsefeyle alay etmek te bir felsefedir.”. Çünkü bakın bizde burada konuşarak bir sonuca varmaya
çalışıyoruz. Gaziantep’te çok önemli ilim adamları vardı, çok önemli felsefeciler vardı. İşte
duymuşsunuzdur. Belki okumuşsunuzdur. Mütercim Asım (1755-1820) diye bir deha vardı. Hâsip
Dürri (1844-1915) vardı. Türk dil kurumunun ilk başkanı Gaziantepliydi: Ömer Asım AKSOY (18981993). Bakınız, konferans salonunun ismi Ömer Asım AKSOY. O bir dilbilimciydi. Antep ağzı sözlüğü
var, Türkçe sözlüğü var. Böyle bilim adamları vardı ne olduysa sonra dediğim gibi sağ-sol, darbeler
şunlar bunlar derken bu hale geldik. Gaziantep Lisesi’nde bir felsefe öğretmeni vardı: Nahit Hoca. Bu
rahmetli hocanın lakabı neydi biliyor musunuz: Allahsız Nahit. Hâlbuki belki hocanın alıp veremediği
bir şey yoktu Allah ile. Toplum o ismi verdi. Niye? Çünkü felsefe ile meşgul olmak; “Allahsızlık”,
”Dinsizlik”, “Anarşistlik” gibi algılandı. Belki de bu –Nahit Hocayı tenzih ederim- vasatın altında
adamların liselerde felsefe derslerine girip, elini cebine sokup sorduğu şu ilk sorudan
kaynaklanıyordu: “Allah var mı, yok mu?”. Varsa inanılır, bu imandır, inançtır. Bu sorgulanmaz, bu
mahremdir. Allahın, Tanrının varlığını sorgulayamazsın. Hem de lisede hiç sorgulayamazsın. Liseye
gidiyor işte, “Allah’a inanıyor musun?” diye soruyor gençlere. Bu çok ayıp bir sorudur. Bu onun
bileceği bir şeydir. Allah’la kul arasına girilmez. Bu konuyu donanım olmadan tartışmaya açarsan dini
kullanım, sömürü alanına sokarsın. Ne oldu? İşte her şey görüldüğü gibi ortada! Hatadan hakikate
geçilmez, hakikatten hakikate geçilir der bir batılı. Biz hep hatadan hakikate geçmeyi denedik ve
hakikate geçtiğimizi sandık, hâlbuki hatadan daha büyük hataya geçtik, sonra daha büyük hataya,
sonra hata, hata derken hatalar yığıldı ve artık neredeyse çözülemez hale geldi. Hakikatten hakikate
geçersin. Viyana’nın şehir planına bakın. 1. Viyana 2. Viyana, 3. Viyana’dan tâ 22. Viyana’ya kadar
gider. 1.Viyana merkezdir, çember şeklinde. 2. Viyana ondan sonraki çember, kaybolmazsın Viyana’da
bir yerden çıktın mı geldiğin yere geri dönersin. 1. Viyana’da üniversite, adliye, parlamento, hastane
gibi kurumlar vardır. Neden? Çünkü toplum için en önemli kurumlardır bunlar. İşte ikinci Viyana’da 1.
Viyana’da olanların farklı binaları vardır, tabi aralarda gene oturulan binalar ve gerekli ihtiyaçları
sağlayan dükkânlar vardır. 3.-4. Viyana derken şehir belirli bir plana, mantığa doğru genişler. İşte
oradaki şehir ve dolayısıyla medeniyet bu şekilde kurulmuştur. Bunun da temelinde felsefe vardır. O
yüzden hata yok, hakikat var temelinde, şimdi ne yaparlarsa yapsınlar hata olmaz. Çünkü temelinde
hakikat vardı. Olsa bile o bir toz gibi silinir, çözümü kolaydır. Gittiğiniz zaman büyülenirsiniz şehirden,
sizi rahatsız etmez. Şimdi burada ne yapsak okul okumuş olmaya, felsefe bilmeye gerek yok; bu
mantıksızlık! veya böyle şey olur mu? der adam. Hiç okula gitmemiş adam bile bir yere gidip bir işini
göreceği zaman canı sıkılır, rahatsız olur. Aklımızın prensipleri var, bize doğuştan verilmiş, bunun
dışına çıkamazsınız. Bu nedir işte; Bütün insanlar ölümlüdür, Sokrates insandır. Öyleyse Sokrates
ölümlüdür. Bu önermeler aracılığıyla bizi zorunlu olarak bu kıyası yapmaya zorlar aklımız, ama şunu
yani; Bütün insanlar ölümlüdür, Sokrates bir insandır öyleyse Sokrates ölümlü değildir diyemiyoruz.
