Untitled - Pegem.net

advertisement
Editör: Kadir Keskinkılıç
EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ
ISBN: 975-8792-89-X
Kitaptaki bölümlerin sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2006, Pegem A Yayıncılık
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları,
Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.’ne
aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da
başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C.
Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü
olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz
yayınları satın almamasını diliyoruz.
1. Baskı: Eylül 2005
3. Baskı: Ağustos 2007
Kapak Tasarımı: zulfin.eua
Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı
Dizgi: Fikret Kaplan
Baskı: Baran Ofset – Ankara
Tel: (0312) 367 66 92
Pegem A Yayıncılık
Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.
Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA
Tel: (312) 430 67 50 – 430 67 51
Belgeç: (312) 431 37 38
İnternet: www.pegema.com.tr
E-posta: pegema@pegema.com.tr
ii
BAŞLARKEN
İnsanlarını yetiştirme çabalarında olan ülkelerin ortak hedefleri evreni,
sorunları ve çözümleri ortak algılayan bireyler yaratmalarıdır. Durum böyle
olunca, sorunu anlama, bilgiye ulaşma, çözüm yolları üretme ve çözümsel
bilgileri ileri yaşamlara uygulama gün geçtikçe karmaşık bir hal almaktadır.
Eğitim bilimcisi olarak öğretmenlik mesleği her ne kadar yasal ve törel
tanımlarla sınırlandırılmaya çalışılsa da farklılaşan beklentiler ve koşullardan
dolayı her an yeniden tanımlanma gereği duymaktadır. Bilgiler engelleri aşma
ve geleceği yapılandırma gücüdür. Bu günün bilgileri ile geleceğin çocuğunun
eğitsel yapılandırılmasının güç olacağını anlamak zor olmasa gerek. Her nesil
bir öncekinden daha donanık ve bilgi birikimli bir yaşama başlamaktadır.
Değişen zamanda daha gelişmiş olma ihtiyacı hissedecek bir neslin öğretmeni
olmak geçmişteki kadar kolay olmayacağı gibi, sancılı bir sürecinde başlangıcı
olacaktır.
Bu sürece aday olan öğrencilerimizi ve mesleki yaşamlarını coşku ile
sürdüren öğretmenlerimizi öz verilerinden dolayı kutluyorum. Bu kitap yoğun
içinde bulunan sizlere, yaşınıza yakın yaşta ve genç olarak adlandırılacak yazar
kadrosuyla hazırlandı. Yetiştirirken, geliştirirken, kendi gelişimini de hedef alan
bir yazar kadrosuyla…
Bu çalışmaya destek veren Pegem A Yayıncılık yöneticilerine ve
çalışanlarına teşekkür ediyorum.
Çalışmanın, yazar kadrosunun öğretmenlerini sevindirecek, öğrencilerini
bilgilendirecek güce gelmesini diliyorum.
Ağustos 2007
Editör
Kadir KESKİNKILIÇ
iii
BÖLÜMLER ve YAZARLARI
1. Bölüm: Eğitimle İlgili Temel Kavramlar
Yahya Çıkılı, Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi
2. Bölüm: Meslek Olarak Öğretmenlik
Gürbüz Ocak, Afyon Kocatepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi
3. Bölüm: Eğitimde Yöntem
Güngör Keskinkılıç, Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi
4. Bölüm: Eğitimin İşlevleri
H. Ömer Beydoğan, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi
5. Bölüm: Eğitimin Yasal Temelleri
Kadir Keskinkılıç, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi
6. Bölüm: Eğitimin Psikolojik Temelleri
Mehmet Ali Çakır, Afyon Kocatepe Üniversitesi Eğitim Fakültesinde
7. Bölüm: Eğitimin Toplumsal (Sosyal) Temelleri
Mustafa Sarıtaş, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi
8. Bölüm: Eğitimin Tarihsel Temelleri
Mustafa Şanal, Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi
9. Bölüm: Eğitimin Felsefi Temelleri
Aysel Ferah, Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi
10. Bölüm: Eğitimin Politik Temelleri
Rüştü Yeşil, Ahi Üniversitesi Eğitim Fakültesi
11. Bölüm: Eğitimin Ekonomik Temelleri
Perihan Ünüvar, Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi
12. Bölüm: Öğretmenlerin Özellikleri ve Yeterlikleri
Nihat Çalışkan, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi
iv
İÇİNDEKİLER
sayfa no
Başlarken.................................................................................................................................iii
Bölümler ve Yazarları ............................................................................................................ iv
İçindekiler................................................................................................................... v
Şekiller Listesi .......................................................................................................... xii
Tablolar Listesi ......................................................................................................... xii
1. Bölüm
EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
(ss: 1-34)
Yahya ÇIKILI
Temel Kavramlar.....................................................................................................................1
Eğitim..............................................................................................................................3
Öğretme – Öğrenme Etkinlikleri ................................................................................10
Öğrenme .......................................................................................................................12
Öğretim .........................................................................................................................16
Program.........................................................................................................................23
Kültür ............................................................................................................................24
Değerlendirme Soruları ........................................................................................................30
Kaynaklar ...............................................................................................................................33
2. Bölüm
MESLEK OLARAK ÖĞRETMENLİK
(ss: 35-82)
Gürbüz OCAK
Öğretmen Yetiştirme ............................................................................................................35
Cumhuriyet Döneminde Öğretmen Yetiştirmenin Kısa Tarihi Gelişimi.................35
Öğretmen Yetiştirmenin Bugünkü Durumu ..............................................................38
Eğitim Fakültelerinde Öğretmenlik Lisans Programları ...........................................42
Gelecek İçin Öğretmen .........................................................................................................49
Öğretmen Sorumlulukları ............................................................................................50
Öğretmen Yeterlilikleri................................................................................................59
Geleneksel Öğretmen – Çağdaş Öğretmen .........................................................................60
Etkili Öğretmen ............................................................................................................63
Teknoloji ve Öğretmen ................................................................................................64
Öğretmenlik Mesleğinin Sorunları.......................................................................................66
Meslek Olarak Öğretmenlik ........................................................................................66
Değerlendirme Soruları ........................................................................................................76
Kaynaklar ...............................................................................................................................80
v
3. Bölüm
EĞİTİM BİLİMLERİNDE YÖNTEM
(ss: 83-96)
Güngör KESKİNKILIÇ
Bilim .......................................................................................................................................83
Bilimin Tanımı ..............................................................................................................83
Bilimin Amacı ve İşlevi.................................................................................................84
Bilim Dalları..................................................................................................................84
Bilimin Temel Özellikleri.............................................................................................85
Bilimsel Bilgi Nedir? ....................................................................................................86
Bilgi Elde Etme Yolları................................................................................................88
