bıldırı kıtabı

advertisement
8. ULUSLARARASI SiNAN SEMPOZYUMU
B th
INTERNA T/ONAL SYMPOSIUM ON SINAN
25-26 NiSAN 2013
25-26 APRIL 2013
"FARKlN DALlK"
AWARENESS
·
Ttiıtiye Diyanet Vakfı
İslam Araştımıalan Merkezi
Kiltüphanesi
Deın.No:
•
•
•
•
BILDIRI KITABI
Trakya Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi,
Mim a rlık Bölümü EDiRNE 1 TÜRKiYE
Trakya University, Faculty of Engineering & Architecture
Department of Architecture EDIRNE 1 TURKEY
http://mimar/ik. trakya. edu. tr
T.C.
TRAKYA ÜNiVERSiTESi
MÜHENDiSLiK MiMARLIKFAKÜLTESi
MiMARLIK BÖLÜMÜ
Bütün hakları saklıdır .© 2013 . Trakya Üniversitesi
Bu eserin bir kısmı veya tamamı Trakya Üniversitesi Rektörlüğü'nün izni olmadan hiçbir
şekilde çoğaltılamaz, kopya edilemez.
"VIII. ULUSLARARASI SiNAN SEMPOZYUMU BiLDiRi KiTABI"
Sempozyum Baskanı 1 Chair
Prof. Dr. Şaduman SAZAK (Turkey)
Editörler 1 Editorial Board
Esin BENiAN
Semiha KARTAL
ISBN: 978~975~374~159~0
Trakya Üniversitesi Yayın No: 144
Trakya Üniversitesi Matbaası
200 adet basılmıştır.
Kapak Tasarımı 1 Cover Design
Esin BENiAN
Semiha KARTAL
Özkan KOZALl
Fotoğraf: Temel Tasarım 2 Atölyesi Öğrenci Ça lı şması
VIII .
Bth
Uluslararası
25 -26 Nisan 2013-EDİRNE
Sinan Sempozyumu
International Symposium on Architect Sinan
20. YÜZYILDA EDiRNE KALEiÇiNDEKi YAHUDi YERLEŞiMi VE DiNi
MiMARi
TH E JEWISH DISTRICT IN EDIRNE KALEl CI IN 201h. AND RELIGIOUS
ARCHiTECTURE
H. Çiğdem ZAGRA\ H. Burcu ÖZGÜVEN 2
cigdemzagra@gmail.com ., bozguven@hotmail.com.
Trakya Üniversitesi, Müh. Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü 1•2
ÖZET
Bu çalışma ; 20. yüzyı lda Edirne Kaleiçinde bulunan Yahudi yerleşimini , Büyük Sinagogun mimari
karakteri hakk ı nda ve Avrupadaki Sinagog örnekleri ile karş ılaştı rarak, Edirne'de yapılmış olan Büyük
Sinagogun biçimlenişindeki esaslar hakkında genel bilgi vermek amaçlanmaktadır. Şehirsel yapı ve
Büyük sinagogu anlatarak, yapısal miras yazıl ı ve görsel dökümanlar ile açıklanacaktır.
Roma imparatorluğu zamanındaki Edirne'den yahudi varlığı hakkında çok az iz bulunurken Bizans
dönemine ait daha fazla bilgi vardır. Ancak ilk modern Yahudi mahalleleri, Sefarad Yahudilerin (15.
yüzyıla kadar ispanya ve portekiz'de yaşayan musevilere verilen ad) Ispanya ve Portekiz'den Osmanlı
topraklarına 1492 yıl ında göçleri ile kurulmuştur. Yaklaş ı k 400 yıl boyunca yahudi halkı bu çokuluslu
topraklarda 13 mahallede yaşamıştır. 19. yüzyılın sonlarına doğru , şehirdeki Yahudi nüfusu 15.000'in
üzerine çı kmış ve 1911-1912 Balkan savaşlarından sonra sık sık Balkanlar'dan göçler meydana
gelmiştir. Bu göçler ile birlikte Yahudi nüfusu o zamanlar 28.000'in üzerine çıkmıştır.
19. yüzyılın sonlarına doğru şahit olanların aktardıklarına göre Yahudi topluluğunun 13 Sinagogu
bulunuyordu. Ancak 1903'deki büyük yangından sonra bütün yerleşkeler en baştan tekrar yapıldı.
