evde bakımda kanıta dayalı psikososyal müdahaleler

DERLEME MAKALESİ
EVDE BAKIMDA KANITA DAYALI PSİKOSOSYAL MÜDAHALELER
EVIDENCE BASED PSYCHOSOCIAL INTERVENTIONSIN HOME CARE
Kaya, H. *, Özkan, B.**
ÖZET
Amaç: Bu çalışma evde bakımda kanıta dayalı psikososyal
müdahaleleri belirlemek ve bu konuda yapılan çalışmaların ortak
sonuçlarını değerlendirerek alana özgü bilgileri derlemek amacıyla
yapılmıştır.
Gereç ve Yöntem: Bu amaç doğrultusunda psikonet, ebscohost
web, Türk tıp dizini, psikiyatri tıp dizini ve hemşirelik dergileri
‘‘evde bakım’’, ‘‘psikiyatrik rehabilitasyon’’, ‘‘kanıtlı psikososyal
müdahaleler ’’şeklindeki anahtar sözcükler ile taranmıştır.
Bulgular: Günümüzde sağlık hizmetlerinin sadece sağlık
kurumlarında verilmesi, hastaların tüm yaşamları göz önüne
alındığında yeterli olmamaktadır. Evde bakım “engelleri en aza
indirmek, bağımsız işlev görmeyi üst düzeye çıkarmak için kendi
yaşadıkları yerde bireylerin gereksinmelerine uygun bakım
vermeyi” gerektirmektedir. Psikiyatrik ve fiziksel hastalıklara bağlı
olarak evde bakım gereksinimi olan pek çok hasta bulunmaktadır.
Bu hastaların ortak özellikleri hareket sınırlılıklarının olması, eve
bağlı/bağımlı olmaları, sürekli bakım gereksinimlerinin ve yeti
yitimlerinin olması, acil kurum bakımına gereksinimlerinin
olmaması olarak ifade edilebilir. Günümüzde evde bakım
hizmetleri psikiyatri hastalarının tedavisinde ve bakımında giderek
önem kazanmaktadır. Özellikle yeti yitimine neden oldukları için
şizofrenik bozukluklar, majör depresyon, bipolar affektif bozukluk,
agorafobi gibi evde bakımı gerektiren önemli psikiyatrik
bozukluklar arasında yer almaktadır. Evde bakım hizmetlerinde
etkililiği kanıtlanmış pek çok psikososyal müdahale yer almaktadır.
Bu girişimler, hastaların benlik kavramlarının geliştirilmesi, iç
görülerinin artırılması, duygularını tanımalarına, anlamalarına
yardım etme, ekip ile işbirliğine güdülenmelerini artırmaya yönelik
bireysel ve aile terapilerini içiren müdahaleler şeklinde
sıralanmaktadır. Bu müdahaleleri içeren çalışmaların ortak
sonuçlarına göre, evde bakım uygulanan hastaların belirtilerinin
şiddetinde azalma, kişiler arası ilişkilerinde artma, toplumsal
davranışlarında iyileşme, yaşam kalitelerinde artma saptandığı
görülmektedir. Yine evde bakım uygulanacak psikososyal
müdahaleler ile hasta ve ailelerinin yaşam kalitelerinin artabileceği
ve maliyet açısından hastane tedavisine göre daha ekonomik
olduğu da belirtilmiştir.
Sonuç: Sonuç olarak; hastaların evde bakımda aile, toplumsal ve
mesleksel yaşamlarının daha sağlıklı olması; yaşam kalitelerinin
yükseltilmesi, hastaneye yatışların azaltılması, iletişim ve baş etme
becerilerinin geliştirilmesi için ele alınması gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Evde bakım, psikososyal müdahaleler,
psikiyatrik rehabilitasyon
Sorumlu Yazar: Yrd. Doç. Dr. Birgül Özkan, Yıldırım Beyazıt
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü ANKARA
Tel: 0312 324 15 55/ 4546
e-mail: ozkanbirgul7@gmail.com
Geliş Tarihi: 04.05.2014 Kabul Tarihi:25.06.2014
ABSTRACT
Objective: The aim of this study is to determine the psychosocial
interventions based on evidence in home care and compile the
information special to the field by evaluating the common results
of the studies carried out in this regard.