Bilimsel Yöntem ....................................................................................................................90
Bilimsel Araştırma.................................................................................................................90
Bilimde Araştırma Alanları .........................................................................................91
Eğitim ve Bilim ......................................................................................................................92
Eğitim Bilimleri ............................................................................................................92
Değerlendirme Soruları ........................................................................................................94
Kaynaklar ...............................................................................................................................96
4. Bölüm
EĞİTİMİN İŞLEVLERİ
(ss: 97-126)
H. Ömer BEYDOĞAN
Giriş ........................................................................................................................................97
Küreselleşme Sürecinde Eğitimin Değişen İşlevleri .........................................................101
Küreselleşme Olgusuyla ilgili Olumlu Görüşler .......................................................102
Küreselleşmenin Olgusuyla İlgili Olumsuz Görüşler ..............................................103
Eğitimin Siyasal İşlevi ................................................................................................104
Eğitimin Toplumu Değiştirme İşlevi .........................................................................109
Eğitimin Kültürel İşlevleri..........................................................................................112
Eğitimin Ekonomik İşlevleri ......................................................................................119
Değerlendirme Soruları ......................................................................................................122
Kaynaklar .............................................................................................................................125
vi
5. Bölüm
EĞİTİMİN YASAL TEMELLERİ
(ss: 127-153)
Kadir KESKİNKILIÇ
Eğitim ve Yasal Temelleri...................................................................................................127
Türk Eğitim Sisteminin Düzenlenmesinde Esas Alınanlar .....................................128
Eğitim Sisteminin Genel Karakteri ...........................................................................129
Türkiye Cumhuriyeti Anayasalarında Eğitim....................................................................131
1924 Anayasası............................................................................................................132
1961 Anayasası............................................................................................................134
1982 Anayasası............................................................................................................135
Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları...............................................................................136
Türk Eğitim Sistemi.............................................................................................................139
Sistem...........................................................................................................................139
Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı .......................................................................143
Milli Eğitim Bakanlık Örgütü .............................................................................................144
Merkez Örgütü............................................................................................................145
Taşra Örgütü ...............................................................................................................147
Değerlendirme Soruları ......................................................................................................149
Kaynaklar .............................................................................................................................153
6. Bölüm
EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ
(ss: 155-186)
Mehmet Ali ÇAKIR
Giriş ......................................................................................................................................155
Gelişim Psikolojisi ..............................................................................................................157
Gelişim ve Eğitim Psikolojisi ile İlgili Temel Kavramlar .........................................157
Gelişimin İlkeleri ........................................................................................................157
Gelişim Dönemleri ve Görevleri................................................................................159
Kişilik Gelişimi............................................................................................................164
Kişiliğin Başlıca Özellikleri .......................................................................................164
Psikoseksüel Gelişim ..................................................................................................166
Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı ...................................................................168
Öğrenme Psikolojisi.............................................................................................................170
Davranışçı Yaklaşımlar ve Öğrenme.........................................................................171
Klasik (Tepkisel) Koşullanma....................................................................................171
Koşullanma Süreci...............................................................................................................172
Klasik Koşullanmanın Temel Kavramları.................................................................172
Edimsel (Operant) Koşullanma ................................................................................174
Sosyal Bilişsel Öğrenme Kuramı ...............................................................................176
vii
Sosyal Bilişsel Kuramın Temel İlkeleri .....................................................................177
Gözlem Yoluyla Öğrenme Süreçleri .........................................................................179
Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler..........................................................................................180
Değerlendirme Soruları .......................................................................................... 182
Kaynakça ..............................................................................................................................185
7. Bölüm
EĞİTİMİN TOPLUMSAL (SOSYAL) TEMELLERİ
(ss: 187-216)
Mustafa SARITAŞ
Sosyoloji – Eğitim Sosyolojisi..............................................................................................187
Sosyoloji Bilimi ...........................................................................................................187
Eğitim Sosyolojisi........................................................................................................189
Toplumsal Bir Kurum Olarak Eğitim ................................................................................194
Eğitimin Bir Kurum Olarak Gelişimi........................................................................194
Eğitim Kurumlarının İşlevleri.............................................................................................197
Kültürel Birikim Aktarma ve Yenilikçi Bireyler Yetiştirme İşlevi .........................197
Eğitim Bireyi Geliştirme İşlevi ..................................................................................199
Eğitim ve Toplumsallaşma..................................................................................................202
Toplumsallaşma Kavramı...........................................................................................202
Toplumsallaşmanın İşlevleri ......................................................................................203
Toplumsallaşma Biçimleri..........................................................................................203
Toplumsallaşmada Rol Oynayan Etmenler..............................................................203
