Liderlik

LİDERLİK
11. hafta
Liderlik Nedir?
Liderlik ve yönetim her zaman karıştırılır. Fark nedir?
Liderlik: Amaçların veya vizyonun başarılmasına yönelik grubu
etkileyebilme yeteneğidir.
Liderlik, temel olarak etkileme kapasitesi ile ilgilidir. Hiç etkilemesi olmayan bir
kimse bir örgütün başı veya yöneticilerinden birisi olabilir ama lider olabilmesi için
etkilemeye sahip olması gerekmektedir.
Farklı liderlik tanımları
• Davis (1988;141) liderliği, insanları belirlenmiş hedefler
doğrultusunda yöneltmeye ikna etme,
• Rost (1991: 102) karşılıklı amaçlara dayalı gerçek bir
dönüşüm isteyen lider ile takipçileri arasındaki
etkileşim süreci,
• Eren (1998:465) izleyenleri belirli hedeflere ulaştırmak
için, onları harekete geçirmeye dönük bilgi ve
yeteneklerin toplamı,
• Hedlund ve arkadaşları (2003: 121) kişiler arası ve
örgütsel sorunları çözebilme yeteneğini gerektiren
karmaşık bir performans alanı olarak tanımlamışlardır.
LİDERLİK TEORİLERİ
Özellikler Teorisi
Liderlikte özellikler teorisi kişisel yeteneklere ve özelliklere
odaklanmaktadır. Liderlik konusundaki ilk çalışmalara özellikle zamanın
askeri ve bürokratik yöneticilerinin liderlik özelliklerinin incelenmesiyle
başlanmıştır. Yaşadıkları döneme damgasını vuran liderlerin kişisel
özellikleri araştırılarak, liderlik için gerekli bireysel ve toplumsal
özellikler saptanmaya, başarılı ve başarısız liderlerin özellikleri
belirlenmeye çalışılmıştır. “Liderler doğarlar” varsayımını korumuştur.
(Thomas Carlyle 1795-1881, Mc Gregor- x-y kuramı, 1960, Ghiselli
1971, Stogdil 1948, Ouchi ve alfred Joeger- z kuramı).
Buna göre, liderin taşıması gereken özellikler şöyledir
•
Fiziksel özellikler: Enerji ve aktif olma.
•
Zeka ve yetenek: Yargılama, bilgi, akıcı konuşma ve
kesinlik.
•
Kişilik: Yaratıcılık, açık sözlülük, dürüstlük ve etik
davranış.
•
İş ile ilgili özellikler: Başarı güdüsü, ileride olma
arzusu, sorumluluk güdüsü, göreve dönüklük ve
amaçlara ulaşmada sorumluluk alma.
•
Sosyal özellikler: İşbirliği yeteneği, prestij, popüler
ve sosyal olma, kişiler arası beceriler, sosyal katılım,
nezaket ve zarafet
Davranışçı Teoriler
Özellik kuramlarının liderliği açıklamada yetersiz kalması sonucu
araştırmacılar lider davranışlarını analiz ederek, lider davranışlarının
temel yönelimini belirlemeye çalışmışlardır. Lider davranışının, GÖREV
ve İLİŞKİ olan iki önemli boyutu üzerinde durmuştur. Ohio State
Üniversitesi araştırmaları ,Michigan Üniversitesi araştırmaları, Likertsistem 4 kuramı, Yönetim gözeneği kuramı(Blake ve Mouton).
1940’ların sonunda Ohio Devlet Üniversitesi’nde lider davranışının
bağımsız boyutlarını tanımlamayı amaçlayan çalışmalar sonucunda en
kapsamlı ve en çok izlenilen davranış teorileri ortaya konulmuştur.
Binden fazla boyut ile başlayan çalışmalar, çalışanlar tarafından
tanımlanan en çok iki liderlik davranışına kadar daraltılmıştır.
Araştırmacılar bunları “yapıyı harekete geçirme” ve “anlayış” olarak
adlandırmaktadırlar.
a) Yapıyı harekete geçirme
b) Anlayış
• Ohio Devlet Üniversitesi Liderlik Modeli:
• Liderlik davranışını tanımlamada iki ana
eksenin varlığını ortaya çıkarmıştır; “yapıyı
kurma” ve “anlayış gösterme”.
• Michigan Üniversitesi Liderlik Araştırması:
• Araştırma sonucunda “iş merkezli” ve “birey
merkezli” olmak üzere iki temel liderlik
davranışı belirlenmiştir.
• Harvard Üniversitesi Araştırmaları: İki temel
liderlik davranışını ortaya çıkarmıştır; “sosyo
duygusal lider” ve “iş lideri”.
• Blake ve Mouton’un Yönetim Tarzı Matriksi Modeli: Liderlik
davranışını iki temel boyut belirleyerek
• açıklamışlardır; “üretime yönelik olma” ve “kişiler arası
• ilişkilere yönelik olma”.