Material and Method: Inline with this purpose psikonet,
ebscohost, Turkish medial index, psychiatry medical index and
nursing journals were searched with “home care”, “psychiatric
rehabilitation” and “proven psycho social interventions” keywords.
Results: Today, health services are only provided by health
institutions and this is not sufficient when the lives of patients are
taken in to consideration. Home career quires “minimizing
obstacles and offering services appropriate for the needs of patients
where they live in order to maximize independent functioning”.
There are many patients who need home care depending on
psychiatry can physical illnesses. The common features of these
patients are these; they have movement limitations, are homedependent, need continuous scare, have ability losses and don’t
need emergency institution care. Today, homecare services are
continuously gaining importance in the treatment and care of
psychiatry patients. While schizophrenic disorders cause ability
loss they are among important psychiatric disorders that require
homecare like major depression, bipolar affective disorder and
agoraphobia .In homecare services there are many psycho social
interventions whose effectiveness has been proven. These attempts
can be listed as interventions including individual and family
therapies aimed at developing self-concept of patients, increasing
their insights, realizing their emotions, helping them to understand
and increasing cooperation with the team. According to the
common results of the studies including these interventions,
decrease in the severe symptoms of patients, improvement in their
social behaviors, increase in person-to-person communication and
increase in their life qualities are observed. Again with the
psychosocial interventions life qualities of patients and their
relatives can be increased and costs can be minimized when
compared to the hospital treatment.
Conclusion: Consequently, patients should be treated at home in
order that their family, social and vocational lives are healthier,
their life qualities are higher and their communication skills are
considerably improved.
Keywords: Home care, psychosocial interventions, psychiatric
rehabilitation
*Turgut Özal Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, ANKARA
**Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi,
ANKARA
Kaya ve Özkan, Evde bakımda kanıta dayalı psikososyal müdahaleler
hizmeti iken uzun süreli bakım ise ağırlıklı
GİRİŞ
Günümüzde
evde
bakım
kavramı
olarak
sosyal
hizmetleri
içermektedir.
üzerine pek çok tanım yapılmıştır. Bunlar
Üçüncüsü ise verilen bakımın kimler
arasında sürekli bakım (continuing care),
tarafından verildiğine göre sınıflandırılır.
topluma
bakım
Aile üyeleri ya da bakım konusunda eğitim
(community based long term care), evde
almamış kişilerin verdiği “informal bakım”
uzun süreli bakım (home based long term
bakım
care) bulunmaktadır. Evde bakım; bireyin
profesyonellerin verdiği “formal bakım”
sağlığını
adını almaktadır(1,2).
dayalı
uzun
sürdürmesini
süreli
sağlamak
veya
yeniden sağlığına kavuşturmak amacıyla
bakımın
bireyler tarafından hasta bireyin kendi
ya
da
yaşadığı
eğitim
almış
Bakımın tarihine bakıldığında tıbbi
sağlık ve sosyal hizmetlerin profesyonel
evinde
konusunda
evde
Avrupa’da
ortamda
hastaların
sunulmasıdır(1).
başladığı
evde
bakım,
hastalıklarını
söylenebilir.
orta
başka
çağda
hastaya
bulaştırmamak amacıyla yapılmaktaydı.
Ulusal evde bakım sistemlerinde üç
Bu bakımın amacı tedaviden ziyade daha
önemli bileşen bulunmaktadır. Bunlardan
çok hastanın tecrit edilmesini içermekle
ilki bakımın sunumu, ikincisi finansmanı
birlikte hastanın barınma, beslenme gibi
üçüncüsü
gereksinimin
gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik
sunumunu;
olmuştur. İngiltere’de evde bakım hizmeti
informal olarak aile fertleri, formal olarak
kilisenin önderliğinde gönüllü kuruluşlar
kamu sektörü, özel şirketler gibi bakım
tarafından yürütülmekteydi. 1859 yılında
vericiler oluşturmaktadır. Evde bakım;
İngiliz
verilen bakım hizmetinin tıbbi veya sosyal
gerçek anlamda ilk ziyaretçi hemşirelik
bakım hizmeti olmasına göre,
hizmetini oluşturmuştur(3).
ise
değerlendirmesidir.