Çocuğun Toplumsallaşmasında Ailenin Rolü ..........................................................204
Eğitim Kurumlarının Toplumsallaşmadaki Önemi..................................................204
Eğitim ve Toplumsal Değişme............................................................................................206
Değişme Kavramı .......................................................................................................206
Toplumsal Değişmeyi Sağlayan Faktörler ................................................................207
Eğitim-Toplumsal Değişme İlişkisi ...........................................................................207
Eğitim ve Toplumsal Hareketlilik ......................................................................................209
Toplumsal Hareketlilik Kavramı ...............................................................................209
Toplumsal Hareketliliğe Yol Açan Etmenler...........................................................210
Toplumsal Hareketlilikte Eğitimin Rolü ..................................................................210
Değerlendirme Soruları ......................................................................................................212
Kaynakça ..............................................................................................................................215
viii
8. Bölüm
EĞİTİMİN TARİHSEL TEMELLERİ
(ss: 217-253)
Mustafa ŞANAL
Bölümün Amacı...................................................................................................................217
Giriş ......................................................................................................................................218
Avrupa’da Eğitimin Tarihsel Gelişimi ...............................................................................219
Türklerde Eğitimin Tarihsel Gelişimi ................................................................................221
İslamiyet Öncesi Dönemde Eğitim............................................................................221
İslamiyet Sonrası Dönemde Eğitim...........................................................................222
Karahanlılarda Eğitim ................................................................................................223
Selçuklularda Eğitim...................................................................................................224
Osmanlılarda Eğitim ...........................................................................................................225
Medreseler...................................................................................................................225
Sıbyan Mektepleri .......................................................................................................228
Enderun Mektebi........................................................................................................228
Osmanlılarda Yenileşme Hareketleri Döneminde Eğitim ......................................229
Tanzimat Döneminde Eğitim.....................................................................................230
Mutlakıyet ve Meşrutiyet Dönemlerinde Eğitim......................................................231
Osmanlılarda Tanzimat’tan Önce Öğretmen Kaynakları.................................................231
Tanzimat’tan Sonra Öğretmen Yetiştiren Kurumlar........................................................234
Cumhuriyet Döneminde Eğitim .........................................................................................246
Değerlendirme Soruları ......................................................................................................248
Kaynakça ..............................................................................................................................250
9. Bölüm
EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ
(ss: 255-296)
Aysel FERAH
Giriş ......................................................................................................................................255
Felsefe Nedir?.............................................................................................................257
Felsefenin Konuları ....................................................................................................259
Felsefi Akımlar ve İnsan Anlayışları .........................................................................264
Eğitim Felsefesi...........................................................................................................271
Eğitim - Felsefe İlişkisi...............................................................................................277
Eğitimin Felsefeye Bakışı...........................................................................................278
Felsefenin Eğitime Bakışı ..........................................................................................278
Eğitimde Felsefi Akımlar ve Eğitim Anlayışları.......................................................279
Eğitim Felsefesinin Geleceğe Açılımı .......................................................................286
Değerlendirme Soruları ......................................................................................................292
Kaynaklar .............................................................................................................................295
ix
10. Bölüm
EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ
(ss: 297-315)
Rüştü Yeşil
Politika..................................................................................................................................297
Politika ve Eğitim........................................................................................................299
Eğitim Politikası..........................................................................................................300
Eğitimin Politik İşlevleri.............................................................................................302
Demokrasi............................................................................................................................304
Demokrasi ve Eğitim ..................................................................................................305
Demokrasi Eğitimi......................................................................................................306
Demokratik Eğitim .....................................................................................................307
Değerlendirme Soruları ......................................................................................................311
Kaynaklar .............................................................................................................................314
11. Bölüm
EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ
(ss: 317-329)
Perihan ÜNÜVAR
Giriş ......................................................................................................................................317
Eğitim – Ekonomi İlişkisi....................................................................................................318
Serbest Mal .................................................................................................................319
Alternatif Maliyet / Vazgeçme Maliyeti....................................................................319
Ekonominin İlgili Olduğu Kavramlar ................................................................................319
İhtiyaçlar......................................................................................................................319
Üretim .........................................................................................................................320
Gelir.............................................................................................................................321
Harcama ......................................................................................................................322
Eğitim ve Kalkınma .............................................................................................................322
Eğitim ve Verimlilik ............................................................................................................323
Eğitim ve Arz – Talep..........................................................................................................324