• X ve Y Yaklaşımları: İnsanların edilgen pasif oldukları ve
örgütsel gereksinimlere direndikleri varsayımına dayanan X
ve insanların motive olmaya, sorumluluk almaya açık
olduklarını savunan Y kuramı biçiminde iki tür liderlik
öngörülmüştür .
• Yukl’un Liderlik Davranış Modelleri: Liderliği “ayrılık modeli”
ve “çoklu-bağlanma modeli” çerçevesinde ele almıştır.
• Rensis Likert’in Sistem 4 Modeli: Liderlik yaklaşımlarını şu
dört grup altında toplamıştır; istismarcı (sömürücü) otoriter,
koruyucu (babacan, yardımsever) otoriter, danışmalı
yönetim tarzı ve katılmalı yönetim.
Durumsal Liderlik Teorileri
Farklı durumlarda liderlik davranışının önceden kestirilmesinin
mümkün olmadığını savunmaktadır.
Her ortamda geçerli
olabilecek en etkili liderlik biçimi yoktur.
• Fiedler’in Durumsallık Kuramı.
• Ardışık Liderlik Kuramı.
• Yol Amaç Kuramı (Robert House ve Martin Evans).
• Vroom ve Yetton’ un Normatif Kuramı.
• Hersey ve Blanchard’in Durumsal Liderlik Kuramı.
• Reddi’nin Üç Boyutlu Liderlik Kuramı (Etkili ve etkisiz lider)
Bu yaklaşımların ortak noktası; görev ya da ilişki ağırlıklı bir liderlik
tarzının her durum ve koşulda geçerli olamayacağı, bazı
durumlarda görev merkezli bir liderlik tarzını etkinliğe neden
olabileceği gibi, bazı durumlar da tersine ilişki merkezli bir liderlik
tarzının verimli ve etkin olabileceği şeklinde ifade edilebilir.
YENİ LİDERLİK TEORİLERİ ve Liderlik Türleri
• Otokratik Lider:
Eski olmasına karşın sıklıkla karşılaşılan bir liderlik tarzıdır.
Bu tarz liderlikte yönetim ve karar alma yetkisi sadece
lidere aittir. Otokratik ve bürokratik toplumlardaki grup
üyelerinin beklentilerine uygun bir tarz olması, lidere
bağımsız hareket edebilme inanç ve güvenini vermesi,
daha etkin ve daha hızlı karar verme imkanı sağlaması gibi
yararlarının yanında; liderin aşırı bencil davranmasına,
grup üyelerine söz hakkı vermeyerek onların iş tatmini,
motivasyon
ve
yaratıcılığının
azalmasına
yol
açabilmektedir.
• Tam Serbesti Tanıyan (Laissez-faire) Lider: Tam
serbesti tanıyan liderlik tarzında, izleyiciler
kendilerini yetiştirip sorunlarına en iyi hal çaresi
bulma konusunda güdülenmişlerdir. Gerekli
gördüğü zaman isteyen kişi istediği kimselerle
grup oluşturarak sorunlarını çözmekte, yeni
fikirlerini denemede, kedisi için en uygun
olduğunu düşündüğü kararları alabilmektedir.
Liderin esas görevi kaynak sağlamaktır. Lider
ancak kendisine herhangi bir konuda fikri
sorulduğunda görüşünü bildirir, ama bu görüş
izleyicileri bağlayıcı nitelikte değildir. Bu tip
liderler yetkiye sahip çıkmamakta, yetki kullanma
haklarını tamamıyla astlarına bırakmaktadırlar.
• Katılımcı veya Demokratik Lider: Demokratik/katılımcı liderlik
türünde lider, çalışanlara rehberlik ve öncülük etmekte,
organizasyonda karar alma sürecine çalışanların katılımını
destekler ve teşvik eder. Kriz dönemleri hariç, örgüt amaçlarını
grubun kararlarına göre yönlendirir. Astların planlama, karar
alma ve örgütleme faaliyetlerine katılmalarını teşvik eder.
Astlar kendi inisiyatiflerinin risklerini taşırlar. Kararlar daha
sağlıklı olur. Elemanlara daha nazik muamelede bulunur ve
onlara değer verir. Cezadan daha çok, ödül sistemini uygular.
• Karizmatik Liderlik: Karizmatik liderlik, daha çok kriz
ortamlarında ortaya çıkan, kurtarıcı ve sıra dışı niteliklere ve
güçlü kişilik özelliklerine sahip kişilerde görülen bir liderlik
tarzıdır. Bu tarz liderlerde rastlanan güçlü ortak kişilik
özellikleri, özgüven, cesaret, izleyenleri üzerinde hayranlık
uyandırma, ikna ve motive etmedir.
