Program Tasarım Yaklaşımları

PROGRAM TASARIM
YAKLAŞIMLARI
Haz: Emine TUĞRUL ÖZDEMİR
EĞİTİM PROGRAM TASARIMI
• Bir eğitim programının hangi öğelerden
oluşacağının ortaya çıkarılma sürecidir.
• Öğretimin düzenlenmesini anlamlı bir
bütünlük içinde ele almayı amaçlar.
• Programın anlayışının ve felsefesinin
ortaya koyulduğu bir boyutudur.
(Demirel,2005:49-50)
EĞİTİM PROGRAM TASARIMI
• Eğitim programı tasarımında şu sorulara cevap
aranır:
1. Ne yapılmalıdır?
2. Konu alanı neleri içermelidir?
3. Hangi öğrenme stratejileri, kaynak ve etkinlikleri
kullanılmalıdır?
4. Sonuçları değerlendirmek için hangi ölçme teknikleri ve
araçlar kullanılmalıdır?
• Program tasarım yaklaşımları üç ana başlık altında
toplanmaktadır.
PROGRAM TASARIM YAKLAŞIMLARI
1) Konu Merkezli Tasarımlar
(Derslere Göre Düzenlenen)
2) Birey/Öğrenen Merkezli Tasarımlar
(Aktivite İlkesine Dayanan)
3) Sorun Merkezli Tasarımlar
(Problemlere Göre Düzenlenen)
KONU MERKEZLİ PROGRAM TASARIMI
ÖZELLİKLER:
• Dayanağını temel felsefelerden idealizm ve realizm,
eğitim felsefelerinden daimicilik ve esasicilik oluşturur.
• Değişmeyen evrensel bilgiye göre program düzenlenir.
• Program, derslerden ya da konulardan oluşur. İçerik
öğesi öne çıkarılır.
• Program,
hazırlanır.
genellikle
konu
uzmanları
tarafından
KONU MERKEZLİ PROGRAM TASARIMI
ÖZELLİKLER:
• İçerik, en iyi anlaşılabilecek şekilde düzenlenir.
• Anlatım, soru-cevap, yazılı alıştırmalar, tekrar gibi
yöntemler sıklıkla yer alır.
• İçerik, konu uzmanlarının düzenlediği gibi öğretmenler
tarafından uygulanır ve zamanında bitirilir.
• Öğrenciler genellikle pasiftir.
KONU MERKEZLİ PROGRAM TASARIMI
Sorunlar:
• Zaman:
Genellikle,
deneyimlere
ders
dayanarak
saatleri
ve
belirlenmektedir.
süreleri
Eğitsel
ölçütler temele alınmamaktadır.
• Bu
tasarımda
sosyal
sonuçları
programlar hazırlanmaktadır.
düşünülmeden
KONU MERKEZLİ PROGRAM TASARIMLARI
1. Konu Tasarımı
2. Disiplin Tasarımı
3. Disiplinler arası (Korelasyonel-İlişkisel) Tasarım
4. Geniş Alanlı Tasarım
5. Süreç Tasarımı
1- KONU TASARIMI
• En eski ve en bilinen yaklaşımdır. Aklın insanı farklı
kılan bir unsur olduğu ve bilginin elde edilmesinde
buna gerek olduğu görüşüne dayanır.
• Evrensel doğruları içeren konuların düzenlenmesini
içermektedir.
hazırlanmaktadır.
Konular
uzmanlar
tarafından
1- KONU TASARIMI
• Konular,
öğrencilerin
ilgi
yetenek
ve
hazır
bulunuşlukları dikkate alınarak düzenlenir. Bu nedenle
içerikte yer alan konular, basitten karmaşığa,
bilinenden bilinmeyene, kolaydan zora doğru
hazırlanır.
• Ancak, dersler aynı ilkelere göre düzenlenmemektedir.
Konular arasında sıkı mantıksal bağlar kurulmasına
rağmen dersler arasında bu ilişki yeterince
kurulmamıştır.
• Önceden sıkı bir çalışmayla belirlenmiş olan konuları,
öğretmenin bitirme sorumluluğu vardır. Öğretim süreci
daha çok sunuş yoluyla ilerlemektedir.
2- DİSİPLİN TASARIMI
• Bilginin sınıflandırılması vardır: Disiplinler.
• Bu disiplinler
ayrılmaktadır.
kendi
içlerinde
de
alt
disiplinlere
• Bu
yaklaşımda
akademik
disiplinler
üzerine
yoğunlaşılmasına karşın aslı konu tasarımı ile aynıdır.
