7-8. Hafta

24-28 MART
VOLKANİZMA
VOLKANİZMA
○ Yer’in derinliklerinde bulunan magmanın, yerkabuğunun zayıf kısımlarından
yeryüzüne doğru yükselmesine volkanizma denir.
○
İki çeşit volkanizma türü vardır:
○ A-Derinlik Volkanizması: Magmanın yerkabuğu çatlaklarında kalıp,
yeryüzüne çıkamadığında oluşan volkanik faaliyetlere denir. Buralarda
magma yerin derinliklerinde çeşitli şekillerde soğuyarak katılaşır.
○ B-Yüzeysel Volkanizma: Yeraltında yüksek basınç altında bulunan
magmanın yeryüzüne ulaşarak faaliyetini göstermesine yüzeysel
volkanizma denir.
2
Manto kısmından gelen magma yeryüzüne çıktıktan sonra zamanla
soğur ve katılaşır, ufak bir tepe meydana getirir. Zamanla yeni
magma çıkışları olur ve binlerce yıl sonra orada bir volkan dağı
meydana gelir.
○ Volkan Konisi: Lav, kül, volkan bombası gibi volkanik maddelerin
üst üste yığılması ile oluşan koni biçimli yükseltiye volkan konisi,
koninin tepe kısmındaki çukur kısmına da volkan ağzı (krater)
denilmektedir.
○
Lavların ve tüflerin yeryüzüne çıkmak için izledikleri yola volkan
bacası adı verilir.
○
Kraterlerin patlamalar ya da çökmelerle genişlemiş şekillerine
kaldera denir.
○
3
Volkanlardan çıkan maddeler
değişik isimler alır:
○ Lav: Volkanlardan çıkarak yeryüzüne kadar ulaşan eriyik haldeki
malzemeye lav denir.
○ Volkanlardan çıkan katı maddelere volkan tüfü (Piroklastik
maddeler) denir. Bu da kendi içinde;
○ Volkan Bombası: Volkan bacasından atılan lav parçalarının havada
dönerek soğuması ile oluşan iri parçalara denir.
○ Volkan Külü: Gaz püskürmeleri sırasında oluşan, basınçlı volkan
bacasından çıkan küçük taneli malzemeye kül denir. Volkanik
küllerin bir alanda birikmesiyle volkanik tüfler oluşur. Çapı 1 cm ye
kadar olanlara volkan tüfü,1cm den büyük olanlara lapilli denir.
○ Volkanik Gazlar: Volkanizma sırasında su buharı, karbon dioksit,
kükürt gibi gazlar magmadan hızla ayrışarak yeryüzüne çıkar. Büyük
volkanik bulutların oluşmasını sağlar.
4
Volkan (Yanardağ) Biçimleri:
○ 1- Tüf ( kül) Konileri: Volkanlardan çıkan küllerin ve diğer kırıntılı
maddelerin birikmesi ile oluşan konilere denir. Örneğin ülkemizde
Kula ve Karapınar çevresindeki koniler kül konileridir.
○ Kula-Divlit Konisi
○ 2-Kalkan Biçimindeki Volkanlar: Akıcı lavların bir bacadan
çıkarak birikmesi sonucunda oluşan, geniş alanlı ve kubbemsi bir
görünüşe sahip volkanlardır. Örneğin: Güneydoğu Anadolu’daki
Karacadağ Volkanı
○ 3-Tabakalı Volkanlar( Koni Biçimindeki Volkanlar): Magmadan
değişik dönemlerde yükselen, farklı karakterdeki malzemenin
birikmesi ile oluşur. Bu volkanların kesitinde, farklı karakterdeki
malzeme katmanları artarda görüldüğü için tabakalı volkanlar da
denir. Örneğin ülkemizdeki Erciyes, Nemrut, Hasan ve Ağrı
volkanları koni biçimli volkanlardır.
5
YERYÜZÜNDE VOLKANLARIN
DAĞILIŞI
○
500 e yakın aktif volkan vardır.
○ Dağılış alanları:
○ 1) Büyük Okyanus ve çevresi:Buralarda kıvrılma
ve kırılmaların meydana geldiği levha sınırları
bulunmaktadır bu nedenle Büyük Okyanus
çevresine Pasifik Ateş Çemberi denir.
○ 2) Atlas Okyanusunun orta kesimi
○ 3) Afrika’nın doğusu
○ 4) Alp-Himelaya kuşağı üzerinde
6
DEPREMLER
○ Yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan
titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer
yüzeyini sarsması olayına "DEPREM" denir
○ İnceleyen bilim sismoloji,
○ ölçen alet sismoğraftır.
○ Şiddeti Richter ölçeğine göre belirlenir.