Edirnede'ki neredeyse bütün yerleşkeler bu afetten etkilendi ve Yahudi kesimindeki evler ve anıtlar
afetten sonra tekrar inşa edildi. Mevcut Yahudiler'in evleri ve Büyük Sinagog bunların ilk inşa
edilenleriydi. 1905teki yangın tarihi şehir yapısın ı baştan şekillendirmişti. Avrupadaki o zamandan
bugüne ayakta kalan
en Büyük Sinagoglardan birisi olma özelliğini taşımaktadır.
Bina klasik ana giriş kapısı ve simetrik yuvarlak kemerler gibi dönemin neo-klasik etkilerini üzerinde
barındırmaktadır. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 2011'de Büyük Sinagog'un restorasyonu
başlamıştır.
Anahtar Sözcükler: Edirne'de Yahudi Tarihi, Edirne Büyük Sinagogu, Avrupa'da 20. y.y'da yapılmış
Sinagoglar
ABSTRACT
This paper aims to provide general information about the formatian of the Great Synagogue in Edirne,
which was a key architectural element of the twentieth century Jewish Edirne community. The
discussion is founded on a study of the synagogue's architectural characteristics, its urban form and
main buildings as well as a comparison to its European counterparts of a similar era. This architectural
heritage will be deseribed with written and visual documents through analyzing the urban texture and
the Great Synagogue.
While there is little information about the Jewish existence in Roman Edirne, there is relatively more
information about this community during the Byzantine Empire. However, early modern Jewish
neighborhoods in the city began with the emigration of Sephardic Jews (ie. the Jews that lived in Spain
and Portugal until the 15th century) to the Ottoman lands in 1492. For nearly four hundred years the
Jewish community has lived in thirteen neighborhood areas in this cosmopolitan city. In the Iate
Zağra, H Ç., Özgüven, B.
Trakya Üniversitesi/Edirne
363
VIII.
Uluslararası
25-26 Nisan 2013-EDİRNE
Sinan Sempozyumu
81h International Symposium on Architect Sinan
nineteenth century the Jewish population within the city exceeded 15,000 and after the Balkan Wars of
1911-1912, an increasingly frequent emigration occurred from the Balkans. At this time the Jewish
population in Edirne increased to 28,000.
According to testimonies given by eyewitnesses of Iate 19th century, the Jewish community had 13
synagogues. However, after the great fire of 1903 all these sites were rebuilt from ruins. This disaster
struck the entire Edirne population, damaging a large number of sites and forcing the Jewish
community to rebuild its homes and synagogues from scratch. The homes of current Jews and the
Great Synagogues were among the first to be rebuilt. This great fire of 1903 reshaped the histerical
face of the city completely. This synagogue is considered among the few large synagogues in Europe
that has continued to exist from this time. The building has neo-classical features such as a
classical portal and symmetrical round arches. The restoration facility of the building was
recently initiated by the Turkish Office of Pious Foundations.
Key words: The History of Jewish in Edirne, The Great Synagogue in Edirne , The Synagogues in 201h
in Europe
1. GiRiŞ
Edirne kentinde, Kaleiçi Şölgesi her dönem önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. Bölge
içerisinde, günümüze kadar ulaşmış mimarlık tarihi açısından önem taşıyan mimari yapılar
yer almaktadır. Bu yapılar arasında Edirne kentinin antik sur kalıntıları ve 20 y.y.'da yapılmış
tarihi yapılar bulunmaktadır. Antik döneme ait surların büyük önem taşımasının yanında 20.
y.y'da yaşayan azınlıklara ait sivil ve dini mimarlık örnekleri de tarihte önemli olaylara tanıklık
etmiş, sosyal ve kültürel yapıyı tanımlayan , literatürde büyük önem taşıyan mimari eserlerdir.
Azınlıkların bu bölgede yaşadıkları yerlerin belirlenmesinin , dini ve sivil mimari biçimienişin
tespit edilmesinin , mimarlık tarihi ve kent kim liği konusunda farkındağı arttıracağı
düşünülmektedir. Bu çalışma içerisinde; o bölgede yaşayan yahudilere, 20. y . y.'ın başlarında
yapılmış olan Büyük Sinagogun mimari karakterine yer verilecektir. Ayrıca Avrupa'da 19. y.y.
sonu 20. y.y başında yapılmış Sinagoglarla karşılaştırma yapılacaktır.