Eğitim Talebi (İstemi) ...............................................................................................324
Eğitim Arzı (Sunumu) ...............................................................................................325
Sonuç ....................................................................................................................................326
Değerlendirme Soruları ......................................................................................................326
Kaynaklar ............................................................................................................................329
x
12. Bölüm
ÖĞRETMENLERİN ÖZELLİKLERİ VE
YETERLİKLERİ
(ss: 331-366)
Nihat ÇALIŞKAN
Giriş ......................................................................................................................................331
Öğretmenlik Mesleği...........................................................................................................332
Öğretmen Yeterlikleri.........................................................................................................333
Öğretmenin Duyuşsal Özellikler Açısından Yeterliliği ...............................................333
Öğretmenin Öğrenciyi Tanıma Yeterliği......................................................................333
Öğretmenin Öğretimi Planlama Yeterliği ....................................................................334
Öğretmenin Materyal Kullanma ve Geliştirme Yeterliği............................................334
Öğretmenin Etkileşim ve İletişim Kurma Yeterliği .....................................................335
Öğretmenin Beden Dilini Kullanma Yeterliği .............................................................336
Öğretmenin Özel Alan Bilgi ve Becerilerini Geliştirme Yeterliliği............................337
Öğretmenin Öğretim Sürecini Gerçekleştirme Yeterliliği ..........................................337
Öğretmenin Öğretim Sürecini Yönetme Yeterliliği ....................................................338
Öğretmenin Öğretme-Öğrenme Sürecinde Kullanabileceği Yöntemler ve
Tekniklere İlişkin Yeterliliği..........................................................................................339
Öğretmenin Başarıyı Ölçme ve Değerlendirme Yeterliliği .........................................340
Öğretmenin Rehberlik Yapma Yeterliliği....................................................................341
Öğretmenin Öğrencilerin Temel Becerilerini Geliştirme Yeterliliği .........................342
Öğretmenin Özel Eğitime Gereksinim Duyan Öğrencilere
Hizmet Etme Yeterliliği.................................................................................................343
Öğretmenin Genel Kültür Bilgisini ve Kendini Geliştirme Yeterliliği.......................343
Öğretmenin Okulu Geliştirme Yeterliliği.....................................................................344
Öğretmenin Okul – Aile ve Çevre İlişkilerini Geliştirebilme Yeterliliği....................344
Öğretmenin Ders Dışı Etkinliklerde Bulunma Yeterliliği...........................................345
Öğretmenin Yetişkinleri Eğitme Yeterliliği.................................................................346
Öğretmen ve Öğrenci Arasındaki İletişim....................................................................346
Bir Davranış Mesleği Olarak Öğretmenlik...................................................................348
Öğretmenlik Mesleğinin Problemleri............................................................................349
Öğretmenlik Kariyer Basamakları.................................................................................350
Değerlendirme Soruları ......................................................................................................355
Kaynaklar .............................................................................................................................357
xi
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil
Şekil
Şekil
Şekil
Şekil
Şekil
Şekil
Şekil
Şekil
Şekil
1.1: Eğitim, Öğrenme ve Öğretim Arası İlişki Şeması......................................... 17
2.1: Hizmetiçi Eğitim Türleri ............................................................................ 72
5.1: Milli Eğitimin Yasal Dayanakları Şeması .................................................. 129
5.2: Açık Sistem Şeması................................................................................. 141
9.1: Eğitim Felsefesinin Konusu ..................................................................... 272
9.2: Eğitim Felsefesinin Diğer Bilimlerle Komşuluk İlişkileri.............................. 273
9.3: Toplayıcı Eğitim Felsefesi ........................................................................ 274
9.4: Disiplinler Arası Eğitim Felsefesi .............................................................. 275
9.5: İç Etkiler (Doğrudan Birikim)................................................................... 276
9.6: Dış Etkiler (Dolaylı Etkiler) ...................................................................... 276
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 2.1: Eğitim Fakülteleri Öğretmenlik Lisans Programlarının Dönemlere
Göre Kredi Dağılımı................................................................................. 43
Tablo 2.2: Dört Yıllık Lisans Programı İçinde Yer Alan Öğretmenlik
Meslek Bilgisi Dersleri .............................................................................. 44
Tablo 2.3: Branş Öğretmeni Yetiştiren Anabilim Dalları............................................. 45
Tablo 2.4: Ortaöğretim Alan Öğretmenliği Tezsiz Yüksek Lisans Programı Dersleri ............47
Tablo 2.5: Sınıf Öğretmenliği Derslerin Alanlara Göre Dağılımı.................................. 47
Tablo 2.6: Örnek Meslek Bilgisi Dersleri (Sınıf Öğretmenliği) ..................................... 49
Tablo 2.7: Eğitim Kademeleri ve Yerleşim Yerine Göre Okul, Öğrenci,
Öğretmen ve Derslik Sayısı ...................................................................... 68
Tablo 3.1: Tümevarım ve Tümdengelim Yöntemlerinin İşleyişi .................................. 89
Tablo 9.1: Eğitimde Geleceğe Yönelik Gereksinmeler ............................................ 286
Tablo 9.2: Tübitak’ın 2023 Yılı İçin Öngördüğü Eğitim Felsefesini
Oluşturan Öğeler ................................................................................... 288
xii
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar
1
1.
Bölüm
EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Yahya ÇIKILI
TEMEL KAVRAMLAR
Başlangıcı insanlık tarihi ile birlikte ele alınan eğitim, insanlığın en önemli
problemlerinden birisini oluşturmuştur. Çünkü tarihe baktığımızda önemli inceleme alanlarından birisinin eğitim kurumu olduğu görülmektedir. Eğitim alanındaki değişme ve gelişmelerin de toplumlar üzerinde önemli bir etkide bulunduğu
gerçeği ile karşılaşmaktayız. Glasser’a göre Ruslar, ilk aya ayak bastığında Amerika Birleşik Devletlerinin ilk sorguladığı yer eğitim kurumları olmuştur.
Tarihte önemli adımların atıldığı zaman dilimlerinde ilk ele alınan ve tartışılan yine eğitim kurumları olmuştur. Örneğin Osmanlı Devleti çeşitli yenilikleri
gerçekleştirme sürecinde eğitim alanında da önemli değişikliklere gitmiştir. Bu
değişikliklerin bir bölümünde direk eğitimi ile ilgili kararlar olmasa bile eğitim
alanında yapılması gereken düzenlemeler zorunlu hale gelmiştir. Atatürk Türkiye
Cumhuriyetini kurduğunda yine en çok üzerinde durduğu kurumlardan birisi
eğitim olmuştur.
Sosyolojik olarak toplumların geçirdiği evrelere baktığımızda da eğitim alanındaki arayış ve yeniliklerle karşılaşmaktayız. Genel olarak toplumların, avcı ve
toplayıcı, tarım, ticaret, sanayi, bilgi toplumu evrelerini geçirdiği kabul edilmektedir. Bütün bu evrelerde yine eğitim alanında yapılan yenilik ve değişmeler
karşımıza çıkmaktadır. Sanayileşme ve bilgi toplumuna geçiş ile birlikte eğitimin
önemi daha da artmıştır.
Bütün bu gelişmeler sırasında insanlar en kısa zaman içinde nitelikli bireylerin nasıl yetiştirileceği sorusuna cevap aramışlar ve insanın bildiklerini başka
bireylere aktarma gereğini ortaya çıkarmışlardır. Bu durum insanların işbirliği
yolu ile birbirlerine bildiği ve yapabildiği bilgi ve becerileri kazandırma sürecini
başlatmıştır.
Meslek Olarak Öğretmenlik 35
2.
Bölüm
MESLEK OLARAK ÖĞRETMENLİK
Gürbüz OCAK
ÖĞRETMEN YETİŞTİRME
Cumhuriyet Döneminde Öğretmen Yetiştirmenin Kısa Tarihi
Gelişimi (Öğretmenlik Bugüne Nasıl Geldi?)
