Alevlenme Reaksiyonu Hipersensivite Anaflaksi Ekstravazasyon

Alevlenme
Reaksiyonu,Hipersensivite
Anaflaksi,Ekstravazasyon
CANAN KESKİN GEMİCİ
Alevlenme Reaksiyonu
Genellikle antrasiklin ve nitrojen mustard uygulamalarında
görülen lokal alerjik bir reaksiyondur.
Ven boyunca kaşıntı ve kırmızı lekeler ile ortaya çıkar ve
30-60 dakika arasında kaybolur.
Bazı sitostatik ilaçlar damar dışına infiltre olmadığı halde
damarda kızarıklık reaksiyonuna neden olabilir.
Bu durum ekstravazasyonla karıştırılabilmektedir.
Allerji terimleri
Antijen: Vücuda dışarıdan giren ve antikor
oluşmasına neden olan yabancı
madde.
Antikor: Antijenlere karşı vücutta üretilen kan
proteinleridir. Hastalıklara karşı geçici ve kalıcı
bağışıklığı sağlarlar.
Alerji: Vücudun bazı maddelere karşı
duyarlılığıdır.
Alerjik : Alerji ile ilgili, alerjik
reaksiyon.
Allergen : Alerjiye neden olan etken
Hipersensivite
Bağışıklık sistemimiz, verilen kemoterapötik ya da
biyoterapötik ilacı bir antijen olarak tanımlayıp, bu ilaca
karşı antikor üretir.
Aynı zamanda T hücreleri ve makrofajlar duyarlı hale
gelir ve kompleman sistemi de aktive olabilir
Kaşıntı gibi lokal bir reaksiyondan, sistemik şoka kadar
değişik durumlar meydana gelebilir.
Saniyeler içinde gelişebildiği ve önlem alınmadığında
hayatı tehdit edici olablir.
hemşirenin hipersensitivite ve anaflaktik reaksiyonun
kontrolüne yönelik bilgi sahibi olması önemlidir.
Hipersensitivite reaksiyonlarında
korunma ve kontrolüne yönelik
yapılması gerekenler
a) Her uygulama öncesi yaşam bulgularının
kontrolü ve kaydı yapılmalı.
b) Hastanın alerji öyküsünün değerlendirilmesi.
c) Doktor isteminde belirtilen,
premedikasyon(dipenhidramine, cimetidine
ve/veya kortikosteroid) uygulanır.
d) Acil ilaç ve malzemelerin kullanıma hazır
olduğundan emin olunması
Hipersensitivite reaksiyonlarında
korunma ve kontrolüne yönelik
yapılması gerekenler
e) İlaç uygulama öncesinde acil ilaç
prosedürlerine yönelik bir istem sağlanmalıdır.
Hipersensitivite kontrolünde yazılı istem
olması önerilir.
f) Hipersensitivite belirtileri ve bu belirtiler
geliştiğinde bildirmesinin önemi hastaya
söylenir.
Hipersensitivite reaksiyonlarında
korunma ve kontrolüne yönelik
yapılması gerekenler
g) Her bir tedavi öncesi hipersensitiviteye ilişkin kayıtlar
değerlendirilir
Hipersensitivite reaksiyonları tekrarlayan dozlarda
meydana gelebilir.Örneğin: Carboplatin
uygulamalarında daha sonraki uygulamalarda
hipersensitivite riski artar.
h)Lokal ya da sistemik reaksiyonlar ilk 30 dakika içinde
meydana gelir.
Hipersensitivite riski olan ajanlarda başlangıçta yavaş
infüzyon yapılır ve infüzyon sırasında hipersensitivite
belirti ve bulguları izlenir.
Anaflaksi
Aniden ortaya çıkan,
vücudu etkileyen,
kısa sürede ölümle de sonuçlanabilen,
şiddetli antijen-antikor tepkimesidir.
Anaflaksi belirtileri
a) Ajitasyon,
b) Göğüste sıkışma hissi,
c) Nefes darlığı (wheezing le birlikte olabilir ya
da olmayabilir)
d) Hipotansiyon,
e) Ürtiker ya da döküntü,
f) Lokal ya da genel kaşıntı,
g) Göz çevresinde ya da yüzde ödem,
h) Göz kararması ya da baş dönmes,i
i) Abdominal kramp, ishal, bulantı ve kusma.
Anaflakside Acil Yaklaşımlar
a) Hemen infüzyon durdurulur.
b) Serum fizyolojik takılır.
c)Solunum yolu açıklığı sağlanır.
d) Hasta yalnız bırakılmaz. Hemen doktora haber verilir.
e) Hastanın durumu düzelene dek: her 2 dakikada bir,
durumu düzeldikten sonra ilk 30 dakika için her 5
dakikada bir ve sonrasında her 15 dakikada bir yaşam
bulguları değerlendirilir. .