Burada bir sonuca varamıyoruz. Klasik mantığın en meşhur örneklerinden biri budur. Derslerde de
öğrettiğim bir şey var çok önemli ve daha çok aslında psikiyatrinin bir konusudur. Bu da ilginçtir,
çünkü aklın prensiplerini değiştiriyor insanlar. Buna ilkel mantık diyoruz. Örneğin; T.C. Cumhurbaşkanı
Türk Vatandaşı olmalıdır. Abdullah Gül, T.C. Cumhurbaşkanıdır, öyleyse Abdullah Gül Türk
Vatandaşıdır. Bu örnek az evvel verdiğim örnekle aynı doğruluğa ve kıyasa sahiptir yani akla
uygundur. İlkel mantıkla düşünen adam ise şöyle düşünür: T.C. Cumhurbaşkanı Türk vatandaşıdır, ben
bir Türk vatandaşıyım, öyleyse ben Cumhurbaşkanıyım. Bu örnekteki kıyasta aklın prensipleri yoktur
yani akıl hastalığıdır bu. Bunun birçok varyasyonları var toplumda. Hep verdiğim örnek; Komşunun
oğlu tıpı kazandı, benim oğlum daha zeki ama kazanamadı, hâlbuki o aptaldı ve kazandı. Nerden
biliyorsun o çocuğun aptal olduğunu? İlkel mantık hastalığı aklının prensiplerini bozmuş.
Toplumumuzda ne yazık ki bu çok yaygın. Onun varda benim neden yok, o böyle oldu da ben neden
böyleyim, hep ben, ben, ben… Bu psikiyatrik bir vakadır. Şimdi teşhis etmeden tedavi demezsiniz,
teşhis bu. Bir devlet dairesine gidersin, adam gelir sırada öne girer, niye? “e benim işim var, acele
etmem lazım.” Bizim işimiz yok sanki! Hep anlaşmazlığın temelinde bu var: İlkel Mantık. Bırakın klasik
mantığı, ilkel mantık bu. Çünkü akıl elden alınmış, adam bönleşmiş ve ne yapacağını bilmiyor, kendini
cumhurbaşkanı sanıyor mesela. İşte kendi oğlunun çok değerli olduğunu düşünüyor. Kendini çok
değerli sanıyor. Otist, paranoyak, şizofren… Kendisine yüz vermedi diye kadını öldüren insanlar var bu
ülkede… Dünyada ruh ve sinir hastalıkları hastanesinde tek filozof heykeli olan ülkeyiz. Bakırköy’de
düşünen adam heykeli var. Görenler var mı bilmiyorum, meşhur bir heykeltıraşın heykelinin kopyası.