Bakım
verilen
hizmetin süresine göre, verilen bakımın
üç
açıdan
Nightingale’dir. 1862 yılında Liverpool’da
evde bakım hizmeti verecek hemşirelerin
veya sosyal bakım hizmeti olmasına göre
İkincisi
verilen
Rathbone
katkı sağlayan diğer bir isim de Florence
sınıflandırılabilir.
Birincisi verilen bakım hizmetinin tıbbi
ayrılabilir.
William
Evde bakım hizmetinin gelişmesine
kimler tarafından verildiğine göre olmak
üzere
antropolog
eğitilmesi
hizmetin
için
bir
program
oluşturulmuştur. Bu amaçla açılan okul ilk
süresine göre sınıflandırılması, kısa süreli
olma özelliğine sahip olmuş ve bu eğitim
bakım tıbbi tedavi ağırlıklı olan bakım
Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik E-Dergisi (2014) Cilt:2, Sayı:2
2
Kaya ve Özkan, Evde bakımda kanıta dayalı psikososyal müdahaleler
programı
yaklaşık
yıl
yatakları işgal eden hastaların taburculuk
sürmekteydi. On dokuzuncu yüzyıl ile
süreleri azaltılmak istenmiştir. ABD’de
birlikte
Montefiore
tıbbın
bir
ilerlemesi
buçuk
ve
bilimin
Hastanesi
Evde
Bakım
gelişmesi kurumsallaşmayı gerektirmiştir.
Programı, 1947’de ilk olarak hemşirelik
görmeye
hizmetleriyle sosyal hizmetlerin birlikte
Hastalar
hastanelerde
başlamışlardır.
Bu
hastalıkların
sürelerinin
tedavi
ve
yıllarda
hastanelerde
uzamasıyla,
kronik
yürütüldüğü
kalış
evde
bakım
programını
oluşturmuştur(3).
hastanelerde
Tablo 1. Evde bakımda verilen hizmetler amaçlarına göre dağılımı(3).
Evde Bakım Hizmeti
Amaç
Evde Koruyucu Bakım
Bireyin mevcut hastalıklarına ikincil bir hastalık ya da yeti yetimi
gelişmeden önce yapılan müdahalelerle oluşabilecek komplikasyonları
önleyici müdahalelerdir.
Evde
Tanı
Koyucu Hastaneye gelemeyen, yatağa bağımlı ya da ruhsal sorunları olan
hastaların muayene ve tanılarının ev ortamında yapılmasıdır.
Bakım
Evde
Tedavi
Edici Hastaların hastanede yatış sürelerini azaltmak için veya tıbbi durumu
Bakım
nedeniyle tedavi edici hizmetlere gereksinim duyan, fakat bu tedaviyi
evde almak isteyen kronik hastalara yönelik verilen hizmetlerdir.
Evde Rehabilite Edici Bireyin hastalığı sebebiyle kaybettiği yeti yetimini yeniden kazanmasını
sağlayıcı girişimlerdir.
Bakım
Evde
Uzun
Süreli Kronik fiziksel ve ruhsal hastalıkları bulunan ya da engelli bireylerin
ihtiyaçları olan bakımın sağlanmasıdır. Genellikle günlük yaşam
Bakım
aktivitelerine yönelik sosyal desteği içerir
AIDS, kanser gibi hastalıklar nedeniyle terminal dönem yaşayan hastalar
Evde Hospis Bakımı
için evlerinde yaşam kalitelerini artırıcı başka bir ifadeyle palyatif bakım
içeren girişim ve uygulamalardır.
