CÜMLE TÜRLERİ: 4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER

CÜMLE TÜRLERİ:
4. ANLAMLARINA
GÖRE CÜMLELER
CÜMLE TÜRLERİ:
4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
• İşin, oluşun, hareketin, durumun, kılışın
yüklemde nasıl anlatıldığına göre cümleler
çeşitlere ayrılır.
• Burada işin yapılıp yapılmadığı, durumun varlığı
yokluğu, işin istenildiği ya da emredildiği,
bildirildiği ya da sorulduğu önemlidir.
• Cümlede anlatılan işin, oluşun, hareketin olup
olmadığını veya sözü edilenin var olup
olmadığını bildiren cümlelere haber cümlesi;
bir isteği, dileği, emri, tasarıyı, şartı bildiren
cümlelere de dilek cümlesi denir.
4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
• Bunlar da olumlu ve olumsuz olmak üzere ikiye
ayrılır:
1. Olumlu Cümle - Fiil cümlesinde işin, oluşun
yapıldığını veya olduğunu; isim cümlesinde ise
sözü edilen kavramın bulunduğunu, var
olduğunu, bahsedilen şekilde olduğunu bildiren
cümlelerdir.
Bursa bu mevsimde soğuktur.
Yarın daha erken gelmelisin.
Bu binanın yerinde şeftali bahçesi vardı.
4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
2. Olumsuz Cümle - Fiil cümlesinde işin, oluşun yapılmadığını,
yapılmayacağını veya olmadığını; isim cümlesinde ise sözü
edilen kavramın bulunmadığını, var olmadığını, bahsedilen
şekilde olmadığını bildiren cümlelerdir.
Fiil cümleleri, /-mA/ olumsuzluk ekiyle ve "ne… ne…"
bağlacıyla; isim cümleleri de “yok” veya “değil” kelimeleriyle,
"ne… ne…" bağlacıyla ve /-sİz/ ekiyle kurulur.
Yarın daha erken gelmemelisin.
Buraları daha önce hiç görmemiştim.
Bunu daha önce ne gördüm ne işittim.
Ateşle oyun olmaz.
Bursa bu mevsimde soğuk değildir.
Sokakta ne araba ne de insan var.
Ankara bugün hem elektriksiz hem susuz.
4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
• Bazı cümleler yapı bakımından olumsuz olduğu
durumda, anlamca olumlu olabilir.
Çocuklarının okumasını istemiyor değildi.
(istiyordu)
Cezaya çarptırılanlar suçsuz değildiler.
(suçluydular)
Yangından korkmayan yoktur. (vardır)
Beni sevindiren onun iyi haberlerini almaktan
başka bir şey değildi. (almaktı)
4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
• Soru edatı, olumsuz çekimlenmiş bir fiille birlikte
anlamca olumlu cümle; olumlu çekimlenmiş bir
fiille birlikte anlamca olumsuz cümle yapabilir:
Senin ne kadar zorluğa katlandığını bilmez
miyim? (bilirim)
Anlattıklarına inanmaz olur muyum? (inanırım)
Sen çağırırsın da o gelmez mi? (gelir)
Şimdi, söylediklerini anladım mı? (anlamadım)
• Aşağıdaki diğer cümle türlerinde de cümleler ya
olumlu ya da olumsuz olacaklardır:
4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
3. Soru Cümlesi - İçinde soru anlamı bulunan; bir
konuda bilgi edinmek, şüpheleri gidermek ve
düşünceleri onaylatmak için kurulan cümlelere
soru cümlesi denir.
Cümlenin öğelerini bulmaya yönelik tüm soru
kelimeleriyle soru cümleleri yapılabilir.
Elimdekinin ne olduğunu kim söyleyecek? (özne)
Babası çocuğa ne getirmiş? (nesne)
Ankara'ya ne zaman yerleştiniz? (zarf tamlayıcısı)
Daha sonra nereye gidecekler? (yer tamlayıcısı)
4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
• Cümlelerde soru anlamı soru sıfatları, soru zarfları, soru
zamirleri, soru edatları, soru eki ve tonlama yoluyla sağlanır:
- "mİ" soru edatıyla:
- Soru eki sadece yüklemin değil, diğer unsurların da
sorusunu hazırlar:
Son sözünüz bu mu anneciğim?
Hiç mi anlatacak bir şeyin yok?
Tarlamı bana zorla mı sattıracaksınız?
Sular mı yandı, neden tunca benziyor mermer?
- Soru eki değişik anlamlar katabilir:
Beni biraz dinler misiniz? (istek, rica)
Sessiz olabilir miyiz? (uyarı)
Bu su da içilir mi? (beğenmeme)
Bütün bunları ben mi söylemişim? (inkâr, kabullenmeme)
4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
- Soru sıfatlarıyla:
Nasıl kitaplardan hoşlanırsın?
Kaç gün sonra geleceksin?
Kaçıncı sınıfta okuyor?