• Konuların
önemlidir.
nasıl
verildiği
ve
nasıl
kullanılacağı
2- DİSİPLİN TASARIMI
• Tek tek konular değil Türkçe, Matematik, Fen ve
Teknoloji, Coğrafya gibi derslerin öğretimini öngören
bir tasarım söz konusudur.
• Genellikle yaş ve seviyeye uygun olarak her bir disiplin
bir
ders
olarak
tasarlanır.
Dersler
birbirinden
bağımsızdır. Her ders kendi içerisinde bir bütün
oluşturur, her dersin kendine özgü içeriği düzenleme
yaklaşımı vardır.
2- DİSİPLİN TASARIMI
• Öğrenilecek disiplinin yapısı kullanılacak yöntemi de
içerir.
• Öğrenci, herhangi bir disiplinin yapısını dayandığı
mantığı anlamak için bilgiyi yeni ya da benzer
durumlarda kullanmalıdır.
• Bunun için öğrencinin disiplinin yapısına uygun olarak
deney, gözlem ve araştırma gibi etkinliklere aktif olarak
katılması gerekir.
• Alanında uzman bir öğretmen ve disiplinler bu
tasarımın
önemli
kavramlarındandır.
Sıklıkla
yükseköğretim
programlarının
düzenlenmesinde
kullanılır.
3- DİSİPLİNLER ARASI TASARIM
• Derslerin bir bütünlük içerisinde ve birbirleriyle ilişkili bir
biçimde ele alınması anlayışıdır. Farklı derslerde
işlenen konular ortak bir amaç etrafında birbirlerini
destekleyerek işlenir.
Ör: Amaç cumhuriyet bilincini kazandırmak ise tüm
derslerde buna uygun etkinliklerin yapılması bu
tasarıma örnektir.
3- DİSİPLİNLER ARASI TASARIM
• Dersler arası eşgüdüm gerektirdiğinden öğretmenlerin
birbirleriyle koordineli çalışması gerekir.
• İlköğretimde (1. kademede) uygulanan mihver dersleri
(Hayat bilgisi, Sosyal bilgiler, Fen ve Teknoloji dersleri)
merkezde ve ifade, beceri dersleri (Türkçe, Matematik,
Müzik, Resim) bu yaklaşım çevresinde ilişkisel olarak
düzenlenir.
3- DİSİPLİNLER ARSI TASARIM
• Örneğin ilköğretim 5. sınıf düzeyinde “Yüzde ile ilgili
problemleri çözebilme” biçiminde ifade edilen bir
hedefe öğrencilerin ulaşıp ulaşmadıkları Fen ve
Teknoloji ve Sosyal Bilgiler vb. derslerde de görülebilir.
• Öğretmenler, matematiğin konusu olmasına rağmen,
kendi
derslerinde
bu
hedefe
yönelik
öğrenme
eksikliklerini giderebilir ya da matematik öğretmeniyle
işbirliği içinde olabilirler.
4- GENİŞ ALAN TASARIMI
• Belirli
alanlarda
öğretilmesi
amaçlanan
bilgiler,
disiplinler arasında bütünleşme sağlanarak, daha
işlevsel hale getirilir.
• Konu ve disiplin tasarımındaki içeriğin değişik konulara
göre parçalanmasına ve derslerin birbirinden bağımsız
olmasına karşı olarak anlamlı, ilişkili ve mantıklı
biçimde konuların / derslerin bir araya getirilmesini
amaçlar.
4- GENİŞ ALAN TASARIMI
• Temel vurgu; bilgi, beceri ve duyuşların hem bir
bütünlük içinde öğrenciye sunulması hem de
aralarındaki ilişkinin görülüp anlaşılmasıdır.
• Bu tasarım yaklaşımında ayrıntılı bilgi yoktur, evrensel
doğrular sunulmalıdır.
• Daha çok ilköğretimde kullanılır.
• Öğrencinin yaş ve gelişimine göre örn. Fizik detaylı
anlatılamaz, Fen Bilgisi dersi vardır. Tarih, Coğrafya
yerine de Sosyal Bilgiler olur.
5- SÜREÇ TASARIMI
• Konular daha iyi nasıl öğretilebilir?
• Her konu için ayrı ayrı öğrenme ortamı düzenleme ve öğretim
yöntemi geliştirme yerine tüm konular için ortak öğrenme
ortamı düzenlemeyi amaçlayan bir yaklaşımdır.