Tüm dünyada evde bakım uygulamalarına
yasal düzenlemelerin yapıldığı, uygun
rastlamak olasıdır. Ancak evde bakım
finansman
hizmetlerinin belirli bir sistem dahilinde
uygun ekip ve ekipmanların bulunduğu
verildiği,
almış
ülke sayısı kısıtlıdır. Bu ülkeler genelde
profesyonellerce yapıldığı bu hizmetin
yaşlı nüfusun fazla olması ve özürlülük
sağlık hizmetleri kapsamına alındığı bakım
düzeyi yüksek gelişmiş ülkelerdir.
bu
konuda
eğitim
kaynakların
belirlenmesiyle
hizmetinin veriliş şekli ve içeriği ile ilgili
Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik E-Dergisi (2014) Cilt:2, Sayı:2
3
Kaya ve Özkan, Evde bakımda kanıta dayalı psikososyal müdahaleler
ABD’de evde bakım hizmetleri sektörü
donanıma sahip müstakil kuruluşlardır.
1990-1997 yılları arasında sağlık bakımı
Bunların
sektörün
dalı,
mevzuat ile ruhsatlandırılmış hastane gibi
Amerika’nın en hızlı gelişen ikinci endüstri
sağlık kuruluşlarına bağlı açılan ve yine
alanı olmuştur. Buna rağmen evde bakım
asgari personel ve donanıma sahip evde
hizmeti alması gereken her beş kişiden biri
bakım birimleridir(1).
bu
en
hızlı
hizmetten
Avrupa’da
gelişen
bir
faydalanmamaktadır(4).
evde
daha
önce
ilgili
Genel olarak kültürümüzde huzurevleri
hizmetleri
ve buna benzer bakımevlerine olumsuz bir
olarak
bakış açısı bulunmaktadır. Kronik hastalığı
sunulmaktadır, kamuya oranla daha az
olan bireyin evde bakım gereksinimlerine
sayıda özel kuruluş vardır. Evde bakım
yönelik yapılan bir araştırmada, bakım
hizmetleri genelde ev işlerinde yardım
hizmeti alanların evde bakımı daha çok
olarak örgütlenmektedir. Avrupa birliği
tercih ettiği görülmüştür. Bu çalışmaya
ülkelerinde en geniş evde bakım hizmeti
göre katılan yaşlıların %62,9’nun evde
sunulması
ve
bakımı tercih ettiği bunun nedenin ise
İngiltere bulunmaktadır. 1987’de yasal
yaşlıların %86,5 ‘inin aile üyelerinin
düzenlemeler yapılarak kurumsal bakım
yanında
yerine evde sosyal yardım hizmetleri
göstermiştir(6).
anlayışına geçilmiştir. Bu düzenlemelerin
bakıldığında yaşlı hasta bireyin hastane
yapılmasıyla birlikte huzurevi ve bakım evi
gibi
yapım harcamaları azalmış, bakıma muhtaç
yaşadığı evinde ya da ortamda bakım
çoğunlukla
bakım
haricinde
kamu
hizmeti
Danimarka,
bireylere
evde
Hollanda
bakım
bulunmayı
kamu
Bir
istediğini
başka
kurumlarında
çalışmaya
değil
kendi
almak istediği saptanmıştır(7). Evde bakım
hizmeti
verilmiştir(5).
hizmeti genel olarak tüm hasta ve yaşlılar
Ülkemizde ise evde bakım hizmetine
için oldukça önemlidir. Bu hizmet tüm
ilişkin ilk düzenleme, özel evde bakım
dünyada
olduğu
şirketlerine yönelik 10.03.2005 tarih ve
standartlarının
25751 sayılı “Evde Bakım Hizmetleri
gerekmektedir.
gibi
ülkemizde
belirlenerek
de
sunulması
Sunumu Hakkında Yönetmelik”tir. Bu
Pek çok ülke maliyetleri düşürmek
yönetmeliğe göre bakım hizmeti verecek
açısından, aile fertlerini olası en iyi bakım
kurum ve kuruluşlar iki ana başlık altında
verici
toplanmıştır. Bunlardan birincisi bakım
eğitimin verilmesinin ardından, uygun aile
merkezlidir. Bunlar; asgari personel ve
fertleri tarafından verilecek olan bakım
olarak
görmektedir.