Dünyada hangi sistemi uygularsanız uygulayın, uygulayıcılarınız nitelikli olmazsa sisteminiz kapalı sisteme dönüşecek ve bir süre sonra yok olacaktır. Eğitim sisteminin en önemli unsuru öğretmendir. Eğitim sistemin başarılı olması,
sistem işgörenlerinin niteliklerine bağlıdır. Eğitim ve öğretimde hedefler ve içerik
ne kadar uygun olursa olsun, o hedef ve içeriği aktaracak kaliteli öğretmen yoksa bütün emekler boşa gidecektir. Bütün bu çabaların boşa gitmemesi için öğretmenlerimizi tarihin her döneminde iyi yetiştirmek zorundayız. Bu amaçla
cumhuriyet dönemine kadar olduğu gibi cumhuriyet döneminden sonra da
çeşitli öğretmen yetiştirme politikaları gündeme gelmiş ve uygulamaya konulmuştur.
Düşünen, eleştiren, sorgulayan ve öğrenmeyi öğrenen bireyler yetiştirebilmek için cumhuriyetin ilanıyla birlikte eğitimin her alanında olduğu gibi öğretmen yetiştirmeye de büyük bir önem verilmiştir. Cumhuriyetin kuruluşunda
öğretmen sayısı, 1.081’i kadın, 9.021’i erkek olmak üzere 10.102 idi. Bunlardan
öğretmenlik eğitimi almış olanların sayısı; 378’i kadın, 2.356’sı erkek olmak
üzere 2.734’tür. Geriye kalan 7.368 öğretmenden 1.357’si ilköğrenim mezunu,
711’i doğrudan medreseden ayrılmış, 152’si muntazam bir tahsil görmemiş,
2.107’si hiçbir öğretmenlik ehliyeti taşımayan kişilerdi (Akyüz 1994).
1924-1925 öğretim yılından itibaren Darulmuallimin adı Muallim Mektebi
ve 1935’lerden itibaren de öğretmen okulu olarak düzenlenmiştir. Cumhuriyet
Eğitim Bilimlerinde Yöntem 83
3.
Bölüm
EĞİTİM BİLİMLERİNDE YÖNTEM
Güngör KESKİNKILIÇ
"Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir".
G. M. K. Atatürk
BİLİM
Bilimin Tanımı
Bilim insanın merak etme, bilme ve kontrol etme isteği ile ortaya çıkan bir
çabadır. Bu çaba birçok bilimsel buluşun ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bilimin,
ortaya çıkardığı ürünler ise insan hayatının her alanına etki etmeye devam
etmektedir. Bununla birlikte bilim, çağı yakalamak için takip edilmesi ve
girişilmesi gereken en önemli uğraşlardan birisidir. Gelişmiş olan toplumlara
baktığımızda onların bilime verdikleri büyük önemi görmekteyiz.
Bilimle ilgili yapılmış olan birçok tanıma rastlamaktayız. Bu tanımlardan bir
kaçına değinelim: Bilim "Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak
seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan
düzenli bilgi" (TDK) dir.
Karasar (2004)’ın tanımına göre “Bilim, geçerliği kabul edilmiş sistemli
bilgiler bütünüdür.”
Ertürk (1981)’de bilimi süreç ve ürün yönünden ele almıştır. “Bilim süreç
olarak bilimsel yönteme göre işleyiş; ürün olarak da, bu işleyişin ortaya
koyabildiği bilgilerin tümü olarak anlaşılabilir” (Ertürk, 1981).
Yıldırım (1997), bilime “belli bir olgu alanına ilişkin düzenli bilgi birikimi” ve
“olgusal ilişkileri betimleme ve açıklama uğraşı” olarak iki açıdan
bakılabileceğini belirtmektedir.
Eğitimin İşlevleri
97
4.
Bölüm
EĞİTİMİN İŞLEVLERİ
H: Ömer BEYDOĞAN
Giriş
Eğitim, bireylerin ihtiyaçlarını toplumun beklentileriyle örtüşecek şekilde
karşılayan, bütün bireylerin katılımına açık, ülkenin nitelikli insan gücünü karşılayan bir kurumdur. Hem bireyin hem de toplumun refah ve mutluluğunun
sağlanmasında önemli işlevlere sahiptir. Eğitim; siyasal yönden bireylerde demokratik bir toplum bilincini geliştirmeye, sosyal yönden karmaşık sorunları
anlaşılır kılmaya, bilimsel ve teknolojik yönden ilerlemeye ve kültürel yönden
yeteneklerin keşfedilmesine yardımcı olan bir kurumdur. Bütün bu süreçleri
gerçekleştirirken, ekonomik büyümeye katkı sağlayarak toplum üzerinde çok
yönlü, hissedilir etkiye sahiptir (Bowen, 1977). Değişen dünya düzeninin gerektirdiği nitelikli insan gücü, değişen ekonominin ihtiyaçlarını karşılamakla kalmaz,
aynı zamanda nitelikli işgücünün, yaratıcı düşüncenin ve ileri tekniklerin gelişmesine de katkıda bulunur. Bireylerdeki bu yetkinlik sosyal uyumun sağlanması,
ekonomik büyümenin sürdürülmesi ve değişim için en önemli temelleri oluşturur
(Wykstra, 1971).
Pek çok sosyal kurum arasında olduğu gibi eğitimle toplum arasında da
karşılıklı olarak gerçekleşen organik bir bağ vardır. Eğitim, toplumun yarattığı ve
ortaya koyduğu bir üründür. Eğitim her ne kadar toplumun bir ürünü olsa da
eğitim vasıtasıyla toplumun yaşayışı yeniden şekillenir. Toplumsal yaşayışı değişen toplumun, diğer toplumsal kurumları da az çok değişimden nasibini alır.