2. EDiRNE'DE YAHUDi CEMAATi
2.1 . Edirne'deki Yahudi Cemaatleri
Osmanlı imparatorluğu Yahudil.eri için Edirne yüzyıllardan beri Tevrat eğitiminin verildiği bir
ilim ve bilim merkezi oldu, birçok kuşak boyunca bilgeliğe ve bilgiye haiz Yahudi aydınları
barındırdı. Edirne, Yahudi tarihi içinde, Selanik ve istanbul gibi büyük Yahudi yerleşim
merkezleriyle aynı derece öneme haiz bir yerleşim merkeziydi.
Yahudi nüfusu ile ilgili bazı yıllara ait kayıtlar incelendiğinde : 1519 senesi 1.624 kişi , 1901
senesi 15.000 kişi, 1911-1914 senesi 28.000 kişi , 1927 senesinde 6.098 kişi , 1945
senesinde 1.158 kişi , 1977 senesinde 72 kişi, 1998 senesinde 3 kişi olarak tespit edilmiştir.
Edirne kentindeki yahudi nüfusu günümüz yıllarında neredeyse yok olmuştur. Sosyal ve
siyasi nedenlerle yahudi aileler evlerini terk etmiştir. [1] 16.yydan başlayarak Edirne'de
bulunan cemaatlerin sayısı 13 e kadar çıkar. Bu cemaatler geldikleri kentin ya da ülkenin
adıyla anılırlar ve 20.yyın başındaki(1903) büyük yangına kadar her cemaatin , büyüklükleri
ile orantılı sinagogları vardır. Bu cemaatler: 1.Gerona(ispanya) 2.Polya(italya)
3.Sicilya(italya) 4.Katalonya(ispanya)
5.Aragon(ispanya) 6.italya ?.istanbul 8.Büyük
Portukai(Portekiz) 9.Küçük Portakal( Portekiz) 1O.Tolya(ispanya)
11 .Aiman 12.Budin(Macaristan) 13.Mayorka(ispanya) [2]
Zağra, H Ç , Özgiiven, B.
Trakya Üniversitesi/Edirne
364
l
VIII.
Uluslararası
25-26 Nisan 2013-EDİRNE
Sinan Sempozyumu
Bt" International Symposium on Architect Sinan
2.2. Yahudilerin Kaleiçi Bölgesindeki
Yerleşim Alanı
Edirne'de 1903 tarihinde çıkan büyük yangın sonucunda, yahudilerin yaşadığı evler ve eski
havralar yok olmuştur. [3] Edirne Valiliği arşivinde bulunan Cesar Raymond imzalı ve 1903
tarihli harita [4] Kaleiçinin yangın öncesi durumunu göstermektedir. Harita'da caddeler, yollar
daha organik bir biçimleni şe sahiptir. Yirminci yüzyılın başlarında Kaleiçinin tamamında ve
Tunca kıyısında çarpık bir yapılaşmanın olduğu görülmektedir (Şeki l 1).
Edirne Belediyesinde çal ı şan Mühendis Nazif Beyin yaptığ ı Kaleiçi imar planında , doğu-batı
doğrultusunda uzanan üç ana yol esas alınarak bölge de ızgara planlı üç ana yerleşim
oluşturulmuştur. Yangından sonra 1913 yılına ait haritada bu ızgara planlı yerleşim
görülmektedir (Şekil 2).[5] Cumhuriyet caddesinden Tunca nehrine kadar olan bölümün
Yahudi nüfusa ayrıldığı , Cumhuriyet caddesi ile Balıkpazarı caddesi aras ı Ermeni nüfusa ve
Balıkpazarı caddesi, Ortakapı caddesi ve sur dibi Sokağı olan Mumcular sokağına kadar olan
alan da Rum nüfusa ayrılmıştır (Şekil 3).[6]
..
...,."·__. i t....
l.....
~
~~... .. Qh
Şekil1 . 1903
Tarihli Edirne Harita -Gesar Raymond-[5]
Şekil 2.
-·'r
Edirne Haritası -1913 [6]
3. EDiRNE SiNAGOGU - MUKADES BÜYÜK HAVRA (Kaal Kadoş ha Gadol)
3.1. Edirne Sinagog Kompleksinin Konumu ve Kompleks içerisinde Yer Alan Yapılar
Edirne Büyük Merkez Sinagog binası büyük bir komplaks olarak 1907 yılında yapılmıştır.