Gereken
Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik E-Dergisi (2014) Cilt:2, Sayı:2
4
Kaya ve Özkan, Evde bakımda kanıta dayalı psikososyal müdahaleler
hem hasta için daha memnun edici,
tarafından kullanılan bakım hizmetinin en
güvenilir bir bakım süreci yaratacak hem
alt standartlarını sağlamak için gerekli
de
temel becerilerdir. Psikososyal sorunları en
bakım
maliyetini
azaltmayı
sağlayacaktır. Dünyada başlangıçta evde
aza
bakım
hizmetleri
gereksinimlerin
daha
indirebilmek
için
bu
iletişim
çok
fiziksel
becerilerine sahip olmak gerekmektedir.
karşılanmasına
yönelik
Etkili bir iletişim sayesinde hastada bilgi
olarak başlamış daha sonra bunun yeterli
eksikliğini
gidermektedir.
olmadığı
olarak
uygulamalar
ve
psikososyal
bakım
bu
Buna
ile
bağlı
bireylerin
uygulamalarının da önemi keşfedilmiştir.
anksiyetelerini
Bu nedenle de evde bakımda psikososyal
memnuniyetleri
gereksinimlere yönelik planlamalar ve
konusunda yanlış ve hatalı uygulamaları da
programlar oluşturulmuştur. Çalışmalarda
en aza indirebilir(9,10).
bu gereksinimler daha çok psikososyal
müdahaleler
şeklinde
de
güven
temelleri
zamanda
hasta ve ailesinin baş etme becerilerini
hastalığa
Bakım
üzerine
kurulmalıdır.
İlişkide açık, dürüst, anlayışlı olurken aynı
Psikososyal müdahalelerin ana amacı
ve
artırılabilir.
ve
Hasta ile bakım verici arasındaki ilişki
ifade
edilmektedir.
geliştirmek
azaltılabilir
hastada
sözel
olmayan
davranışları da izlememiz gerekir. Sözsüz
uyumunu
iletişim hastaların durumlarının farkına
artırmaktır. Kronik fiziksel ve ruhsal
varmamızı sağlayabilir. Hastaya sorulan
hastalıklar bireyin yaşamını birçok yönden
açık uçlu sorular ile hastaların kendileri
etkilemesi nedeniyle sağlık profesyonelleri
hakkındaki görüşleri saptanabilir. Hastanın
tarafından takip edilmelidir (8). Özellikle
kendi
bu hastaların evde bakımdaki izlemlerde
sağlığı
sağlanabilir
psikososyal bakım sağlanarak hastaların ve
yönetmede
ve
cesaretlendirilebilir
ailelerin baş etme güçleri artırılabilir.
rol
bu
(9).
alması
konuda
Psikososyal
müdahalede aktif dinleme önemli bir alanı
Psikososyal bakım dört düzeyde ele
kaplamaktadır. Aktif dinleme bireylerin
alınmalıdır. Psikososyal bakımda birinci
psikolojik, sosyal ve duygusal olarak
düzey
tanılama
varlığını sürdürmelerini sağlamaktadır. Bu
becerileridir. Bu becerilerle hasta ve hasta
nedenle bakım veren kişinin hasta bireyi
yakınlarıyla ilişki
hem
hizmeti
temel
veren
iletişim
ve
kuran evde bakım
ekipteki
tüm
üyeler
fiziksel
hem
ruhsal
olarak
anlayabilmesi için bu beceriye sahip
Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik E-Dergisi (2014) Cilt:2, Sayı:2
5
Kaya ve Özkan, Evde bakımda kanıta dayalı psikososyal müdahaleler
olması gerekmektedir. Aktif dinleme hasta
ailesini bir arada düşünmek ve psikosyal
bireyin
bakıma dâhil etmek bu müdahaleler için
sözel
gözlemeyi,
olmayan
sözlü
davranışlarını
mesajları
dinleyip
önem ifade edilmektedir. Bu amaçla
anlamayı içerir ve hasta bireyin kişisel
hastaya ve ailesine öncelikle kullandıkları
çözme
becerilerini
baş etme yöntemleri tanımlanmalı ve
güçlendirmektedir (11). Ayrıca dokunma
uyuma dönük etkili baş etme yollarını
da
kullanması öğretilmelidir (8,14).