Ne gün geleceksin?
- Soru zarflarıyla:
Neden coşkun suların sesi gittikçe dindi?
Bin bir başlı kartalı nasıl taşır kanarya?
4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
- Soru zamirleriyle:
Bunları sana kim anlattı?
Hangisi sizinle geldi?
Soruların kaçı cevaplandı?
Buraya nereden geldiniz?
4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
4. Ünlem Cümlesi - Sevgi, korku, şaşma, hayret,
seslenme, coşkunluk, heyecan ve sitem ifade eden
cümlelere ünlem cümlesi denir.
Ünlemlerle, bazı sıfatlarla, emir kipiyle, "ki" bağlacıyla,
haykırmalarla ve ses tonuyla kurulur:
Ee, yeter artık!
Ah, ne yaptım!
Hah, şimdi oldu!
Eyvah, geç kaldım!
Buna kim inanır ki!
Ne kadar güzel!
Çabuk eve git!
Çık dışarı!
4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
• Ünlem ifade eden sözler her zaman cümle
hâlinde değildir:
Ey Türk Gençliği!
Hemşehrilerim!
Babacığım!
Simitçi!
4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
5. Şart Cümlesi - İçinde şart (koşul) anlamı
bulunan cümlelere şart cümlesi denir.
Şart cümlelerinin yüklemleri şart kipine göre
çekimlenmiştir ve yardımcı cümle
oluşturmuştur.
Daha doğrusu, bir cümleyi şart çekimiyle bir
yardımcı cümle yapabiliriz.
Eve geldiyse bizi beklesin.
Ankara'ya gidersen Kızılay'dan bana kaset al.
Beni arayan Dursun ise gelmediğimi söyleyin.
4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
• "ise", bazen istek anlamı katar.
Bu durumda yardımcı cümle ve şart cümlesi
olmaz:
Kar yağsa da kartopu oynasak.
Önümüzdeki iki ayı bir geçirebilsek.
Aşağıdaki cümleleri
anlamlarına göre belirtiniz:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Yarın daha erken gelmelisin.
Buraları daha önce hiç görmemiştim.
Cezaya çarptırılanlar suçsuz değildiler.
Tarlamı bana zorla mı sattıracaksınız?
Hah, şimdi oldu!
Beni arayan Dursun ise gelmediğimi söyleyin.
Bu yıl 19. kez düzenlenen, Türkiye’nin en prestijli ve
uzun soluklu tiyatro ödülü Yapı Kredi Afife Tiyatro
Ödülleri, 27 Nisan 2015 Pazartesi akşamı Haliç
Kongre Merkezi’nde düzenlenen görkemli bir törenle
sahiplerine kavuştu.
Aşağıdaki cümleleri
sentaktik açıdan çözünüz:
1. Türk sinemasının "Sultan"ı Türkan Şoray, çekeceği
sinema filmiyle ilgili incemelerde bulunmak üzere
geldiği Muğla'da, Vali Amir Çiçek'i ziyaret etti.
2. Yeşilçam'ın ünlü oyuncularından, Türk sinemasının
"Sultanı" Türkan Şoray, çekeceği sinema filmi için
Muğla'daki incelemelerini sürdürüyor.
3. Menteşe ilçesi Yeşilyurt Mahallesi yakınlarında
çekimleri yapılacak film için incelemelerde bulunmak
üzere kente gelen Şoray, Muğla Valisi Amir çiçek'i
makamında ziyaret etti.
Aşağıdaki cümleleri
sentaktik açıdan çözünüz:
1. Ziyaretten duyduğu memnuniyeti dile getiren Vali
Çiçek, Muğla'nın sahip olduğu güzelliklerle, dizi ve
film yapımcılarının vazgeçilmezleri arasında
bulunduğunu kaydetti.
2. Şoray ise Muğla'da kendisine gösterilen ilgiden
memnun olduğunu belirtti.
3. Film çekmek için uzun süre mekan aradıklarını,
sonunda Yeşilyurt’ta karar kıldıklarını anlatan Şoray,
Kültür ve Turizm Bakanlığının da filme destek
vereceğini bildirdi.
4. Ziyaretin ardından Muğla Valiliği çalışanları, Şoray
ile fotoğraf çektirdi.
Aşağıdaki cümleleri
sentaktik açıdan çözünüz:
1. Bunun yanında zavallı çatlak kova görevinin
sadece yarısını yerine getirdiğinden
üzülüyormuş.
2. Acaba suçum neydi de böyle kendini
beğenmiş, kötü sözlü bir yabancıyla
arkadaşlık yapıyorum.
3. Venezuela’da, Catatumbo Nehri ile Marakaibo
Gölü’nün buluştuğu yerin 5 kilometre üstünde,
yılın 160 günü şimşekler çakıyor.
4. Engelli bir insanın dağa tırmanmak gibi
tehlikeli bir sporu yapması doğru değildir.
BUGÜNLÜK
BU KADAR.