Dolayısıyla eğitim diğer toplumsal kurumların şekillenmesinde de önemli rol
oynar. Çünkü onun ele alıp işlediği birey, toplumu ve toplumda yer alan sosyal
kurumları meydana getiren temel yapı taşıdır. Bu nedenle eğitim, toplumda
bireyin ihtiyaç ve beklentilerini karşılarken aynı zamanda diğer kurumların
amaçlarını oluşturmasında ve amaçların gerçekleştirilmesinde işlevler üstlenir.
Bütün kurumlarda olduğu gibi eğitiminde kurum olarak amaç ve işlevleri vardır.
Eğitim için amaç, erişilmek istenen bir sonucu yansıtırken, işlev belirlenen amaç-
Eğitimin Yasal Temelleri
127
5.
Bölüm
EĞİTİMİN YASAL TEMELLERİ
Kadir KESKİNKILIÇ
Dünyanın her tarafında öğretmenler, toplumun en fedakâr ve
saygıdeğer unsurlarıdır.
(Atatürk. 1923)
EĞİTİM ve YASAL TEMELLERİ
Ülkelerin sürdürülebilir yaşamları için bir düzene ihtiyaçları vardır. Bunu
sağlamak için değişik kurallar geliştirmişlerdir. Toplumdaki insanların birbirleriyle
ve devletle veya diğer toplumlarla olan ilişkilerini düzenleyen kurallar, o toplumun hukukunu oluşturur.
Yaptırım gücünü devletten alan hukuk, ilişkişlendiği bütün kurumları da etki ve
güvence altına alır. Eğitim ve hukuk kurumları birbirilerine katkı sağlayan, destekleyen ve geliştiren kurumlardır.
Eğitim, hukukun üstünlüğünü bireylere davranış olarak kazandırarak değerlere saygılı bireyler yetiştirir. Hukuk ise insanların eğitimden yararlanma haklarını yaptırım gücü ile kullandırarak eğitime destek sağlar.
Eğitim sistemimizin hukuksal temelleri anayasayla düzenlenmiştir. 1876 Birinci Meşrutiyet Anayasası’ndan bu yana eğitim anayasalarda yer almıştır.
Cumhuriyetin ilk on beş yılını kapsayan dönemde, Atatürk’ün görüşleri doğrultusunda, 18’i temel ve genel olmak üzere, 39 eğitim yasasının çıkarılarak
önemli eğitim reformlarının gerçekleştirildiği görülür. Bu yasalardan ilki olan ve
3 Mart 1924’de çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile; toplumumuzda ulusal
birliğin, millî egemenliğin ve millî kültürün sağlanmasında en büyük engel teşkil
edecek olan; amaç ve yapı yönünden büyük farklılıklar gösteren, ayrı dünyalara
insan yetiştiren medrese, mektep ve azınlık okullarından oluşan çeşitliliğe son
verilerek öğretimde birlik sağlanmıştır. Medreseleri kapatarak geri kalan bütün
eğitim kurumlarını Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlayan bu yasa ile aynı zamanda
eğitimin lâikleştirilmesi ve demokratikleştirilmesi yönünde önemli adımlar atılmıştır. Bunu diğer eğitim yasaları izleyerek Türk Millî Eğitim Sisteminin yasal
temelleri oluşturulmuştur (Duman, 2001).
Eğitimin Psikolojik Temelleri
155
6.
Bölüm
EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ
Mehmet Ali ÇAKIR
Giriş
Psikoloji bilimi, insan davranışlarını inceleyen bir bilim dalı olarak tanımlanmaktadır. Psikoloji tek bir bireyi değil, birçok bireyi inceleyerek, bireylerin
çeşitli durumlarda nasıl davrandıklarını ve bu davranışlara neden olan çeşitli
etmenleri açıklamaya çalışan bir bilim dalıdır.
Bireylerin davranışları ve bu davranışların arkasında yatan nedenler hakkında bilgi sahibi olmak, eğitim öğretim etkinliklerini etkili bir şekilde yürütülebilmesi için önemlidir. Eğitimin temel amaçlarından biri bireyde birtakım davranış değişiklikleri meydana getirmektir. Sadece bu açıdan baktığımızda dahi eğitim ile psikoloji sürekli birbiriyle iletişim halinde olmak zorundadır.
Psikoloji biliminin alt dallarından olan gelişim psikolojisi ve eğitim psikolojisinin çalışma bulguları eğitim bilimi içersinde oldukça sık kullanılır. Psikolojinin alt dalları genel olarak şu şekilde sınıflandırılmaktadır (Baymur, 1996).
Eğitimin Toplumsal (Sosyal) Temelleri
187
7.
Bölüm
EĞİTİMİN TOPLUMSAL (SOSYAL)
TEMELLERİ
Mustafa SARITAŞ
SOSYOLOJİ – EĞİTİM SOSYOLOJİSİ
Sosyoloji Bilimi
Sosyoloji Kavramı
Sosyoloji, toplum ‘’society’’ ve bilim ‘’logy’’kavramlarının birleşiminden
‘’sociology’’ meydana gelmektedir. “Toplum Bilimi” veya “sosyal olayların
bilimi” ya da “sosyal örgütlenme ve sosyal değişimler bilimi” olarak da bilinmektedir.
Sosyal olaylar, insanlık tarihi ile başlamakla birlikte olaylara sosyolojik yaklaşım çabaları ancak 18. ve 19. yüzyıllarda ortaya çıkmıştır. Sosyoloji terimi, ilk
kez bir sosyolog olmaktan ziyâde bir bilim felsefecisi olan Fransız August Comte
(1798-1857) tarafından kullanılmıştır. Sosyolojinin geniş kitlelerle tanıştırılması
konusunda ise en büyük desteği İngiliz eğitimci Herbert Spencer (1820-1903)
yapmıştır. Sosyolojinin gelişmesinde, sistemleşmesinde ve bugünkü anlamda
çağdaşlaşması konusunda en büyük katkıyı Fransız sosyolog Emile Durkheim
sağlamıştır. Ancak tarihe ilk sosyolojik bakış getiren ve dolayısıyla bilimsel sosyolojinin ilk temellerini atan kişinin bir Tunuslu Sosyolog olan İbni Haldun olduğu
ifade edilmektedir. W. Barthold’a göre İbni Haldun, tarih felsefesinin en seçkin
simalarından birisi olduğu kadar, sosyolojinin ilk büyük kurucusudur.