Edirne ili, Kaleiçi semti, Ollaver Bey Mahallesi, 18 ada, 4 parselde bulunan komplekste
sinagog bi nası ile birlikte Orhaniye Caddesinde girilen Idari Bina ve müştemilat binası
(Midraş binası) vardır. Yaklaşık 1,5 dönümlük arazi içinde yap ıl m ı ş olan kompleksin
günümüzde restorasyon çalışmaları devam etmektedir.
Büyük Sinagog bi nası , giriş yönü Maarif caddesine bakan ve yan bahçe duvarlarından
(sağ , sol) ortalama 6 m. çekilerek güneybatı , kuzeydoğu yönüne dik gelecek şeki lde ön
cephesi dikdörtgen kısa kenarı Maarif Caddesine paralel gelecek biçimde yerleştirilmiş olup
30m.x18m boyutlarında dikdörtgen formda belli akslarda demir putrellerle destekli karkas
(bazilikal an layı şta) bir binad ı r. Sol yanındaki Midraş ise 1O m.x 1 O m ebatlarında kare
Zağra, H Ç., Özgüven, B.
Trakya Üniversitesi/Edirne
365
VIII.
Uluslararası
25-26 Nisan 2013-EDİRNE
Sinan Sempozyumu
81h International Symposium on Architect Sinan
formda yığma bir binadır. Yapının girişinde 3 m. x 2 m. ebadında bir giriş saçağı mevcuttur.
Bu yapının arka ve sağ duvarlarına bahçe duvarı yaslanmıştır. Sinagog ve müştemilat binası
giriş saçağı arasında 1O m. mesafe bulunur. Müştemilat binası önünde kuyu vardır. Sinagog
binasının arka tarafında bulunan ve Orhaniye caddesinden girilen idari bina planı diğer
yapılara göre hareketlidir. (Şekil 4) Arka cephesi düzdür, sadece giriş aksı doğrultusunda
dışarıya doğru bir çıkma yapılmıştır. Yan ve ön cephelerine girinti ve çıkıntı verilerek,
cephede hareketlilik sağlanmıştır . Yaklaşık 900 kişiyi ağırlayabilen Sinagogda 300 kişilik yer
kadınlara ayrılırken kalan 600 kişilik yer erkeklere ayrılmıştır. France Depre bu Büyük
sinagogun mimarıdır.
Şekil
4- Sinagog Kompleksi Vaziyet
Planı
[7)
3.2. Sinagog Binası Mimari Özellikleri
3.2.1. Sinagog Plan Özelliği
Sinegog Bina'sının Maarif Caddesine bakan cephesi gırış cephesidir (Resim 1). Avlu
ketundan 9 basamak ile giriş sahanlığ ın a çıkılır. Giriş sahanlığının döşemesi ermeni
karosudur. Giriş sahanlığından sinagog içerisine 3 ahşap kapıdan girilir. Genişlik ve
yükseklikleri aynıdır.
Yapı
çelik ve yığma karma bir sistemde yapılmıştır. Bina içerisinde uzun kenarda 5'er adet
sütun, kısa kenarda 2'şe r adet sütun konulmuştur. Sütunlarda 2 '1' profilin yan yana ankraj
edilmiştir. Sütun aralarındaki ve sütun ile beden duvarları arasındaki kirişlerde '1' profildir.
Sütun sisteminde tuğla sadece kaplama olarak kullanılmışt ır. Asıl taşıyıcı çeliktir. Kirişlerin
üzeride ahşap kaplamalar ile kapat ılmış , ahşap kaplama altına da kalem işi tanzimler
yapılmıştır (Resim 2). Yapının dış beden duvarları tuğladır. Sütunları beden duvarına
bağlayan çelik kirişler duvara oturur. Kirişler üst ketlarında demir lamalarla birbirine
bağlan m ı ştır.
Zağra, H. Ç, Özgüven, B.
Trakya Üniversitesi/Edirne
366
Vni .