Rodin’in, düşünen adam heykeli… Başka nerde var bu acaba? Düşünmeyenler dışarıda, düşünenler
orada hastanede…
Bizim bir kavramsal çerçevemizde yok ne yazık ki. Mesela akıl ile zekâ aynı şey değildir. Akılla zekâyı
ben derslerine girene kadar, öğrenciler aynı sanıyordu. Akıl her şeyi yerli yerine koymaktır, zamanı
kuşatır, geçmişi, şimdiyi ve geleceği düşünerek hayat sürmenize yardımcı olur. Zekâ ise, anlıktır,
hayvanlarda da zekâ vardır. Aristoteles (384-322) hayvanlar da zekidir der. Zekâ anlıktır, âna
odaklanır. Anlık beceri ve yetenektir. Akıl bir adım daha geri atar, zamanı kuşatır. Örneğin, Hitler çok
zeki bir adamdı. Âna odaklandı, geçmişi, geleceği planlamadı, sadece ana odaklandı ve o yığınları
peşinden sürükledi. Onun yüzünden resmi olmayan rakamlara göre 140 milyon insan öldü. O yüzden
bir sınavda da sordum,”siyasetçi bir hekimden neden daha ehemmiyetlidir, toplum için?” diye. Bir
hekim belki bir insanın ölümüne neden olur, ama bir siyasetçi, eğer hatalıysa, milyonlarca kişi ve
nesiller çürür gider. Hitler çok zekiydi ama akıllı değildi. Onun sonu da felaket oldu, bütün
diktatörlerde bu vardır. İşte Saddam’ın, İdi Amin’in sonu hep benzer oldu. Öbür tarafta Gandhi gibi bir
örnek var Hindistan’da. İnanılmaz bir sabırla ve iradeyle mücadele etti. Dalga geçtiler adamla değil
mi? Bu şekilde mi direneceksin? diye. Bu şekilde mi İngiltere’yi alt edeceksin? dediler. Ama adam
sabretti ve başarılı oldu, niye? Çünkü akıllı ve irade sahibi biriydi. Tüm peygamberlerde görülen özellik
de budur yani akıllı olmaları. Akıllı olan aynı zamanda zekidir zaten. Ama salt zekâyla hareket edersen,
hayvani içgüdülerin ortaya çıkar ve aklını yitirirsin hayvandan farkın kalmaz. Yani ben çok zekiyim diye
övünmenize gerek yok. Dünyada sizden daha zeki hayvanlar var. Siz aklınızla, ahlakınızla övünün.
Tıp Fakültesi’ndeki öğrencilerim de, hayatla yaşamı aynı sanıyordu. Hayatla yaşam arasındaki farkı
bilmeden hayat mı yaşam mı kurtaracağını da bilemezsin. İnsan hayat sürer, kültürel olandır. Yaşam
dediğimiz şey, insanın biyolojik tarafının yansımasıdır. Yersin, içersin ve bununla yaşarsın. İhtiyaçların
vardır, onu görerek yaşarsın. Ama insansan, salt yaşamak olmaz. İnsansan hayat sürmek zorundasın.
İnsan aynı zamanda yaşar zaten, yemeğini yer, tuvalete gider mesela. Hayatla yaşam arasındaki fark,
akılla zekâ arasındaki farka benzerdir. Hayat kuşatıcıdır, yaşam anlıktır. İnsan dediğimiz varlığın ayırtıcı
vasfı akıllı olmasıdır; zamanı kuşatır, her şeyi yerli yerine koyar. İşte eşrefi mahlûkat denen şey de bu.
O akıl sana bir şeref bahşeder. Ama aklın alınmışsa senden, beşerleşirsin, biyolojik yönünle hareket
etmeye başlarsın, sadece tüketirsin, yersin içersin yaşarsın. Bitkisel hayata girmiş derler değil mi?
Oysa hayatın bitkiseli olmaz, yaşamın olur. Nefes alır verirsin ama beyin ve akıl gitmiş. Sonra
ailesinden izin isterler fişini çekerler. Oraya düşmeye gerek yok, toplumda bitkisel yaşayan binlerce
beşer var. İşte bu bahsettiklerimiz hep felsefe dâhilindedir. Ben size Sokrates şu tarihte doğmuş,
Aristoteles şu tarih de ölmüş gibi şeyler anlatmak istemiyorum. Google’a zaten tıklayınca çıkıyor, öyle
değil mi? Bir şey yazıyorsun 3 saniyede sana milyonlarca sonuç çıkarıyor. İnanılmaz bir bilgi kirliliği de
var. Bütün sistem sizi buna zorluyor. Akledemiyorsun o bilgi yığını içinde. İnternet çağında yaşıyoruz,
bütün bunlardan bir adım geriye çıkıp, o sizi şerefli kılan aklınızı ben size göstermek istiyorum diye
dersimde bahsettim. Bunu, akletmenin ne kadar önemli olduğunu… Şimdi gelelim din konusuna.