• Dönüşümcü
ve
Etkileşimci
Liderlik:
Etkileşimci liderlik, örgütsel hedeflere yönelik
yüksek performans karşılığında, bireysel
ihtiyaçların giderilmesi yoluyla takipçilerin
motive edilmelerini içeren, geleneklere ve
geçmişe bağlı bir liderlik tarzıdır. Etkileşimci
liderlikte çoğunlukla rutin faaliyetlerin daha
etkin ve verimli yapılması hedeflenmektedir
Dönüşümcü liderlik ise geleceğe, yeniliğe,
değişime ve reforma dönük olup bu tip
liderlikte, çalışanların yaratıcı ve yenilikçi
yönleri üzerinde durulur. Örgütlerde değişimi
ve yenilenmeyi gerçekleştiren kişiler,
dönüşümcü
liderler
olarak
tanımlanmaktadırlar. Bunlar izleyicilerinin
gereksinimlerini, inançlarını ve yargılarını
değiştiren kişilerdir.
Karizmatik Liderlik Ve Dönüştürücü Liderlik
Karizmatik Liderlik Teorisi: Sıra dışı davranışlarla karşılaştıklarında
astların lidere olağanüstü ve kahramanca yetenekler atfettiği liderlik
teorisi.
 Dönüştürücü Liderlik
Üretim Odaklı Lider: İşin tekniğine ve içeriğine önem veren liderdir.
Fiedler Durumsallık Modeli: Liderin astlarıyla etkileşimi ve lidere
kontrol veren ve lideri etkileme derecesi arasındaki uygunluğa göre
grubun etkililiğinin belli olacağı görüşünü savunan teoridir.
En Az Tercih Edilen İş Arkadaşları Ölçeği (LPC): Kişinin iş odaklı mı
yoksa ilişki odaklı mı olduğunu ölçmek için geliştirilmiş araçtır.
Lider-üye İlişkileri: Astların liderlerine duyduğu güven, itimat ve
saygının derecesidir.
İş Yapısı: İş görevlerinin prosedürleştirilme derecesidir.
Makam Yetkisi: Bir kişinin organizasyon içerisindeki yapısal
pozisyonundan üretilen, kişiye işe alma, işten çıkarma, disiplin, terfi ve
maaş artışları yetkisi veren güçtür.
İş Gördürücü Liderlik: Rol ve görev gerekliliklerini açıklayarak
izleyicilerine rehberlik ve motive eder.
Dönüşümcü Liderler: İzleyicileri üzerinde ve sıra dışı etkileri vardır,
izleyicilerin kişisel amaçlarıyla örgütsel amaçları bağdaştırır.
Otantik Liderler: Kim olduklarını, neye inandıklarını bilen ve bu
değerler ve inançlar doğrultusunda açık ve samimiyetle hareket eden
liderlerdir. Destekçileri liderlerini etik kişiler olarak görürler.
Sosyal Karizmatik Liderlik: Liderlerin ben merkezci olmayan
diğerlerine odaklanan değerleri taşıdığı ve etik davranışlar sergilediği
liderlik biçimi.
 Etik ve Liderlik
Araştırmacılar liderliğin etik gereklerini yakın geçmişte dikkate almaya
başlamışlardır. Neden şimdi? Bunun bir nedeni, yönetim alanındaki
etik konularına karşı büyüyen ilgi olabilir. Diğer bir neden ise
geçmişteki liderlerin, Martin Luther King, Jr., John F. Kennedy ve
Thomas Jefferson gibi, etik eksiklerinden zarar görmeleridir.
 Güven ve Liderlik
Güven liderlikle bağlantılı temel özelliklerden birisidir, güvenin
yıkılması grup performansı üzerinde zararlı etkilere sebep olabilir. Bir
yazarın belirttiği gibi, “liderlerin görevinin bir kısmı insanlarla çalışmak
ve sorunları çözmektir, ancak bu sorunları çözmek için gerekli bilgiye
ulaşabilmeleri insanların onlara ne kadar güvendiğine bağlıdır. Güven
ve güvenilirlik liderin bilgi ve işbirliğine ulaşımını ayarlamaktadır.”
Gelecek İçin Liderlik: Mentorluk (Akıl Hocalığı)
Liderler genellikle geleceğin liderlerini yetiştirme sorumluluğunu
alırlar. Mentor olarak rolleri zaman içinde örgüt kültürünü ve bilgisini
korumaya ve geliştirmeye yardımcı olmaktır. Mentorluğun değerleri
yanında tehlikelerinin de neler olabileceğini bilmek gerekir.
Liderlikte Güç Kaynakları
• Ödül Gücü: Bireylerin değerleri için yararlı ödüllere
ulaşma ve aracılık edilmesidir.
• Zorlayıcı Güç: Ödül gücünün karşıtı olup,
cezalandırmayı esas alır.
• Yasal Güç: Örgütsel hiyerarşiden kaynaklanan ve lidere
örgüt içerisindeki statüsünden gelen güçtür.
• Uzmanlık Gücü: Liderin işine ilişkin sahip olduğu bilgi,
beceri ve uzmanlığın izleyicileri tarafından kabul
edilmesi ile elde edilen güçtür.
• Karizmatik Güç: Lider sahip olduğu kişilik özellikleri ile
izleyenlerini etkileme gücünü ifade eder.