Börklüce Mustafa, Şeyh Bedreddin`in başlıca müridi, Türkmen Alevi

Börklüce Mustafa, Şeyh Bedreddin'in başlıca müridi, Türkmen Alevi halk önderi. 14.
yüzyılın ikinci yarısı ile 15.yüzyıl başında yaşadı. Günümüzün komünist sistemini
andıran bir sistem vazederek, 1415-1416 yıllarında Karaburun Yarımadasında etrafına
topladığı Türkmen köylüler, Rum denizciler ve Yahudi tüccarlar ile toplanan fahiş
vergilere ve yapılan haksızlıklara isyan etti. Nazım Hikmet, Şeyh Bedrettin
Destanı'nda "yarin yanağından gayri paylaşmak her şeyi" dizeleri ile Börklüce
Mustafa'nın yaydığı öğretiyi anlatmış, Bedreddin'i ve Börklüce'yi günümüzde de
popüler hale getirmiştir.
İçindekiler
[gizle]







1Ege'de isyana zemin hazırlayan ortamın oluşması
2Börklüce Mustafa'nın Karaburun'daki faaliyetleri
3İsyan
4Mutasavvıflığı ve eserleri
5Ayrıca bakınız
6Kaynakça
7Dış bağlantılar
Ege'de isyana zemin hazırlayan ortamın oluşması[değiştir | kaynağı değiştir]
Aydınoğulları'nda deniz cephesinde gaza her zaman öncelikli olmuş, idarelerindeki
Hıristiyanlara karşı da hoşgörüsüz olmuşlardır. İmparatorluk olma yolunda ilerleyen
Osmanlılar ise bunun tam tersini yapıyorlardı. Yıldırım Bayezid ele geçirdiği Aydın ve
Menteşe donanmalarıyla başta Karaburun karşısındaki Sakız adası olmak üzere Ege
adalarına egemen olma peşindeydi. Bu hedefi gerçekleştirmek için atılan adımlardan
biri de Anadolu'dan adalara buğday ihracının yasaklanmasıydı. Bu durum yöredeki her
kesimden halkı zor durumda bırakmıştı. Fakat bölge asıl felaketi Timur'un istilasıyla
yaşadı, Moğollar Aydın yöresini harabeye çevirdi. Ankara'dan gelen Timur'un İzmir'i
zapt etmesi bölgeyi sıkıntıdan kurtarmadı fakat Timur'un, Yıldırım Bayezid'in
koyduğu ticari kısıtlamaları kaldırması bölge ekonomisinin biraz canlanmasına sebep
oldu. Bu durum yıllarca Osmanlıların gereksiz tedbirleriyle yokluk çeken halkın
bilinçaltına yerleşmişti.
Osmanlı Devleti'nin 1402 yılında Ankara Savaşı'ndan mağlup çıkması ve Yıldırım
Bayezid'in esir düşmesinin ardından Aydınoğulları yeniden bölgeye hakim olmuş yeni
fethedilen İzmir ile birlikte genişlemişti. 1405'te yeniden Osmanlı idaresine giren
bölge, Yıldırım Bayezid'in oğulları arasında süren taht kavgası ile birlikte ülkenin
içinde bulunduğu iç savaş ortamınında ekonomik yükünü sırtında taşıyordu. Hem
Anadolu hem de Rumeli ayaklanmalara oldukça müsait şartlara sahipti ve Osmanlı
iktidarının zayıf düşmesi ile kargaşalık hüküm sürmekteydi.
Börklüce Mustafa'nın Karaburun'daki faaliyetleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Börklüce Mustafa 14. yüzyılın sonlarında Aydın yakınlarındaki köyünü ziyaret eden
Şeyh Bedreddin'in müridi oldu. Bir dönem Sisam Adasında yaşadığı tahmin
edilmektedir. Fetret Devrinde 1411-1413 yılları arasında Edirne'de Musa
Çelebi'nin kazasker'i olan Bedreddin, Börklüce Mustafa'yı yanına kethüda olarak aldı.
Fetret Devri sona erince Bedreddin İznik'e sürgüne gönderildi, Börklüce ise Aydın'a
döndü. Burada Osmanlı idaresinden memnun olmayan köylüleri ve yoksul dervişleri
etrafına toplayarak din ayrımı gözetmeyen bir anlayışla, paylaşımcı ve ciddi bir köylü
hareketi örgütleyerek isyan etti.
Günümüzde Börklüce Mustafa'yı komünist fikirler uğruna isyan eden ilk kişi olarak
görenler de vardır. Türkmenlere vaaz ve öğretilerinde; kadınlar müstesna, erzak, giyim
kuşam, hayvan ve arazi gibi şeylerin hepsi herkesin müşterek malıdır diyen Börklüce
etrafına topladığı köylülere "Ben senin emlakine tasarruf edebildiğim gibi sen de
benim emlakime aynı suretle tasarruf edebilirsin" diyerek bireysel mülkiyet karşıtı bir
öğreti yaydığı bilinmektedir. Börklüce'ye göre Hıristiyanların Allah'a inandığını inkar
eden bir Türkmen, dinsiz demekti. Bu fikirlerin kendisine mi, Bedreddin'e mi ait
olduğu net değildir.
İsyan[değiştir | kaynağı değiştir]
Börklüce, çeşitli kaynaklara göre etrafına 4.000 ila 10.000 kişi toplamıştı. Karaburun
Yarımadası merkezli isyanın başlangıcında I. Mehmed'in Saruhan valisi İskender Paşa,
Börklüce'ye karşı hareket ettiyse de Karaburun dar geçitlerinden ileriye geçemedi.
Karaburunlular İskender Paşa'nının ordusunu yenilgiye uğrattılar. Bunun üzerine
peygamberin ismini taşıyan Börklüce'ye, onun manevi gücüne inanan büyük
kalabalıklar da katıldı. Bu topluluk müslüman Türklerden ziyade hıristiyanlara
meylettiler.
I. Mehmed bu ilk yenilginin ardından, Saruhan Beyi olan Timurtaş Paşazade Ali Beyi
bütün Saruhan, Aydın kuvvetleriyle Karaburuna sevketti. Bu ordu da köylüler
tarafından yenilgiye uğratıldı. Ali bey, maiyetiyle beraber Manisa'ya kaçarak hayatını
kurtarabildi.
I. Mehmed durumdan haberdar olunca oğlu Murat ve veziriazam Bayezid paşayı,
Rumeli ordusuyla Börklüce'nin üzerine gönderdi. Anadolu'dan da takviye kuvvetler
toplayan Bayezid paşa dervişler tarafından tahkim edilen dağa ilerlerken ihtiyar, genç,
erkek, kadın kime rastladıysa hepsini katlettirdi. Cehennem Vadisi bölgesinde kanlı
çatışmalar gerçekleşirken Osmanlı ordusu bir taraftandan Sakız adası tarafındaki kaçış
limanlarını tutuyordu. Etrafı çevrilen ve yandaşları büyük bir kıyıma uğrayan
Börklüce, geriye kalanlarla Bülmüş Boğazı'ndan Azap Yeri'ne doğru çekilip ordan
Sakız Adası'na kaçmayı denedi ama oraya vardığında denizin Osmanlı gemilerince
tutulduğunu gördü. Şehzade Murad'ın maiyetindekilerin de birçok şehit verdiği
mücadele sonunda Börklüce ve dervişleri daha fazla dayanamayarak dilin kuzeyine
dağıldı. Artık gidecek yeri kalmayan Börklüce tutsak edilip Ayasluğ'a (Selçuk)
getirildi. Börklüceye yapılan işkenceler onu fikrinden döndürmedi. Kollarından
ayaklarından çarmıha çivilenerek bir devenin sırtına bağlanıp büyük bir alay ile
şehirde gezdirildi. Kendisine sadık dervişleri gözü önünde katledilirken "İriş Dede
Sultan, iriş!" (Yetiş Dede Sultan, yetiş!) dedikleri rivayet edilmiştir. Börklüce'nin
Aydın'da, Şeyh Bedreddin'in Deliormanda, Torlak Kemal'in de Manisa'da boy
göstermeleri, Fetret Devri'nden ayrı düşünülemeyen bu hareketlerin birbiriyle ilintili
olsun ya da olmasın olayı daha geniş bir çerçeveye yerleştirmiştir.
Mutasavvıflığı ve eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Şeyh Bedreddin, Kur'ân-ı Kerîm, Tasavvuf ve Hadis
Şeyh Bedreddin çapında ilmi düzey bakımından sadece Osmanlıların değil tüm
İslam aleminin en önemli din bilginlerinden birinin kethüda seçtiği Börklüce
Mustafa Tasvîrü'l- Kulûb adlı kitabı olan bir mutasavvıftı. Yakın zamana kadar
Aydın kütüphanesinde mevcut bulunan kitabın mukaddimesinde medih ve
sitayişle Şeyh Bedreddin'den bahsettiği gibi kendisininde Burhaneddin'in oğlu
olduğunu tasvir etmektedir. Kaygusuz'un yanı sıra Bursalı Mehmed Tahir Bey,
Osmanlı Müellifleri adlı eserinde Börklüce'nin bir mutasavvıf olduğunu ileri
sürmüştür. Tasvîrü'l- Kulûb'de Börklüce'nin tasavvuf, Arapça, Farsça ile Kur'ân-ı
Kerîm ve hadislere hâkim olduğu anlaşılmaktadır.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]