Felsefe deyince Allahsızlık anlaşılıyor dedim ya, o da felsefesizlikten öyle anlaşılıyor. Müslüman bir
ülkeyiz. İlk ayet “oku!” diyor sana. Orda sana kalk Elif Şafak’ın aşk kitabını oku demiyor. Kâinatı oku
diyor sana. Grekçedeki logos ile aynı. Hiç akletmez misiniz diyor hikmet kitabı. Bakın “Hiç akletmez
misiniz!” diyor, “Hiç zekânızı çalıştırmaz mısınız!” demiyor. “Oku!” diyor sana, kâinatı oku, kâinattaki
düzeni oku, ilkeleri, yasayı. Bu işte yunan filozoflarının yaptığı şey, Logosu bulmak… İncil’in
başlangıcında da “ logos” vardır; yani söz, yani yasa. Kur’an’da diyor ki oku diyor işte, onu bul diyor.
Gelelim dil konusuna. Felsefe dil ile yapılır. İnanılmaz bir kavram karmaşası var. Söyledim ya hayatla
yaşamı akılla zekayı bilmiyoruz ki daha diğerlerine geçelim. Bir kavram işidir felsefe. Kavramları
örmek, kavramları yerli yerine oturtmak, dolayısıyla zihin dünyanızın gelişmesine katkıda bulunmak.
Anlam dünyanızda bir sürü boşluklar var, o boşlukları neyle dolduracağız biz? “Şey” kavramı ile mi?
Hep şey, şey, şey! Hiç bir Amerikan filminde şey diye konuşan biri gördünüz mü? Şey yani ”thing” ile?
Böyle bir yoksulluğumuz var. Bir dil yoksulluğumuz var, hâlbuki dil bir toplumun omurgasıdır.
Omurganız kırıldığı zaman işte nakavt olursunuz ve yaşarsınız sadece. Öyle kelimelerimiz var ki bizim,
işte örnek verdim, çoğunuz şaşırdınız, burnunuzun dibindeki iki kelime. Yüzyıllar boyu birçok bilgenin
anlam imbiğinden süzülmüş gelmiş. Kimse benim karım demiyor değil mi eşim diyor, niye? Çağdaşız
ya moderniz ya eşim diyelim. Karı kelimesi kardan geliyor, önceden Anadolu’da gençlere ne denirdi?
Allah dağınıza göre kar versin. Dağ ne? Koca dağ işte… Kadın ona kocam der, yani o benim koca
dağım… Erkek de der ki bu benim üzerine düşen karım… Dünyada konuşulan hiçbir dilde böyle bir şey
yok. Bu bir zenginlik değil mi? Bunu deyince yani ilkel mi olacağız? Oysa,” eş” zoolojinin bir
kavramıdır. Eşleşmek ve çiftleşmek aynı kökün türevidir. Hayvanlarda eş olur, bunu bilmiyorsunuz,
nasıl olacak? Uydurma değil karı koca kelimeleri, bir çok türküde ve şiirde de var; ”Etek sarı sen
etekten sarısan, kurban olam bey dağının karısan karısan”.
Cemil Meriç’in ifadesiyle,”kamusumuz namusumuzdur”. Dil bir namustur, dilin gitti mi gidersin.