Ödemin artıp artmadığı değerlendirilir,oksijen verilir.
Anaflakside Acil Yaklaşımlar
f) Gerektiğinde kardiyopulmoner resüsitasyon için hazırlık
yapılır.
g) Doktor istemi ile acil ilaçlar uygulanır.
h) Hastaya ve ailesine psikolojik destek sağlanmalı.
ı) Bütün girişim ve değerlendirmeler kaydedilir.
i) Anaflaksi semptomları ilk girişimden birkaç saat sonra
tekrarlayabilir.
EKSTRAVAZASYON
İlacın istemsiz olarak,perivasküler ve subkütan
dokuya verilmesi ya da sızmasıdır.
Erken bir komplikasyon olmasına karşın,geç
dönemde de devam etmektedir.
Vezikan ilaçlar
Ağrı, kızarıklık ve şişlik ortaya çıkar.
Bir kaç gün içerisinde de, lokal nekroz ve
gelişebilir.
ülser
Bül oluşumu ya da doku zedelenmesine neden
olurlar.
İRİTAN İLAÇLAR
Ekstravazasyon gelişince ya da gelişmeden
de damar duvarında iritasyon yaparak,
yanma ve ağrı hissi yaratır.
Nekroz oluşturmadan, flebite kadar
gidebilen, inflamasyona neden olurlar.
Ekstravazasyon Görülme Sıklığı
Çocuklarda
% 11
Yetişkinlerde
% 22
Kemoterapiye bağlı istenmeyen etkiler arasında
ekstravazasyon %0.5-6
1/3 ü cerrahi müdahale gerektirmektedir.
Ekstravazasyon Görülme Sıklığı
Deneyimli onkoloji hemşireleri tarafından
yapılan, kemoterapi uygulamalarında:
% 0.1
Genel hastane ortamlarında:% 2-5
İmplante portlarda %6.4
Risk Faktörleri
Hastaya ait kişisel özellikler
İlaçlarla ilgili faktörler
Tıbbi uygulamalara bağlı faktörler
Damar yolu ile ilgili anatomik özellikler
Mekanik nedenler
Hastaya Ait Risk Faktörleri
Frajil damarlar
Küçük çaplı venler
Çok sayıda venöz girişim
Yaygın vasküler hastalık
Proksimal venlerde tromboz
Çocuk ya da yaşlı hasta
Nöropatik duyusal bozukluk
İlaçla İlgili Risk Faktörler
İlaçların vezikan potansiyeli,
Konsantrasyonu,
Ozmolaritesi,
pH’sı
Uygulama süresidir.
Tıbbı uygulamalara bağlı faktörler
Eğitim ve deneyim yetersizliği,
Hastanın ağrıya karşı reaksiyonunun
bilinmemesi,
Geceleri infüzyon takibinde yetersizlik,
Personelin yorgun olması,
Uygulama tekniği ile ilişkili etkenler.
Klinik Bulgular
Enjeksiyon yerinde ağrı, yanma ya da batma
şişlik, kızarıklık ve duyarlılık .
Doku hasarının genişliği:
Ekstravaze olan ilacın hacmi, miktarı ,özelliği ile
doğrudan ilişkilidir
Ekstravazasyon Geliştiğinde
Yanma ya da batma tarzında his
Selülit, şişlik, nadiren de eritem veya hareket kısıtlılığı
Ağrının artması
Yara sahasının sklerozu
Ülserasyon görülmesi
Ekstravazasyon Geliştiğinde
Tendonlar ve nörovasküler yapılar açıkta olabilir.
ülserler enfekte olur.
Ülserinlerin iyileşmesi 6 ay sürebilir.
Bu dönemde çocuklar da ağrı kontraktürler ve hareket
kısıtlılığı görülür.
Ekstavazasyonun İyileşmesini
Geciktiren Nedenler
Lökopeni,
İmmün yanıtın bozulması
Kemoterapinin
devam etmesi
Geniş nekroz
lokal kan akımının yetersizliği
Spesifik Tedavi
Yaklaşımları
ilaca özgü topikal tedavi yaklaşımları
Soğuk uygulama,
Sıcak uygulama,
Dimetilsülfoksit (DMSO) uygulaması,
Hiyalüronidaz uygulaması,
Kortikosteroid uygulaması
Genel Tedavi Yaklaşımları
Enjeksiyon ya da infüzyon hemen durdurulur.
Kanül yerinde tutulur, steril eldiven giyilir.
ilaç geri çekilmeye çalışılmalıdır.
İlaç aspire edilirken, kanül çıkarılmalıdır.
Ekstremite elevasyona alınıp immobilize edilmelidir (2 gün
kadar devam edilebilir).
Genel Tedavi Yaklaşımlar
Spesifik antidot verilmesi düşünülebilir.