• Süreç tasarımı ülkemizde okul öncesi eğitimde yaygın olarak
kullanılmaktadır.
• Temel amaç; öğrencinin en iyi şekilde nasıl öğreneceğinin
sorgulanmasıdır. Bu nedenle, en önemli ürün, eleştirel
düşünme becerilerinin geliştirilmesidir.
• Amaç; mevcut bilgi birikimini, konuyu problem çözerek
kazandırmak
• Buradaki problem çözme sorun merkezlidekinden farklıdır.
Çünkü içerik sabit, dışarıdan bilgi toplamak yok.
ÖĞRENEN MERKEZLİ TASARIM
ÖZELLİKLER:
• Program tasarılarına öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçları yön
verir. Öğrencilerin öğrenme yaşantılarına etkin katılımı
esastır.
• Planlama süreçlerine öğrenciler de katılmalı ve
böylelikle uygulamaları benimsemeleri sağlanmalıdır.
• Program, öğrencilerin
değişebilmelidir.
değişen
ihtiyaçlarına
göre
ÖĞRENEN MERKEZLİ TASARIM
ÖZELLİKLER:
• İçerik, konu, kapsam ya da disiplin değil öğrencinin
geçirdiği etkin yaşantıları temel alır.
• Öğretmenin görevi: Genellikle
yardımcı ve destekleyici olmaktır.
rehberlik
etmek,
• Öğrencinin etkin katılımcı olduğu, işbirliğine dayalı
öğrenme, beyin fırtınası ve problem çözme vd.
kullanılır.
ÖĞRENEN MERKEZLİ TASARIMLAR
1.Çocuk Merkezli Tasarımlar
2.Yaşantı Merkezli Tasarımlar
3.Romantik (Radikal) Tasarımlar
4.Hümanistik Tasarımlar
1- ÇOCUK MERKEZLİ TASARIM
• Öğrenme süreci, öğrencinin yaşantısından oluşmalı ve
bu yaşantıdan ayrılmamalıdır. “Kişi yaşadığını öğrenir.”
diyen Taba’ nın prensibinden hareketle öğrenci ile
öğrenme yaşantısının birlikte ele alınmasını öngörür.
• Öğrencileri ilgi ve ihtiyaçları ön plandadır.
• Sadece etkin, hedeflere dayalı ve deneyim içerisine
kök salan öğrenme, istenilen davranışlara dönüşebilir.
• Eğitim programının içeriğini, öğrencilerin ilgi ve
amaçları belirler. Program hazırlanmadan önce
öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçları belirlenir ve daha sonra
program bunların üzerine inşa edilir.
• Her öğrenci için farklı programlar
2- YAŞANTI MERKEZLİ TASARIM
• Çocuk merkezli program tasarıma benzer. Fakat bu
tasarımda çocukların ilgi ve ihtiyaçlarının önceden
kestirilemeyeceği, çocuklar okula geldikten sonra her
birinin ilgi ve ihtiyaçları belirlendikten sonra tasarımın
yapılması gerektiğini öngörür.
• Öğretim süreci esnasında program geliştirilmeye
başlanır. Öğretmenler, her öğrencinin gerçek eğitim
ihtiyacını uygulamada saptayabilir ve bunun giderilmesi
için gerekli tedbirleri alır.
2- YAŞANTI MERKEZLİ TASARIM
• Bu yaklaşımda önceden hazırlanmış bir program
yoktur, program eğitim ortamında uygulama
sırasında öğrencilerle birlikte hazırlanır.
• Öğretim süreci ve program hazırlama süreci eş
zamanda başlar ve devam eder.
• Öğretmenin temel görevi; öğrencinin ihtiyaç
duyduğunu süreç içerisinde belirlemek ve buna
göre öğrenme etkinlikleri tasarlamaktır.
3- ROMANTİK (RADİKAL) TASARIMLAR
• “Kişiler, kendilerini en iyi kendi doğalarında bulabilirler.”
Pestallozzi
• Okullar öğrencinin gelişmesi önünde engeldir.
• Her öğrenci kendi doğasında ele alınmalıdır.
• Okulun işlev ve iş görüsü gözden geçirilmelidir.
• Ya okullar kendilerini yenileyip gelişime ayak uydurmalı
ya da okullar tamamen kapatılmalıdır.
• Bu tasarım
hoşlanılmaz.
yaklaşımında
plan
ve
programdan
4- HÜMANİSTİK TASARIMLAR
• İnsan davranışları basit bir uyarıcı - tepki (U - T)
ilişkisiyle açıklanamaz.