Materyalizm
Komünizm
Anarşizm
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]





Şaban Er, "Edirne-Simâvne Kâdîsı ve Emîri İsrâ’îl Oğlu Şeyh Bedreddîn
Hakkında Son Söz", Kutupyıldızı Yayınları, İstanbul, Hazîran 2016 ( Cildli 657
Sayfa, ISBN 978-605-5291-65-5 )
Kemal Derin : Kalplerin Işığı: Börklüce Mustafa, Destek Yayınları 2014
Yılmaz Gruda : Köylü Devrimci Börklüce Mustafa Berfin Yayınları, 2008
Ernst Werner : Şeyh Bedreddin ve Börklüce Mustafa Kaynak Yayınları
Michel Balivet : Şeyh Bedreddin Tasavvuf ve İsyan Tarih Vakfı Yurt Yayınları,
2000
-* Abdülbâki Gölpınarlı, Melâmilik ve Melâmîler, Gri Yayın, İstanbul, 1992.

Dr. Mesut Keskin : Das Toleranzverständnis der anatolischen Heterodoxie am
Beispiel Scheich Bedreddin Mahmud Israils, 2 cilt, Berlin 1999
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]


http://www.alevibektasi.org/bedred1.htm
http://www.onergurcan.org/hikmet%20kivilcimli/bedreddin.html