(Dimetilsülfoksit (DMSO)Hiyalüronidaz
Kortikosteroid)
Sahaya kesinlikle alkol sürülmez.
Enfeksiyondan korumak için saha hafifçe
kapatılabilir.
Rahatlatıcı analjezik, sedatif veya anksiyolitik
gibi oral ilaçlar önerilebilir.
Genel Tedavi Yaklaşımları
Ekstravazasyon ile ilgili bilgiler
kaydedilmeli,
Aile ve hastaya bilgi verilip önerilerde bulunulmalı,
Düzenli kontroller planlanmalı,
İlk 24 saat içinde hasta mutlaka yeniden
değerlendirilmelidir.
Topikal Soğuk
Uygulama
Topikal Soğuk Uygulama
Daunomisin doksorubisin (adriamisin)
Epirubisin gibi antrasiklinler,
Sisplatin,
Aktinomisin-D
Mitomisin-C’
Vazokontriksiyon etkisi ile vezikantın,subcutan dokulara
emilimini ve metabolik aktivitesini azalttığı
düşünülmektedir.
Soğuk Uygulama
Standart bir öneri olmayıp,1-3 gün süre ile uygulanabilir.
Buzdolabında +2-8C’de tutulmuş su kabı veya paketleri ile
yapılır,
Sahaya önce:1 saat
sonrasında 72 saat süresince,4 kez ,15-20 dakika süreyle
yapılabilir.
Saha ıslatılmaz.
Vinka alkaloidlerinde soğuk uygulama,ilacın
artırdığı için uygulanmaz!!!!
toksisitesini
Sıcak
Uygulama
Topikal Sıcak Uygulama
Yalnızca vinka alkoloidleri içindir.(vinkristine,
vinblastin)
İlacın antidotu gibi etki yapar.
Vinka alkaloidlerine bağlı ekstravazasyonda:
vazodilatasyon yaparak lokal kan akımını artırır.
İacın bölgeden absorpsiyonu ve uzaklaşmasını
sağlayıp,
ilacın lokal konsantrasyonunu azaltır.
Topikal Sıcak Uygulama
Standart bir öneri olmayıp 1-3 gün süre ile uygulanabilir.
Sahaya önce:1 saat sürekli
sonrasında 72 saat süresince,günde 4 kez ,15-20 dakika
süreyle uygulama yapılabilir.
Ekstravazasyon bölgesi ıslatılmaz.
Cerrahi Tedavi Yaklaşımları
Bir çok hasta, tıbbi yaklaşımlar ile tedavi edilebilir.
Plastik cerrahi konsültasyonu özellikle, vezikan bir ilacın
ekstravazasyonunda ya da tıbbi tedaviye rağmen, iyileşme
görülmüyorsa yapılmalıdır.
Cerrahi girişim endikasyonları:
Medikal tedaviye yanıt vermeyen,
Kalıcı lokal ağrı,
Ciddi ya da genişleyen ekstravazasyon,
Ülser oluşumu.
Genellikle debridman, deri ile greftleme yapılır
.
Özellikle kontraktür ve fonksiyon kayıplarında rekonstrüktif
cerrahi girişimler gerekebilir.
Doxorubisin sonrası cerrahi eksizyon
Korunma ve Önlemler
Kemoterapi uygulamalarının deneyimli kişiler
tarafından yapılması,
Kemoterapi uygulamalarında acele edilmemesi,
Ekstravazasyon konusunda hasta ve yakınlarını
bilgilendirilmesi,
İlaç uygulanırken doğru pozisyon verilmesi,
Korunma Ve Önlemler
Öncelik sırası önkol,elin sırtı ya da bilek ve en son olarakta
antekübital venler olmalıdır
.
Elin sırtı ya da bileklerde deri altı yağ dokusu az
olduğundan, takılırsa da sık izlenmeli.
Eklemler, hayati sinir ve tendonların yakınına, ilaç
vermekten kaçınmalı.
Alt ekstremiteye kemoterapi uygulamamalı.(flebit,hareket
kısıtlılığı)
Kullanılmış venlere uygulamaktan kaçınmalı.(Radyoterapi )
Korunma Ve Önlemler
İğne giriş yerini gözlem amacıyla, şeffaf bant
kullanmak önemlidir.
Ilık kompres uygulamak,
ekstremiteyi aşağı sarkıtmak
el topunu sıkar gibi eli açıp kapamak
sıcak içecekler içilmesi
giriş işlemini kolaylaştırmak için yapılacak
uygulamalardır.
Damar girişimi yapan , ilaç uygulayan,takip eden kişi
aynı olmalıdır.
Korunma Ve Önlemler
Personele hizmet içi eğitim yapılmalı.
Özellikle,uzun süreli ve infüzyon kemoterapi
uygulamalarında,kalıcı port kateter kullanımı önerilmeli.