• Davranışsal öğrenme kuramlarına karşıdır.
• Bireysel farklılıklara ve bireysel özelliklere önem ve
öncelik verilir.
• Öğrencilere
kendilerini
gerçekleştirebildiği
ve
yeteneklerini hiçbir baskı ve zorlama olmadan ortaya
çıkarabileceği eğitim ortamı sunulmalıdır.
• İnsan odaklı bir yaklaşım olduğu için tüm değişkenlerin
birey odaklı olması savunulur.
SORUN MERKEZLİ TASARIMLAR
ÖZELLİKLER:
• Öğrencilerin; düşüncelerini geleceğe yöneltmesi,
olayların sosyal sonuç ve ilişkilerini öğrenmesi,
toplumun kalkınması yönünde yapıcı ve işbirliği içinde
çalışması, kalkınma stratejileri ve teknikleri konusunda
beceri kazanması gerekir.
• Bütün öğrencilerin öğrenmeleri gereken ortak öğrenme
tecrübelerini temel alır.
• Öğretmen-öğrenci, öğretmenler kendi aralarında ve
öğrenciler de kendi aralarında plan hazırlarlar.
• Okul günün önemli bir bölümü çok yönlü çalışmayı,
disiplinler arası bağlantıları kurmayı gerektirecek
şekilde problematik çalışmalara ayrılır. (Ör. göç,
hastalık, savaş)
SORUN MERKEZLİ TASARIMLAR
SORUNLAR:
• Uzayan süreçler, öğrencileri
isteğinden uzaklaştırabilir.
öğrenme
çaba
ve
• Okullarda, sorun merkezli tasarımların gerektirdiği
biçimde zaman dilimlerinin ayarlanması karmaşa
yaratabilir.
• Öğretmenlerin
yetişmişlik
uygulamalarını aksatabilir.
düzeyi,
program
SORUN MERKEZLİ TASARIMLAR
1.Yaşam Şartları Tasarımı
2.Çekirdek (CORE) Tasarımı
3.Toplumsal Sorunlar ve Yeniden Kurmacılık Tasarımı
1- YAŞAM ŞARTLARI TASARIMI
• Temelde bireyin günlük yaşamda karşılaştığı sorunları
çözmesidir. Bu yaklaşımın dayandığı üç varsayım şöyle
sıralanabilir:
1. Toplumun değişen yaşam koşullarına uyum sağlaması ve
bunun için eğitimde yapılması gerekenlerin ortaya
konması,
2. Konular toplum yaşamına göre düzenlenecekse öğrencinin
içinde yaşadığı çevre ile konuların bağdaştırılması,
3. Öğrenciler gerçek yaşamı kendileri öğrenirlerse toplumun
ilerlemesine katkıda bulunabilirler.
• Bu tasarım öğrencileri öğrenmeye
süreçlerini kullanmaya özendirir.
ve
sorun
çözme
2- ÇEKİRDEK (CORE) TASARIMI
• Okullarda ayrı ayrı ders konularının öğretilmesine ve toplumsal
gelişmenin işlevsel olmayışına tepkidir.
• Merkezde yer alan konular sorunsal niteliktedir.
• Tüm öğrenciler için gerekli görülen öğrenme yaşantılarını temel
alır.
• Öğrenciler sisteme girmeden önce tasarım yapılır.
• Amaç; öğrencilerin toplum sorunlarını görmesini ve konulara
eğilmesidir.
• Öğrenmenin bütünleştirilmesi, dersler ve konular arasında
bağlantıların kurulmasını öngörür.
• Genel eğitim ve ortak öğrenme odaklıdır ve bu nedenle de
işbirlikli öğrenme modelleri kullanılır.
3- TOPLUMSAL SORUNLAR VE YENİDEN KURMACILIK TASARIMI
• Toplumun sosyal, politik ve ekonomik gelişmelerinin
eğitim programıyla nasıl sağlanacağı konusuyla
ilgilenir.
• Amaç: Okulların doğrudan katılımını
toplumun ilerlemesini gerçekleştirmek.
sağlayarak
• Temel varsayımı; zamanın sürekli toplumu değişmeye
zorladığı düşüncesidir. Bu değişim, okul ile
gerçekleştirilebilir.
• Programın başarılı olması, sürekli değişen sosyal
hayatla ilgili problemlerin programa yansıtılmasına
bağlıdır.
• Konular, güncel toplumsal sorunlara göre değişebilir.
EĞİTİM PROGRAMI TASARIMI YAKLAŞIMLARI