problem
önemli
bir
iletişim
aracı
olarak
bilinmektedir. Hasta bireye ön yargısız,
bireyi
kabullenici,
hastanın
güvenli
duygu
ve
bir
Üçüncü düzey becerilerde, özelleşmiş
ilişki
beceriler bulunmaktadır. Bu beceriler ise;
düşüncelerini
problem çözme becerileri, anksiyete ile baş
paylaşmasına olanak vermektedir. Hastaya
etme
psikososyal yaklaşım da ise kavrayıcı,
becerileri
destekleyici, iç görü artırıcı ve empatik bir
yaklaşım
ve
etik
ilkelere
gereksinimlerini
etme
önemlidir.
Bu
aşama
ve
içermektedir.
Bu
kurmayı
terapötik
ilişkinin
Hastanın
ve
bu
bu
becerileri
becerileri
alanında uzmanlaşmış terapist tarafından
yapılan
ifade etmelerine olanak sağlamak ve
ilişki
solunum
Dördüncü düzeydeki beceriler de ise;
becerilerini artırmak, duygu, düşüncelerini
bir
ve
yönelik
geliştirmelerinde destek olunabilir (8,9).
ailesinin yaşadıkları stres ile baş etme
terapötik
gevşeme
öğrenmesinde
aşamasını
hasta
artırmaya
egzersizi gibi özel tekniklerin öğretilmesi
İkinci düzey becerilerde ise hasta ve
hastayla
becerilerini
uygulamalarda,
(9,12,13).
oluşturmaktadır.
düzeyde
yapabilmektedir. Anksiyete ve stresle baş
becerisine de sahip olması gerekmektedir
çalışma
Bu
içermektedir.
hasta yakınlarına doğrudan danışmanlık
bireysel
karşılayabilme,
birlikte
yönelik
hemşiresi, psikolog ve psikiyatrist hasta ve
danışmanlık yapma ve bu bağlamda eğitim
aileyi
amaca
hemşire, Konsültasyon Liyezon Psikiyatri
psikososyal müdahalede hastayı bireysel
değerlendirme,
gibi
psikososyal müdahalelerde uzman klinik
uygun
müdahaleleri içermelidir(9). Hemşirelerin
olarak
teknikleri
bilişsel
terapi,
davranışçı
yöntemler aile terapisi gibi yöntemleri
içermektedir. Ayrıca hemşireler ve diğer
sağlık personeli çözümlenmesi güç olan
kurulması aile ile güven ilişkisine temel
klinik
oluşmak için çok önemlidir (9). Hasta ve
problemleri
çözmek
adına
bu
alanlarda özelleşmiş hemşirelerden bilgi ve
Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik E-Dergisi (2014) Cilt:2, Sayı:2
6
Kaya ve Özkan, Evde bakımda kanıta dayalı psikososyal müdahaleler
destek almalıdır (8,13,14). Çözümü güç
570/evde-bakim-hizmetleri-sunumu-
olan
hakkinda-
klinik
problemlerin
çözümünde
multidisipliner bir yaklaşımla müdahale
yonetmelik.html?vurgu=evde+bak%
edilmelidir. Bu nedenle bu alanlarda
C4%B1m
psikososyal bakım uygulamalarında ekip
2. Karlsson M, Mayhew L, Plumb R,
anlayışlarının geliştirilmesi gerekmektedir.
Rickayzen
B.