Uluslararası
Sinan Sempozyumu
Btlı International Symposium on Architect Sinan
25-26 Nisan 2013-EDİRNE
Zemin kat sağ ve sol bölümlerde sütunlarla bölünen iki yan bölüm, ortada geniş bir
mekandan oluşur. 3 nefli bazilikal plan niteliğindedir. Ana giriş kapılarının karşı aksında
Musevilerin Kutsal kitabı Tevradın olduğu ve planda dışarıya doğru çıkma yapan kapılı bir niş
bölümü vardır. Museviler bu bölümü Ehal Nişi olarak tanımlamaktadır. Kapı üzerinde üçgen
alınlık vardır. Alınlığın sağ ve solunda oturtulduğu ikiz sütunlar bulunur. Sütunların üzerine
konulduğu kaide bölümü yüksektir. Ehal nişi zemin katundan yüksektedir. Ehal nişinin
önünde bir alan bulunmaktadır. Bu bölüme teva denmektedir.
Birinci kat bölümü kadınlara ayrılmıştır. Museviler bu bölüme Azara demektedir. Azaraya giriş
cephesinde yer alan iki kuleden çıkılmaktadır. Kule kapıları yandadır. Kuleler hemen hemen
ayn ı ebattadır. Içten içe ortalama 3.25 m.x3.25m.' dir. Azara katı galeri olarak bırakılmıştır.
Böylelikle kadınlarında dua törenine katıl maları sağlanmıştır. Birinci kat döşemesi ahşap
rabıtadır. Giriş bölümü üst döşemesi volta döşeme olarak yapılmıştır.
3.2.2. Sinagog Cephe Özelliği
Giriş
Cephesi (Güneybatı Cephesi), Maarif Caddesine bakan giriş cephesi sağ ve solda
bulunan kuleleriyle etkileyici bir görünüme sahiptir. Kuleler arasında kalan giriş sahanlığının
birinci kat döşemesini taşıyan daire planlı iki sütunu vardır. Kule beden duvarlarına dayanan
köşe sütunları da bulunur. Sütunlar giriş kapı ara aksiarına getirilerek girişler anıtsal bir
mimariye kavuşturulmuştur. Sütunlar taştır. Üst başlıkları karedir ve düzdür. Pabuçları
merdiven basamakları üzerine oturmuştur ve profıll idir. Bahçe katundan 9 basamak çık ı larak
giriş sahanlığına u l aşılır. Alt katta ortalama 1.50 m. yüksekliğinde taş kaplama su basman
vardır. Bu bölüm ile üzeri sıvalı tuğla duvar arasında taş silme yapılmıştır. Su basman
bölümü yukardan aşağıya eğim yaparak iner. Kulelerde merdivene açılan yuvarlak kemerli
pencereler vardır. Merdiven çıkış basamak yüksekliğine göre her biri farklı katlarda yer alır.
Pencere kenarlarında profilli taş söve dönülmüştür . Yanlardaki söveler pencere formuna göre
yukarda yarım daire olarak birleşir. Yanlarda kaidesi ve başlığı olan sütunlar yapılmışt ır.
Bunlar üst söve kemer üzengisini taşıyormuş ifadesini verecek şekildedir. Cepheler tuğladır
ve su basman kotuna kadar üzeri taş taklidi sıvadır. Kuleler merkez haç tonoz şekli ndedir ve
çatı örtüsü arduazdır.
Sol ve Sağ Yan Cepheler (Kuzeybatı- Güneydoğu Cepheleri), Sinagogun yan cephelerinde
kadınların girişl eri için açıl mış ana girişlerle ayn ı karakterde, fakat küçük kapı l ar yer alır. Her
iki yan cephede yedi plasterle altı bölüme ayrılmış olup, her bir bölümde alt katta dikdörtgen
kesitli, üst katta yuvarlak kemerli birer pencere vardır.
( Kuzeydoğu
Cephesi), Ehal n işi öne çıkmakta , cephede hareket
(Resim 3). Ehal nişinin planda ve cephede yaptığı çıkma üzerinde yuvarlak
bir pencere vardır. Bu pencerede cepheden öne doğru çıkma yapar. Ehal n işinin her iki
yanında zemin ve birinci kat kotunda pencereler yer alır. Diğer cephelerde olduğu gibi alt ve
üst kot pencereleri aynı hizadadır. Alt kot pencereleri dikdörtgen formda ve düz lentoludur.
üst kot pencereleri üst bölümü yuvarlak formludur. Arka cephe beşik çatı nın gizlendiği üçgen
alın ile biter. Cephe subasman katuna kadar kesme taş taklidi sıva , daha üst kotu ise tuğla
üzeri s ıvadır.