Boşuna mı Mütercim Asım dil ile uğraşmış? Ömer Asım Aksoy boşuna mı uğraşmış. 3 ciltlik Antep Ağzı
Sözlüğü yazmış adam. Bu yüzden bu bir zenginliktir. Antep ağzı, Urfa ağzı bir zenginliktir. 3 cilt Antep
ağzı sözlüğü, 3 cilt fazla kelime hazinesi demektir. Bu bir zenginlik değil mi? Edebiyatına yansır,
türküne yansır, ilmine yansır. Bu yabancılaşma neden? Avusturya’dayken bir gün bir profesörümüz –
oranın ulusal günüydü-derse o alp dağlarında giyilen yöresel elbiselerle geldi. Yani ne bir aşağılık, ne
de bir eziklik duygusu vardı. Çok doğal bir şekilde dersini işledi ve çıktı gitti. Bu bir güzellik değil mi?
Aynı zamanda bir hürriyet. Yani hazır elbise gibi bize teklif edilen her şeyi kabul ettik sorgulamadan
düşünmeden, şunu giymek modernliktir, bunu giymek ilkelliktir şunu yapmak çağdaşlıktır falan diye.
Bir adam şalvar giyerek de düşünebilir. İlla bir kot pantolon giymesine gerek yok. Bir kadın yöresel bir
elbise de giyebilir, neden giymesin?
İşte modern düzenin en büyük numarası budur yani üniformlaştırmaktır. Herkes tek biçimde olsun,
uniform tek biçimli demektir.
İşte Avrupa’nın felsefileşmiş medeniyeti, hak hukuku var ama yaşam şartları da önemli. Bizde
bereketli topraklar var o yok, onlarda o var bu yok. İşte ikisi bir birleşse şurası cennet olur. Yani
felsefeyle nohut dürümünü birleştirebilirsek “dadından yinmez”. Tüm mesele bu. Binlerce yıldır
büyük kültürler burada yaşamış, inanılmaz önemli bir bölge, dünya haritasına bakın dünyanın tam
ortasındayız. Felsefe burada doğmuş Batı Anadolu’da, tıbbın tohumları burada atılmış Hipokrat ile.
İstanköy Adası’nda yaşamış, Bodrum’dan gözüküyor. Felsefe İyonya’da; İzmir, Aydın ve karşısındaki
adalar. Efes burası. Her şey burada. Mezopotomya burası; Sümerler, Asurlar, Babil vs. burada
yaşamış. Göbekli Tepe diye yaklaşık 14 bin yıllık (M.Ö. 12binler) bölge bulundu Şanlıurfa’da. Dünyanın
gözü burada. Medeniyet burada doğmuş yani bu topraklarda. Yaşadığımız yerin değerini bilirsek,
hayat sürdürebiliriz. Dünyanın en zengin ülkelerinden Norveç’te de bulundum bir şubat ayında. Kar
kış kıyamet var, bir yere çıkamıyorsun. Yemek yiyemiyorsun açsın. Paranla rezil oluyorsun. Burada
hemen çıkıyorsun karşıdan karşıya geçiyorsun 1.75 kuruş verip nohut dürümü yiyorsun. Böyle bir
sorunun yok. 400-500 lira veriyorsun 3+1 evde kirada oturuyorsun. Kapıcın var bir de. Dünyanın hiçbir
yerinde yok bu. Kapıcın var arıyorsun, Ahmet efendi bana 5 tane ekmek bir de fırından patlıcan
kebabını al gel diyorsun. Kralsın ya. Böyle bir şey var mı? Zannediliyor ki bu her yerde böyle. Böyle bir
şey yok. Baktığımız zaman bu anlamda refah seviyesi hakikaten yüksek. Ama bu refah seviyesine
birde felsefe şart. Felsefesiz bir gökdelen, bir hastane, bir üniversite, bir gazete, bir şehir ve o şehre
yaptığın bir tramvay işe yaramaz. Sıkıntı oluşturur insanlarda. Benim bütün çabam işte böyle bir
felsefî kültürün burada tekrardan yeşermesi ve meyvelerini vermesidir. Sonra o tohumlar bütün
bilimlere serpilir ve a’dan z’ye her şeye yansır. Çünkü felsefe insanın en insanî ihtiyacıdır.