An
International
Comparison of Long-Term Care
SONUÇ VE ÖNERİLER
Arrangements: An investigation into
the
Sonuç olarak; evde bakım hastaların
equity,
efficiency
and
aile, toplumsal ve mesleksel yaşamlarının
sustainability of the long-term care
daha
sağlamaktadır.
systems in Germany, Japan, Sweden,
Hastaların yaşam kalitelerinin yükselmesi,
the United Kingdom and the United
hastaneye yatışların azaltılması iletişim ve
States.
baş etme becerilerin geliştirilmesi için
2004:1-131.
sağlıklı
olmasını
Cass
Business
School;
3. Çoban M, Esatoğlu AE. Evde Bakım
önemle ele alınmalıdır. Ayrıca evde bakım
verirken hastanın ve ailenin yaşam tarzı
Hizmetlerine
değişikliklerine uyumlarına yardım etme,
Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-
hasta ve ailenin baş etme becerileri
Tarihi Dergisi 2004;12(2):109-120.
evde
bakımda
kanıta
bakım
uygulamalarının
Bir
Bakış.
4. Güler Ç, Akın L. Halk Sağlığı Temel
artırılmalıdır. Bu önerilerin gerçekleşmesi
için
Genel
Bilgiler. Bilir N, Yıldız AN Yaşlılık
dayalı
Sorunları
Ankara
Hacettepe
geliştirilmesine gereksinim bulunmaktadır.
Üniversitesi
Yayını.
2006:1020-
Bu
1043.
psikososyal
amaçları
içeren
çalışmaların
5. Aydın D. Evde Bakım Hizmetleri.
gerçekleştirilmesi ile hemşirelik bilimine
önemli
katkılar
Sağlıklı Nesiller Derneği Sağlık ve
sağlanabileceği
Eğitim Yayınları 1.Ankara, 2005:32-
düşünülmektedir.
53
KAYNAKLAR
6. Aksayan
Çimete
G.
Kronik
Hastalıklı Bireylerin Evde Bakım
1. Evde Bakım Hizmetleri Sunumu
Gereksinimleri
Hakkında Yönetmelik. Erişim: 23
Ekim
S,
Olanakları
ve
Tercihleri, I. Ulusal Evde Bakım
2014,
Kongresi Kitabı, İstanbul. 1998.
http://www.sb.gov.tr/TR/belge/1-
Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik E-Dergisi (2014) Cilt:2, Sayı:2
7
Kaya ve Özkan, Evde bakımda kanıta dayalı psikososyal müdahaleler
7. Doğan H, Değer M. Nursing care of
11. Varcarolis
EM.
Foundations
of
elderly people at home and ethical
psychiatric mental health nursing.
implications: an experience from
USA: Saunders Company;1998: 181-
Istanbul.
204.
Nursing
Ethics
2004;11(6):553-567.
12. Legg M J. What is psychosocial care
8. Yıldırım S. Gürkan A. Psikososyal
açıdan
kanser
ve
and how can nurses better provide it
psikiyatri
to adult oncology patients. Journal of
hemşiresinin rolü. Ege Üniversitesi
Advanced Nursing 2011;28(3):61-
Hemşirelik
67.
Yüksekokulu
Dergisi
2010;26(1):87-97.
9. Kocaman
N.
13. Hellwig K: Home care. NK Worley
Genel
hastane
(ed): Mental Health Nursing in
uygulamasında psikososyal bakım ve
theCommunity’de, St. Louis,Mosby-
konsültasyon
Year Book, Inc., 1996:203-216.
liyezon
psikiyatrisi
hemşireliği. Cumhuriyet Üniversitesi
Hemşirelik
Yüksekokulu
14. Worley NK. Mental health nursing in
Dergisi
the
2005;9(1):49- 51.
10. Royal
College
community:
Mosby
Inc;
1997:226-238.
of
Bu derleme 3. Uluslararası Evde Sağlık ve
Psychiatrists
Sosyal Hizmetler Kongresi Antalya 2013’de
Council (January 2003). Report of a
sözel bildiri olarak sunulmuştur.
joint working party of the Royal
College of Physicians and the Royal
College
of
psychological
Psychiatrists,
care
of
The
medical
patients A practical guide (Report
No: CR108). Erişim: 25.08.2012,
http://www.rcpsych.ac.uk/files/pdfve
rsion/cr108.pdf
Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik E-Dergisi (2014) Cilt:2, Sayı:2
8