Arka
Cephede
kazandırmaktadır
4. AVRUPA'DA 19. Y.Y. SONLARlNDA - 20. Y.Y.
SiNAGOGLAR
BAŞLARlNDA YAPlLMlŞ
OLAN
Avrupa'daki Yahudilerin özgürleşm eleriyle birlikte, Yahudiler, daha önce yasaklı oldukları
girişim alanlarına girmeye başlamış ve artık sinagog yapmak için özel izinler
gerekmediğinden sinagog mimarisi gelişmiştir. Avrupa'da 19. y.y. sonlarında ve 20. y.y.
başl arında önemli yahudi sinagogları yapılm ıştır. [7] Edirne'de 1907 senesinde yapılmış olan
Zağra, H. Ç., Özgüven, B.
Trakya Üniversitesi/Edirne
367
VIII.
Bth
Uluslararası
25-26 Nisan 2013-EDİRNE
Sinan Sempozyumu
International Symposium on Architect Sinan
Sinagogun öncesi ve
yakın sonrasında
Avrupa'da bulunan 1866 - 1883 - 1903 - 191 O
önemli Sinagoglardan, Avrupa'da o dönemki yahudi dini mimarisini
irdelemek ve Edirne Sinagogu ile karşılaştırmak için örnekler verilmiştir.
yıllarında inşa edilmiş
1866 - Berlin Neue Sinagogu'nun, Edirne Sinagog Binasında olduğu gibi merdiven kuleleri
bulunmaktadır. Kule üzerinde bulunan v.e çatıyı kesen orta aksta girişe yakın bölümde yer
alan kubbelerde Fas mimarisindeki kubbe biçimlenişi görülmektedir. Pencere ve kapı
kemerleri rönesans dönemine özgü yarım daire kemer formdadır (Resim 4-5). Edirne
Sinagogu gibi bazilikal plan tipindedir, galeri katı bulunmaktadır. Ehal nişi cepheden öne
çıkmış , ayrıca kiliselerde apsise benzemektedir. Kule girişleri ön cephede, Edirne
Sinagogunda ise yan cephelerdedir. Edirne Sinagogunda olduğu gibi cepheleri sıvalı değildir.
Taş ve tuğla malzeme ile yapılmıştır.
Resim 3181
Resim 1 [8]
Resim4 [91
Resim 5191
Resim 6 [91
Resim 7 [9]
Resim 8191
Resim 9191
Zağra,
Trakya Üniversitesi/Edirne
368
H. Ç, Özgüven, B.
Vm.
Uluslararas ı
Sinan Sempozyumu
!fh International Symposium on Architect Sinan
25-26 Nisan 2013- EDİRNE
1883 - Mullnergasse Sinagogu'nun merdiven kuleleri gotik üslupta ve giriş cephesi portali
ana 3 kapıdan oluşmaktadır. iç mekanda bulunan kemerler ve cepheye yansıyan pencere
kemerleri gotik üslupta sivri kemerlidir. Edirne Sinagogu'nun ise kule kubbeleri daha yuvarlak
hatlı , pencereleri ise yarım daire kemerlidir. Merdiven kulelerine giriş kapıları ön cephede yer
almaktadır. Galeri katı mevcuttur. Bazilikal bir plan tipi görülmektedir. Ehal nişi cepheden öne
çıkmış, ayrıca kiliselerde apsise benzemektedir (Resim 6-7).
Avusturya, Viyana- Neu Deggergasse- 1903, Yapıda merdiven kuleleri gotik üslupta ve giriş
cephesi portali ana 3 kapıdan ol uşmaktadır. Ön cephede bulunan üçgen al ı nlık sivridir.
Merdiven kulelerine giriş kapıl arı ön cephede yer almaktad ı r. Merdivene çı kış kap ı ları
haricinde ön cephenin sağ ve sol kısmının sonlandığı yerlerde 2 adet daha kapı
bulunmaktadır. Galeri katı mevcuttur (Resim 8).
Avusturya, Viyana - Pazmaniten Tempel - 191 O, Yapıda merdiven kuleleri gotik üslupta ve
giriş cephesi portali ana 3 kapıdan oluşmaktadır. Iç mekanda bulunan kemerler ve cepheye
yans ıyan pencere kemerleri gotik slupta sivri kemerlidir. Merdiven kulelerine giriş kapı ları ön
cephede yer almaktadır. Galeri katı mevcuttur. Bazilikal bir plan tipi görülmektedir. Ehal nişi
cepheden öne çıkmış , ayrıca kiliselerde apsise benzemektedir (Resim 9).