Eğitimin Tarihsel Temelleri
217
8.
Bölüm
EĞİTİMİN TARİHSEL TEMELLERİ
Mustafa ŞANAL
BÖLÜMÜN AMACI
Bu bölümün amacı Avrupa’da eğitimin tarihsel süreç içerisinde nasıl bir gelişim gösterdiğini ortaya çıkarmak, İslamiyet öncesi dönemde Türklerin eğitim
anlayışlarının temelinde yatan etmenlerin neler olduğunu tespit etmek, Hunlarda, Göktürklerde, Uygurlarda eğitimin hangi özellikleri taşıdığını belirlemek,
İslamiyet’in kabulü ile birlikte Türklerde eğitim anlayışının hangi değişim ve
dönüşümlerden geçtiğini ortaya çıkarmak, Osmanlılarda var olan eğitim kurumlarının neler olduğunu ve hangi görevleri icra ettiklerini tespit etmek, Türkiye’de
öğretmenlik mesleğinin doğuşu ve gelişimi hakkında öğretmenleri ve öğretmen
adaylarını bilgilendirmek, öğretmenlerde ve öğretmen adaylarında ortak bir
meslek bilinci oluşturmaya çalışmak, öğretmenlik mesleğinin tarihsel süreç içerisinde hangi değişim ve dönüşümlerden geçtiği hakkında bilgi sahibi olmalarını
sağlamak, Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte Yeni Türk Devleti’nin eğitim anlayışında ve uygulamalarında görülen değişikliklerin neler olduğunu öğretmenlere ve
öğretmen adaylarına kavratmaktır.
Öğrenme Hedefleri
1.
Avrupa’da tarihsel süreç içerisinde eğitimin tarihsel gelişiminin nasıl bir
süreç takip ettiğini söyleyebilme
2.
İslamiyet öncesi dönemde Türklerin eğitimin anlayışlarının temelinde
yatan etmenlerin neler olduğunu söyleyebilme.
3.
İslamiyet sonrası dönemde Türklerin eğitimin anlayışlarının temelinde
yatan etmenlerin neler olduğunu söyleyebilme.
4.
İslamiyet öncesi ve sonrası dönemlerde Türklerde var olan eğitim kurumlarını ve bu kurumların işlevlerini açıklayabilme.
Eğitimin Felsefi Temelleri
255
9.
Bölüm
EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ
Aysel Ferah
Giriş
Eğitim ve felsefe konusu, insanlık tarihi boyunca insanlığın en önemli sorunlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. İnsanın söz konusu olduğu her yerde
bir felsefi düşünce de ortaya konulmuştur. Eğitim felsefesi eğitim filozoflarının
uğraş alanı olarak kabul edilebilir mi? Eğitim filozoflarının görüşleri dışındaki
görüşlerin değeri nedir? Ancak bu görüşler eğitim felsefesinin özünü verir mi?
Herkes eğitim felsefesinden farklı bir şey anlıyor. Eğitim felsefesi sözcüğünü duyan bir üniversite öğrencisi de, eğitimle ilgili her şeyi bilebileceğini zannediyor.
İşte zihinleri meşgul edecek eğitim alanıyla ilgili bazı sorular:
❏
Eğitim nedir? Eğitimin amacı hedefi nedir?
❏
Eğitici eylemler mi, yoksa öğretici eylemler mi?
❏
Eğitim sözcüğü sembol mü, yoksa eylem midir?
❏
Eğitimsel gerçeklik mi, öğretim geçekliği mi?
❏
Kimler eğitilmelidir? Kimler eğitilebilir?
❏
İnsanlara ne ve nasıl öğretilmelidir?
❏
Disiplinle mi öğretilmeli, oyunla mı öğretilmeli?
❏
Öğretimde ceza ve ödülün işlevi nedir?
❏
Her konu her yaşta herkese öğretilmeli mi, yoksa bazı yaşlarda bazı şeyler mi öğretilmeli?
❏
Eğitim kültürlenme mi, sosyalleşme mi, sosyalleştirme mi bireyselliğin
geliştirilmesi midir?
❏
Eğitim geleneksel değerler mi aşılamalı, yoksa yaratıcı, üretici değerler
mi geliştirmeli?
Eğitimin Politik Temelleri
297
10.
Bölüm
EĞİTİMİN POLİTİK TEMELLERİ
Rüştü YEŞİL
Eğitim, çok yönlü ve kapsamlı bir etkinlik alanıdır. Yapı ve işleyiş yönüyle
eğitim, farklı etkenlerden etkilendiği gibi aynı zamanda birçok durumu da etkilemektedir. Bu nedenle eğitimin, çok sayıda ayak üzerine oturan üst bir yapı
olduğu söylenebilir. Eğitimin yapı, işleyiş ve işlevlerini doğru anlayabilmek için
ele alınması gereken yönlerden biri de hiç şüphesiz onun politika ayağıdır.
Politika
Latince bir kavram olan ve eski Yunan filozoflarından Eflatun ve Aristo’ya
kadar dayanan politika, “devlet işlerini bir düzen içerisinde yürütme sanatı, siyaset, yöntem” gibi anlamlara gelmektedir. Bu çerçevede politikanın, bütün olarak
devlet işlerinin düzenlenip yürütülmesinde benimsenen yaklaşım tarzını ve takip
edilen yöntemleri kapsayan geniş bir kavram olduğu söylenebilir. Daha çok
yönetim kavramı ile ilişkilendirilebilecek politika kavramı, devletin farklı işlerini
yönetme ve yönlendirme yaklaşımlarını ifade etmektedir. Zamanla birlikte insan
sayısındaki artış, birlikte yaşama zorunluluğu, yaşamın ve sosyal rollerin karmaşıklaşması gibi etkenler, mutlu ve huzurlu bir yaşam sürmeyi amaçlayan insanların bir düzen oluşturmasını zorunlu hale getirmiştir. Sistem kavramı da bu zorunluluğun bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Birçok işi bir arada, ortak değerler
çerçevesinde ve belirli hedeflere ulaştıracak şekilde organize etme, yöneltme ve
yönetme zorunluluğu da politik sistemleri ortaya çıkarmıştır.
