Ekonomi Sosyolojisinin Kuramsal Temelleri
advertisement
EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 EKONOMİ SOSYOLOJİSİNİN KURAMSAL TEMELLERİ İçindekiler • • • • • • • • GİRİŞ EKONOMİ SOSYOLOJİSİNİN KONUSU İKİ AYRI BİLİM DALI: EKONOMİ SOSYOLOJİSİ VE EKONOMİ EKONOMİ SOSYOLOJİSİNİN TEMEL METODOLOJİK SORUNLARI EKONOMİ SOSYOLOJİSİ GELENEĞİ EKONOMİ SOSYOLOJİSİNİN BUGÜNÜ KÜLTÜREL SOSYOLOJİNİN KATKILARI ALAN TEORİSİNİN KATKILARI EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 EKONOMİ SOSYOLOJİSİNİN KURAMSAL TEMELLERİ • • • • • • • Bilimde iki büyük devrim vardır. İlki, doğanın makine benzeri mekanik ilişkilere dayalı olarak işlediğine ilişkin Newtongil paradigma olarak şekillendi. Önce mekanik ve fizik biliminde yansımasını bulan bu düşüncelerin, toplumsal sorunlara uyarlanmasıyla sosyal bilimlerin ortaya çıkması sağlandı. İkinci büyük devrim ise 20. Yy’ın ikinci çeyreğinde ortaya çıkan kuantum yaklaşımıdır ve insanlığı ve toplumları bilgi toplumu (knowledge society) olma sürecine yönlendirmiştir. Kitabın konusunu oluşturan “ekonomi-endüstri-toplum” ilişkilerine dair bilimsel açıklamalar, söz konusu bilimsel sıçramalara paralel olarak şekillendi. Ekonomi sosyolojisini bağımsız bir bilim dalı haline getirdi. Bu bağlamda, ekonomi sosyolojisi; Ekonomik olay, olgu ve ekonomik çıkarları, teknolojik öze dayalı sosyal örgütlenme ve ilişkiler ağı içinde ele alan bir bilimdir. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 EKONOMİ SOSYOLOJİSİNİN KONUSU • • • • • Ekonomi sosyolojisinin kurucularından Weber ve Durkheim, bu bilim dalının konusunu “sosyolojik bakış açılarının ekonomik olgulara uygulanması” olarak görürler. Ekonomi sosyolojisinin analizlerinde, ekonomik faaliyet sürecindeki insanlar, sosyal gruplar, sosyal kurum ve yapılar ile sosyal değer, norm ve yaptırımların etkileşimi öne çıkar. Ekonomi sosyolojisi insan varlığının güvence altına alınmasını sağlayan ekonomik faaliyeti, sosyal açıdan incelemeye yönelik bir bilim dalıdır. Ekonomi sosyolojisi temel bir varsayımdan yola çıkar: Bütün ekonomik olaylar özünde teknolojik sürecin yer aldığı bir sosyal ilişkiler sistemi oluşturur. Ekonomik faaliyetin temel özellikleri; gerçekleşme biçiminin insan-insan ilişkisine dayanması, sosyal ilişki ve örgütlenme biçimi oluşu ve teknolojik temelli oluşu itibariyle insan-doğa ilişkisini yansıtmasıdır. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 İKİ AYRI BİLİM DALI: GELENEKSEL EKONOMİ VE EKONOMİ SOSYOLOJİSİ • • • • • • Geleneksel ekonomi teorisi mekanik düşünceye dayalı noktasal denge çözümleri üretirken, gerçek ekonomik yaşamın sosyal, politik, kültürel, psikolojik ve tarihi boyutlarını içermez ve ekonomi sosyolojisinden şu temel farklarla ayrılır; Ekonomi teorisi, konuları kısmi açılardan ele alır ve gerçek bütünü kapsamaz. Ekonomik modeller, gerçek olayları tasvir etmekte ve açıklamada yetersizdir. Ekonomi teorisinin kısmi bilimsel bulguları, pratik sorunların çözümü için yetersizdir. Ekonomi sosyolojisi konularını düşünsel-soyut modeller olarak değil, aksine gözlenen (empirik) olguları inceleme konusu yapar. Birbirinden uzaklaşan ekonomi bilimi ve genel sosyoloji arasında ortaya çıkan boşluk, kendine özgü bir bilim dalı olarak ekonomi sosyolojisinin doğması ile dolduruldu. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 İKİ FARKLI YAKLAŞIMIN KAYNAKLARI • • • • • • • Ekonomi biliminin ve ekonomi sosyolojisinin arasındaki temel farklılıklar: Bu iki bilim dalının karar birimleri (aktörleri) farklıdır. Zira ekonominin çıkış noktası birey ve bireycilik iken, ekonomi sosyolojisi bu metodolojik bireyciliği reddeder ve sosyal bütünü oluşturan interaktif etkileşimin bir parçası olarak bireyi ele alır. Ekonomik faaliyetin tanım ve içeriği farklıdır. Ekonomi biliminin, ekonomik çıkarlarını maksimize etmeye çalışan rasyonel davranışlar olarak ele aldığı ekonomik tercihler, sosyolojik bakış açısında insanların rasyonel, geleneksel, duygusal ve