5. SONUÇ
Edirne, Kaleiçinde yaşayan Yahudilerin: 20. y.y.'dan bu güne, hızla azalan nüfuslarına
rağmen , yaşadıkları bölgede, miras olarak bıraktıkları yapılarla , kentin mimari kimliğinde
önemli bir rol aynadıkları tespit edilmiştir. Yahudi dini mimarlık örneklerinden olan Edirne
Sinagog'unun Avrupadaki en iyi örneklerden biri olduğu ve bu yapının , yahudilerin 20. y.y.'da
Avrupa'da yapmış oldukları sinagoglarla benzer plan, fonksiyon şeması ve cephe biçimlen işi
sahiptir. Yapılar aras ı nda üslup, malzeme ve konstrüksiyon farklılıkları tespit edilmiştir.
Avrupa'da bulunan 20. y.y.'a ait Yahudi Sinagoglarının Edirne Sinagog'u ile bener özellikleri
ve farklıkları incelendiğinde :
Zemin kat ve kadınlara ayrı la n azara galeri katı olmak üzere 2 kattan oluşmaktadır. Ön
cephelerde giriş kapıları vurg u lanmış, Roma Dönemine özgü portal n i teliğinde
düzenlenmiştir. Antik dönemde tapınakl arda görülen a l ınl ı klar mevcuttur. Kapı l ar tam
merkezde yer almaktadır. Cepheler simartik şekilde düzenlenmiştir . Cephe biçimlenişi
benzerlik gösterir. Kadınların giriş kapıları ayrıdır. Bu kapılardan merdiven kulelerine ulaşılır
ve galeri katına giriş sağlanır. Bazilikal plan tipindedirler.
Edirne Sinagogu Avrupa'daki örneklerine göre daha sade bir biçimlenişe sahiptir. Avrupa
Sinagogları daha çok gotik üslupta, Edirne Sinagog'u ise antik Roma ve Yunan izleri
taşımaktadır. Avrupa'da bulunan Sinagoglar'da merdiven kulaleri ve alınlık l ar daha sivri ve
yüksek, Edirne Sinagog'unda ise daha basıktır. Avrupa'daki öreklerde merdiven kulelerinin
kubbeleri gotik üslup taşırken, Edirne Sinagog'nun kubbelerinde fas mimarisi gözlenmektedir.
Avrupa'daki örneklerde cephelerde taş ve tuğla malzameli bir biçimieniş söz konusu iken
Edirne Sinagog'unun cepheleri sıvalıd ı r. Avrupa'daki örneklerde taş işçilikleri daha ön
plandadır.
KAYNAKLAR
(1]
işli E.N., Koz M.S., Edirne : Serhattaki Payitaht, (Bali R.N.), Edirne Yahudileri Yapi Kredi
Yayınları ,
1998
Zağra, H Ç., Özgüven, B.
Trakya Üniversitesi/Edirne
369
VIII .
ath
Uluslararası
25 -26 Nisan 2013- EDİRNE
S inan Sempozyumu
International Symposium on Architect Sinan
Badi Efendi, Riyaz-i Belde-i Edirne, cilt 1, (Osmanlıcadan çeviren Kaz:acigil R., Edirne Valiliği
2000
[3]
Yrd. Doç. Dr. Ratip Kazancıgil, Edirne Mahalleleri Tarihçesi 1529-1990, Türk Kütüphaneciler
Derneği Edirne Şubesi Yayınları, istanbul1992
[4] Cezar Raymond, Edirne Valiliği , Edirne(Edirne Valiliği yayın organı}, sayı 13, 2013
(5]
Rıfat Osman(çeviren Ratip Kazancıgil), Edirne Rehnuması , Türk Kütüphaneciler derneği Edirne
şubesi yayını Edirne 1994
[6] Edirne Kaleiçi Koruma Amaçl ı imar Planının - 2011 , Azınlıkların bölgelerde belirtildiği Harita
[7] Herzl T., Siyonizm'in Kurucusu Theodor Herzl- Hatıralar, Boğaziçi Yayınları, 2002
(8] Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi - 2012
[9) www.museumoffamilyhistory.com/s/mfh-syn-europe.htm
[2)
Yayınları,
Zağra, H Ç, Özgüven, B.
Trakya Üniversitesi/Edirne
370
Download