İnsanların mutlu ve huzurlu bir yaşam sürmeleri, her politik sistemin temel
amacıdır. Politik sistemler, bu amacı gerçekleştirmek üzere oluşturulmuş organizasyonlardır. Her politik sistemin ardında belirli politik görüşler bulunmaktadır.
Buna göre politikaların, insanları mutlu etme üzerine odaklanmış ve bu amaçla
yaşam biçimine yön vermeye çalışan düşünceler silsilesinden oluştuğu söylene-
Eğitimin Ekonomik Temelleri
317
11.
Bölüm
EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ
Perihan ÜNÜVAR
Giriş
Dünyada insan yaşamının başlamasıyla birlikte var olmaya başlayan eğitim
unsuruna paralel olarak değişerek ve gelişerek günümüze ulaşan ekonomi kavramı eğitim ile daima iç içe olmuş ve eğitim ve ekonomi sürekli olarak birbirini
etkilemiştir. Eğitimdeki gelişmeler ekonomiyi etkilerken ekonominin ilke ve kavramları da eğitimde yaygın olarak kullanılmış ve bu ilkelere uygun eğitim gerçekleştirilmeye çalışılmıştır.
Ekonominin başlangıcı ve bir bilim dalı olarak ekonomi- iktisat kavramlarının gelişimine ilişkin olarak şu esprili hikaye anlatılmaktadır: “ilk insanlar dünyada yaşamaya başladıklarında buldukları meyveleri ve bitkileri yiyerek hayatta
kalmaya çalışıyorlarmış. Bir süre sonra bulundukları bölgelerdeki meyveler tükenmeye başlayınca ellerinde kalan meyve çekirdeklerine baka kalmışlar. İçlerinden en bilge olanı diğerlerine “ek onu” demiş. Ekilen çekirdeklerden yeni
yeni meyveler yetişince “ek onu” ifadesi daha yaygın kullanılmış ve bu günkü
ekonomi kavramı doğmuştur. Ayrıca çok sayıda çekirdek ekilip çok sayıda meyve elde edilince de ihtiyaçtan fazla meyve ellerinde kalmış. Yine bilge olanı diğerlerine “ ek de sat” demiş. Onlarda ekip sattıkça “ek de sat” ifadesi bugünkü
iktisat kavramına dönüşmüş.
Türkiye’de eğitimin ekonomik yönlerine ilgi, Cumhuriyet döneminde, özellikle 1929-1930 dünya ekonomik bunalımının ülkemizi de etkilediği yıllarda
başlamıştır. 1930-1950 yıllarını kapsayan dönemde eğitim politikası, kimi çağdaşlaşma girişimlerinden biri olarak düşünülmüştür. Dolayısıyla genel kalkınma
içinde eğitime öncelik tanınmıştır. Bu dönemde yurttaşların okur-yazar kılınmasıyla iş verimliliğinin artacağı, dolayısıyla kalkınmayı hızlandıracağı kabul edilerek kitle eğitimi, eğitim politikasına temel hedef seçilmiştir ( Adem, 1982).
Öğretmenlerin Özellikleri ve Yeterlikleri
331
12.
Bölüm
ÖĞRETMENLERİN ÖZELLİKLERİ VE
YETERLİKLERİ
Nihat ÇALIŞKAN
Giriş
Toplumsal dinamizm ve çevresel etmenlerin oluşturduğu hızlı değişim süreci
daha nitelikli eğitim ve daha nitelikli insan gücünün yetiştirilmesi konusunda
toplumları sürekli bir arayışa yöneltmektedir (Gökçe, 1999). Bilgi ve teknoloji
hem bireyin hem de mesleki alanlarda yenileşmeyi ve dinamizmi zorunlu kılmaktadır. Değişimin gerekli olduğu günümüzde daha nitelikli, becerikli insan
yetiştirmenin temel şartı, nitelikli bir eğitimle mümkün görülmektedir. Bunu gerçekleştirebilecek olanlar da, yeterliliklere sahip, öğrenci ile etkileşim ve iletişim
sağlayabilen, öğretim sürecini iyi analiz edebilen ve pozitif davranış sergileyebilen öğretmenlerle mümkün olabilir.
Öğretme, öğrenilmesi planlanan etkinliklerin gerçekleştirilmesi işidir. Öğretme ve öğrenme birbiriyle yakın ve karşılıklı ilişkiler içinde, davranış değişmesini sağlamaya yönelik etkinlikleri kapsamaktadır. Bu değişmelerin planlı ve
düzenli olması davranışları istendik olmasına olanak hazırlamakta olup bu alanda başarı öğrencinin neleri öğrenmeye ihtiyaç duyduğu ile bunları nasıl kazanacağına ilişkin kararların dikkate alınmasına bağlıdır (Sünbül, 2004).
İyi eğitilmiş bireyler yetiştirebilmek, bilgi toplumu olabilmek için hayatın bütün evrelerinde temel şart olarak bireylere sorgulamanın öğretilmesi gerekir.
Eğer bireye sorgulama yeteneği kazandırılabilirse; Neden? Niçin? Nasıl? Niye?
soruları bireyin hayatı algılaması ve kendine yaşantı oluşturmasında yardımcı
olacaktır. İnsan her şeyi sorgulamalıdır. Zira sorgulayabildiği ölçüde öğrenecektir. Bilgi toplumu olabilmenin, teknolojiyi, erdemi, gelişmişliği yakalayabilmenin
yolu, nasıl bir eğitim sorusuna verilecek cevapla ilintilidir.
Download