değer sistemlerine dayalı motiflerden kaynaklandığı şeklinde açıklanmaktadır. Ekonomik faaliyete ilişkin kısıt ve kriterleri farklıdır. Geleneksel ekonominin kıt kaynaklar ve tüketici tercihlerinin aksine, sosyolojik analizlerde kültürel ortam farklılıkları ve arkadaşlık gibi kişisel ilişkiler de kriter olarak dahil edilmektedir. Ekonominin toplum bütünü içindeki algılanışı farklıdır. Geleneksel ekonomide pazardaki alışveriş ilişkisi ile sınırlı olan ekonomik olgu, sosyolojik analizde toplum içindeki kurumsal yapı ve bunlar arasındaki ilişkiler de incelenir. Analiz amaçları farklıdır. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 İKİ FARKLI YAKLAŞIMDA ANALİZ YAPISI VE YÖNTEM FARKI • • • • • • • Geleneksel ekonomi ve ekonomi sosyolojisi arasındaki analiz yapısı farkları: Ekonomi sosyolojisinin araştırma konusu, güncel yaşamda fiilen ortaya çıkan, gözlenen (empirik) ekonomik olay ve süreçleri, sosyal ilişkiler yani toplumsal boyut içinde inceler. İki bilim dalının açıklamak istediği değişkenler farklıdır: Ekonomi sosyolojisinde üretim, bölüşüm, dağıtım ve tüketime süreci içinde bulunan insanların gösterdikleri davranışlardır Bağımsız değişkenler açısından, iki bilimin bağımlı değişkenleri belirleyen unsur veya nedenleri farklılık göstermektedir, şöyle ki; ekonomi sosyolojisinde psikolojik, kültürel ve sosyal yapı ve ortamlar bağımsız değişkenlerdir. Fonksiyonel ilişkiler bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki bağlantı türüdür Ekonomi sosyolojisi soyut mekanik modeller kurmaya her zaman uygun değildir. Genel geçerliği olan yasalar şeklinde değil, empirik olay ve gözlemlerle yanlışlanmaya açık, kısmi ve geçici açıklama değeri olan tezler olarak ortaya konulur. Geleneksel ekonomi teorisi metodolojik bireyciliğin aksiyomatik yaklaşımını, ekonomi sosyolojisi tarihi bireyciliğin bütüncül yaklaşımını esas alır. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 EKONOMİ SOSYOLOJİSİNİN TEMEL METODOLOJİK SORUNLARI • Toplumsal bütün farklı düzeylerde analiz edilebilir. • Araştırmalar, statik ve dinamik analizler şeklinde yapılabilir. • Analiz araçları olarak modeller ve tipolojik sınıflamalar yapılabilir. • Ekonomi sosyoljisinde aksiyomatik yöntem kullanılabilir. • Ekonomi sosyolojisindeki bilimsel yasa ve kurallar mutlaklık içermez. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 EKONOMİ SOSYOLOJİSİNİN ANALİZ DÜZEYLERİ • • • • • • • • • Bireysel (kişisel) düzey Temel Kavramları: Bireysel motif, ihtiysç, tercih, tutum, davranış, durum ve ortam, öğrenme ve kişisel kaynaklar. Etkileşim düzeyi Temel Kavramları:Karşılıklı çıkari beklenti, iletişim, çatışma, empati, özdeşleşme, rol, algılamai alışveriş, güç tasvip. Örgütsel düzey Temel Kavramları: Örgüt içi pozisyon, karar, üyelik, hiyerarşi, iletişim yapısı, insan kaynakları ve çevresel yapılar. Kurumsal düzey Toplumsal düzey Küresel düzey EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 AĞ ETKİLEŞİMLİ ANALİZ DÜZEYİ • Kuantum paradigması ile atom altına veya moleküler dünyaya inildiğinde, orada canlı dinamik ve çoklu bir etkileşim ilişkisinin işlerlikte olduğu keşfedildi. • Gerek atom altının kendi içinde, gerekse çevresi ile ilişkilerin bir ağ sistemi (network) olduğu • Bu ağ sisteminin toplumsal alanda geçmişten bu güne uzanan bir yapılanışı olduğu ve bu sistem ve yapı içinde etkileşim ağının işlediği görüldü. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 EKONOMİ SOSYOLOJİSİNDE STATİK VE DİNAMİK ANALİZLER • Statik analiz, zaman boyutu dikkate alınmadan, sosyo-ekonomik olgunun belli bir andaki durumunu analiz eder. • Dinamik analiz de ise olayların zaman içindeki akışı yani süreç inceleme konusu olur. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 EKONOMİ SOSYOLOJİSİNDE MODELLER • Reel modeller, sosyo-ekonomik gerçeğin , belli bir ölçekte küçültülerek yeniden kurgulanmış biçimidir ve gerçek olaya uygunluğuna göre yanlışlanmaya açık olarak kurgulanır. • İdeal-düşünsel modeller ise, belli bir gerçeğe yaklaşabilmek için temsili olarak kurulmuş modellerdir ve kuruluş yapısı gerçek olaylardan farklı olduğu için test edilmeleri ve dolayısıyla yanlışlanmaları mümkün değildir. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 EKONOMİ SOSYOLOJİSİNDE TİPOLOJİLER VE SINIFLAMALAR • Ekonomi sosyolojisinde ideal (düşünsel) ve reel (gerçek) tip ayrımı özellikle Max Weber’den beri yapıla gelmektedir. • İdeal tipler bir olguya ilişkin çok sayıdaki özelliklerinden bir veya birkaçının tek yönlü olarak ön plana çıkarılması yoluyla, bu karmaşık ve şekilsiz olguya bir yapısal biçim kazandırmak için yapılabilir. (tam rekabet modeli gibi). • Reel tipler ise bir tarihsel süreç içinde bir gerçek olguya ilişkin önemli ortak özelliklerin , olgu bütününe ilişkin olarak ortaya konmasıdır. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 EKONOMİ SOSYOLOJİSİNDE AKSİYOMATİK YÖNTEM • Aksiyomlara dayalı analiz yöntemi ekonomi soyolojisinin belli alanlarında özellikle etnososyolojide kullanılır. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 EKONOMİ SOSYOLOJİSİNDE YASALAR VE KURALLAR • Ekonomi sosyolojisinde ortaya konan sosyoekonomik yasalarının, mantıksal açıdan tutarlı olduğu kadar, tarihi bir duruma ilişkin olarak empirik içerikli hipotezler olmaları zorunludur. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 EKONOMİ SOSYOLOJİSİ GELENEĞİ • Ekonomi sosyolojisi kavramı ilk kez 1879’da W.S. Jevons tarafından kullanılmış ve Durkheim ve Weber’in çalışmalarında da benimsenmiştir. • Weber, ekonomi sosyolojisinin bağımsız bir bilim dalı olarak ortaya çıkmasını belirleyen ve Almanya’da “Yeni Tarihçi Okul” içinde yer alan bir bilim insanıdır. • J. A. Schumpeter, kapitalizmin gelişmesi (1992) adlı eserinde yenilikçi girişimcilik modeliyle, 1940 ve 1960’larda yenilenen rekabet teorisinin ve nihayet 1980’lerden sonra şekillenen teknolojik gelişmelerle yaratılan bilgi toplumunun ve evrimci ekonominin ilk habercisidir. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 EKONOMİ SOSYOLOJİSİNİN BUGÜNÜ • Mark Granovetter’in yurtlanmışlık (sıkıca yerleşiklik=embeddedness) sorunu (1985) üzerine makalesi ve “Yeni Ekonomi Sosyolojisi”nden söz etmesi ekonomi sosyolojisine yeni bir başlangıç sağlamıştır. • Granovetter’e göre, “ekonomik faaliyetler, sosyal yapı ve ilişkiler içinde sıkıca yurtlanmış (yani yerleşik veya gömülü biçimde=embeddedness) olarak yer alır”. • Bu yurtlanmayı sağlayan ağ-sistemidir(network). Bu nedenle, “yurtlanmışlık” konseptinin merkezi unsuru “sosyal ilişki ağlarıdır”. • Günümüz ekonomi sosyolojisinde yurtlanmışlık kavramıyla merkezi bir konum alan ağ analizleri, yapısal sosyoloji içinde ve onun katkısı olarak ortaya çıktı. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 ORGANİZASYON VE FİRMA TEORİSİNİN KATKILARI • Yeni ekonomi sosyolojisinin firma ve organizasyon teorisine getirdiği yeni boyut yenilenmenin bir diğer kaynağı oldu. • Ekonomik faaliyetlerin açıklanmasında, firma yapısı, firmanın işbirliği bağlantıları ile firma içi ve firmanın çevresi ile olan etkileşim ağının analizlere dahil edilmesi yenilenen alanların başında geliyor. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 KÜLTÜREL SOSYOLOJİNİN KATKISI • Yeni ekonomi sosyolojisinde, yapısalcı sosyolojik yaklaşımın başlangıçta öne çıkması kültürel sosyolojiden sosyal ilişkileri ağ sistemine indirgeyerek sosyal yapı determinizmine düştüğü yönünde eleştri aldı. • Zelizer (1988), doğru olanın ekonomik ve kültürel faktörleri de dikkate alarak, kültürel ve yapısal mutlakçılık arasında bir orta yol bulmak olduğunu savundu. EKONOMİ SOSYOLOJİSİ ÜNİTE 1 ALAN TEORİSİNİN KATKILARI • Granovetter’in ekonomik faaliyetlerin toplumun sosyal yapısı içinde yurtlanmış olduğu tezi yerine, Bourdieu, alan (field) teorisinden yola çıkar. • Bu modelde, bir endüstri, firma veya benzeri ortamlar bir alan olarak görülürler ve her alan kendi mantık ve çıkar anlayışına sahiptir.