○ Depremin kaynağını aldığı yere İç merkez (Hiposantr),
○ yeryüzünde buna en yakın noktaya da dış merkez (Episantr) denir.
○ Odak Derinliği : iç merkez ile dış merkez arasındaki derinliğe odak
derinliği denir.odak derinliği azalınca depremin şiddeti artar.etki alanı
azalır.
7
OLUŞUMLARINA GÖRE
DEPREMLER
○ Çöküntü Depremleri: Yer altındaki boşlukların (mağara, maden
ocakları) çökmesi ile oluşurlar. Hissedilme alanları yerel olup
enerjileri azdır. Fazla zarar meydana getirmezler. Bu tür
depremlerin görülme olasılığının en fazla olduğu bölgemiz
Akdeniz’dir.
○ Volkanik Depremler : Volkanizma olayı sonucunda etkili olan
depremlerdir. Bunlar da yanardağlarla ilgili olduklarından yereldirler
ve önemli zarara neden olmazlar. Japonya ve İtalya'da oluşan
depremlerin bir kısmı bu gruba girmektedir. Türkiye'de aktif
yanardağ olmadığı için bu tip depremler olmamaktadır.
○ Tektonik Depremler: Kıta ve dağ oluşumu hareketleri sırasında yer
kabuğunda meydana gelen sıkışma ve kırılmalar sırasında olur. En
fazla görülen deprem çeşididir. Etki alanı çok geniştir.
○
8
Not: Dünya üzerindeki volkanik alanlarla; deprem bölgeleri, fay
hatları, genç kıvrım dağları ve sıcak su kaynakları arasında bir
paralellik vardır. Sebebi bu alanlarda yer kabuğunun hareket halinde
olmasıdır.
○ Depremlerin Meydana Getireceği Zarar
Derecesinde;
○
○
○
○
İç ve dış merkezlere olan uzaklık,
Depremin süresi ve şiddeti,
Zeminin özelliği,
Konutlarda kullanılan yapı malzemesinin özelliği
etkilidir.
9
DÜNYA ÜZERİNDEKİ
DEPREM BÖLGELERİ
○ Atlas Okyanusunun orta kesimi,
○ Alp-Himalaya kıvrım dağları çevresi
○ Büyük Okyanus çevresi (En fazla bu bölgede
görülmektedir. Sebebi katı haldeki
yerkabuğunun (Sial) ince ve kırıklı olmasıdır
10
DEPREM TEHLİKESİ AZ OLAN YERLER
○ K.Batı Avrupa-Grönland adası
○ Asya'nın kuzeyi (Sibirya)
○ A.B.D ve Kanada'nın K.Doğusu
○ Güney Afrika
○ Okyanusya’nın (Avustralya) batısı
11
TÜRKİYE'DE DEPREM
BÖLGELERİ
○ Kuzey Anadolu Deprem Kuşağı: Saros Körfezinden
başlar, Marmara denizinden geçtikten sonra Kuzey
Anadolu Dağlarının güneyini takip ederek Van Gölünün
kuzeyine doğru uzanır.
○
○ Batı Anadolu Deprem Kuşağı: Güney Marmara’dan
başlar Ege Bölgesindeki çöküntü ovalarını takip eder.
○
○ Güney Anadolu Deprem Kuşağı: Hatay’dan başlar,
Güney Anadolu Toroslar'ını takip ederek Van gölünün
güneyine doğru devam eder.
12
DEPREM TEHLİKESİNİN AZ
OLDUĞU YERLER
○ Konya, Karaman, Taşeli Platosu ve İçel çevresi.
○ Mardin-Şırnak çevresi.
○ Trakya'da Ergene havzası
13
FAY TİPLERİ
14
NORMAL FAY
Kırılan bloklardan birinin eğim yönünde
çökmesiyle oluşur.
15
TERS FAY
Kırılan bloklardan birinin diğerinin üzerine
binmesiyle oluşur.
16
DOĞRU ATILIMLI FAY
Kırılan bloklardan biri diğerine göre yatay yönde
yer değiştirir.
17
DEPREM DALGALARI
P DALGALARI: ( Boyuna dalgalar) Yeryüzüne ulaşan ilk
dalgalardır.Zemini tıpkı akordion gibi sıkıştırıp genişler. Hızı
saniyede 8 km dir.
S DALGALARI: ( Enine dalgalar) bu dalgalar zemini hem sağa
hem sola hem aşağı hem yukarı doğru sallar.
YÜZEY DALGALARI : Deniz dalgalarına benzer dikey ve yatay
karışık salınımlar yapar.En yavaş hareket eden fakat en fazla
hasara neden olan dalgalardır.
18