İlaç uygulamadan önce, damar yolu kontrol edilmeli.
İlaç uygulanırken basıç yapılmamalı.
Damar yolu açarken intraketler tercih edilmeli.
Korunma Ve Önlemler
Tedavi malzemelerinin,kolay ulaşılabilecek şekilde,eksiksiz
olarak hazır bulundurulmalı.
Ekstravazasyon geliştiğinde,özel formlara kaydedilmeli,
Hastanın düzenli ve planlı olarak yakın izlenmesi
önemlidir.
Port
Ekstravazasyonu
Portlar da ekstravazasyon riski %3 tür.
Periferal esktravazasyonlar kadar yüksek
değildir.
Ancak,portlarda ekstravazasyon sonucu,çok ciddi
komplikasyonlar gelişebilmektedir.
Portta Ekstravazasyon
Nedenleri
İğnenin uygun yere,uygun şekilde takılamaması.
Trombüs ya da fibrin oluşması.(Heparinizasyonun uyğun
dozda yapılmamış olması)
Kateterin yerinden ayrılması.
Kateter kırılması.
Kateterin sternuma sıkışması.
Ekstravazasyonun Önlenmesi
Kemoterapi ilaçlarının,yalnız geriye kan dönüşü olduğu
zaman uygulamalı.
Portlarda, ekstravazasyon nedenlerinin bilinmesi ve riskin
aza indirilmesi.
İğnenin,yerinde olduğundan emin olduktan sonra,ilaç
uygulaması
Port Ekstravazasyonunda
Yapılması Gereken İşlemler
Kemoterapi ilacının verilmesini durdurmak.
Portta kalan ilacı,aspire etmek.
Periferik ekstravazasyon için önerilen uygulamaları
yapmak.
Port çevresinde ağrı ve ilerleyen bir ülserasyon mevcutsa,
plastik cerrahi konsültasyonu istemek.
Hasta-Aile Bilgilendirmesi
Ekstravazasyon Kayıtı
Teşekkürler
Hiyalüronidaz
 Vinkristin, vinblastin ve vindesin gibi vinka
alkaloidleri ekstravazasyonunda, bağ
dokusundaki hiyalüronik asidin enzimatik
yıkımına neden olur.
 Ekstravaze olan ilacın dokudan emilimini
hızlandırır.
 Vinka alkaloidleri için sıcak uygulamayla
beraber kullanılabilir,
Hiyalüronidaz
 Erişkinlerde önerilen uygulamada
şekilleri:Genellikle 150 IU (=1 ml) cilt altına
etkilenen alanın çevresinden merkezine doğru
olacak şekilde enjekte edilir.
 Bir diğer uygulama şekli; 250 IU ilaç 6 ml %
0.9’luk NaCl ile sulandırılır, ekstravazasyona
neden olan damar içine uygulanır, ya da 250 IU
cilt altına ektravaze olan alana 6 faklı yerden
uygulanır. (Maksimum doz 1500 U’dir).
Dimetil Sülfoksit (Dmso
 Sisplatin, Aktinomisin-D, Doksorubisin, Daunomisin
Epirubisin
vazodilatasyon sağlar, çözünürlüğü ve doku
geçirgenliğini artırarak ilacın sistemik dağılımını
hızlandırır.
 Antiinflamatuar ve radikal temizlemede etkisi
vardır.
 Vezikan ilaçlar için topikal soğuk uygulama ile
beraber çok etkilidir.
 Yan etkisi az olup kolay uygulanabilen, çok etkili
bir önlemdir.
 Genellikle 7 gün süreyle lezyon bölgesine, basınç
uygulanmadan, steril spanç ile %99’luk DMSO 8
saatte bir uygulanır,
 Kapama yapılmaz, hava ile kendi kurur.
Kortikosteroidler
 Antiinflamatuar etkileri vardır.
 Erişkinlerde 4-8 mg dekzametazon cilt altına
uygulanır.
 Daha sonra %1’lik hidrokortizon topikal olarak
günde iki kez uygulanır.
 Bir diğer uygulama şekli 100 mg hidrokortizon cilt
altına verilir ve intravenöz hidrokortizon topikal
uygulanır.
 Ekstravazasyonlara inflamasyon nadiren eşlik
ettiğinden kortikosteroid kullanımı farmakolojik
olarak genellikle endike değildir.
 Hayvan modellerinde hidrokortizonun vinka
alkaloidlerinin toksisitesini artırdıgı gözlenmiştir.
Doxorubisin ektravazasyonunda 12 gün sonra. Ağrı
yok, iyileşme gösteriyor.
Doksorubisin
Doxorubisin Ekstravazasyonu
4 ½ ay
ekstravazasyonundan
sonra
4.5 ay sonra